Cornelius Bergen tristura
Ostatuan hartu zuen bizileku Cornelius Bergek, Amsterdamera itzuli zenean. Maiz aldatzen zuen; ordaindu beharra zegoenean alde egiten zuen. Oraindik pintatzen zituen zenbaitetan erretratutxoak, enkarguz hartutako ohitura-koadroak eta, han-hemenka, biluziren bat halakoen zaleren batentzat, edo kaleetan barrena ibiltzen zen errotulu baten irabazia bilatuz. Zoritxarrez, dardaratu egiten zitzaion eskua; gero eta kristal sendoagoak jarri behar izaten zizkien betaurrekoei; oraindik bere buruaz harro agerrarazten zuen ukialdien irmotasun apurra hondatu egiten zioten ardoak —Italian zen hartara zaletua— eta tabakoak. Amorratu egiten zen, uko egiten zion obra entregatzeari, hondatu egiten zuen dena gainean margotuz eta pintura urratuz; azkenean ez zuen gehiago lanik egiten.
Ordu luzeak ematen zituen mozkor baten kontzientziaren gisa kez betetako taberna-zuloetan, non Rembrandten ikasle izandakoek, garai bateko bere kideek, edatekoa ordaintzen baitzioten, bere bidaien berri kontatuko zien esperantzan. Baina behinola etorkizunerako proiektuetan agertuak zitzaizkion baino are zehaztasun gutxiagoz ageri ziren Corneliusen oroimenean pintzel eta kolore-poteak batetik bestera erabiliak zitueneko herrialde eguzkitsu hautsez beteak; eta ez zuen aurkitzen jadanik, gazte garaian bezala, neska zerbitzariak barre-karkaraka jarriko zituen ateraldi trauskil haietakorik. Behinolako Cornelius iskanbilatsuaz oroitzen zirenak harritu egiten ziren hain isil aurkitzeaz; mozkorraldiak bakarrik askatzen zion mingaina; mintzaldi ulertezinak botatzen zituen orduan. Horma aldera bueltatuta esertzen zen, kapela begien gainean, inor ez ikusteko, ezen, hala zioen berak, nazkatu egiten baitzuen jendeak. Cornelius erretratugile zaharrak, luzaroan Erromako ganbaratxo batean bizi izan zenak, arakatuegiak zituen, bizitza osoan, gizon-emakumeen aurpegiak; orain bestaldera begiratzen zuen, axolagabetasun suminez; esan ere egiten zuen ez zuela gogoko animaliak pintatzea, gizonen antz handiegia zutela-eta.
Inoiz izandako trebetasun apurra galtzen zuen neurrian, jeinua zetorkiola zirudien. Jartzen zen astoaren aurrean, bere ganbara nahasian, eta fruitu bitxi eder bat kokatzen zuen ondoan, garesti ordaindua —eta bizkor ibili beharra izango zuen azal distiratsuak freskotasuna galdu aurretik hura mihisera aldatzeko—, edo bestela pertz bat, edo zuritutako fruituen azalak. Argitasun horixka batek betetzen zuen gela; euriak umilki garbitzen zituen beirak; hezetasuna alde guztietan zegoen. Elementu hezeak, izerdi itxura harturik, puztu egiten zuen laranjaren esfera bikortsua, hanpatu egiten zuen zurajea, kirrinkatxoren bat eragiteraino, eta gandutu egiten zuen ontziaren kobrea. Baina berehala uzten zituen pintzelak; hatz hozminduek, behinola enkarguzko Venus etzanak eta haur biluzi eta oihalez estalitako emakumeak bedeinkatzen ageri ziren bizar horiko Jesus haiek pintatzeko hain gertu izaten ziren berberek, uko egiten zioten gauza guztiak bustitzen eta zerua lainoztatzen zuen hezetasun eta argitasun jario bikoitz hura mihisera aldatzeari. Bere esku kaskartuek, jadanik pintatzen ez zituen objektu haiek ukitzen zituztenean, eztitasunaren arretak oro jartzen zituzten. Amsterdamgo kale tristean, ihintz dardaratiz jositako landekin amets egiten zuen; Anio ibaiaren bazterrak ilunsentian baino ederrago ageri ohi zitzaizkion, baina hutsik, sakratuegi izaki gizonarentzat. Agure hark, miseriak puztu egiten zuela ematen baitzuen, bihotzeko hidropesiak jota zirudien. Cornelius Bergek, han-hemenka zenbait obra errukarri lardaskatzen zituen bitartean, berdindu egiten zuen Rembrandt ametsetan.
