Turgenev - Aita-semeak

XXVII

Zenbatenaz gutxiago espero baitzuten semea luze gabe berriz ikustea, hainbatenaz poz handiagoa eman zien gurasoei Bazaroven ustekabeko itzulerak. Hainbeste asaldatu zen Arina Vlasievna, hain joan-etorri urduriak egin zituen etxean barrena, ezen Vasili Ivanovitxek «eper» batekin alderatu baitzuen: izan ere, atorra laburraren mendel estuak txori-antz halako bat ematen zion. Baina Vasili Ivanovitxek berak marru besterik ez zuen egiten, eta ezpain-ertzean hozkatzen zuen txibukiaren anbarra, eta, atzamarrekin lepoari heldurik, ezker-eskuin jiratzen zuen burua, ondo torlojoturik zeukala egiaztatu nahi balu bezala, eta bat-batean bere aho handia zabal-zabal ireki eta barrez hasten zen inolako hotsik atera gabe.

— Sei asterako etorri naiz etxera, aita —esan zion Bazarovek—, lan egin nahi dut, eta mesedez eskatzen dizut trabarik ez egiteko.

— Nire aurpegia bera ere ahaztuko zaik, hain traba gutxi egingo diat! —erantzun zion Vasili Ivanovitxek.

Hitza bete zuen. Aurrekoan bezala, bere langela utzi zion semeari. Ia inoiz ez zen haren ikusmenean azaltzen, eta, gainera, gehiegizko samurtasun-agerpen guztiak bazterrera utzi behar zituela ohartarazi zion emazteari. «Zuk eta biok, ene emazte laztana —esan zion—, aurrekoan apur bat gogaitu genuen Jeniushka; oraingoan zuhurrago jokatu beharra daukagu.» Arina Vlasievna bat etorri zen senarrarekin, baina horrek ez zion onura handirik ekarri: mahaian soilik ikusten zuen semea, eta guztiz beldur zen berarekin hitz egiteko. «Jeniushenka!», esan ohi zuen, baina, semeak berarenganantz jiratzeko denborarik izan aurretik, bere eskuzorroaren lokarriekin jolasten hasi eta zezelka esaten zuen: «Ezer ez, ezer ez, ez dut ezer nahi»; eta gero Vasili Ivanovitxi galdetzen zion, masaila eskuan bermaturik: «Laztana, nola jakin Jeniushak zer nahi duen gaur bazkaltzeko, aza-zopa ala eltzekaria?». «Zergatik ez diozu berari galdetzen?» «Ez eragoztearren!» Nolanahi ere, Bazarovek laster amaitu zuen bere itxialdia: iraungi zitzaion lanerako grina, eta aspertasun goibel batek eta larritasun sakon batek hartu zuten haren lekua. Halako neke bitxi bat igartzen zitzaion mugimendu guztietan; ibilera bera ere bestelakotu zitzaion, ordu arte sendo, ozar eta oldartsua izan baitzen. Bakarrik paseatzeari utzi, eta lagunartea bilatzen hasi zen; egongelan hartzen zuen tea, hara-hona ibiltzen zen baratzean Vasili Ivanovitxekin batera, eta berarekin erretzen zuen, «isilean»; behin, aita Alekseiren galdea egin zuen. Hasieran, Vasili Ivanovitxek pozik hartu zuen aldaketa hori, baina laburra izan zen haren pozaldia. «Pena ematen dit Jeniushak —kexatzen zitzaion, isil-gordeka, emazteari—, ez dago atsekabeturik edo haserre, hori ez litzateke kezkagarria; kopetilun dabil, triste, horixe da ikaratzekoa; beti dago isilik, nahiago nuke noizean behin errieta egingo baligu; argaltzen ari da, kolore txarra du aurpegian.» «Jainkoa, Jainkoa! —xuxurlatzen zuen emazte zaharrak—. Kutun bat jarriko nioke lepoan, baina ez lidake utziko.» Vasili Ivanovitx behin baino gehiagotan saiatu zen, ahalik eta modurik zuhurrenean galdetuz, Bazarovi zer edo zer ateratzen beraren lanaz, beraren osasunaz, Arkadiz... Baina Bazarovek gogoz bestera eta zabarki erantzuten zion beti, eta behin, solasean asmo ezkuturen bat zerabilela antzemanik, haserre esan zion: «Zergatik zabiltza denbora guztian nire inguruan oin-puntetan bezala? Jokabide hori lehengoa baino okerragoa da». «Ondo da, ondo da, ez haserretu!», erantzun zion berehala Vasili Ivanovitx errukarriak. Saio horiek bezain antzuak gertatu zitzaizkion politikaren inguruko iruzkinak. Behin, aurrerabideaz eta nekazarien askapen hurbilaz hasi zen hizketan, semearen interesa piztuko zuelakoan; baina Bazarovek axolagabekeriaz esan zuen: «Atzo hesiaren albotik igaro nintzen, eta entzun nuen nola hemengo nekazarien mutikoak, kanta zaharrak abestu beharrean, honakoa kantatzen ari ziren garrasi batean: Badator denbora iraunkorra, bihotzak maitasuna sentitzen du... Horra hor aurrerabidea!».

