Literatur Emailuak

Moskito, Igor Estankonaren ahotsean

Martxoan argitaratu zuen Igor Estankonak bere bosgarren poema liburua: Moskito. Agerpen eta desagerpenean, adierazte eta ezkutatzean oinarritzen den unibertsoa da berea, lanbroak ezkutatutako poesia. Konfinamendua hasi baino bi egun lehenago aurkeztu zen liburua, eta salgai izango duzue gaurtik aurrera Euskal Herriko liburu-dendetan. Lau poema eskaintzen dizkizuegu egilearen beraren ahotsean, belarri gozagarri:

Halabeharra
Hegan zekien gorpua
Gero infinitua
Lohadar maitatuak berriro

Lucian Blagaren hiru poema

Poeta eta filosofoa, Lancram hirian sortu zen, Transilvanian, 1895eko maiatzaren 9an  Lucian Blaga. Filosofiako katedraduna izan zen Cluj hiriko Unibertsitatean, eta errumanierara poesia asko itzuli zuen. XX. mendeko Errumaniako literaturan erreferente bat, lirika espresionsita batekin hasi zen, gerora bitalismora ere jo zuen. Hiru poema ekarri zizkion euskarari Joseba Sarrionandiak, hemen eskaintzen dizkizuegunak.

Nicola Sacco eta Bartolomeo Vanzettiren oroimenean

Duela 100 urte, 1920ko maiatzaren 5ean, atxilotu zituzten Buffalon (AEBak) Nicola Sacco eta Bartolomeo Vanzetti. 20 egun lehenago bi zaindari hil zituen lapurreta-ekintza leporatzen zieten militante anarkistei. Haien aurkako prozedurak, akatsez betea, oihartzun handia izan zuen, Sacco eta Vanzetti injustiziaren sinbolo bilakatuz. Kantuetara, literatura, zinemara pasatu zen haien istorioa, gertakarien unean bertan hainbat elkarte, erakunde eta norbanakoek babestu baitzituzten haien aldeko mugimenduak. Urte eta hiru hilabetera, 1921eko abuztuaren 23an, hil zituzten aulki elektrikoan. Hedoi Etxartek euskaratuak, bi poema eta kantu bat dakartzagu, Edna St. Vincent Millay, John Dos Passos eta Joan Baezenak.

Cristina Peri Rossiren erbesteko poemak

1941ean jaio zen Montevideon Cristina Peri Rossi. Uruguaiko diktadura mitilitarrak debekatu egin zituen bai haren lana baita haren izena bera aipatzea ere. Bartzelonara erbesteratu zen, eta Triunfo aldizkariaren orrialdeetan idatzi zuen, baina berriro ere jazarri zuten, oraingoan diktadura frankistak, eta Parisen erbesteratu behar izan zuen 1974. urtean.  Bartzelonara itzulita, geroztik bertan bizi da. Erbesteari buruzko memoriaren mapa bat dira Cristina Peri Rossiren  Erbesteraturik (Visor, 2003) liburuko poemak. Ezagun egingo zaizkigu, irakurritakoak garela irudituko zaigu, jazarritako euskaldun erbesteratu askoren ahotsetan, literaturan, kantetarako hitzetan. Herrimina eta ezagutuko ez duten, ezagutuko ez dituen herrira itzultzeko beldurra, itzultzeko gogoa eta aldean daramaten minaren arteko talka. Hamahiru poema dakartzagu, Gotzon Barandiaranek euskaratuak.

Edwin Morganen hiru poema

Jakin-minak definitzen ditu Edwin Morganen izaera eta poesia. Bokazio handiko unibertsitate irakaslea, itzultzaile fina eta Eskoziako poeta garrantzitsuenetarikoa, aste honetan 100 urte beteko zituzkeena. 2004an lehen poeta nazional izendatu zutenean XX. mendeko LGBT historia gorpuzten zuen artista bat lehenetsi zuen gobernu eskoziarrak. Irudiak eta musikak berebiziko garrantzia dute haren lanean. Irudiak ditugu bere poesia konkretan eta kaieretan gordetako collageetan. Bestalde, musikari eskoziarrekin lan egin zuen, esate baterako azken hamarkadan belaunaldi gazte bat hurbildu zitzaion Idlewild taldearen bidez, Eskoziar fikzioa poema idatzi eta errezitatu baitzuen euren disko entzutetsuenean (In Remote Part / Scottish Fiction). Hiru poema dakartzagu, Nere Arrutik euskaratuak.

