«AGUR, JESUSEN AMA...

Itzuleran poz

        Oraindañoko miñak orra poz biurtu. Jainko-graziz berrituta, orain erromesa kantari dijoakizu Arantzazutik etxerakoan. Kantari kondaira guzia ere Arantzazuko Amari.

        «Zuk zer dezu, Arantzazu...?» —galdetzen du kantak.

        Izan ere, ainbeste ta ainbeste kantazar goxo dira eusko-folklorean Arantzazuri-buruz. Aor beste zenbait santuario, euskaldunaren ondo gogokoak: Urkiola, Aralar, Lezo. Ta kanta-alerik ere ez dute izan eliza ospatsu oiek gure aurrekoen aoan.

        Arantzazuko Amari, berriz, euskal-probintzi guzietatik zuzendu izan zaio poemarik bikañena, nondik baño nondik ederragoa.

        Esan, bada, beraz, onako poema au (irakurtzen ari zeran au) ez dala iñorena ez nerea. Baizik Erriarena!

                        «Euskalerria poema bat da

                        Andre-Mariaren opaz».

    Kantuak, pozaren egaz,

    egatan goiza argituaz!

Arantzazutik etxerakoan

    erromesak kantuz doaz.

                        «Agur, Jesusen, Ama,

                        Birjiña maitea;

                        agur itsasoko izar

                        diztiatzallea;

                        agur zeruko eguzki

                        pozkidaz betea;

                        agur, pekatarien

                        kaia ta estalpea!»

    Bi beso lez bi errezka,

    —prantziskotarren besarka—

eliz-atera bidelaguntzen

    pralleak, azken-agurka...

    Ta erromesak an dijoaz

    goizaren lau bidietaz!

Aupa ta eupa, etxerakoan

    erromesak kantuz doaz...

        auzora daramatela,

        miragarrizko bezela,

Andra-Mariren iturri-ura

        edo ogia, bestela.

                        «Baña, zugandik alde

                        biotzak ezin du.

                        Zuregana dijoa,

                        Zugan bizi nai du.

                        Birjin paregabea,

                        bedeinka nazazu.

                        Agur, Ama nerea,

                        agur, agur, agur».

    Kantuak, pozaren egaz,

    egatan goiza argituaz!

Jainko-grazian dijoazenak

    poza apartzen dute kantaz.

    Kanta: doai zerutarra,

    barru-pozaren aparra!

Gauak eder du izarra. Auak

    ederrago kopla-zarra.

                        «Birjiña Arantzatzuko,

                        lora ederrari

                        graziak ta alabantzak

                        emaiten nator ni.

                        Asko etorten gara

                        munduaren kabutik,

                        asi Prantziyan eta

                        Españi guzitik.

                        Danok bidaltzen gaituz

                        txit konsolaturik,

                        lenengo konfesatu

                        ta komulgaturik».

    Urretxindor kantaria,

    baso-basoan gordia...,

gau eta egun ospatzen da ari

    maiteñoa ta kabia.

    Euskalerri kantaria,

    baso-basoan gordia...

Amaganako aintza-kantetan

    dijoakizu bizia.

                        Kantuz sortu naiz eta kantuz nauzu bizi

                        Kantuz ez duta, beraz, hiltzea merezi?

                        Kantuz eginez geroz, munduian bizia,

                        kantuz egin bear dut, ontsalaz, hiltzia;

                        kantuz eginen ere zeruan sartzia...

    Zoragarrizko nasian,

    etxera-bide argian,

euskera-mota berezienak

    entzuten dira mendian.

Gipuzkoarrak:

        Gure Ama Birjiña

        Arantzazukoa

        laguntzalle ona da ta

        danon gogokoa.

        Arantzazun dagoan

        santa ta santuak

        beti izaten ditu

        kanta ta kantuak.

        Arantzazu-mendiko

        krabelin gorriya.

        Neskatxa muxu-gorri

        engañagarriya.

        Arantzazu-mendiko

        paguaren onduan

        Birjiña Santisima

        nedukan goguan.

        Arantzazutik nator;

        auxe nere poza;

        antxen ikusi bai-det

        pralle kaskamotza... t.abr.

Bizkaitarrak:

        Mundu onetan gura dabenak

        zeruko lorak ikusi

        Arantzazuko mendiyan-gora

        biar dau bidia ikasi.

                Bedarrik ederrena

                soluan gariya;

                Andrarik ederrena

                Birjiña Mariya.

Laburditarrak:

        Eskualdun fededunak, zahar eta gazte,

        Amaren laudatzera lehia zaitezte.

                Arantzazuko Birjiña,

                Ainhoa zaintzen duzuna;

                ametan zu samurrena,

                zure aurren zoriona.

                Zaituguno maitatuko

                ez zauku deus faltatuko.

                Zu zare zu, o Maria,

                sokhorri miragarria,

                girixtinoen argia,

                oi izar maitagarria.

                Bai zuri gure begia

                beha dago atzarria.

    Zuk zer dezu, Arantzazu!

    ames-kabi, erti-leku?...

Euskalerria oso-osorik

    kantari dijoakizu.

    Izena bera —Arantzazu!—

    kanta ederrena dezu.

Itz bakar ori mintza orduko

    kantari jartzen gaituzu.

    Izen ori, —Arantzazu!—

    mintzatzen ezin aspertu.