Batzuetan, herrira joaten zen Bazarov, eta, ohi bezala trufa eginez, hizketan hasten zen mujiken batekin edo besterekin. «Ea —esaten zion—, azal iezadak nola ikusten duan hik bizitza, adiskidea: diotenez, zuengan zegok Errusiaren ahal guztia eta etorkizuna bera, historiaren aro berri bat hasiko da zuekin, zuek emango dizkiguzue legeak eta benetako hizkuntza.» Mujikak batzuetan ez zion ezer erantzuten, eta beste batzuetan tankera honetako hitz lausoak esaten zizkion: «Guk ere... ahal dugu... eta horrexegatik beraz... begira, esaterako, zertan den garen...».

— Baina esadak erraz ulertzeko moduan nolakoa den zuen mundua! —eteten zion Bazarovek—. Hiru arrain euskarri dituen mundu hori bera da?

— Lurra da, jauna, hiru arrain euskarri dituena —argitzen zion mujikak, lasai asko, onginahizko doinu patriarkal gozo batez—, mundua, hau da, gure mundua, jaunen borondatearen mende dago, jakina denez; zuek gure aitak zarete eta. Eta jauna zenbat eta gogorragoa izan, orduan eta otzanagoa mujika.

Behin, Bazarovek, horrelako hitzak entzunik, sorbaldak destainaz jaso eta bizkarra eman zion mujikari, eta mujika tipi-tapa abiatu zen etxera.

— Zertaz ari zen? —galdetu zion tarteko adineko eta itxura goibeleko beste mujik batek urrunetik, bere izbako atetik, Bazarovekiko elkarrizketaren lekuko izan baitzen—. Zor ditugun zergez?

— Nongo zergak, adiskidea? —erantzun zuen lehen mujikak, eta ahotsean ez zitzaion geratzen doinu gozo patriarkalaren arrastorik; alderantziz, halako gordintasun zabar batez mintzo zen—. Honetaz eta hartaz hitz egin dik; mihia dantzatzeko gogoa zian. Nabari zaiok jauna dela; ezer ulertzen al du?

— Zer ulertuko du, gero? —erantzun zuen beste mujikak, eta, txanoei eraginik eta gerrikoak estuturik, beren arazo eta premiez hitz egiten hasi ziren. Ai! Sorbaldak destainaz jasotzen zituen eta (eztabaida batean Pavel Petrovitxi harro-harro esan zionez) mujikekin nola hitz egin behar zen hain ondo omen zekien Bazarov horrek, bere buruaz hain segurantza handia zuen Bazarov horrek berak ez zuen susmatzen ezen, hala eta guztiz ere, haien begietan halako txoriburu barregarri bat besterik ez zela...

Bestalde, bere neurriko langintza bat aurkitu zuen azkenean. Behin, bera aurrean zela, Vasili Ivanovitxek hanka zauritua lotu zion mujik bati, baina, eskuek dar-dar egiten ziotenez, agureak ez zuen asmatzen lotailua ondo jartzen; semeak lagundu zion, eta harrezkeroztik aitaren jardunean esku hartzen hasi zen, lehen bezala orduan ere barre eginez haren sendabideei —berak aholkatzen bazizkion ere— eta aitari berari —berehala baliatzen baitzen sendabide horietaz. Hala ere, Bazaroven isekek ez zuten batere aztoratzen Vasili Ivanovitx; aitzitik, poztu ere egiten zuten. Bi atzamarrez mantal krakatsuari urdailaren parean heldurik eta pipa errez, atseginez entzuten zion Bazarovi, eta haren purrustadetan zenbat eta gaiztotasun handiagoa egon, hainbat eta onberago egiten zuen barre aita zoriontsuak, bere hortz beltz guztiak erakutsiz, lehenetik hasi eta azkeneraino. Errepikatu ere egiten zituen semearen ateraldiak, batzuetan zozoak edo zentzugabeak baziren ere, eta, besteak beste, denboraldi batez, harira etorri zein ez, behin eta berriro esaten zuen: «Zeregin hori guztietan bederatzigarrena da!», zergatik eta, soil-soilik, semeak esamolde hori erabili zuelako matutietara joan ohi zela jakin zuenean. «Jainkoari eskerrak, joan zaio tristura! —xuxurlatzen zion emazteari—. Sekulakoak esan dizkit gaur! Mirari handia da, gero!» Eta horrelako laguntzailea zuela pentsatze hutsak zoratzeraino alaitu eta harrotasunez betetzen zuen. «Bai, bai, maitea —esaten zion kitxkaz eta gizonezko armiakez jantziriko edozein emakumeri, flasko bat berun-ur edo poto bete erabelar-ukendu ematen zion bitartean—, etengabe eman behar dizkiozu eskerrak Jainkoari semea etxean dudalako: orain, denik eta metodorik zientifikoenaz eta berrienaz baliatzen ari naiz zu sendatzeko, ulertzen duzu hori? Frantsesen enperadoreak, Napoleonek, ez du sendagile hoberik.» Eta emakumeak, «jauzikako min-ziztadak» zituela esanez etorria baitzen kexuka (nahiz eta berak ere ez jakin hitz horien esanahia argitzen), besterik gabe buru-makurtua egin eta kolkoa arakatzen zuen, lau arrautza baitzeuzkan hor, eskuoihal baten muturrean bildurik.