Roberto Bolañoren sei poema

Hamabost urterekin Txiletik Mexikora joan zen familiarekin Roberto Bolaño. Baina hogei urterekin Txilera itzuli zen Salvador Allenderen eta Batasun Herrikoiaren (UP) prozesua babestera. Augusto Pinocheten estatu kolpea, 1973ko irailaren 11n, baino aste batzuk lehenago iritsi zen Santiagora. Zortzi egunez atxilotu zuten. Mexikora alde egin zuen berriz. Banakotasunik gabeko erromantizismoaren aldeko apustua egin zuen. Erromantizismo plurala, abenturazkoa, mitoa eraikitzeko galeraren eremuarena, belaunaldia bilatzen duena. Taldearen galera plurala. Negarrik eta nostalgiarik gabeko erromantizismo urrun bat. 1976 eta 2007 artean bere zortzi poema-liburu argitaratu dira. Hona ekarritako sei poemak, Hedoi Etxartek euskaratuak, Los perros románticos (Zakur erromantikoak, Kutxa Fundazioa: 1995, Donostia) liburuan argitaratu zituzten. Erromantizismo negartitik aldentzeko dute zakurtasuna poemok. Estoikoak eta kitschak dira.

Jose Luis Zumetaren periskopioak

Rafa Egiguren

Irudi harrapagaitzak maite ditu Zumetak. Ezagun bihurtu orduko, baztertu egiten dituela ematen du. Arroztasun horrek iraun ezean, ez da oihalera eramanzale, baina begi ugari utzi ditu, hala ere, bazter guztietan nabarmen. Orain hasi naiz konprenitzen zergatik. Ez gintuen bistatik galdu nahi. Aurrez ikusia zeukan nola. Ez dira begiak; periskopioak baizik.

begira ari haiz oraindik
begiak irudiz beteta,
begira ari haiz oraindik
nahiz begiak itxita.

Liburu eta diskoen argitalpenean handia da Jose Luis Zumetaren inplikazioa eta utzitako arrastoa.

(gehiago…)

Paul Eluarden poeman oinarritutako Guernica filma euskaraz azpititulatuta

Alain Resnais zinemagileak Guernica filma Paul Eluard poetaren Gernikako garaitza poeman oinarritu zuen. Film hasieran Jacques Pruvostek 1937ko apirileko Gernikako bonbardaketa azaltzen du. Gero María Casares aktoreak Paul Eluarden poema errezitatzen du; filmean zehar Pablo Picassoren hainbat margolan, eskultura eta marrazki erakusten dira, horien artean “Guernica” kuadro ospetsua.
Paul Eluarden La victoire de Guernica poema Mikel Antzak euskaratu zuen eta Susa aldizkarian argitaratu zen 1987an plazaratu zen zenbaki berezian. Guernica film hori 1950. urtean aurkeztu zuen Alain Resnais zinemagileak eta 70 urte beranduago euskarazko azpitituluekin daukagu sarean ikusgai.

Mikel Antzak Gernikaren garaipena poemaren itzulpena berridatzi eta bere ahotsez eskaini digu.

Gernikaren garaipena

Luis Sepulvedaren heriotza

2020ko apirilaren 16ean zendu zen, koronabirusaren ondorioz, Luis Sepulveda idazlea. Txileko Ovallen jaioa, haren bizitza Txileko patu politikora lotua joan zen bere militantzia komunista medio, eta Pinocheten estatu-kolpearen ondoren erbestera jo zuen, kartzelaldi baten ostean. Munduan zehar ibilia, hainbat lurralde eta itsasotan, ekintzaile ekologista, aktibista soziala, itxura batean xaloak diruditen haren istorioek eduki humano eta kezka sozial handia izaten dute. Euskarara batzuk ekarri dira, eta haren heriotza dela-eta Txalaparta argitaletxeak plazaratutako bi jarri ditugu osorik, Ana Santos Elortzak euskaratutako Maitasun eleberriak irakurtzen zituen agurea eta Ima Garbizuk itzulitako Patagonia Express.

Rubem Fonsecaren Kobratzailea

2020ko apirilaren 15ean zendu da Rubem Fonseca idazlea. XX. mendeko Brasilgo literaturako erreferenteetako bat, kronikak, eleberriak (A Grande Arte; Agosto…) eta ipuin-bildumak (Os prisioneiros; O Cobrador…) idatzi zituen. Fonsecaren istorio gordinek Brasilgo hirietako mundua dakarte letretara, negozioak, bortxa, sexua, boterearen ustelkeria… errealismo urbano leunik gabeko batean.  Haren heriotzaren kari, Iñigo Aranbarrik euskaratutako Kobratzailea ipuina dakarkigu, letrazko sastakada bat.

