XXIV

        Bi ordu inguru geroago, Bazaroven atea jo zuen.

        — Barkatuko didazu zure zientzi jarduera eragoztea —hasi zen, leiho ondoko aulki batean eseriz eta bi eskuak bere makila ederraren bolizko heldulekuan bermaturik (makilarik gabe ibili ohi zen)—, baina zure denborako bost minutu eskatu behar dizkizut... bost minutu besterik ez.

        — Zure zerbitzuan duzu nire denbora guztia —erantzun zuen Bazarovek, zeinari doi bat mudatu baizitzaion aurpegiera Pavel Petrovitxek atalasea zeharkatzearekin batera.

        — Nahikoa izango dut bost minutu. Galdera bat egitera etorri naiz.

        — Galdera bat? Zeri buruzkoa?

        — Entzun, mesedez. Hasieran, nire anaiaren etxean kokatu zinenean, neure buruari zurekin hitz egiteko plazerra oraindik ukatua ez niolarik, gai askori buruzko zure iritzia entzuteko aukera izan nuen; dena dela, oroimenak hutsik egiten ez badit, ez gure arteko elkarrizketetan eta ez nire aurrean besterekin izan dituzun solasaldietan, inoiz ez duzu ahotan erabili buruz buruko borroka, edo dueloa. Esadazu, mesedez, zein da zure iritzia gai horri buruz?

        Bazarovek, Pavel Petrovitxi harrera egiteko zutitua baitzen, mahaiaren mutur batean eseri eta besoak gurutzatu zituen.

        — Hauxe da nire iritzia —esan zuen—: teoriaren ikuspuntutik, dueloa zentzugabekeria da; praktikaren ikuspuntutik, ordea, besterik da.

        — Hau da, ondo ulertu badizut, esan nahi duzu ezen, dueloari buruzko zure ikuspuntu teorikoa gorabehera, praktikan, baten batek irain egingo balizu, ez zenukeela etsiko ordainik eskatu gabe, ezta?

        — Bete-betean igarri duzu nire pentsamoldea.

        — Oso ondo. Izugarri pozten nau zuri hori entzuteak. Zure hitzek zalantzatik atera naute...

        — Erabaki ezinetik esan nahi duzu.

        — Gauza bera da; uler diezadazun hitz egin dut horrela; ni... ez naiz seminarioko arratoi bat. Zure hitzek eginbehar triste batetik libratu naute. Zure kontra borrokatzea erabaki dut.

        Bazarovek zabal-zabal ireki zituen begiak.

        — Nire kontra?

        — Bai horixe, zure kontra.

        — Zer dela eta? Esadazu, mesedez.

        — Arrazoia azal niezazuke —hasi zen Pavel Petrovitx—, baina nahiago dut isilean gorde. Zu, nire gusturako, soberan zaude hemen; ezin zaitut jasan, arbuiatzen zaitut, eta hori aski ez balitz ere...

        Dir-dir egin zuten Pavel Petrovitxen begiek... Eta txinpartaka hasi ziren Bazarovenak ere.

        — Oso ondo —esan zuen—. Ez dago azalpen gehiagoren beharrik. Zure zaldun-espiritua nirekin probatu behar duzula sartu zaizu buruan. Ezezkoa eman niezazuke, baina, tira, ez dizut plazer hori ukatuko!

        — Mila esker —erantzun zuen Pavel Petrovitxek—. Horrenbestez, orain espero dezaket nire erronka onartuko duzula bortizkeriazko neurririk hartzera behartu gabe.

        — Hau da, alegiarik gabe esanik, zure makila hori dantzatu gabe —esan zuen Bazarovek, odol hotzez—. Guztiz zuzena da hori. Ez nauzu zertan iraindurik. Hori, bestetik, ez litzaizuke arriskurik gabea gertatuko. Gentleman batek bezala jokatzen jarraitu ahal duzu... Nik ere, neure aldetik, gentleman batek bezala onartzen dizut erronka.

        — Ederto —esan zuen Pavel Petrovitxek, eta bazter batean utzi zuen makila—. Orain, hitz egin dezagun apur batean gure dueloaren baldintzei buruz; baina lehenik jakin nahi nuke ea beharrezkotzat jotzen duzun aldez aurretik liskar txiki baten formalismoa betetzea, liskar horrek nire erronkaren aitzakia gisa balio lezake eta.

        — Ez, hobeto formalismorik gabe.

        — Horixe uste dut nik ere. Eta nago orobat premiagabea irudituko zaizula gure gatazkaren benetako arrazoian sakontzea. Ezin dugu elkar jasan. Zer gehiago behar dugu?

        — Zer gehiago behar dugu? —errepikatu zuen Bazarovek, ironiaz.

        — Dueloaren baldintzei dagokienez, ez dugu laguntzailerik izango; izan ere, nondik aterako genituzke?

        — Horixe diot nik ere, nondik aterako genituzke?

        — Beraz, honakoa proposatzen dizut ohore handiz: bihar borrokatuko gara, goizean goiz, seietan esaterako, basoaz bestaldean, pistolekin; hamar urratsera jarriko dugu muga-lerroa...

        — Hamar urrats? Izan ere, guk distantzia horretan gorrotatzen dugu elkar.

        — Zortzi urrats izan litezke.

        — Bai, zergatik ez?