Behin, Bazarovek hagin bat atera zion herriz herri ehunak saltzen zituen errekardari bati, eta, hagin hura arrunt-arrunta bazen ere, Vasili Ivanovitxek bitxikeria bat balitz bezala gorde zuen, eta aita Alekseiri erakusten zion sarritan, beti hitz berberak errepikatuz:

— Begira nolako erroa! Bai indartsua Jevgeni! Airean gora altxatu zuen saltzailea bera... Uste dut aise erauziko lukeela haritz bat ere!

— Miresgarria! —esaten zuen azkenean aita Alekseik, zer erantzun eta agure estasiatutik nola libratu asmatu ezinik.

Behin batean, auzo herriko mujik batek anaia ekarri zion Vasili Ivanovitxi, tifusak jorik baitzegoen. Lasto-sorta batean ahoz behera etzanik, hil zorian zegoen gaixo dohakabea. Orban ilunez beterik zeukan gorputza, eta aspaldi galdua zuen konortea. Vasili Ivanovitxek tamala agertu zuen inori ez zitzaiolako lehenago bururatu medikuntzaren laguntzaren bila jotzea, eta gaixo hura salbatzerik ez zegoela jakinarazi zuen. Eta, izan ere, mujik hark ez zuen anaia etxeraino eraman: telegan bertan hil zitzaion.

Hiru egun geroago, Bazarov aitaren gelan sartu zen eta erre-harririk bazeukan galdetu zion.

— Bai; zertarako behar duk?

— Behar dut... zauritxo bat erretzeko.

— Nork du zauria?

— Nik.

— Hik? Zer gertatu zaik? Zer zauri da hori? Non duk?

— Hemen, atzamarrean. Gaur auzo herrira joan naiz, badakizu, tifusa zuen mujik haren herrira. Zergatik ez dakidala, gorpuari autopsia egitea erabaki dute, eta ni aspaldian aritu gabea nintzen zeregin horretan.

— Eta?

— Laguntzen uzteko eskatu diot probintziako sendagileari, eta ebakitxo hau egin dut.

Vasili Ivanovitx goitik beheraino zurbildu zen hori entzun orduko, eta, hitzik esan gabe, lasterka joan zen bere langelara, eta berehala itzuli, eskuan erre-harri zatitxo bat zeukala. Bazarovek, harria hartu, eta gelatik irtetera egin zuen.

— Jainkoaren izenean! —esan zuen Vasili Ivanovitxek—, utzi niri hori egiten.

Irribarretxoa egin zuen Bazarovek.

— Atsegin duzu, gero, praktikak egitea!

— Txantxarik ez, mesedez. Erakutsi atzamarra. Oso zauri txikia duk. Minik ematen diat?

— Sakatu gogorrago, ez izan beldur.

Gelditu egin zen Vasili Ivanovitx.

— Zer uste duk, Jevgeni, ez genuke hobe burdinaz erre?

— Lehenago egin behar genuen hori; orain, egia esan, erre-harria ere alferrikakoa da. Gaitza kutsatu bazait, berandu da jadanik.

— Nola... berandu... —esan zuen Vasili Ivanovitxek, nekez.

— Bai horixe! Lau ordu eta gehiago igaro dira ebakia egin dudanetik.

Vasili Ivanovitxek apur bat gehiago erre zuen zauritxoa.

— Probintziako medikuak ez zeukan erre-harririk?

— Ez.

— Ene Jainkoa, egundo horrelakorik! Medikua duk, eta ez zeukak hain gauza ezinbestekoa!

— Haren ziztailua ikusi behar zenuen —esan zuen Bazarovek, eta gelatik irten zen.

Arrats berandua arte eta hurrengo egun osoan, Vasili Ivanovitxek denetariko aitzakiak asmatu zituen semearen gelan sartzeko, eta, zauria ez aipatzeaz gain horrekin inolako zerikusirik ez zuten gauzez mintzatzen saiatzen bazen ere, hain setatsu begiratzen zion begietara eta hain urduri zelatatzen zuen, ezen Bazarovi egonarria ahitu baitzitzaion eta alde egingo zuelako mehatxua egin baitzion. Vasili Ivanovitxek hitzeman zion ez zela gehiago kezkatuko, zeren eta, gainera, Arina Vlasievnak, zeinari, esan gabe doa, dena ezkutatu baitzion, gero eta estuago hartzen baitzuen, zergatik ez zuen lorik egiten eta zer gertatzen zitzaion galdetuz. Bi egun iraun zuen adoretsu, semeari oso itxura onik hartzen ez bazion ere; itzalgaizka begiratzen zion denbora guztian, eta hirugarren egunean, bazkaritan, ezin izan zuen bere burua gehiago menderatu. Bazarov burumakur zegoen eseririk, jaki bat bera ere probatzen ez zuela.

— Zergatik ez duk jaten, Jevgeni? —galdetu zion, aurpegiari ahalik eta airerik arduragabeena emanik—. Janariak oso itxura ona dik.

— Ez dut nahi, horregatik ez dut jaten.

— Ez haiz gose? Eta burua? —gaineratu zuen, ahots herabez—. Min duk?

