Urr
15
19
XX. mendeko poesiaren testigu eta partaide behinenetakoa izan genuen Louis Aragon. Mendebaldeko tradizio poetiko indartsuenetako batean –frantsesean– kokaturik, ia mende guztia hartu zion bere bizitza eta poesiak. Dadaismoko eta surrealismoko poeta handienetako bat izanagatik, ez zen horretan geratu Aragonen ekarpen poetikoa. Poeta petoa izan zen, eta inork ez bezala menderatzen zuen lengoaia poetikoa. Poemen barneko erritmo, hoskidetasun eta errimek garrantzia handia dute bere poesiagintzan. Euskarara ekarri dugu orain, Itziar Diez de Ultzurrun Sagalàk egindako itzulpenari esker.
Urr
14
19
99 urte eta 6 hilabeteko espetxealdia, horixe Espainiako Auzitegi Gorenak Kataluniako politikariei ezarri berri dien zigor urte kopurua. Duela bi urte hasitako errepresio baten puntu gorena, hona hemen iazko abenduan Lledonerseko espetxean Jordi Cuixartek egindako aldarria: Izan dezagun adorea poema.
Urr
07
19
Natalia Ginzburg 1991ko urriaren 7an hil zen. Eta gaur euskarari ekarriak atalera dakargun istorio honetako protagonista Michele da, Adriana izeneko emakumearen seme galdua. Gaztetan familia atzean utzi, eta atzerrian ezkondu zen, eta gero, bizitza ez oso ordenatu baten ostean, atzerriko herrialde batean hil zen, argitu gabeko egoera batean. Amak negar egin dezake seme galdua gogoan, baina ezin izango ditu ulertu haren sekretuak. Sendikoen eta gertukoen arteko gutun-truke gisa aurkezturiko eleberrian, sentimenduen barreiamendua eta komunikatzeko ezintasuna dira nagusi. Michele maitea Amaia Astobizak itzuli du italieratik.
Urr
04
19
1953an Bingen Ametzagak Platero eta biok euskarara ekarri zuenetik, hainbat izan dira Juan Ramon Jimenez idazlearen lanak eskaini dizkigutenak, Gabriel Aresti, Juan San Martin, Nemesio Etxaniz, Patxi Ezkiaga, Joxemiel Bidador… eta orain Xabier Boveda. Hainbat poetaren lanak euskaratzeko aspaldidanik egiten diharduen lanean Jimenezena ekarri digu oraingo honetan, Labayru aldizkariaren 66. zenbakian: Hamabi olerki.
Ira
29
19
2000. urtekoa da Rufino Iraolaren Asistente berria, soldadutzako gertakari bat ikuspuntu berritzailez ematen duena. Eta berrizaleetan aritua Mayi Pelot izan genuen, 1982an Maiatz aldizkarian Feed-back edo ihardespena narrazioarekin zientzia fikziozko obra oparoa abiatu zuena. Patxi Etxeberriaren ipuina Sauro da, egileak Erroman ikasketan egiten ari zela ezagututako mutiko baten bakardadeaz diharduen 1957ko lana. Zaharrena Oxobirena, Maittipi, alegiagile ospetsua moralkeriarik gabeko prosa ederraren jabe eskaintzen diguna. Hona hemen ipuina.eus egitasmoko beste lau ipuin.
Ira
28
19
Katalogoa ebook euskarrian eskaintzeko ahaleginean, bere garaian Euskalgintza Elkarlanean Fundazioarekin batera argitaratutako liburuak jarri ditu online Susa argitaletxeak, denak ere Joseba Jaka beka irabazi zutenak, gure literaturaren titulu esanguratsu askoak. Euskarri elektronikoan dituzu, beraz, Harrien lauhazka (Iñigo Aranbarri, 1998); Puskak biziz (Juanjo Olasagarre, 2000); Norbait dabil sute-eskaileran (Harkaitz Cano, 2001); Tundra (Igor Estankona, 2002); Leuropa (Pablo Sastre, 2002); Hodei berdeak (Jon Alonso, 2003); Eta handik gutxira gaur (Eider Rodriguez, 2004); Auzoak (Urtzi Urrutikoetxea, 2005); Zubigilea (Lutxo Egia, 2007).
Ira
16
19
60.000 inguru hiztun dituen gaeliko eskoziarra arrisku bizian dagoen hizkuntza gutxitua da. Pàdraig MacAoidh, Peter Mackay ingelesez, egun Eskozian dagoen poetarik garrantzitsuenetariko bat da eta gaelikoz idazten du. Eskoziako Lewis irlan jaio zen 1979an, egun Edinburgon bizi eta St Andrewsko Unibertsitatean irakasle da. Gutxi bezala sortzaile eta ikerlari fina da. Greziar anastylosis hitza (berreraikitzea) kuttun du, bere ahots poetikoak pusketa eta hondakinetik berreraikitzen du etengabe. Bi poema liburu argitaratu ditu: Beste irla bat (2010) eta Ugari (2015). Lau poema ekarri dizkigu euskarara Nere Arrutik.
Ira
14
19
Uda amaiera hau izoztu zaigu, tanpez, Jon Barberena bertsolari eta idazlearen heriotzaren berri izan dugula. 40 urte zituela, berak bere poema batean aipatzen duen “sega zorroztutako heriok” eraman du. Oholtza gainean bertso kantari ezagututakoa —birritan Nafarroako txapeldunorde—, literaturara ere egin zuen jauzi Iruñeko Poesia saria irabazi zuen poemarioarekin, Izoztu zitzaigun negu hura, 2016an Denonarteanek argitaratua. Barberenaren omenez, haren poema-liburua osorik eskaintzen dizuegu.