        — Bina aldiz egingo dugu tiro; eta, zer gerta ere, bakoitzak gutun bat eramango du sakelan gorderik. Nork bere heriotzaren erantzukizuna bere gain hartzen duela adieraziko du idazki horretan.

        — Horrekin ez nago guztiz ados —esan zuen Bazarovek—. Eleberri frantsesen kutsua du, ez da sinesgarria.

        — Baliteke. Nolanahi ere, onartzen duzu ez dela batere atsegina hilketa baten susmagarri izatea?

        — Onartzen dut hori, bai. Baina bada modu bat erantzuki triste hori saihesteko. Ez dugu laguntzailerik izango, baina izan dezakegu lekuko bat.

        — Nor?, jakin nezake?

        — Piotr.

        — Zein Piotr?

        — Zure anaiaren gelazaina. Gaur egungo hezkuntzaren mailan dago, eta horrelako egoera batean ezinbestekoa den comme il faut guztiaz beteko du bere eginkizuna.

        — Txantxetan ari zarela iruditzen zait, jaun agurgarri hori.

        — Inola ere ez. Nire proposamena aztertzen baduzu, argi ikusiko duzu ezinago zentzuzkoa eta xaloa da. Goizago edo beranduago, dena jakingo da, eta ni arduratuko naiz Piotr behar bezala prestatzeaz eta borrokalekura eramateaz.

        — Txantxetan jarraitzen duzu —esan zuen Pavel Petrovitxek, aulkitik jaikitzeaz batera—. Baina, erakutsi duzun gertutasun adeitsua ikusirik, ez dut eskubiderik zu estu hartzeko. Beraz, antolaturik dago dena... Baduzu pistolarik?

        — Nolatan izango dut nik pistolarik, Pavel Petrovitx? Ez naiz militarra.

        — Hala izanik, nireak eskaintzen dizkizut. Ziur egon zaitezke badirela bost urte ez dudala haiekin tirorik egin.

        — Oso albiste kontsolagarria da hori.

        Pavel Petrovitxek bere makila hartu zuen...

        — Beraz, jaun agurgarri hori, eskerrak ematea eta zure zereginetara itzultzen uztea besterik ez zait geratzen. Adeitasunez agurtzen zaitut.

        — Gure elkartze atsegina arte, jaun agurgarri hori —esan zuen Bazarovek, bisitariari lagunduz.

        Gelatik irten zen Pavel Petrovitx. Bazarov zutik geratu zen atearen aurrean, eta bat-batean esan zuen: «Mila deabru! Hau egoera polita eta zentzugabea! Nolako komedia jokatu dugun! Zakur argiek horrelaxe egiten ditek dantza atzeko hanken gainean. Baina ezin nioan ukorik egin, bestela, beharbada, zartako bat emango zidaan, eta orduan... (Bazarov zurbil jarri zen hori pentsatze hutsarekin; bazirudien haren harrotasun guztia jazarria zela oinaze-gurpilean.) Orduan, lepoa bihurritu beharko nioan katakume bat balitz bezala». Bere mikroskopiora itzuli zen, baina bizkortu egin zitzaizkion bihotz-taupadak, eta bertantxe aienatu lasaitasuna, behaketa-lanerako ezinbestekoa. «Ikusi egin gaitik gaur goizean —pentsatzen zuen—, baina gai ote da hain erokeria handia egiteko anaia defendatzearren? Eta nolako garrantzia du musu batek? Hemen baduk beste zerbait. Bah! Ez ote dago bera maitemindurik? Bai, seguraski, maitemindurik zegok; eguna bezain argia duk hori. Hau ataka gaiztoa!... Egoera okerra benetan! —erabaki zuen azkenean—. Oso okerra, edonondik begiratuta ere. Lehenik, aurpegia eman beharko diat, eta gero, zer gerta ere, alde egin; baina hor zegok Arkadi... eta Nikolai Petrovitx, hain belaxka bera. Egoera okerra, ezinago okerra.»

        Bereziki lasai eta nagi igaro zen eguna. Bazirudien Fenetxka lurraren azaletik desagertua zela; bere gelatxoan gorderik zegoen, sagutxoa bere zuloan bezala. Nikolai Petrovitxek kezkatu-itxura zuen. Jakinarazi ziotenez, herdoila agertu zen galtzurian, zeinean itxaropen handia baitzuen. Pavel Petrovitxek bere jendetasun izozkaraz nekarazten zituen denak, are Prokofitx bera ere. Bazarov aitari gutun bat idazten hasi zen, baina apurtu eta mahai azpira bota zuen. «Hiltzen banaiz —pentsatu zuen—, jakingo ditek horren berri; baina ez nauk hilko. Ez, oraindik luze jardungo diat mundu honetan.» Biharamunean eguna argitu orduko berarengana joateko agindu zion Piotri, garrantzi handiko kontu bat zela eta; Piotrek pentsatu zuen berekin eraman nahi zuela Petersburgera. Berandu oheratu zen Bazarov, eta amesgaiztoen estira pairatu zuen gau osoan... Odintsova jirabiraka zebilkion aurrean, ama gisa agerturik, eta kateme bibote-beltz bat zebilen haren atzetik, eta kateme hori Fenetxka zen; Pavel Petrovitx, berriz, oihan handi baten itxuran agertu zitzaion, eta berak, hala ere, borroka egin behar zuen haren kontra. Piotrek goizeko lauretan esnatu zuen; berehala jantzi, eta berarekin irten zen etxetik.

