Genero beltzaren maisuetako bat hil berri da, uztailaren 17an, 92 urte zituela: Andrea Camilleri. Salvo Montalbano inspektorearen liburuengatik ezaguna, arrakasta adinean oso gora zela lortutako idazleak arrakasta ez ezik literatura munduaren ezagutza ere jaso zuen. Euskaraz hiru lan ditu emanak, Igela argitaletxeak Hilabete bat Montalbanorekin (2011, Fernando Rey itzultzaile) eta Uraren forma (2012, Ander Irizar itzultzaile) eman zituen, eta Erein argitaletxeak Gauaren usaina (2011, Josu Zabaleta). Siziliarraren heriotzan, Hilabete bat Montalbanorekin laneko lau narrazio dakartzagu.
1904ko uztailaren 12an jaio zen Pablo Neruda idazle txiletarra. Literatur Emailuetan eman izan ditugu haren poemak, hala literatur aldizkarietan argitaratutako poema solteak nola Amodiozko hogei poemaliburu osoa. Efemeridearen harira, beste bost dakartzagu gaur, Xabier Bovedak euskaratuak eta Idatz & Mintz aldizkarian plazaratuak 2015ean, poetaren bost liburutako lagin bana eskainiz.
Hogeita hamasei urte zituela, 1972kouztailaren 8an hil zuen Mossadek Gassan Kanafani idazle palestinarra. Israeldarrek 1948an haien lurrak okupatu eta familia Libanora erbesteratua, idazletza eta kazetaritza gaztetandik landu zituen Kanafanik, hainbat aldizkaritan jarduna, oso epe laburrean literatur lan inportante bat emana, bere herriaren eskubideen aldeko ekintzailetzan FPLP alderdiaren fundatzaileetakoa. Literatura palestinar eta arabiarrean mugarri bat izan zen Gizonak eguzkitan eleberria, 1963an argitaratua, eta haren atal bat euskaratu zuen Iñigo Aranbarrik, eta Susa aldizkarian plazaratu 1993an. Hona hemen.
Aldarrikapena argia da: “Horiek libertaterik/ ekarriko baligute bezala./ Ta ez horiengatik, ezpada/ guzti horien kontra/ nahi dugu libre izan/ kondaira guztiaren kontra”. Zeintzuk dira horiek? San Inazio, Xabier, Txurruka, Elkano… eta aise gizendu litekeen zerrenda. Joxe Azurmendiren Manifestu atzeratua poemaren pasarte bat duzu, Espainiako Armadaren ikur-ontzia Euskal Herrian bisitan, eta euskal deiturako gizonen balentriak kantagai diren egunotan gogoratzeko egoki askoa. Poema idatzi eta 50 urtera, ezin gaurkoagoa. Hementxe duzu.
Aurtengo otsailean argitaratu zuen Jose Luis Otamendik bere orain arteko azken poema liburua: Disoluzio agiriak. Bizi dugun uneak beharrezko duen poesia molde berria proposatu zitzaigun poemotan. Oraingo honetan, egilearen beraren ahotsean, sei piezaren berrikustea eta gozatzea proposatzen dizuegu:
XX. mendeko egile esperimental garrantzitsuenetakotzat jotzen da Ernst Jandl idazle austriarra, 2000ko ekainaren 9an hil zena. Tradizio dadaistan hasia, hitz-jokoak, esperimentatzea, umorea… izan dira bere lanaren, batez ere poesiaren, ezaugarri nagusiak. Antzerkia eta opera ere idatzitakoa, Iñigo Astizek eta Samara Veltek euskarara ekarri dituzten hamar poemotan testuen edukiak bezainbat antolamenduak ere duen garrantzia nabari daiteke.
Redondelako Illa de San Simonen izan zen iaz Miren Agur Meabe, poesia-itzulpen tailer batean, “Con barqueira e remador” izenekoan. Nazioarteko sei poeta bildu eta elkarren lanak itzuli zituzten. Hiru dakartzagu gaur: Rosa Alice Branco portugaldarra, Jaunaren azienda liburuarekin ezagun egin zena; Latinoamerikarekin harreman handia duen Timo Berger poeta eta itzultzaile alemaniarra; eta euskaraz lehendik ere poema pare bat itzuliak zeuzkan Xose Maria Alvarez Caccamo idazle galegoa. Hona hemen bakoitzaren seina poema, Portugal, Alemaniaeta Galiziatik.
Pausatu beharra dago igartzeko zertan ari garen. Albo baterantz egin beharra dago, edo hobe esanda, alboetarantz; bazterretatik hobeto antzematen baita zentralitatea. Zurrunbilotik at kokatu, eta zikloek bidea egin dezaten utzi. Edo akaso, zirkuluaren hasierara itzuli, geure buruari patxadaz erreparatzeko, nola ari garen ikusteko, tresnak berritzeko, birpentsatzeko… Poesia Egunen bide honetan gorpuztu ditugun egiteko-modu ezberdinak ikusteko, oharkabean ala oharturik. Poesia Egunak bidean eraiki eta deseraiki baitira, eta geu, antolatzaileok, bide horretan ere eraiki eta deseraiki dugu gure jarduna, batzuetan kontzienteki, beste batzuetan zurrunbiloak harrapaturik.