— Min dut, bai. Zergatik ez dut, bada, minik izango?

Arina Vlasievna, gorputza tentetu, eta adi jarri zen.

— Ez haserretu, mesedez, Jevgeni —jarraitu zuen Vasili Ivanovitxek—, baina ez hidake utziko pultsua hartzen?

Doi bat altxatu zen Bazarov.

— Pultsua hartu gabe ere, badakit sukarra dudala.

— Eta hotzikararik izan duk?

— Bai, hotzikarak ere izan ditut. Ohera noa; agindu ezki-ura eraman diezadaten. Inondik ere, hotzen bat harrapatuko nuen.

— Bai, bai, bart eztulka aritu haiz, entzun diat —esan zuen Arina Vlasievnak.

— Hotza harrapatu dut —errepikatu zuen Bazarovek, eta han joan zen.

Arina Vlasievnak ezki-lorezko ura prestatzeari ekin zion, eta Vasili Ivanovitx, aldameneko gelara joan, eta buruko ileak erauzten hasi zen, isilik.

Bazarov ez zen gehiago jaiki egun horretan, eta lozorro astun, ia konorterik gabeko batean igaro zuen gau osoa. Goizeko ordu bata aldera, begiak nekez irekirik, kriseiluaren argitan aitaren aurpegi zurbila ikusi zuen bere gainean, eta gelatik irteteko agindu zion. Hala egin zuen aitak, baina berehala itzuli zen, oin-puntetan, eta, armairuko atearen atzean erdi ezkutaturik, semeari begira geratu zen. Arina Vlasievna ere ez zen oheratu, eta, langelako atea apur bat irekita utzirik, behin eta berriro inguratzen zen «Jeniushak ea nola hartzen zuen arnasa» entzutera eta Vasili Ivanovitxi begiratzera. Haren bizkarra baino ezin zuen ikusi, geldi-geldi eta konkorturik, baina ikuspen soil horrek nolabait arintzen zion barrua. Goizean, ohetik altxatzen saiatu zen Bazarov; zorabioak hartu zuen, sudurrera bildu zitzaion odola; berriro etzan zen. Vasili Ivanovitxek isilik zaintzen zuen; Arina Vlasievnak, langelara sartu, eta zer moduz zegoen galdetu zion. «Hobeto», erantzun zion semeak, eta horma aldera jiratu zen. Vasili Ivanovitxek alde egiteko keinua egin zion emazteari bi eskuekin; emazteak ezpainak hozkatu zituen, negarrik ez egiteko, eta gelatik irten zen. Bat-batean ilundua zirudien etxe osoak; goibel zeuden aurpegi guztiak, eta isiltasun berezi bat zen nagusi; eskortatik herrixkara aldatu zuten oilar zalapartari bat, zeinak denbora luzean ezin izan baitzuen ulertu jokabide horren zioa. Bazarov ohean zetzan denbora guztian, hormari begira. Vasili Ivanovitx berarekin hitz egiten saiatu zen, askotariko galderak eginez, baina hori nekagarri zitzaion gaixoari, eta aita geldirik geratu zen bere besaulkian, tarteka hatzak klaskatu beste mugimendurik egiten ez zuela. Noizean behin, lorategira irteten zen apur batez, eta hantxe egoten zen zutik, estatua baten antzera, ezin azalduzko harridura batek zurturik baleuka bezala (harridura ez zitzaion ezabatzen aurpegitik), eta gero atzera itzultzen zen semearen ondora, emaztearen galderak saihesteko ahaleginak eginez. Halako batean, ordea, eskutik heldu zion emazteak, eta, dar-dar batean, ia mehatxuz, galdetu: «Zer du?». Erantzun gisa, gogoz besteko irribarre bat saiatu zuen, baina, beraren izu handirako, irribarrearen ordez barrea jaulki zitzaion nonbaitetik. Goiz horretan bertan, sendagilearen bila bidalia zuen morroi bat. Beharrezkotzat jo zuen semea jakinaren gainean jartzea, haserre ez zedin.

Bazarov bertantxe jiratu zen dibanean, eta, begi motelak aitarengan landaturik, edaria eskatu zion.

Ura eman zion Vasili Ivanovitxek, eta, bide batez, bekokia ukitu. Sutan zeukan.

— Aita —hasi zen Bazarov, astiro eta ahots erlatsez—, nireak egin du. Gaitza kutsatu zait, eta egun gutxiren buruan lurperatu beharko nauzu.

Zabu egin zuen Vasili Ivanovitxek, norbaitek hanketan jo balu bezala.

— Jevgeni! —murduskatu zuen—. Ez esan horrelakorik, Jainkoarren!... Hotzeria duk...

— Aski da —eten zion Bazarovek, presarik gabe—. Mediku batek ez du zilegi horrela mintzatzea. Ondo asko dakizu kutsapenaren zantzu guztiak ditudala.

— Non dituk... kutsapenaren zantzuak, Jevgeni?... Mesedez!

— Zer da hau, orduan? —esan zuen Bazarovek, eta, alkandoraren mahuka gora bildurik, azalmintzean agertuak zitzaizkion zorigaiztoko gorriuneak erakutsi zizkion.

Zirgit egin zuen Vasili Ivanovitxek, izuaren izuz hotz-harriturik.