Geratzen zitzaizkion senitartekoengana berriro bildu gabea zen. Zenbait ahaidek ez zuten ezagutu; beste batzuek ez ezagutzearena egiten zioten. Artean agurtzen zuen bakarra Haarlemgo sindiko zaharra zen.
Udaberri oso batez lan egin zuen hirixka argi eta txukun hartan, elizako horman zuraje faltsuak pintatzeko hartua baitzuten. Arratsean, lana bukatutakoan, ez zion uko egiten ezustekorik gabeko bizimoduaren ohikotasunak pixkanaka-pixkanaka txepeldua zuen gizon zahar haren etxean sartzeari; bakarrik bizi zen, neskame batek eztiki zaintzen zuela, eta ezertxo ere ez zekien arte-kontuez. Bultzatzen zuen Corneliusek zurezko ataka meharra, eta lorategitxoan, ubidetik gertu, zain izaten zuen tulipa-zalea, loreen artean. Corneliusek ez zuen sindiko zaharrak hain estimazio handitan zituen tipula haietarako inongo zaletasunik erakusten, baina trebea zen haien formen xehetasunik txikienei, koloreen ñabardurarik txikienei erreparatzen, eta bazekien barietate berri bati buruz zer iritzi zuen entzuteagatik baino ez zuela gonbidatzen hark. Inork ezingo zukeen hitzez azaldu zurien, urdinen, arrosen eta ubelen ugaritasun amaigabea. Mehe, zurrun, lurzoru guri eta beltzetik ateratzen ziren kaliza patrizioak: lurretik goratzen zen busti-usaina zen lurrinik gabeko lore haien gainean flotatzen zuen bakarra. Sindiko zaharrak lorontzi bat hartzen zuen belaunen gainean eta, zurtoina bi hatzen artean zuela gerritik bezala, ikusgarri bikaina miretsarazten zion hitzik esan gabe. Hitz gutxi esaten zioten elkarri: buruaren mugimendu batez ematen zuen Cornelius Bergek bere iritzia.
Egun hartan zoriontsu zegoen sindikoa, besteak baino bitxiago bat erdietsia baitzuen: loreak, zuri eta morantza, lirio baten ildaskak zituen ia. So egiten zion, alde guztietara bueltatzen zuen; azkenik, bere oinetan utziz:
— Pintatzaile handia da Jainkoa —esan zuen.
Cornelius Bergek ez zion ihardetsi. Agure otzanak jarraitu zuen:
— Unibertsoaren pintatzailea da Jainkoa.
Orain loreari orain ubidera begiratzen zuen Cornelius Bergek. Lore-sailak, adreiluzko hormak eta etxekoandreen lixibak baino ez zituen islatzen ispilu hits berunkara hark, baina arlote zahar akituak bere bizitza osoa begiztatzen zuen bertan lainotsuki. Berriro ikusten zituen bere bidaia luzeetan hautemandako zenbait fisionomi marka, Ekialde lohia, Hegoalde narrasa, hainbeste zeru ederren pean erreparatutako zikoizkeri, ergelkeri nahiz ankerkeri begitarteak, miseriazko aterpeak, gaixotasun lotsagarriak, taberna atarietan labankadaka erabakitzen ziren liskarrak, mailegu-emaileen aurpegi zimela eta Frederique Gerritsdochter bere modeloaren gorputz eder gizena, Friburgoko Medikuntza Eskolako anatomi mahaiaren gainean etzana. Gero, beste oroitzapen bat etorri zitzaion gogora. Konstantinoplan, non sultanen zenbait erretratu egina baitzen Probintzia Batuetako enbaxadorearentzat, beste tulipa-lorategi bat miresteko aukera izan zuen, pasha baten harrotasun eta bozkario iturri zena. Pintorearen eskutik bere lore-haren hura, perfekzio labur hartan, hilezkor bihurtzea espero zuen pasha hark. Marmolezko patio baten barruan bildutako tulipa haiek dardarizo zegiten eta ia xuxurlatu egiten zutela esan zitekeen, beren kolore distiratsu nahiz motelekin. Aska baten gainean, kantuka ari zen txori bat; altzifreen adaburuek urdin moteleko zerua zulatzen zuten. Baina nagusiaren aginduz atzerritarrari lorategi miresgarria erakusten ari zitzaion esklaboa begibakarra zen, eta berriki galdutako begiaren lekuan euliak pilatzen zitzaizkion. Cornelius Bergek hasperen egin zuen luze. Gero, betaurrekoak kenduz:
— Unibertsoaren pintatzailea da Jainkoa —esan zuen.
Eta, samintasunez, ahapetik:
— A zer tamala, sindiko jauna, Jainkoa paisaiak pintatzera mugatu ez izana.
© Marguerite Yourcenar
© itzulpenarena: Imanol Zurutuza