Ama-izenak duen goxoa

    zuk euskaldunentzat dezu.

                        Arantzazu, Arantzazu,

                        itzik eztiyena,

                        euskaldunak biyotzez

                        maite zaitubena;

                        gure erreguetan

                        zu zera aurrena.

                        Bedeinkatua izan

                        bedi zure izena.

            Euskal-bertso ederrena

            Arantzazu'ren izena.

        Lenen-puntua Amak eman du;

            osa semek bigarrena.

            —Kantuak, pozaren egaz,

            egatan goiza argituaz!—

        Zar eta gazte, euskal-semeak

            osatzen kantari doaz.

                        Ara emen bertsoak

                        oraingo berriyak,

                        Ama Birjiñarentzat

                        konsolagarriyak.

                        Bidian kantatuaz

                        joateko jarriyak

                        Asteasun bizi dan

                        Pello errotariyak.

Naparruako gazte batek,

Arantzazun ezagututako

maiteari agur dagio,

urrengo urterako itz-emanaz:

        Panplonan-bera banoa eta

        zer gogo dezun esazu.

        Zinta eder bat biali idazu

        borondaterik ba'dezu.

        Adios, bada, dama noblea,

        Arantzazura arteko

        Antxe egongo naiz, besoak zabal,

        zatozenean artzeko.

        Arantzazura erromerian

        eldu-den urtez etorri,

        amoriozko begi ederrak

        erakutsiaz elkarri.

Bestelako unkigarria izaten da aitona zarren azken-agurra, berriz Amatxo ikusterik ez dutela izango igertzen dutenean eta azkeneko muñotik, malkoa ezin gorderik, otsegiten diotenean: Agur, Josafat'eko zelaira-arte!

                        Aurtengo onekin berrogei ta bi,

                        natorkizula urtero.

                        Gaurgero ezin bixitatu al

                        izango zaitut berriro.

                        Negarra darit akordatzean

                        e'tzaitudala ikusiko.

                        Josapat'eko zelaira-arte!

                        Orduntxe zaitut espero!

            Katabera, Urrexola.

        Ara ezkero, beñola,

            begiz galtzen da Arantzazu urrun.

            Jaunak urteon deiola!

                        Arantzazutik baguaz.

                        Agur; gure Ama;

                        nere amoriyuak

                        orrera narama.

                        Danontzat eskatzeizut

                        osasuna ona.

                        Grazi ori bialdu

                        ezezu gugana

                        berriz ere etorri

                        gaitezen zugana.

                        Etxe-aldera asi

                        genduben burrunda.

                        Tristura aundiya niyon

                        jendiai barrunda,

                        atzera begiraka

                        mendiyan-gora junda

                        alkarri galdetubaz

                        gure Ama nun da.

                        Guk zenbat maite degun

                        ortik ezagun da.

Kataberako gañetik

    Katabera'ko gañetik

    —nuk arki balkoi oberik?—

itxasoraño nabari dezu

    Euskalerria osorik.

    Erri otxan paketsua,

    Jaungoikoak maitatua,

eliz-fabrikaz goratzen dago

    etengabeko kantua...

    Mendiak, beso antzera,

    zutituz, Zeru-goiera;

ibarrak, errai-antzo, zabalik

    Jainko-graziak artzera.

                        Ara zer alai dagon

                        gure Sorterria,

                        baserritxoak nunai

                        ta nunai pakia,

                        mendi-gain bakoitzean

                        txabola txikia,

                        artalde bat ondoren,

                        gero, gurutzia!

    Menditan, baserritxoak.

    Baserrin, seaskatxoa.

Seaskatxoan, amak zainduta,

    irriparrez lo aurtxoa...

                        Birjiña Arantzazuko

                            Amatxo nerea,

                        ez eidazu mudatu

                            au nere semea.

                                          Loo...

    Kataberan, Arri-urdin.

    Olloak txitak ez bezin

maiteki Amak eusko-aurloa

    zaintzen du emendik, biguin...

    Arantzazuren agurra

    dakartzugu, eusko-lurra,

Arantzazuko agurrarekin

    Amaren zaingo xamurra.

    Euskalerri urrumatzu;

    zorionekoa bai zu!

Negar egiten dakizulako

    miña abesti biur zaizu!!

    Andra-Marik zaitu seme.

    Yesuk, aldiz, anai maite.

Jainko-graziak zauzka kantari!

    Iraun kantuz beti-arte!

                «Xoriak, zuen oianetan

                lauda ezazue Jauna;

                aipha haren ontasuna

                inguru guzietan.

                Ez bedi entzun bazterretan

                zuen musikarik baizik;

                Jaun onaren ohoretan

                ez bara kantatzetik.

                Arditxoak, bazka zaitezte;

                ene zuen zoriona!

                goiz-arrats ari zarete

                laudatzen Artzain ona.

                Zuek, haize maitagarriak,

                harraboxik eztienez,

                munduan egin ahalez

                emotzue graziak.

                Phausurik gabe itxasoa

                orroaz borthizki dago;

                bainan ez du gutiago

                ohoratzen Jainkoa»...

    Kantak, kondaira argituaz,

gizaldiz-gizaldi doaz!

    Euskalerria poema bat da

    Andra-Mariaren opaz.

    Zuk zer dezu, Arantzazu!

    Zeu zerala lenen-puntu,

Euskalerria gizaldietan

    kantari dijoakizu...