Kriptogramak (I)

01

Linterna gorria deituko da",, harrapazak hankatik, pentsatu nuen, hasi gaituk bits after-boltxebiketan igerian berriro ere, edukian ez duguna itxuran jantzi nahian, adjektiboari zikinbrilloa atera guran, patsa eta abarra bai, txerribodako barrinoak gainez egin arterainokoa, eta gero, zein itsusia den bits zaharra likidorik ezean, zein patetikoak izar gorri horiek proletarioentzako galerazitako moda dendetan. Krakatekoa. Ondo gogoan dut urtea ere. Leninen brontzezko buruak inork nahi ez zituela, eta non eta Otxarkoagan eman zitzaien babes politikoa Volodiari eta bere lagun juduari, Karli. Levisak jantziko ditut, baina Sovietak? Lehenago barbarin! (alegia, dultzainero, ertzain). Kopon, ez duzue ulertzen zergatik ala?


02

Ederra bota duk, Aranbarri. "Zein itsusia den bits zaharra likidorik ezean". Zein da soluzioa hortaz? Likido Gorria? Jario, Isuri Gorria? Libra nadin blaga errazegitik. Era poetikoagoetan irakurria haiz nonbaiten, gorria estetika hutsa ez zen garaian: "Odolaren mintzoa" izan zitekeen bata. "Marrubizko ibaiak" bestea. Nola dio Mendigurenek voyeur hutsa naizen eztabaidagune (?) horretan garai hartako poesiaz?
Estrabaganteak ginen bada.


03

Egia esan, Maiakovskik merezi zuen keinu hori. Guk ez badugu ateratzen marasma artetik, nork bada? Beti da ederra Otori entzutea. Ederragoa bere adiskidantzaz gozatzea, baina tira. Onar dezagun "Linterna Gorria" izena. Ez haiz xelebre, eznatural, mentxebike bakarra izango gazte iraultzaile hauen artean. Onartu bai, baina zerrenda egiten dut, buruz, bada ez bada ere: Negu Gorriak, Kale Gorria, Gazteri Gorria... "Beste erara ere uler daiteke", gaztigatu didate, nire purrustalditik nondik babestuko.
Baiki.


04

Ez dakit nork, baina Mohamed Xukri marokoar idazlearen nobelarik gordinena argitaratu beharko genuke. Arabieraz idatzi zuen berak, baina orduan adiskide zituen Jean Genet-ek frantsesez ("Le pain nu") eta Paul Bowles-ek ingelesez ("For bread alone") eginiko itzulpenei esker egin da ezagun. Zabaldu biak kalatxori hilak balira bezala. Errepara ezazue sintaxian. Bi eleberri diferente direla dirudi. Berria-n, Xukriren heriotzaren kariaz Mielanjel Elustondo nekaezinak eginiko elkarrizketan, "Ogi biluzia" legez ematen da. Galdera: gauza bera ulertuko genuke "Ogi gorria" deituko bagenu? Ezen gorria, benetako gorria, Xukrik (eta oro har idazle arabiar gehienek) bere haurtzaroaz egindako kronika. Zuzen dezadan: haurtzaroa bera.


05

Otorekin telefonoz, lasai antzean: "Han huan gorri hotsa!".
Ez zitzaidan iraultzaren emana azaltzen ari. Tabernako beroan, gazteak maldizioka zebiltzala adierazten ari zitzaidan, alegia, ostiaka, putaka, mekauendioska eta holako.
Ahoa bai handi gure linterna honek.


06

Gorriak badu bentaja bat, ikusi egiten grisa izanik ere.
Chaplin, Modern Times (1936): Zapia jausi da zamatutako kamioitik. Charlotek hau behe gainetik hartu eta besoa gora, kamioiaren atzetik doa, eroritakoa itzuli nahian. Ohartzerako, mundua du atzetik. Munduko langile oro du zapidunak gibeletik. Iraultza!
Polizia ere zuhur dabil, ordea. Dinki eta danka, eta bat handik, bestea hemendik, iraultzaile suhar guztiak galdu ditu zapidunak. Bakarrik gelditu da.
Ederrak dira satirak, jenero gisa diot.


07

Bost txakur dituen ikasle batekin:
- Eta zein koloretakoak dira?
- Zuriak, beltzak,... nola esaten da mixtos?
- Pinttoak. Eta gorririk?
- Gorria?
- Bai, gorria.
- Zelan gorria?
Ezin ulertarazi euskaldunok, kaka ere, gorria dugula gehienetan.


08

Koloreenak gura besterako eman lezake. Ez da hainbeste urte, gustura irakurri genuen Patziku Perurenaren "Koloreak euskal usadioan". Baita Joseba Sarrionandiak "Ni ez naiz hemengoa"-n koloreei buruz idatzitakoak ere. Eta hau guztiau zertarako? Abelgorritik gorringora, koloreena nola, nahi gabe atera zait espektroa zabaltzearena, ez dakit, hedabideen eraginez edo. Edo nola politika subkonszientearekin nahasten zaidan.


09

Maite zituzten poeta sinbolistek eta Abisinian arma trafikatzaile ibili zen poeta hark koloreak erabiltzea euren poemetan. Inkesta bat ere egin liteke. Zein kolore dagokio bokal bakoitzari?
Rimbauden aburuz, I da gorriarekin lotu beharrekoa: "A noir, E blanc, I rouge, U vert, O bleu". Eta irudien zaparrada gero:

"I, pourpres, sang craché, rire des lèvres belles
Dans la colère ou les ivresses pénitentes".