— Demagun —esan zuen azkenean—, demagun... hori... kutsapena... edo horrelako zerbait dela...

— Piohemia —zehaztu zion semeak.

— Hori... epidemia... edo dena delakoa...

— Piohemia —errepikatu zuen Bazarovek, zakar eta zehatz—. Ahaztu zaizkizu zure koadernoak?

— Tira, tira, nahi duan bezala... Nolanahi ere, sendatu egingo haugu!

— Baita zera ere! Baina kontua ez da hori. Ez nuen espero hain gazterik hilko nintzenik; egia esan, oso halabehar desatsegina egokitu zait. Zuk eta amak zuen kristau-fede sendoaz baliatu beharko duzue orain; proban jartzeko aukera izango duzue.

Ur apur bat edan zuen berriro.

— Gauza bat eskatu nahi dizut... —jarraitu zuen— oraindik neure buruaren jabe naizelarik. Dakizunez, bihar edo etzi nire burmuinak erretiroa hartuko du. Ez nago guztiz ziur orain ere argi mintzo naizen. Ohean nengoela, denbora guztian iruditzen zitzaidan zakur gorriak zebiltzala lasterka nire inguruan, eta zuk ehizako geraldia egiten zenidan, basoilarra banintz bezala. Bazirudien mozkorturik nengoela. Ondo ulertzen didazu?

— Jakina, Jevgeni, zuzen eta argi hitz egiten ari haiz.

— Hainbat hobe; sendagileari deitu diozula esan didazu... Zeure burua lasaitze aldera egin duzu hori... bada, orain emadazu niri atsegin: bidali norbait lehenbailehen...

— Arkadi Nikolaitxenera —eten zion aitak.

— Nor da Arkadi Nikolaitx? —galdetu zuen Bazarovek, zalantza-antzean—. Ah, bai! Bixarguri hori! Ez, utzi bakean: orain belatxinga bihurtu da. Ez harritu, oraindik ez nago sukar-ametsetan. Bidali norbait lehenbailehen Odintsovarenera, Anna Sergeievnarenera; andre lurjabe bat da..., ezagutzen duzu? (Vasili Ivanovitxek baiezkoa egin zuen buruaz.) Esaiozue Jevgenik, zera, Bazarovek goraintziak bidaltzeko agindu duela eta agindu duela jakinarazteko hiltzen ari dela. Hala egingo duzu?

— Bai... Baina litekeena da hi hiltzea, hi, Jevgeni?... Egin kontu! Horren ondotik, non dateke justizia?

— Ez dakit; baina bidali norbait lehenbailehen.

— Oraintxe bertan, eta neronek idatziko diat gutun bat.

— Ez, zertarako? Esaiozue goraintziak emateko agindu dudala, ez dago besteren beharrik. Eta orain banoa berriro nire zakurrekin elkartzera. Bai bitxia! Heriotzan pentsatu nahi dut, eta ez zait ezer etortzen burura. Halako orban bat ikusten dut... besterik ez.

Nekez jiratu zen berriro horma aldera; langelatik irten zen Vasili Ivanovitx, eta, emaztearen logelara iritsi orduko, belauniko erori zen imajinen aurrean.

— Otoitz egin, Arina, otoitz egin! —esan zuen, intzirika—. Hil zorian dugu semea.

Iritsi zen sendagilea, erre-harririk ez zeukan mediku hura bera, eta, gaixoa azterturik, zain egotearen metodoari eusteko aholkatu zuen, eta berehala gaineratu, hitz gutxitan, agian bazitekeela sendatzea.

— Ikusi duzu inor nire egoeran egonik Eliseoko Zelaietara joan ez denik? —galdetu zuen Bazarovek, eta, dibanetik hurbil zegoen mahai astunaren hanka bati heldurik, gogor eragin eta bere lekutik mugitu zuen.

— Hemen da oraindik nire indarra, nire indar guztia —esan zuen—, eta hil egin behar, hala ere!... Zaharrek, gutxienez, denbora izan dute bizitzeko ohitura galtzeko; nik, ordea... Baina zoaz eta saia zaitez heriotza ukatzen. Berak ukatzen zaitu zu, eta kitto! Nor dago hor negarrez? —gaineratu zuen isilune labur baten ondoren—. Ama? Errukarria! Nor elikatuko du orain bere eltzekari zoragarriaz? Eta zu ere negar-zotinka ari zara, Vasili Ivanitx? Bada, kristautasunak laguntzen ez badizu, izan zaitez filosofo, edo estoiko, edo beste edozer! Ez zenuen, bada, harro-harro aldarrikatzen filosofoa zarela?

— Filosofo ederra ni! —egin zuen garrasi Vasili Ivanovitxek, eta malkoak isurtzen hasi zen masailetan behera.