OREKAREN SOKATIK TIRAKA
2004an ekin genion bideari, egun bakarreko ekimenarekin: Gabriel Arestiren Eguna. Omenaldia egin nahi genion, Eako herritarrok Arestirekiko zorrak kitatu nahi genituen, bere obra ezagutaraziz, herrian bertan bere obraren oihartzuna biziaraziz. Asmo hura handituz joan da. Urterik urte, Poesia Egunak Gabriel Arestiren etxEA izan dira. Etxe horretako zutabe guztiak kuestionatu ditugu denon artean. Poesia mailu bat da? galdetzen genuen 2005ean. EtxEA sendotu, berriztu, eta edertu egin dugu urte guzti hauetan, leihoak ireki dizkiogu. Oreka izan dugu iparrorratzetariko bat antolakuntzan, eta ekilibrista-lanak egin ditugu bi muturren arteko ikuspegi artistikoak gurera biltzeko: batetik, ekimen herrikoia antolatzea izan dugu jomugan; bestetik, berritzaile izateko bokazioa ere izan dugu. Bi ikuspegi artistiko horiek, herrikoitasuna eta berrikuntza, izan ziren Gabriel Arestiren sorkuntzan iparrorratz.
Hiru dira oraingo honetan dakartzagun ipuinak. Mende hasierakoa lehena, 1912koa, Jose Manuel Etxeitaren Pepe Anton kiputza. Berak hain ondo ezagutu zituen “ekialde urruneko” uretan kokatutako istorioa, ikasgaia delakoa izanagatik ere, gure literaturari berri xamarra zitzaion mundua dakar. Itsasoko haize irekitik, eskola barneko mundu itxira, horixe du kontagaia Piarres Larzabalen Huntzaren faltaz ipuinak, 1955ekoa berau. Mikel eta erdaldunak narrazioa da hirugarrena, Jose Basterretxea Oskillaso-rena. 1962koa, erdaldunarekiko ikuspuntu itxia ageri du, baina azpimarratzekoa da ipuinaren lehen zatian darabilen egitura, kontakizun paraleloarekin. XX. mendeko hiru adibide diferente, hiru estilo desberdin, ipuina.eus egitasmora gehitu ditugunak.
Euskal disko eta liburu azoka antolatu dute ekainaren 1ean (larunbata) Ziburun. Goizeko 11:00etatik arratsaldeko 20:00ak arte Ziburuko herriko plaza gure literaturako nobedade eta lanez mukuru egonen da. Ziburuko Baltsan elkarteak halaber Argia astekaria omendu gura izan du bere mendeurrenean. Susa literatura argitaletxea, Euskal Herriko beste hainbatekin batera Ziburuko azokan izanen da.
Ziburun euskal literaturak izan duen tradizioa ezagutzeko aukera izango dute bertara gerturatzen direnek, Joanes Etxeberri (1580-1665), Piarres Etxeberri (XVII. mendea), Pierre Argaiñaratz (XVII. mendea), Beñat Gazteluzar (1619-1701), Jan Battista Kamusarri Murgi (1815-1842) eta Piarres Larzabal (1915-1988) idazle ziburutarrak nabarmenduz.
2002an Caine saria irabazi eta literaturaren sustapenerako Kwani? agerkaria sortu zituenean ezagun egiten hasi zen Binyavanga Wainaina kenyarra. Urte batzuk geroago sareak astindu zituen Nola idatzi Afrikari buruz artikuluarekin, hainbat estereotipori aurre egiten baitie testu ironiko horretan. 2011n Egunen batean toki honi buruz idatziko dut: memoria bat liburua kaleratu zuen, testu bikain batean Afrikaz mendebaldean zabaltzen den irudia irauliz, kritikatuz, erakutsiz egungo belaunaldi gazteek bestelakoa dela bizi duten Afrika, erakutsi nahi dutena… LGTBI aktibista, idazle eta kultur eragilea, 48 urte zituela hil da maiatzaren 21ean Binyavanga Wainaina. Elearazi webgunean euskaratu zuen Danele Sarriugartek Nola idatzi Afrikari buruz, irakurgai daukazuena.
Asteon hil da Nanni Balestrini idazlea, maiatzaren 20an. Militante politikoa izanik Italiako 1968an parte hartu zuen. Novissimi eta Gruppo 63 neoabangoardietako kidea izan zen. 1977ko mugimenduaren ostean erbestearen eta espetxearen artean hautatu behar izan zuen. Baina idazten jarraitu zuen. Euskaraz, Ikustezinak liburu ezaguneko pasarte bat ekarri zuen euskarara Joserra Utretxek 1990ko martxoan plazaratutako Susa 25 aldizkarian. Hedoi Etxartek, Sinplistak liburua aurkezteko osatu zuten fantzine bateko Balestrinien testu baten itzulpena eskaini digu: Gutuna nire irakurle esperientziagabe eta baketsuari. Testu hori La violenza ilustratta libururako hitzaurre moduan idatzi zuen Balestrinik.