        Goiza zoragarria eta hozkirria zen; bildots-itxurako hodeitxo ñabarrak ageri ziren zeru urdin margulean; ihintz-tantatxo ugari zeuden hostoetan eta belar-izpietan, eta leinuru zilarkaraz distiratzen zuten armiarma-sareetan; bazirudien lurrak, heze eta ilun, egunsentiaren aztarna gorrixkak gordetzen zituela oraindik; zeruan nonahi entzuten ziren hegazabalen kantuak. Bazarovek, basoaren mugaraino joan, zuhaitz baten gerizpean eseri, eta orduan soilik azaldu zion Piotri zer-nolako zerbitzua nahi zuen berarengandik. Heriozko ikara batek hartu zuen lekaio ikasia; baina Bazarovek berehala lasaitu zuen, esanez urrun gelditu eta handik begiratu besterik ez zuela egin behar, eta inork ez ziola ezeren erantzukizunik egotziko. «Pentsa ezak —gaineratu zuen—, zeinen eginkizun garrantzitsua betetzea egokitu zaian!» Piotr, besoak zabaldu, burua makurtu, eta, zurbil-zurbil, urki baten enborraren kontra bermatu zen.

        Marinoko bideak basotxoa inguratzen zuen; hauts-geruza mehe bat zuen, aurreko egunetik ezein gurpil edo oinek artean zapaldu gabea. Bazarovek, nahi gabe, bidean aurrera begiratzen zuen noizean behin, belar-izpiak erauzi eta hozkatzen zituen, eta behin eta berriro errepikatzen zuen bere artean: «Hau zozokeria!». Bi aldiz egin zuen dar-dar goizeko haize hozkirriaren eraginez... Piotrek tristuraz begiratu zion, baina Bazarovek irribarretxoa besterik ez zuen egin: ez zen beldur.

        Zaldi batzuen oin-hotsa entzun zen bidean... Mujik bat agertu zen zuhaitzen atzetik. Hankak trabaz loturik zeramatzaten bi zaldi akuilatzen zituen bere aurrean, eta, Bazaroven aldamenetik igarotzean, oso modu bitxian begiratu zion eta aurrera jarraitu zuen buru-makurturik egin gabe, eta horrek, antza, aztoratu egin zuen Piotr, zantzu gaiztotzat hartu baitzuen. «Hori ere goiz altxatu duk —pentsatu zuen Bazarovek—, baina, gutxienez, lan egiteko; eta gu?...»

        — Uste dut badatorrela —xuxurlatu zuen Piotrek.

        Bazarovek, burua jaso, eta Pavel Petrovitx ikusi zuen. Laukizko jaka arin batez eta galtza elurra bezain zuriz jantzirik, bizkor zebilen bidean; kutxa bat zekarren besapean, oihal berde batean bildurik.

        — Barkatu; antza denez, itxaronarazi egin dizuet —esan zuen. Bazarov agurtu zuen aurrena, eta Piotr hurrena, une horretan laguntzaile-antzeko zerbait errespetatzen baitzuen berarengan—. Ez nuen nire gelazaina esnatu nahi.

        — Ez kezkatu —erantzun zuen Bazarovek—, gu ere oraintxe bertan iritsi gara.

        — Ah! Gaitz erdi! —Pavel Petrovitxek ingurura begiratu zuen—. Ez da inor ikusten, inork ez digu eragotziko... Has gaitezke?

        — Has gaitezke.

        — Ez duzu argibide gehiagorik behar?

        — Ez, ez dut behar.

        — Kargatu nahi dituzu? —galdetu zuen Pavel Petrovitxek, pistolak kutxatik ateraz.

        — Ez, karga itzazu zuk; nik, bitartean, urratsak neurtuko ditut. Nire hankak luzeagoak dira —gaineratu zuen Bazarovek, irribarre txikia eginez—. Bat, bi, hiru...

        — Jevgeni Vasilitx —murduskatu zuen, nekez, Piotrek (dardaraka ari zen, sukarra balu bezala)—, zure baimenarekin, urrundu egingo naiz.

        — Lau... bost... Urrun hadi, adiskidea, urrun hadi; nahi baduk, zuhaitz baten atzean gorde eta belarriak estali, baina ez itxi begiak... Eta biotako bat erortzen bada, hator bizkor lurretik altxatzera. Sei... zazpi... zortzi... —Gelditu egin zen Bazarov—. Aski da? —esan zuen, Pavel Petrovitxenganantz jiraturik—. Beste bi urrats gehituko ditut?

        — Nahi duzun bezala —erantzun zion Pavel Petrovitxek, bigarren bala sartzen zuen bitartean.

        — Gehi dezagun, bada, beste bi urrats —esan zuen Bazarovek, eta marra bat egin zuen lurrean botaren puntaz—. Hemen dago muga-lerroa. Baina mugatik zenbat urrats urrundu behar du bakoitzak? Horrek ere berebiziko garrantzia du. Atzo ez genuen hori eztabaidatu.

        — Hamar urrats, nik uste —erantzun zuen Pavel Petrovitxek, Bazarovi bi pistolak emateaz batera—. Hauta ezazu bat, mesedez.

        — Atsegin handiz. Baina ez zaizu iruditzen, Pavel Petrovitx, gure duelo hau bitxiaren bitxiaz barregarria ere badela? Gure laguntzaileak nolako aurpegia duen ikusi besterik ez duzu.

