1969ko uztailaren 10ean hil zen Rikardo Arregi, auto istripuz, Bilbora Gabriel Arestirengana zihoala. Hileta elizkizuna Andoainen egin zen, egun batzuk geroago, eta ekitaldian hainbat lagunek hitza hartu zuten, Gabriel Arestik horien artean. Poema bat irakurri zuen, Auhenaren sentimendua, gerora Harrizko Herri Hau (Kriselu-Lur, 1970) liburuan argitaratu zuena. Poema irakurketa hori grabatu egin zuen Joseba Agirre Zugastik, eta orain ezagutu da grabazio hura. Gara egunkariak kaleratu du, eta hemen entzun dezakezu.
Duela hiru urte hil zen Pete Seeger kantaria. Orduko hartan hainbat kanta ekarri zizkion euskarari Josu Landak. Oraingoan sorta berri batekin dator Lou Topet, Harkaitz Canok euskaratutako 13 kanturekin. Loraldia jaialdian aurkeztuko dute datorren martxoaren 26an Bilboko Arriaga antzokian.
Eta todo asi sen, a isan diferente Hala Bedi irratian Manex Agirre eta Gaizka Amondarainek Celosamente gordea irratsaioa egiteari ekin ziotenean. Astero literatur gaiak, elkarrizketak, irakurraldiak musikarekin uztartuz, horrenbeste urtetan.
BAP! taldeak ezaguna egin zuen Susa aldizkarian kaleratutako testua, kantu bilakatuz Zuria beltzez diskoan. Gaizka Amondarain eta Manex Agirrek irratsaiorako izenburutzat hautatu zuten, eta lau haizetara hedatu Hala Bedi eta beste irrati batzuetako uhinetatik. Lantzean behin gainera, emankizun ikuskizunen bat ere egin zuten han hemenka, azkena Zarauzko Literaturian. Eta orain zortzi urteotako irratsaio guztiak Celosamente gordeak ditugu, edozein unetan hartu eta entzuteko moduan. Musika, zinema eta literatur erreferentzien altxor kutxa bat.
1975eko ekainaren 5ean hil zen Gabriel Aresti. Poetak berak errezitaturik, hemen dituzu 12 poema entzuteko. Ezagunenak hauek dira: “Nire aitaren etxea” eta “Egia bat esateagatik” (Patxi Mujikak 1964an Donostian grabatuak), “Bilboko kaleak” eta “Gizonaren ahoa” (Jesus Mari Olanok 1967an Hernanin grabatuak).
Natxo de Felipek eta Joseba Tapiak eskainitako kantaldi baten grabazioa entzuteko gomendioarekin gatoz, aitzakiatzat harturik gaurko egunez 1975eko ekainaren 5ean hil zela Gabriel Aresti. Bederatzi kantu dituzu hemen, Arestiren poemez sortuak, eta 2000ko abenduaren 13an Bilboko Kalderapekon Natxok eta Josebak abestuak.
Haragizko amoreak poema liburuan oinarritutako Haragizkoa diskoa argitaratu zuten Edorta Jimenezek eta Rafa Ruedak pasa den azaroan. Omar Nabarrok irakurririk bost poemaren audioak entzun ditzakezu orain Susaren webgunean. Bestalde, Vimeo-n dituzu Rafa Ruedak konposatu eta kantatutako Iraila zen eta Zeuon itzalak; baita ere Txuma Murugarrenek abestutako Itsasoaren aurrean eta Doctor Deseo taldeak grabatutako Sodomako sagarra. Gasteizen izango da Haragizkoa errezitaldiaren hurrengo emanaldia otsailaren 2an.
Errezitaldi dramatizatuak egiten ari da Oier Guillan, Eskuen sustraiak poema liburuan oinarrituta. Oreretako Mikelazulo elkartean izan zen aurrenekoa, hurrengoa Donostiako Guardetxean azaroaren 7an (larunbata) 19:00etan. Liburuko lau poemaren audioak eskaintzen dizkizugu Guillanen ahotsez; horietako lehena (Paperezko baratzea), Asier Sarasolarekin batera errezitatua.