Bazarov okerragora zihoan ordutik ordura; gaitzak abiada handia hartu zuen, kirurgiako pozoitzeetan gertatu ohi denez. Artean ez zuen oroimena galdu eta ulertzen zuen esaten ziotena; borroka egiten zuen oraindik. «Ez diat burua galdu nahi —xuxurlatzen zuen, ukabilak estuturik—, zentzugabekeria handiagorik!» Eta berehala esaten zuen: «Zenbat da zortzi ken hamar?». Vasili Ivanovitx ero baten pare ibiltzen zen batetik bestera, noiz sendabide bat noiz beste bat proposatuz, baina semeari hankak behin eta berriro estali besterik ez zuen egiten. «Izara hotzetan bildu... okagarria... txaplatak sabelean... odolustea...», esaten zuen, estu eta larri. Sendagileak, etxean gera zedin lortu baitzuen Vasili Ivanovitxek, ontzat ematen zuen dena, limoi-ura edanarazten zion gaixoari, eta beretzat pipa eskatzen zuen batzuetan, eta beste batzuetan, berriz, «zuzpergarri-berogarria», hau da, vodka. Arina Vlasievna ate ondoan zegoen beti, jarleku txiki batean eseririk, eta noizean behin soilik irteten zen, otoitz egitera; zenbait egun lehenago, apain-mahaiko ispilutxoa eskuetatik irristatu zitzaion eta apurtu egin zen, eta berak zantzu gaiztotzat eduki zuen beti hori; Anfisushka bera ez zen gain izan etxekoandreari deus esateko. Timofeitx Odintsovaren etxera joan zen.

Gaua txarra izan zen Bazaroventzat... Sukar bortitz batek eraso zion. Goizean onera egin zuen. Orraz zezan eskatu zion Arina Vlasievnari, eskuan muin egin zion eta bi zurrutada te edan zituen. Doi bat piztu zen Vasili Ivanovitx.

— Jainkoari eskerrak! —esan zuen—. Etorri da krisia... joan da krisia.

— Hara bestea! —erantzun zuen Bazarovek—. Nolako garrantzia duen hitz batek! «Krisia» esan, eta alaitu egin da. Harrigarria da nola gizakiak hitzetan sinesten duen oraindik. Ergela deitu, esaterako, eta goibel jarriko da, jo ez badute ere; buruargia deitu, eta pozik jarriko da, dirurik eman ez badiote ere.

Bazaroven hizketa labur horrek biziki hunkitu zuen Vasili Ivanovitx, lehengo «ateraldiak» ekarri baitzizkion gogora.

— Hori duk eta! Ederki hitz egin duk, ederki! —esan zuen, txalo jotzeko keinua eginez.

Bazarovek irribarre egin zuen, tristuraz.

— Beraz, zure ustez —esan zuen—, krisia joan ala etorri egin da?

— Ikusten dudanez, onera egin duk, horregatik poztu nauk —erantzun zuen Vasili Ivanovitxek.

— Ondo dago hori; poztea inoiz ez da txarra. Bidali duzu mezularia?

— Bai, jakina.

Hobealdiak ez zuen luze iraun. Gaixotasunak erasoari ekin zion berriro. Vasili Ivanovitx Bazaroven aldamenean eseririk zegoen beti. Berealdiko samintasun batek oinazetua zirudien agureak. Hitz egiten saiatu zen hainbat aldiz, eta ezin izan zuen.

— Jevgeni! —esan zuen azkenean—. Nire semea, nire laztana, nire seme maitea!

Ezohiko hitz samur horiek eragina izan zuten Bazarovengan... Burua doi bat jiratu, eta, lozorroaren zama itogarriaren azpitik irteteko ahalegin nabarmenak eginez, esan zuen:

— Zer, aita?

— Jevgeni —jarraitu zuen Vasili Ivanovitxek, eta belauniko jarri zen Bazaroven aurrean, nahiz eta semeak ez zituen begiak ireki eta ezin ikus zezakeen—. Jevgeni, orain hobeto hago; Jainkoak hala nahi badu, sendatuko haiz; baina balia hadi egokiera honetaz, kontsola itzak heure gurasoak, bete ezak kristauen eginbeharra! Izugarria zaidak hiri hala mintzatzea..., baina are izugarriagoa lukek... hori betikoa baita, Jevgeni... kontuan izan...

Eten egin zen agurearen ahotsa, baina semearen aurpegian, etzanik eta begiak itxita jarraitzen bazuen ere, aldaketa bitxi bat gertatu zen.

— Hori kontsolagarri bazaizue, ez diot ezezkoa emango —esan zuen azkenean—, baina uste dut oraindik ez dugula zertan presaturik. Zerorrek esan duzu hobeto nagoela.

— Hobeto hago, Jevgeni, hobeto hago, bai, baina ezin jakin Jainkoaren borondatea, eta egokiera honetaz baliatzen bahaiz...

— Ez, itxarongo dut —eten zion Bazarovek—. Krisia etorri dela esan duzu, eta ados nago zurekin. Eta oker bagaude, zer egingo zaio! Korderik gabe daudenek ere jaunartzen dute.

— Mesedez, Jevgeni...

— Itxarongo dut. Eta orain lo egin nahi dut. Ez eragotzi.

Eta lehengo leku berean jarri zuen burua.

Agurea, lurretik altxatu, besaulkian eseri, eta, kokotsa eskuan bermaturik, hatzak hozkatzen hasi zen.