Ira
05
19
Tene Mujika saria irabazi zuen Soldaduskara joan behar eta joan nahi ez duenaren buruhausteak andere jatorraren eskutik ipuinarekin, 1985ean, Mari Karmen Bidezabalek. Eta huraxe izan zen, zoritxarrez esango dugu, Bidezabalek literaturaren plazara egindako agerraldi bakarra. Toka idatzitako ipuinean narradore eta protagonista ere baden emakumearen ahotsak indar apartekoa dauka, eta ageri du beste ikuspegi bat, harekin batera ipuina.eus egitasmora igo ditugun beste ipuinen aldean. Protagonistetan emakumezkorik ere badakarten ipuinak dira hauek ere, baina aski protagonismo “diferentea”. Garai bertsukoa Mario Onaindiaren Polonesa ipuina da, 80etako narraziogintza modernoko elementuak badauzkana. Jon Mirandek 50eko hamarkadan egindako Ametsa narrazioa, Gernika aldizkarian kaleratu zuena, bere lehen ipuinetarikoa da, eta gerora garatu zuen estiloaren aztarnak erakusten ditu. XIX. mendekoa, berriz, dataz bezala edukiz, Klaudio Otaegiren Zeamako hizkeran pasaizo bat.
Abu
30
19
Esan ohi da, 1926ko udan Donibane Lohizuneko Basque Bar delakoan entzundako elkarrizketa batean duela oinarria Ernest Hemingwayren Aldaketa sakona kontakizunak; beste batzuek diote, Gertrude Stein idazlearekin lesbianei buruz izandako elkarrizketa batean. Ipuin hau This Quarter aldizkarian argitaratu zen lehen aldiz, 1931ko abenduan, Parisen. Bikotea diren gizonezko eta emakumezko gazte bi dira protagonistak, gosari orduan solasean Parisko kafetegi batean, ika-mika, neskaren maitalea kari. Esan ohi da baita ere, ipuineko gizonezkoa, Phil, idazle bat dela, poema bat errezitatzen ahalegintzen delako. Gorka Arresek euskarara ekarritako ipuina sarean duzue irakurgai.
Abu
18
19
1944ko abuztuaren 18an zendu zen Jacques Roumain idazle eta politikari haitiarra. 37 urte baino ez zituen, baina ordurako obra poetiko eta literario sendoa uzteaz gain, erreferentzia bihurtua zen bere herriko gizartean. Haitiko Alderdi Komunistaren sortzailea, antiinperialismoa eta behartsuenen defentsa ardatz izan ziren haren jardun politiko eta literarioan. Hil zirela 75 urte bete diren honetan, 1945ean kaleratu zuen Ebano zura (Bois d’ébène) poemategiko Preludioa ekarri diogu euskarari.
Abu
16
19
Bere katalogo osoa ebook euskarrian eskaintzeko ahaleginean, Saiakera bildumako hainbat titulu ekarri ditu Susa argitaletxeak epub formatura, eta argitaletxearen webguneko dendan eskura daitezke orain. Denak kulturgintzaren inguruan ardazturiko lanak izanagatik ere, gai eta estilo oso desberdineko tituluak dira webgunera ere osoan ekarri dituenak: Camembert helburu (Jon Alonso, 1998), Artaziak (Joan Mari Torrealdai, 2000), Gabriel Aresti – biografia (Angel Zelaieta, 2000), Hemingway eta euskaldunak zerbitzu sekretuetan (Edorta Jimenez, 2003), Mila ezker (Garbiñe Ubeda, 2009), Ez dago etxean (Jokin Urain, 2010), eta Autopsiarako frogak (Koldo Izagirre, 2010).
Abu
13
19
1946ko abuztuaren 13an zendu zen zientzia fikzioaren eremuan aitzindarietakoa dugun H.G. Wells idazle, kazetari eta soziologoa. Bestelako idazlanik badu ere, alor zientifiko eta zientzia fikzioarenean zehazki lortu zuen ospea, bereziki bere burua ikusezin egitea lortutako Griffin pertsonaia protagonista duen Gizon ikusezina eleberriarekin. Miren Arratibelek euskaratua, Literatura Unibertsala bilduman kaleratu zen 1997an.
Abu
07
19
Toni Morrison, Nobel saria irabazi zuen lehen emakume beltza, 88 urte zituela hil da abuztuaren 5ean. Idazle estatubatuarrak, bere nobeletan modu erreferentzialean jorratu zuen arrazagatik, emakume izateagatik eta klaseagatik jasandako zapalkuntza, errealismo gordina eta magikotasuna uztartuz. Beloved (1987) bere obra entzutetsuena euskaraz ere irakurtzen ahal dugu, Anton Garikanoren itzulpenean 2004an argitaratu baitzuten Alberdaniak eta Elkarrek Maitea izenburuaz, Literatura Unibertsala bilduman. Oraingo honetan, Itziar Iriondok euskaratutako Gaueko hitzak dakarkizugu, 1995ean Ereinek argitaratua. Nobel saria jasotzerakoan emandako hitzaldiak osatzen du liburuxka. Hizkuntzaren indar eraldatzailearen aldarria funtsean. Bertako pasarte batean dio: “Hil egiten gara. Horixe da, behar bada, bizitzaren esanahia. Baina hizkuntza egin egiten dugu. Hori izan daiteke gure bizitzen neurria”.
Abu
01
19
Oso umetatik, bost edo sei urte nituenetik agian, banekien handitan idazlea izango nintzela. Horrela idatzi zuen George Orwell idazleak berak. Eta Ana Moralesek euskarara ekarri, Xerezaderen artxiboan ahotsa jarri eta orain sarean eskaintzen dugu Orwell idazlearen testua: Zergaitik idazten dudan.