        — Zu beti txantxetarako gogoz —erantzun zuen Pavel Petrovitxek—. Ez dut ukatuko gure dueloaren bitxitasuna, baina nire betebehartzat daukat aurretiaz jakinaraztea seriotan borrokatzeko asmoa dudala. A bon entendeur, salut!

        — O! Ez dut zalantzan jartzen biok elkar suntsitzeko erabaki sendoa hartu dugula; baina zergatik ez barrerik egin eta utile dulci bateratu? Zuk niri frantsesez egin, eta nik zuri latinez erantzun.

        — Seriotan borrokatuko naiz —errepikatu zuen Pavel Petrovitxek, eta bere lekura joan zen. Bazarov, bere aldetik, muga-lerrotik hamar urrats zenbatu, eta gelditu egin zen.

        — Prest zaude? —galdetu zuen Pavel Petrovitxek.

        — Erabat.

        — Elkarrenganantz ibiltzen has gaitezke.

        Bazarovek astiro egin zuen aurrera, eta Pavel Petrovitx harenganantz ibiltzen hasi zen, ezkerreko eskua sakelan sarturik eta pistolaren ahoa astiro goratuz... «Sudurrera zuzenean apuntatzen naik —pentsatu zuen Bazarovek—, eta nolako arduraz zorrozten duen begia, zital horrek! Hau sentipen desatsegina! Haren erlojuaren katetxoari begiratuko zioat...» Bat-batean, zer edo zer txistuka igaro zen Bazaroven belarriaren albo-albotik, eta une horretan bertan tiro baten danbatekoa entzun zen. «Entzun diat; beraz, ez zaidak ezer gertatu», pentsatu zuen Bazarovek lipar batez. Beste urrats bat egin eta, apuntatu gabe, katua sakatu zuen.

        Pavel Petrovitxek, dar-dar txiki bat egin, eta izterrera eraman zuen eskua. Odol-zurrustatxo bat isuri zitzaion galtza zurietan behera.

        Bazarov, pistola alde batera jaurti, eta bere aurkariarengana hurbildu zen.

        — Zauriturik zaude? —galdetu zion.

        — Muga-lerrora hurbil nendin eskatzeko eskubidea zenuen —esan zuen Pavel Petrovitxek—, hau huskeria bat da. Ezarritako baldintzen arabera, beste tiro bana egin dezakegu.

        — Barkatu, baina beste baterako utziko dugu hori —erantzun zuen Bazarovek, eta besoez inguratu zuen Pavel Petrovitx, zurbiltzen hasia baitzen—. Orain ez naiz duelista, sendagilea baizik, eta beste ezer baino lehen zauria aztertu behar dizut. Piotr! Hator hona, Piotr! Non ezkutatu haiz?

        — Hau guztia zentzugabea da... Ez dut inolako laguntzarik behar —esan zuen, astiro, Pavel Petrovitxek—, eta... nik... berriro...

        Bibotea laztandu nahi izan zuen, baina eskuak huts egin, begiak lausotu, eta konortea galdu zuen.

        — Hau ezbeharra! Korderik gabe erori da! —atera zitzaion Bazarovi, Pavel Petrovitx belarretan etzaten zuen bitartean—. Ikus dezagun zer duen!

        Atera zuen zapi bat, xukatu zuen odola, haztatu zuen zauriaren ingurua... «Hezurra osorik zegok —murduskatu zuen hortz artean—, bala alderik alde igaro zaiok, vastus externus giharra azaletik ukiturik. Hiru aste barru, dantzan egiteko moduan egongo duk!... Baina kordea galtzea ere! Ene, bazegok, gero, jende kiriotsurik! Begira zein azal mehea!»

        — Hilda dago? —xuxurlatu zuen haren bizkarrean Piotren ahots dardaratsuak.

        Ingurura begiratu zuen Bazarovek.

        — Hoa segituan ur bila, adiskidea, gu baino gehiago biziko duk hau.

        Baina zerbitzari bikainduak, antza, ez zituen ulertzen haren hitzak, eta ez zen bere lekutik mugitzen. Pavel Petrovitxek poliki ireki zituen begiak. «Hiltzen ari da», xuxurlatu zuen Piotrek, eta aitaren egiten hasi zen.

        — Arrazoi duzu... Nolako ergel aurpegia duen! —esan zuen, irribarre behartu batekin, gentleman zaurituak.

        — Hoa behingoz ur bila, mila deabru! —egin zuen oihu Bazarovek.

        — Ez da beharrezkoa... Virtige igarokor bat izan da... Lagun iezadazu esertzen... horrela... Harramazka hau lotailuren batez estutu, eta oinez iritsiko naiz etxera, edo, bestela, drojkia bidal dezakete nire bila. Ondo baderitzozu, ez dugu errepikatuko dueloa. Prestuki jokatu duzu gaur..., gaur, kontuan izan «gaur» esan dudala.

        — Ez du merezi iragana gogoratzea —esan zuen Bazarovek—, eta etorkizunari dagokionez ere ez duzu zertan keztaturik, berehala alde egiteko asmoa dut eta. Oraintxe lotuko dizut hanka; zure zauria ez da arriskutsua, baina, hala ere, hobe odol-jarioa gelditzen badugu. Dena dela, lehenik, hilkor hau zuzpertu beharra daukagu.