Greba digitala apirilaren 21ean eta 22an

Apirilaren 21ean eta 22an Interneten kultur edukirik ez partekatzeko deia luzatu da. Bi egun horietan Greba Digitala egiteko proposamena. Ekimenaren helburuak honakoak dira: gogoeta eta eztabaida soziala eragitea, premiazko neurriak hartu behar direla exijitzea eta Euskal kulturgintzaren ekosistema osatzen duten guztiontzat elkargunea izango den mahai/bilera/topaketa antolatzeko lanean hastea. Kulturgintzan.eus gunean atxikimenduak batu eta eskarien manifestu bat dago, eta honela bukatzen da: “bi egunez, apirilaren 21ean eta 22an, desagertu egingo gara, oihala beheratuko dugu eta sareetan zein hedabideetan ez dugu inongo ekimenik egingo, ez dugu zuzeneneko edo grabatuko emanaldirik ez eskainiko ez partekatuko. Oihala beheratuko dugu eta gure ahotsa isilduko dugu, entzun gaitzazuen“.

Landa eremuko kaiera, Maria Sanchez

Poema liburu bakarra argitaratu izanagatik, ahots propio sendoarekin murgil egin du Maria Sanchez poeta kordobarrak poesiagintzan. 2017an argitaratutako Cuaderno de campo (Landa eremuko kaiera) liburutik lau poema hautatu eta euskaratu ditu Uxue Alberdik. Ogibidez albaitari, tradizioz bizimodu erruralekoa, feminismoek zipriztindutako ikuspegi aldarrikatzailea dakar Sanchezek poemetara: ukatutako bozgorailuak eta espazioak berreskuratzeko asmoz, belaunaldien arteko hausturaren kontra, eta kultur sorkuntza ogibidearekin estu lotuz.

Liam O’Flahertyren Jende behartsua

1897an Inis Mór irlan jaioa, Aran uharteetako handienean, irlandera zuen ama hizkuntza Liam Ó Flaithearta (Liam O’Flaherty). Soldadu izan zen Gerra Handian, borrokalari gerra zibilean, zine gidoilari Hollywooden, idazle gaztetatik. Nobela handiak argitaratu zituen — John Fordek zinemara eraman zuen Salataria (1925), Gosetea (1939), Matxinada (1950)…—, eta generoa literatoen atzaparretatik libre, herri kontakizunetik gertuago nahi dituen ipuinak —Tiratzailea (1923) du, dudarik gabe ezagunena—. Ia obra guztia ingelesez izanagatik, badu irlanderaz idatzi zuen ipuin bilduma bat, Desioa (1954), askoren iritziz hizkuntza horretan plazaraturiko guztien artean bikainena.  Bertan, haurtzaroko paisaiaren indarrera itzultzen da O’Flaherty, natura sotil bezain harro ageri da, landareen zikloek eta animalien bizitzek markatzen dute gizakiena. Bilduma honetakoa da Jende behartsua, gaur hona dakargun ipuina, Iñigo Aranbarrik euskaratua.

Eduki berriak ipuina.eus-en

34 narrazio gehitu dizkiogu ipuina.eus egitasmoari, lehendik ipuinen bat bazuten autoreena kasu batzuetan (Julene Azpeitia, Domingo Agirre, Lauaxeta…), lehen agerraldia egin dutenena bestetzuetan  (Ivonne Harispe, Barrensoro, Oya…); XX. mendeko lehen hiru hamarkadetakoak gehienak. 69 egile dagoeneko, 92 ipuin. Eguraldia akaso ez baina giroa barrenerako dagoen garaiotan, gure ipuingintzaren erakusleiho zabal bat.

Vladimir Holanen lau poema

Poemagintza trinkotzat jotzen da Valdimir Holan txekiarrarena, intelektualista. Abstrakziorako joera izan zuen hasieratik gaur 40 urte, 1980ko martxoaren 31n, hil zen poetak, baina hala estilo poetikoan nola bizimoduan bakardadetik hurbil mugitu zen idazleak poesiaren gai unibertsalak landu zituen, eta bere piezak bizitzaren inguruko gogoetak dira. Hedoi Etxartek euskaratuta, lau poema dakartzagu haren heriotzaren urtemugan.