Salvador Puig Antich 25 urteko anarkista kataluniarra garrotez exekutatu zuten 1974ko martxoaren 2an. Heriotza krudel hura gogoan, Erramun Landak Harresi ostean pareta izeneko grabatu erakusketa egin du Bartzelonako MX Espai galerian 2007ko urrian, Koldo Izagirrek propio idatzitako hamar poemez edertua. Landak lanerako asmatutako zirriborroez eta Izagirreren ahotsaz baliaturik sortu du bideo hau Nora Ancarola artistak. Izagirreren poemen audioak banaka ere badituzu jarraian:
Koldo Izagirrek Donostiako Tabako Fabrikan aurkeztu zuen Teilatuko lizarra kantu liburua 2006ko apirilaren 4an errezital baten bitartez, eta jarraian arrats hartan bertan Joseba Tapiak Real Politik diskoa izan denaren premier bat eskaini zigun. Koldo Izagirreren errezital hura duzu hemen audiozko artxiboetan entzuteko, 13 kantuz taxutua, eta horietako bakoitza berbaldi batekin osatua edo iruzkindua. Izagirrek hogeita hamar urtetik hona argitaratutako kantu eta kantugaiak, eta gordean zeuzkan beste hainbat letra berri jaso ditu Teilatuko lizarra liburuan: sehaska abesti xaloak eta gaiztoak, blues malenkoniatsuak, baladak, koplak… eta baita ere kantu kultua esan genezakeena, frantsesek chanson à paroles esaten dutena, kantu berbadunak, “zer edo zer” molde jasoan esaten duten parolak, letrak. Osorik irakurtzeko daukazu liburua ere. (gehiago…)
1989an Balizko erroten erresuma kaleratu eta zortzi urtera publikatu zuen Koldo Izagirrek bere hurrengo poema-liburua, Non dago Basques’ Harbour (Susa, 1997). Eta beste mugarri bat ezarri bere literaturgintzan, pauso bat areago emanez bere hizkuntza poetikoan, estiloan, unibertso literarioaren eraikuntzan. Lehendik bagenekiena berretsi baizik ez zuen egin: euskal poesiaren ahotsik garrantzitsuenetakoa dela berea. Osorik dauzkazu irakurgai -eta entzungai gainera, batzuk- Basques’ Harbour-eko poemak.
Urte bitan ia 30 emanaldi eskaini ostean, Bihotz Bakartien Klubaren Arrakalak ikuskizuna azkenburura dator. Ekainaren 15ean (osteguna) hondarrekoa izango da Zaldibarreko eskolan, iluntzeko 20:00etatik aurrera. CDa ere grabatu dute ibilbide luzearen ospakizun, eta berorren edukia dasta dezakezu orain Interneten. Audioaz gain, animaziozko laburmetraiak eta beste zenbait testu osagarri topatuko dituzu orrialde horretan.
Bost poema libururen egilea, XX. mendeko euskal literaturako ahotsik sendoenetako bat da Jose Luis Otamendirena. Ustelarekin 1980an kaleratutako Azken undinaren kaira liburutik hasi eta Lur bat zure minari poema-libururaino (Susa, 1995), lirika berezi eta indartsu baten jabe dela erakutsi du Otamendik. Bere poesiaren antologia bat, XX. Mendeko Poesia Kaierak bilduman kaleratu zuen Susa argitaletxeak. Osorik irakur dezakezu orain, poemetako batzuk bere ahotsez entzunaz.
Duela 100 urte, 1905eko abuztuaren 3an jaio zen Estepan Urkiaga Lauaxeta Laukizen. Senez prosista, bokazioz baino konbikzioz poeta, hizkuntzaganako maitasunak eraginik idatzi zituen bere poemak. Honela aitortu zuen: “eztot gixonakaitik egin, Aberrijagaitik baño”edo “soluan atxurretan Aberrija goralduko nebala uste baneu, laster itxiko neuke lan au”. Poesia europarrari begira, formetan eta gaietan euskal poesia bide berrietan abiarazten saiatu zen, baina betiere idazkeraz eta ideologiaz bere alderdiari loturik: “Olerkarija barik Jeltzale benetakua nazala entzutiak atseginduko nau”. Bide barrijak (1931), Arrats beran (1935) liburuak bezalaxe, hemen irakurriko dituzu poema solteak (1925-1937) eta poema itzuliak (1927-1931), adibidez: Tennyson, Hugo, Jammes, Baudelaire, Verlaine.
Imentzioaren pergamuak poema liburuarekin ezagutu genuen Juan Ramon Madariaga, 1989an Bizkaiko Foru Aldundiaren Olerki saria irabazi zuenean, eta hasiera indartsu hark izan du segidarik, izan duenez. Gure azken urteetako poesiaren zutabe sendoetako bat dugu, 2003an Susarekin plazaratu zuen Izozmendiak liburarekin zazpi poemario kalean dauzkala. Horiez gain, 1993an kaleratu zuen Neguko antzarrak narrazio liburua. Bere azken lana, Izozmendiak eskaintzen dizugu osorik, eta 8 poema idazlearen ahotsetik entzuteko moduan.