        Bazarovek, Piotri jakaren lepotik heldu, astindu, eta drojkiaren bila bidali zuen.

        — Tentuz ibili, ez ikaratu nire anaia —esan zion Pavel Petrovitxek—, eta hitz erdirik ere ez esan honetaz.

        Ziztu bizian abiatu zen Piotr, eta, drojkiaren bila zihoan bitartean, bi aurkariak lurrean eseririk geratu ziren, isilik. Pavel Petrovitxek ahaleginak egiten zituen Bazarovi ez begiratzeko; guztiarekin ere, ez zuen berarekin adiskidetu nahi; lotsagarri zitzaion bere harrokeria, bere porrota, lotsagarri zitzaion egin zuen guztia, baina uste zuen auziak ezin zezakeela amaiera hoberik izan. «Gutxienez, ez duk hemen geratuko —lasaitu zuen bere burua—, eta eskertzekoa duk hori!» Luzatzen ari zen isilaldia, astun eta gogaikarri. Desgogara zeuden biak. Biotako bakoitza konturatzen zen besteak ulertzen zuela. Adiskideei atsegina gertatu ohi zaie sentipen hori, eta etsaiei, aldiz, zeharo desatsegina, batez ere elkarri azalpenik ezin eman eta elkarrengandik aldentzerik ez dutenean.

        — Gogorregi lotu dizut hanka? —galdetu zuen Bazarovek azkenean.

        — Ez, inola ere ez, oso ondo dago —erantzun zuen Pavel Petrovitxek, eta apur bat geroago gaineratu—: Anaia ez dugu engainatuko, politika dela eta liskartu garela esan beharko diogu.

        — Oso ondo —esan zuen Bazarovek—. Anglomano guztiak iraindu ditudala esan diezaiokezu.

        — Ederto. Zure ustez, orain zer pentsatuko du gutaz gizon horrek? —jarraitu zuen Pavel Petrovitxek, hankak trabaz loturik zeramatzaten zaldiak gidatzen dueloa baino minutu batzuk lehenago Bazaroven aldamenetik igaro zen eta orain, bidean atzera itzuliz, «jaunak» ikustean txanoa erantzi zuen mujika seinalatuz.

        — Batek daki! —erantzun zuen Bazarovek—. Seguraski, ez du ezer pentsatuko. Mujik errusiarra garai batean Radcliffe andreak hainbestetan aipatu zuen ezezagun misteriotsu hori bera da. Nork ulertuko du? Berak ere ez du bere burua ulertzen.

        — Ah! Zu bai zu! —hasi zen Pavel Petrovitx, eta bat-batean oihu egin zuen—: Horra zer egin duen zure Piotr inozo horrek! Anaiarekin dator eta!

        Bazarovek, burua jiratu, eta Nikolai Petrovitx ikusi zuen drojkian eseririk, aurpegia zurbil. Gelditu baino lehen zalgurditik jaitsi, eta anaiarengana oldartu zen.

        — Zer esan nahi du honek? —galdetu zuen, ahotsa dardaraka—. Jevgeni Vasilitx, zer gertatu da?

        — Ezer ere ez —erantzun zuen Pavel Petrovitxek—, alferrik kezkarazi haute. Istilutxo bat izan diagu Bazarov jaunak eta biok, eta ezbehar txiki bat gertatu zaidak niri.

        — Baina, Jainkoarren, zer dela eta?

        — Nola azalduko niake? Bazarov jaunak inolako begirunerik gabe hitz egin dik sir Robert Peel-ez. Aurrena argitu behar diat ni izan naizela istiluaren errudun bakarra eta Bazarov jaunak ezin hobeto jokatu duela. Nik jo zioat erronka.

        — Baina odoletan hago, gero!

        — Zer uste huen, bada?, ura dudala zainetan? Baina odol-isuri hau onuragarri ere bazaidak. Ez da hala, sendagile jauna? Lagun iezadak drojkira igotzen eta ez egon kopetilun. Bihar ondo egongo nauk. Horrelaxe, oso ondo. Goazen, gidaria!

        Nikolai Petrovitx oinez joan zen drojkiaren atzetik; Bazarov atzean geratu zen...

        — Anaia zaintzeko eskatu behar dizut —esan zion Nikolai Petrovitxek—, hiritik beste mediku bat ekarri arte.

        Bazarovek baiezkoa egin zuen buruaz, hitzik esan gabe.

        Ordu bete geroago, Pavel Petrovitx ohean etzanik zegoen, hanka maisutasunez loturik zeukala. Asaldaturik zegoen etxe osoa; Fenetxka ondoezik jarri zen. Nikolai Petrovitxek itzalgaizka bihurritzen zituen eskuak, eta Pavel Petrovitxek, aldiz, barreak eta txantxak egiten zituen, batez ere Bazarovekin; batistazko alkandora fin bat, goiz-jakatxo dotore bat eta fez txiki bat jantzi zituen, ez zuen agindu errezelak jaisteko eta oso modu jostagarrian kexatzen zen nahi beste jan ezinaz.