Bat-batean, belarrietara iritsi zitzaion kotxe baleztadun baten zarata, ezohikoaren ezohikoaz bazter herrietan hain deigarria izaten den zarata hori. Gero eta hurbilago zeuden zalgurdiaren gurpil arinak; luze gabe, zaldien arnasestua ere entzun zen... Vasili Ivanovitx, jauzi batez zutitu, eta leihora oldartu zen. Bi eserlekuko kotxe bat sartzen ari zen etxeko patioan, lau zaldik tiraturik. Horren esanahiaz jabetu gabe, hanken ahal guztian irten zen atarira, halako bozkario zentzugabe batek bultzaturik... Libreaz jantziriko lekaio batek kotxearen atetxoa ireki zuen; dama bat jaitsi zen, aurpegi-estalki beltz batez eta sorbalda-oihal orobat beltz batez...

— Odintsova naiz —esan zuen—. Bizirik dago Jevgeni Vasilievitx? Haren aita zara? Sendagilea ekarri dut nirekin.

— Gure ongilea! —egin zuen oihu Vasili Ivanovitxek, eta, haren eskua harturik, asaldu bizian estutu zuen bere ezpainen kontra. Bitartean, presarik gabe jaitsi zen kotxetik Anna Sergeievnak ekarritako sendagilea, alemaniar aurpegiko gizon txiki betaurrekoduna bera—. Bizirik dago, bizirik dago oraindik nire Jevgeni, eta orain salbatu egingo da! Emaztea! Emaztea!... Zeruko aingeru bat etorri da...

— Jainkoaren izenean, zer gertatzen da? —murduskatu zuen emazte zaharrak, egongelatik lasterka irteteaz batera, eta, ezer ulertu gabe, atarian bertan Anna Sergeievnaren oinetan ahuspeztu eta haren soinekoa musukatzen hasi zen, ero legez.

— Zertan ari zara? Zertan ari zara? —errepikatu zuen Anna Sergeievnak; baina Arina Vlasievnak ez zion entzuten, eta Vasili Ivanovitxek behin eta berriro esaten zuen: «Aingerua! Aingerua!».

— Wo ist der Kranke? Non da gaixoa? —galdetu zuen sendagileak, ez nolabaiteko haserrerik gabe.

Bere onera itzuli zen Vasili Ivanovitx.

— Hemen, hemen, etorri nirekin, mesedez, wertester Herr kollega —esan zuen, garai bateko ohitura zaharrari jarraituz.

— Ah! —esan zuen alemaniarrak, eta irribarre hotz zabala egin zuen.

Langelara eraman zuen Vasili Ivanovitxek.

— Anna Sergeievna Odintsovak sendagilea bidali dik —esan zion semeari, belarriraino bertaraino makurturik—, eta bera ere hemen duk.

Bazarovek begiak ireki zituen bat-batean.

— Zer esan duzu?

— Esan diat Anna Sergeievna Odintsova hemen dela eta sendagile jauna ekarri diala.

Bazarovek ingurua arakatu zuen begiekin.

— Hemen da... ikusi nahi dut.

— Ikusiko duk, Jevgeni; baina aurrena sendagile jaunarekin hitz egin behar diat. Sidor Sidoritx joan denez (hala zeritzon probintziako sendagileari), nik azalduko zioat gaixotasunaren historia guztia, eta osasun-azterketa xume bat egingo diagu.

Alemaniarrari begiratu zion Bazarovek.

— Tira, hitz egin ezazue lehenbailehen, baina ez latinez, ulertzen dut jam moritur hitzen esanahia.

— Der Herr scheint des Deutschen mächtig zu sein? —hasi zen Eskulapioren jarratzaile berria, Vasili Ivanovitxi zuzendurik.

— Ich... habe... hobe errusieraz egiten badugu —esan zuen agureak.

— Ah! Beraz, hau da kontua... Ikus dezagun...

Eta gaixoa aztertzen hasi ziren.

Ordu erdi geroago, Anna Sergeievna langelan sartu zen Vasili Ivanovitxekin batera. Sendagileak denbora izan zuen belarrira xuxurlatzeko gaixoaren sendatzean pentsatzerik ere ez zegoela.

Bazarovi begiratu zion... eta atean gelditu zen, hain zirrara handia eragin zion begi lausoak berarengan tinko josirik zeuzkan aurpegi handitu eta zurbil hark. Izua soilik sumatu zuen, halako izu hotz eta abailgarri bat; maite balu horrelakorik sentituko ez lukeela pentsatu zuen lipar batez.

— Eskerrik asko —hasi zen Bazarov, ahalegin handiz—, ez nuen hau espero. Egintza ona da. Hara non berriro ikusi dugun elkar, zuk hitzeman zenuenez.

— Anna Sergeievna hain izan da ona gurekin... —hasi zen Vasili Ivanovitx.

— Aita, utzi bakarrik... Ondo deritzozu, Anna Sergeievna? Beharbada, orain...

Bere gorputz indargabe luze-luze etzana seinalatu zuen buruaz. Vasili Ivanvonitx gelatik irten zen.

— Eskerrik asko —errepikatu zuen Bazarovek—. Tsar baten antzera jokatu duzu. Diotenez, tsarrak ere hil hurrenak ikustera joaten dira.

— Jevgeni Vasilievitx, espero dut...

