VI

        Senar-emazteak eztei bidaiatik etorri zirela, Abel gaisotu egin zen, itxuraz larri, eta Joaquini deitu zioten hura ikusi eta sendatzeko.

        — Urduri negok, Joaquin —esan zion Helenak— bart deliratu besterik ez dik egin eta delirioan hi deitzen hinduen etengabe.

        Joaquinek zehatz-mehatz aztertu zuen laguna eta ondoren, lehengusinari begietara begiratuz esan zuen:

        — Larria dun, baina uste dinat sendatuko dela. Ni naun ordea irtenbiderik ez daukana.

        — Bai, senda ezak —esan zion Helenak— eta badakik...

        — Bai, dena zekinat! Eta joan egin zen.

        Senarraren ohantzera joan zen Helena, kopetan jarri zion bero-bero zeukan eskua eta dardarka hasi zen. «Joaquin, Joaquin —deliratzen zuen Abelek— barka gaitzak, barka nazak!

        — Hago isilik —esan zion Helenak belarrira— hago isilik! Hi ikustera etorri duk eta esan dik sendatuko hauela, osatuko hauela... Isilik egon behar duala...

        — Sendatuko nauela?... —esan zuen makina bat bailitzan gaisoak.

        Joaquin ere sukarrez iritsi zen etxera, baina izotzaren antzekoa zen honen sukarra. «Eta hil egingo balitz?...», zioen bere buruari. Jantzita etzan zen ohe gainean eta pentsatzen hasi zen Abel hilko balitz gertatuko zenari buruz: Helenaren dolua, alargunarekin edukiko zituen elkarrizketak, honen barne-kezkak Joaquin benetan nor zen ezagutzean eta nola, nolako indarrez behar zuen mendekua eta behar zuen Helena eta nola azkenik hau bere besotan jartzen zen eta onartzen zuen bestea, iruzurra, ez zela amets gaizto bat baino izan, marilasterraren amets gaiztoa eta bai, bera maite izan zuela, Joaquin eta ez bestea. «Baina ez da hilko» esan zion bere buruari. «Ez dinat hiltzen utziko, ezin diot utzi, nere ohorea auzitan dago, beraz... bizirik jarraitu behar du.»

        Eta hau esatean: «Bizirik jarraitu behar du», dar-dar egitea zitzaion arima, haizearen astinduekin artearen hostoak dar-dar egiten duten bezala.

        «Larriak izan ziren Abelen gaisotasunaren egun haiek —idatzi zuen Joaquinek bere Aitormenean— atsekabe handiko egunak. Nere esku zegoen hiltzen uztea, are gehiago, hilaraztea inork ere susmorik hartu gabe, inongo arrastorik utzi gabe. Nere egitean ezagutu ditut heriotza ilunak ondorengo gertaera trajikoek argitu dituztenak: alargunaren bigarren ezkontza bat eta beste zenbait halako. Orduan inoiz ez bezala borrokatu nuen nere buruarekin, bizitza pozoitu eta ilundu zidan herensuge zikin horrekin. Auzitan zegoen han nere sendagile ohorea, gizon ohorea eta auzitan ere nere osasun mentala, nere adimena; konturatzen nintzen eromenaren atzaparretan mugitzen nintzela, eromenaren irudia ikusi nuen itzal egiten zuela nere bihotzean. Eta irabazi egin nion. Bizirik atera nuen Abel. Ez naiz inoiz ere hain zoriontsu, hain zuzen ibili. Zoriontsu izan nintzen zoritxarrean asmatuagatik.»

        — Ez zeukan arriskurik hire... senarrak —esan zion behin Joaquinek Helenari.

        — Eskerrik asko, Joaquin, eskerrik asko —eta hartu zion eskua, hark bereen arrean utzi zuelarik— ez dakik ondo zenbat zor diagu...

        —Nik ere asko zor dizuet...

        — Jainkoarren, ez hadi halakoa izan; orain zorretan gaudek hirekin eta ez hadi berriz hasi...

        — Ez, ez naun berriz horretan hasiko. Asko zor dizuet. Abelen gaisotasunak asko irakatsi zidan, asko gainera...

        — Edozein gaiso bezala ikusi duk ala?

        — Ez Helena, ez, gaisoa neu naun!

        — Ba, ez haut ulertzen.

        — Ezta neuk ere. Egunotan, hire senarra salbatzeko ahaleginetan...

        — Abel, eta ez nere senarra!

        — Ondo dun; Abel salbatzeko ahaleginetan nenbilela ulertu egin dinat bere gaitzaren bidez neurea, eta zuen zoriontasuna, eta erabaki dinat... ezkontzea!

        — Ba al duk emaztegairik?

        — Ez, oraindik ez, baina bilatuko dinat. Sendia behar dinat.

        Emaztea bilatuko dinat. Maite nauen emazterik bilatuko ez dudala uste dun?

        — Aurkituko ez duk bala, gizona!

        — Maite nauen emakumea, zionat.

        — Ulertu diat; maite haukan emakumea, bai!

        — Izan ere, ez negon gaizki...

        — Bai, zalantzarik gabe ez hago gaizki... gaztea, ez haiz pobrea, karrera ona duk, ospea izaten hasia, zintzoa...

        — Zintzoa... bai, eta ezatsegina ezta?

        — Ez gizona, ez; hi ez haiz ezatsegina!

        — Ai ene, Helena, Helena!, non aurkituko dinat emakume bat?...

        — Maite hauena?

        — Ez, ziria sartuko ez zidana, egia esango didana eta ez duena nere lepotik farre egingo, Helena, ez duena nere lepotik farre egingo! Etsita ezkonduko dena, nik mantentzeko, baina non ere esango didana.

        — Arrazoi huen, gaixo hago, Joaquin. Ezkon hadi!

        — Uste al dun, bada, Helena, badagoela norbait, gizon edo emakume, ni maiteko nauena?

        — Denok aurkitzen diagu nork maitatua.

        — Eta maitatuko al dinat nik nere emaztea? Maite ahal izango al dinat? Esan.

        — Gizona, nola ez bada!

        — Begira. Helena okerrena ez dun maitatua ez izatea, maitatu ezin izatea, ez maitatzea dun okerrena.

        — Hori esaten dik Don Mateo apaizak, deabruaz, ezin duela maite inor.

        — Eta deabrua munduan zebilen, Helena.

        — Hago isilik, eta ez esan halakorik.

        — Okerrago dun nere buruarekin aritzea.

        — Orduan, hago isilik!

© Miguel Unamuno

© itzulpenarena: Miren Arratibel / Aintzane Atela