        Gauez, hala ere, sukarra izan zuen; buruko mina jarri zitzaion. Azaldu zen hiriko sendagilea. (Nikolai Petrovitxek ez zuen anaiaren esana bete, eta Bazarovek berak ere hori nahi zuen; bere gelan eseririk eman zuen egun osoa, horixkaturik eta amorru bizian, eta une labur batez bakarrik joan zen gaixoa ikustera; Fenetxkarekin topo egin zuen pare bat aldiz, baina neska, izuturik, lasterka urruntzen zen berarengandik.) Sendagile berriak edari hotzak aholkatu zizkion, eta, bestetik, Bazaroven ustea berretsi zuen, inolako arriskurik ez zegoela esanik. Nikolai Petrovitxek esan zion anaia berez zauritu zela, zuhurtziarik ezarengatik. Sendagileak «Jum!» bakarrik erantzun zuen, baina, eskuan zilarrezko hogeita bost errublo ipini zizkiotenean, esan zuen: «Jakina! Izan ere, sarritan gertatzen dira horrelako istripuak».

        Etxean inor ez zen oheratu, inork ez zuen arroparik erantzi. Nikolai Petrovitx behin eta berriro sartzen zen oin-puntetan anaiaren gelan, eta oin-puntetan irteten; anaia erdi lo geratzen zen, auhen ahulak egiten zituen, frantsesez esaten zion: «Couchez-vous», eta edaria eskatzen zion. Behin, Nikolai Petrovitxek, edalontzi bete limoi-ura eraman ziezaiola esan zion Fenetxkari; Pavel Petrovitxek tinko begiratu zion neskari, eta hondoraino hustu zuen edalontzia. Goizaldean apur bat igo zitzaion sukarra, eta eldarnio arinak izan zituen. Aurrena, loturarik gabeko hitz ulergaitz batzuk esan zituen Pavel Petrovitxek; gero, begiak bat-batean ireki eta, anaia ohe alboan beraren aldera tentu handiz makurtuta ikusirik, esan zion:

        — Ez da egia, Nikolai, Fenetxkak Nellyren nolabaiteko antza duela?

        — Zein Nellyrena, Pasha?

        — Hik hori galdetzea ere! R. printzesarena. Batez ere, aurpegiaren goiko aldean. C'est de la même famille.

        Nikolai Petrovitxek ez zuen ezer erantzun, eta sentimendu zaharrek gizabanakoarengan duten bizitasunaz harritu zen bere artean. «Horra noiz etorri zaion gogora», pentsatu zuen.

        — Oi, nola maite dudan izaki huts hori! —egin zuen erosta Pavel Petrovitxek, tristuraz, eskuak buru atzean jarririk—. Ez diat onartuko ezein lotsagabe bera ukitzen ausartzea... —xuxurlatu zuen unetxo bat geroago.

        Nikolai Petrovitxek hasperen soil bat egin zuen; susmatu ere ez zuen egiten anaiak nor zuen buruan hori esan zuenean.

        Biharamunean, goizeko zortziak aldera, haren gelara joan zen Bazarov. Ordurako, bilduak zituen bere gauza guztiak, eta aske utziak, berriz, igel, zomorro eta txoriak oro.

        — Agur esatera etorri zara? —galdetu zuen Nikolai Petrovitxek, zutik jartzeaz batera.

        — Bai.

        — Ulertzen zaitut, eta erabat onesten dut zure erabakia. Zalantzarik gabe, nire anaia dohakabea izan da erruduna, eta bere zigorra jaso du. Berak aitortu didanez, ez zizun inolako aukerarik eman bestela jokatzeko. Ziur nago ezin izan duzula saihestu duelo hori, zeina, neurri batean behintzat, zuen iritzien kontrakotasun etengabearen argitan besterik ezin baita ulertu. (Nikolai Petrovitx nahaspilatu egiten zen bere hitzen korapiloan.) Nire anaia lehengo era zaharreko gizona da, suminkorra eta setatsua... Eskerrak eman behar dizkiogu Jainkoari auzia horrela amaitu delako. Premiazko neurri guztiak hartu ditut gertatutakoaren albistea zabal ez dadin...

        — Badaezpada, nire helbidea utziko dizut, ezustekorik gertatuko balitz ere —esan zuen Bazarovek, zabar.

        — Espero dut ez dela inolako ezustekorik gertatuko, Jevgeni Vasilitx... Tamalgarri zait nire etxean egin duzun egonaldiak horrelako... horrelako amaiera izatea. Eta are mingarriago zait pentsatzea ezen Arkadi...

        — Seguraski, berarekin izango naiz —eten zion Bazarovek, zeinarengan edonolako «azalpen» eta «adierazpenek» halako urduritasun-sentimendu bat sortzen baitzuten beti—, bestela, eskertuko nizuke nire izenean agurtzea eta gertatutakoa damu zaidala jakinaraztea.

        — Eta nik eskertuko nizuke... —erantzun zuen Nikolai Petrovitxek, buru-makurtua eginez. Baina Bazarov gelatik irten zen hark esaldia amaitu arte itxaron gabe.