— Ea, Anna Sergeievna, aitor dezagun egia. Nireak egin du. Gurpilen azpira erori naiz. Eta gertatu da alferrikakoa zela etorkizunean pentsatzea. Kontu zaharra da heriotza, eta berria, hala ere, norberarentzat. Oraingoz ez naiz beldur... baina laster kordea galduko dut, eta akabo! (Ahul eragin zion eskuari.) Eta zer esan ahal dizut?... Maite izan zaitudala? Horrek lehen ere ez zuen inolako zentzurik, eta orain are gutxiago. Maitasuna forma da, eta nire forma usteltzen ari da jadanik. Hobe esaten badizut zoragarria zarela. Eta orain hor zaude, nire aurrean, hain ederra...

Anna Sergeievnak dar-dar egin zuen nahi gabe.

— Lasai, ez larritu... eseri han... Ez hurbildu niregana: nire gaixotasuna kutsakorra da.

Anna Sergeievnak bizkor zeharkatu zuen gela, eta besaulki batean eseri zen, Bazarov zetzan dibanaren alboan.

— Oso bihotz-zabala zara! —xuxurlatu zuen Bazarovek—. Oi, zein hurbil zauden, eta hain gazte, lirain, garbi... gela ziztrin honetan! Ea, agur! Bizi zaitez luzaz, hori da onena, eta bizitzaz gozatu ahal duzun artean. Begira zein ikuskizun nazkagarria: oraindik ere herrestatzen tematzen den hartxo erdi zapaldu bat. Eta etsita nengoen gauza asko egingo nituela, ez nintzela hilko. Arazo ugari daude, baina ni erraldoia naiz! Orain, aldiz, ganoraz hiltzea da erraldoiaren ardura bakarra, nahiz eta horrek ez dion inori axola... Berdin dio: orain ezin hasiko naiz inori atsegin ematen.

Bazarov, isildu, eta edalontziaren bila hasi zen haztamuka. Anna Sergeievnak edaten eman zion, eskularrua erantzi gabe eta beldurrez arnastuz.

— Ahatzu egingo nauzu —ekin zion berriro Bazarovek—, hila ez da biziaren lagun. Errusiak gizon paregabea galdu duela esango dizu aitak... Zozokeriak dira, baina, mesedez, ez zapuztu zaharraren ametsak. Badakizu zer dioen esaera zaharrak: haurrak jolasa behar, bestela negar. Eta izan zaitez txeratsua amarekin ere. Gogotik bilatu arren, ez duzu haiek bezalako jenderik aurkituko zure mundu zabalean... Errusiak nire beharra dauka... Ez, argi dago ez daukala nire beharrik. Noren premia du, orduan? Zapatariaren premia, jostunaren premia, harakinarena... okela saltzen du... harakinak... egon apur batean, nahasten ari naiz... Oihana dago hemen...

Bazarovek bekokian jarri zuen eskua.

Anna Sergeievna berarenganantz makurtu zen.

— Jevgeni Vasilievitx, hemen nago...

Bazarovek eskua hartu zion eta dibanean agondu zen.

— Agur —esan zion, tupusteko indarrez, eta haren begiek azken dirdai batez distiratu zuten—. Agur... Entzun... egun hartan ez nizun musu eman... Putz egiozu orain sugar ahul honi, eta itzal dadila...

Anna Sergeievnak bekokia ukitu zion ezpainekin.

— Aski da! —esan zuen Bazarovek, eta bururdian amildu zen—. Orain... ilunpea...

Anna Sergeievna isilik irten zen gelatik.

— Eta? —galdetu zion Vasili Ivanovitxek, ahots apalez.

— Lo hartu du —erantzun zion Anna Sergeievnak, doi-doi entzuteko moduan.

Bazarov ez zen gehiago esnatuko. Iluntze aldera kordegabetasun hondogabe batek hartu zuen, eta biharamunean hil zen. Aita Alekseik elizakoak ekarri zizkion. Azken oliadura eman eta krisma santuaz bularra ukitu zionean, zabal-zabal ireki zen haren begietako bat, eta beldur-ikararen antzeko zerbait igarri zitzaion une batez aurpegi zurbilean, apaizaren meza-jantziak, intsentsu-ontzi ke-jarioak eta imajinen aurreko argizariak izutu balute bezala. Bazarovek azken hatsa eman eta etxe osoa intziri bilakatu zenean, bat-bateko amorru batek eraso zion Vasili Ivanovitxi. «Erosta joko nuela esan nuen —egin zuen garrasi, ahots erlatsez, dena su eta zimur aurpegia, ukabilari airean eraginez, norbaiti mehatxu egingo balio bezala—, eta erosta jotzen dut, erosta jotzen dut!» Baina Arina Vlasievna, negarretan urturik, lepotik eseki zitzaion, eta belauniko erori ziren biak lurrera. «Halaxe gertatu da —esan zuen gero Anfisushkak, zerbitzarien gelan—, tristuraz apaldu dute biek burua, bildotsek eguerdian egiten duten bezalaxe...»

Baina joaten da eguerdi sargoria, eta etortzen da arratsaldea, eta gero gaua, eta, berarekin batera, aterpe isilera biltzeko ordua, non lo gozoa egiten baitute nahigabetuek eta akituek...

© Turgenev

"Turgenev / Aita-semeak" orrialde nagusia