Asaba zaarren baratza
Lizardi
Baratz-erdian dut arki
amona: alderoka dator,
begi galduak noranai...
eriotzak dakar besalagun,
bere buruz ezpaita gai.
***
Sar eta... zuaitz yantziak.
Urrats bat egin, ta... adar uts.
Oroipen-txoriez zeuden
beterik: ni ikus ta, bat batean
egoei eragin zien.
***
Nigana datoz nasian...
adiskide min maiteak!
Barru muņeko gauean,
su itzalitako zarra gar gorri
dabilda biur naiean.
***
Belar gaiztoak yan ditu
nire bidexka izkutuak...
Ale bakanak dakartzi
bide gaņeko mastiak, eta
ortziak peitu du eguzki (palta du).
Urte yoanen zitala!
Zuek zarpildu-itzalia
lenera nork lekardake?
zabal naroa nuen baratza,
gaur ain estu, gaur ain gabe!
***
Baratz-erdian dut arki
amona: alderoka dator,
begi galduak noranai...
Eriotzak dakar besalagun
bere buruz ezpaita gai.
***
Amona, zatozkit, otoi
biloba laztan ezazu,
esan zadazu "biloba".
Itz ori soilki, zarrak ondu dit
ardoa oi dun bezela.
***
Biraka asi zan, dei ta dei:
aita dei ta ama; aurtzaroko
lurrak irentsi-lagunak...
Zarrez birrumetu danez-gero
menbeko darabil lenak.
***
Errukarri! Lausorik du
gizargia begietan...
Non-nai aldiaren sitsa!
Zu'ka mintzo zitzaidan,
zaldun arrotza bai nintzan.
Laztan dut. Bera, arrituta,
begi-begira dagokit.
Gero, geldiro: "Norzaitut?..."
Euskeraz ark niri galdegiņa
gogoan besterik ez dut.
***
Nire begien suz sutu
naiez arenak, diotsat:
"Biloba nauzu, zarrena...
"zure marrubi gorriak iņoiz
"ostutzen oi nituena..."
***
Oroi ote?... Begietan,
zalantza dut tximistarik
iragan zuelakoa.
Burua igurtzi zidan astiro,
esanaz: "Zu...? Zu?... Gaxoa!"
***
Ta asi zan biraka berriz,
il zarrei oska,
eriotzaren egarri...
Bizitzaren ondar-aleak (azken-aleak)
larraņean eultzen ari!
Oraņa. Ta, ara, bidean, baldarņo,
mutiko bat guregana:
ark birbiloba, nik seme.
Ikus amonak, bertan gelditu,
ta aren eztizko irri-parre!
***
Laztan du, pozak zoratzen:
"i aut, orain akust ongi!" (Ez "i aiz")
(diotsa). I aut, bai, olako..."
Ta... nere izenez igurtzi zuen
burutik oņetaraņo.
***
Lena zegoen oraņaz
ele-gozoka. Bitzuok
mintzo beraz ziarduten.
Ene asaben lokarri zarra,
Yaunari zor, etzan eten.
***
Etorkizuna. Ordun eguzkiz yantzi zan
asaba zarren baratza;
ordun, zuaitzak igaliz;
ordun baratza leneratu zan
mugak berriro zabaliz.
Ta len ikusi-gabeko
zuaitz berri bat zegoan (abertzaletasuna)
erdian, guzien buru...
Aren gerizak erri-baratzak
eziņ-ilkor egin ditu.
Nire Tabor-mendi: nire
baratz zarraren antzalda!
egi, mami, biur adi
lenaren muņak aldatu beza
baratz zarra baratz berri.
***
Aberriaren abots eztia
gogamenaren ezkon zuria,
ekatzan esku guria,
atorkit geldi geldia,
uztagun aldikoz, Euskalerria.
Eder aunagu, mintzo yoria,
eder benetan, garoz yantzia
larre-loretik basa-eztia,
basotik euskal-mamia,
laister sortzen al duk Olerkaria!
***
Ta, ala Yaunaren gogo ba ledi
nik gogo dudan bezain gartsuki,
euskotar azal ta mami,
gure erriaren olerki
garaia norbaitek lenbailen begi!
***
Bana nik, izkuntza larrekoa,
nai aunat ere noranaikoa
yakite-egoek igoa;
soņa zar, berri gogoa,
azal orizta, muin betirakoa.
***
Ez adi beldur, nere Maiteder:
baserriz landa nai aunat ager-
-arazi, bazterrik bazter,
arroki; ezpaitun ezer
lurbiran ederrik i bezain eder!
Gogamenaren ezkon ez-antzu,
eztei-ondoko bide dinagu.
Otoi, Yauna, ibilgo-buru,
maitasun-edermen-zitu,
aur begi-argirik anitz bekargu.
***
Itxaso bare, zelai urdiņa,
muga-biribil, belar-berdiņa,
goizaldea duk sorgiņa!
dirdaiez ikus egiņa
mende-neurle dugun gurpil ariņa...
***
Iguzkipean ugartedia...
Ur zabalean oial zuria...
Zuaitz arrotzen azpia,
eun urdiņek itzalia!
Or bide zetzan Gerbault bakartia.
***
Lekaro zabal, lurraren gerri,
ondardi kixkal eriogarri:
bidazti-begiek sarri
aidean baso ta iturri:
bertaratzekoan... ondarra gorri!
***
Dagigun arraun Izotz-errira,
zarren aztarrik danentz begira:
amaika yoan ta bira
eginik igaz baitira,
eskuan arpoia, soņean zira!
***
Legorra zuri, beltz itxasoa:
izotz bat untzi gure ibilgoa...
Xoil, egazti bat diyoa
odeien senide, zabal egoa...
Kanta ditzagun ango gau luze,
ango ilunabar su gorriz bete;
gizonek elurra aterpe;
lurralde gizenik gabe;
gure Euskalerriaz ain guziz beste!
***
Iri nagusi, giza-erlauntza,
zorapenezko aruntz-onuntza,
sumabearra, yakintza,
sal-eroste ekurugaitza (eziņegona, ezingeldia)
gure elkar-indarrak itzuli bitza!
***
Ortzi oro ta egute oro
yaso, ikus-ala, ta abes gozoro...
Apaindu zemaitarako:
adi gai adirazteko
gizaki guzien alderdi ta asmo.
***
Ta, beko gaiok agor ezkeroz,
Iguzki'k ezin urtuzko egoz,
(Ikar'ek ez bezelakoz)
goazeman, zerura igoz,
izar urdiņetaraņoko asmoz!