        Bazarov joatekoa zela jakinik, Pavel Petrovitxek azken aldiz ikusi nahi izan zuen, bostekoa emateko. Baina Bazarov izotza bezain hotz egon zen abagune horretan ere; ulertzen zuen Pavel Petrovitxek gogo-zabal agertu nahi izatea. Ez zuen aukerarik izan Fenetxkari agur esateko: leihotik begirada bat trukatzea besterik ez zuen lortu. Aurpegi tristea zuela iruditu zitzaion. «Beharbada, oker joko ziok kukuak! —egin zuen bere artean—. Baina nola edo hala aterako duk aurrera!» Piotr hainbesteraino hunkitu zen, ezen negar egin baitzuen Bazaroven besaburuan, harik eta hark galdera honekin lasaitu zuen arte: «Iturria daukak begien ordez?». Duniashak, azkenik, lasterka ihes egin behar izan zuen basora, bere bihotzondokoa ezkutatzearren. Nahigabe horren guztiaren eragileak telegara igo eta zigarro bat piztu zuen, eta, lau versta ibilitakoan bidearen bihurgune batean Kirsanoven etxaldea eta jauretxe berria lerro-lerro begien aurrean azken aldiz azaldu zitzaizkiolarik, tu egin eta hortz artean esan zuen: «Jauntxo malapartatuak!»; eta estuago bildu zen longainean.

        Pavel Petrovitxek laster egin zuen onera, baina aste bete inguru egon behar izan zuen ohean. Nahikoa pairakor zeraman bere gatibutasuna —hala deitzen baitzion berak—, baina, hori bai, biziki arduratzen zen bere garbikuntzaz, eta gela Kolonia urez lurrintzeko agintzen zuen etengabe. Nikolai Petrovitxek aldizkariak irakurtzen zizkion; Fenetxka atsegin ematen saiatzen zen, lehen bezala, eta denetarik eramaten zion: salda, limoi-ura, arrautza errearinak, tea; baina izu gorde bat nabaritzen zuen haren gelan sartzen zen bakoitzean. Pavel Petrovitxen ekintza ustekabekoak etxeko gutziak ikaratu zituen, eta Fenetxka beste inor baino gehiago; Prokofitx soilik ez zen batere asaldatu, eta esaten zuen bere garaian jaunak buruz buru borrokatu ohi zirela, «baina aitoren semeak soilik, eta horrelako alproja bat zalditegian jipoitzeko aginduko zuten, haren basakeria zigortzeko».

        Kontzientziako harrak ia ez zion zimikorik egiten Fenetxkari, baina liskarraren benetako zioaren ideiak oinaze ematen zion batzuetan; eta Pavel Petrovitxek hain modu bitxian begiratzen zion... halako moldez, ezen, bizkarra ematen zionean, bere gainean sumatzen baitzituen haren begiak. Argaldu egin zen barruko larritasunaren eraginez, eta, horrelakoetan gertatu ohi denez, are xarmagarriago bihurtu zuen horrek.

        Goiz batean, ohetik dibanera aldatu zen Pavel Petrovitx, indarberriturik sentitu baitzen, eta Nikolai Petrovitxek, anaiaren osasun-egoeraren berri jakinik, aletegira joan zen. Fenetxkak kikara bete te eraman zion, eta, ontzia mahaitxoan utzirik, gelatik irtetera egin zuen. Baina Pavel Petrovitxek geldiarazi egin zuen.

        — Norako presa duzu, Fedosia Nikolaievna? —hasi zen—, baduzu zereginik?

        — Ez... bai... Tea zerbitzatu behar diet besteei.

        — Duniashak egingo du hori zure laguntzarik gabe; gera zaitez apur batean gaixo honekin, zurekin hitz egin behar dut eta.

        Fenetxka, isilik, besaulkiaren muturrean eseri zen.

        — Entzun, mesedez —esan zuen Pavel Petrovitxek, bibotea laztanduz—, aspaldi da gauza bat galdetzeko gogoa dudala: beldur didazu?

        — Nik?

        — Zuk, bai. Inoiz ez didazu begiratzen, kontzientzia garbi edukiko ez bazenu bezala.

        Gorri jarri zen Fenetxka, baina so egin zion Pavel Petrovitxi. Nolabait bitxia iruditu zitzaion agurea, eta dar-dar txiki bat sumatu zuen bihotzean.

        — Garbi daukazu kontzientzia? —galdetu zion Pavel Petrovitxek.

        — Zergatik ez dut, bada, garbi edukiko? —xuxurlatu zuen Fenetxkak.

        — Batek daki! Dena dela, noren aurrean izan zintezke errudun? Nire aurrean? Hori sinesgaitza da. Etxeko beste bizilagunen aurrean? Horrek ere ez du zentzurik. Anaiaren aurrean, beharbada? Baina maite duzu, ezta?

        — Bai, maite dut.

        — Arima guztitik eta bihotz-bihotzez?

        — Bihotz-bihotzez maite dut Nikolai Petrovitx.

        — Benetan? Begira iezadazu, Fenetxka (aurreneko aldiz deitzen zion horrela)... Ez dakizu gezur esatea bekatu larria dela?

        — Ez naiz gezurretan ari, Pavel Petrovitx. Nikolai Petrovitx maite ez banu, ez nuke nahi bizirik jarraitu.

        — Ez duzu beste inor bera baino maiteago?

        — Eta nor izan nezake bera baino maiteago?

        — Batek daki! Joan berria den jaun hori, esaterako.

        Zutik jarri zen Fenetxka.

        — Jainkoarren, Pavel Petrovitx, zergatik oinazetzen nauzu? Zer egin dizut nik? Nolatan esan dezakezu horrelakorik?...

        — Fenetxka —esan zuen Pavel Petrovitxek, ahots goibelez—, kontua da ikusi nuela...

        — Zer ikusi zenuen?