Honela, nola ez zuten modernistek, esate baterako, aski kromatismo bezatua aurkituko.


10

Eta historiak eskaintzen dituen kasualitate bitxi horietakoa, osoro jolasean hartu beharrekoa. Lauxetaren Bide Barrijak liburuko poemen artean, badago bat, izenburuari erreparatuta, irribarrea ebasten diguna. "Mao Gorrija" du izena. Honela hasten da: "Maitasunaren ikurkorra zan / zure leyoko maoa, / ikusten neban goiz-iluntzetan / poztuten yatan gogua".
Eta ikusi egiten dugu laukiztarra, liburua argitaratu zioten 1931 hartan, Euzkadi hartzen eta arduraz irakurtzen, Mao Zedong izeneko bat dela lehendakari berri Txinan. Ez zuen susto makala hartuko. Bere poeman, krabelinak ziren gorriak. Txinatik heldu berri den albistean, klasiko eran olerkiak idazten dituen presidentea da gorria. Mao biak. Zein baino zein gorriago.



11

1920an, Urriko Iraultzaren ostean, Isaak Babel Armada Gorrian sartu zen, Zaldizko Gorria kazetako korrespontsal gisa. Horrela joan zen Poloniako gerrara Gorkiren adiskidea. Ordukoak gogoan zituela idatzi zuen bere libururik gogoangarriena, Zaldieria Gorria. Bertan, eta Kivil Liutov soldaduaren urratsei jarraikiz, errealismo handiz kontatzen digu gerraren gorria. Ezkerreko Oposizioko kide, 1940ko urtarrilaren 27an hil zuten. Bere azken hitzak ere gorde dira: "Utzidazue nire lana amaitzen". Pelotoiko fusilak mintzatu ondoren, ondo ikusi zen. Zaldieriaren kolorekoa zuen odola.


12

Utz dezadan gorria, ordea. Eta abia nadin linternak ematen didan bidetik. Linterna Gorria deitzen zen Maiakovski-eta elkartzen ziren lokala. Ez dago Amaia Ezpeldoi izan beharrik zer zen jakiteko. Kabareta, diote kronikek. Eta irribarre gaiztoa marrazten zaigu guztioi. Guk ere ezagutu ditugu linterna gorriak bide bazterretako etxeetan. Eta zinez diot, beti egon da literatura interesgarria egiteko gai onik horrelakoetan. Nola ez dakidala,
Azpeitiko institutuko garaiez oroitu naiz. Bazen taberna guztiak itxi ondoren otartekoak ematen zituen linterna gorridun etxe bat Landeta auzoan. Gure aldean ausart portatu zen Pako Aristi. Egun batean, Brasildik edo Venezuelatik etorri berri zen puta batekin lortu zuen elkarrizketa gerora free-lance ausart izango zen idazleak. Miraz irakurri genion interbiu hura Egin-en. Ez dakit, asko zor diote giro horri Pakoren lanik miragarrienek, Kcappok-eta.


13

Linterna Gorria kabaretean elkartzen ziren Maiakovski eta bere lagun futuristak. Zuricheko beste batean, Cabaret Voltaire zeritzanean Tristan Tzara eta dadaistak. Pailazo oso-osokoak asko, baina ezinbesteko bide surrealismoaren lilurara heltzeko. Valery, Claudel, Malarmé, Apollinaire, Tzara, Arp, Breton, Aragon, Eluard... Pribilegiatuak izan ginen. Linterna gorriei segika irakurri genituen. Eta eskerrak.


14

Linterna Gorria. Linterna, Zhang Yimou-ren filman bezalaxe (argiak estetikaren mesede hemen ere), linterna ez da eskuargia, kriseilua baizik. Eman diezaiodan down-ari. Eta Kriselu Gorria jarriko bagenio? Aresti ere ikustekoak gara Koldo Izagirrerekin. Royaltiak ordaindu beharra Haranburu Altunari, horratx ultzea. Gainera, orduan bai nostalgia patetikoa gurea. Ez, hobe bere horretan lagatzea.


15

Idazle galegoen artean, bada gauza sotil ederrik. Koldo Izagirrek itzuli eta Xabier Mendigurenek 1993an argitaratu zuen "Intxixuen artxibotik" da horietako bat. Narrazioaz gain, saioa ere landu zuen Rafael Diestek. Eta antzerkia. Baita poesia ere. Jenero honetan, badu gazteleraz idatzitako liburu bat, bakarra, "Rojo farol amante" du izena. 1934an eman zioten argitara. Urtebete lehenago, Euskal Herrian ibili zen hilabete pasatxoan, Maria Zambranok zuzendutako Misio Pedagogiko haietako batean. Non? Izango da mitomanorik gure artean, eta polita da datua. Zalduondon, Markitosen herrian.


16

Patsy, Gotzon: ikusten dozue, intertestualitatea bajagok, arean, dana jagok alkarregaz lotute, dana asau eta dana paraje, baie gu Goikoelexean gagozak, Irlandan. Lekutan gagozak urien ederretik. Kakazotz! Zer kabaret da gure hau?
Zagozie trankilo, lohituko gozak.

(2004-01-15)

iñigo aranbarri