        — Bada, han... itzaltegian.

        Ile eta belarrietaraino gorritu zen Fenetxka.

        — Eta ni naiz horren erruduna? —esan zuen Fenetxkak, nekez.

        Gorputza tentetu zuen Pavel Petrovitxek.

        — Zu ez zara erruduna? Ez? Ez duzu inolako errurik?

        — Nikolai Petrovitx bakarrik maite dut mundu honetan, eta beti maiteko dut! —esan zuen Fenetxkak, bat-bateko adorez eta negar-zotinka hastear—. Eta zuk ikusitakoari dagokionez, Azken Judizioan ere aldarrikatuko dut nik ez dudala inolako errurik izan, eta nahiago nuke oraintxe bertan hil jendeak horrelako zerbaiten susmagarritzat hartzea baino, eta Nikolai Petrovitx nire ongilearen aurrean...

        Baina, horra iritsirik, huts egin zion ahotsak, eta aldi berean sentitu zuen Pavel Petrovitxek eskua hartu eta estutzen ziola... Agureari begiratu, eta harri eginik geratu zen: lehen baino zurbilago zegoen, dirdirka zeuzkan begiak, eta —hori izan zen harrigarriena— malko lodi, bakar bat lerratu zizaion masailan behera.

        — Fenetxka! —esan zuen, halako xuxurla berezi batez—. Maite ezazu, maite ezazu nire anaia! Hain da ona, hain bihotz-zabala! Ez trukatu munduko beste inorekin, ez entzun beste inoren hitzik! Kontuan izan askoz ere ikaragarriagoa dela maitatua izan gabe maitatzea! Ez abandonatu inoiz nire Nikolai errukarria!

        Fenetxkari begiak idortu eta beldur guztia aienatu zitzaion, hain zegoen harriturik. Baina are txundituago geratu zen noiz eta Pavel Petrovitx —nor eta Pavel Petrovitx bera!— ezpainak haren eskuaren kontra estutu eta, muin egin gabe, goitik beherainoko dar-dar batez hasperenka hasi baitzen...

        «Ene Jainkoa! —pentsatu zuen Fenetxkak—. Alditxarrak hartuko ote du?...»

        Baina alferrik galdutako bizitza oso bat zen une horretan haren baitan dardaraka ari zena.

        Zurubiak karraska egin zuen norbaiten urrats lasterren azpian... Pavel Petrovitxek, tupustean Fenetxka beregandik urrundu, eta bururdiaren gainean jarri zuen burua. Atea ireki, eta Nikolai Petrovitx sartu zen, pozik, sasoitsu, zurigorri. Mitia, hura bezain sasoitsu eta zurigorri, alkandoratxo soil batez jantzirik, jauzika ari zen aitaren bularrean, ointxo biluziak haren beroki zakarreko botoi handietan trabatzen zitzaizkiola.

        Fenetxkak oldarrean jo zuen haiengana, eta, biak besoez inguraturik, Nikolai Petrovitxen besaburuaren kontra estutu zuen burua. Harriturik geratu zen Nikolai Petrovitx: Fenetxkak, lotsatia eta neurritsua izanik, inoiz ez zion laztanik egiten besteren aurrean.

        — Zer duzu? —esan zion, eta, anaiari begiraturik, amaren besoetan utzi zuen Mitia—. Ondoezik hago? —galdetu zuen, Pavel Petrovitxengana hurbildurik.

        Anaiak aurpegia gorde zuen batistazko zapian.

        — Ez... ez diat ezer... Alderantziz, askoz hobeto nagok.

        — Goizegi aldatu haiz dibanera. Nora zoaz? —gaineratu zuen Nikolai Petrovitxek, Fenetxkarenganantz jiraturik, baina ordurako danbateko batez itxia zuen atea bere atzean—. Nire bogatira erakutsi nahi nian; osabaren mina zian. Zergatik eraman du? Baina zer duk? Zerbait gertatu da zuen artean?

        — Anaia! —esan zuen, handikiro, Pavel Petrovitxek.

        Bihotza jauzi zitzaion Nikolai Petrovitxi. Ikaratu egin zen, berak ere zergatik ez zekiela.

        — Anaia —errepikatu zuen Pavel Petrovitxek—, hitzeman iezadak jaramon egingo dioala nire eskari bati.

        — Zein eskariri? Hitz egin ezak.

        — Berebiziko garrantzia dik; nire ustez, horren mende zegok hire bizitzako zorion guztia. Aspaldion luze hausnartu diat orain esango diadana... Anaia, bete ezak hire eginbeharra, gizon prestu eta zintzoaren eginbeharra, bertan behera utzi bekatua eta hi, gizon guztien artean onena haizen hori, ematen ari haizen erakutsi gaiztoa!

        — Zer esan nahi duk, Pavel?

        — Ezkon hadi Fenetxkarekin... Maite hau; hire semearen ama duk.

        Nikolai Petrovitxek, urrats bat atzera egin, eta harriduraz elkartu zituen eskuak.

        — Hik esaten didak hori, Pavel? Hik, beti horrelako ezkontzen etsai amorratutzat eduki haudan horrek! Hik esaten duk hori! Ez badakik ere, hireganako begirunearengatik soilik ez diat bete horren zuzenki nire eginbehartzat jotzen duan hori!

        — Bada, kasu honetan, ez huen nireganako begirunez zertan jokaturik —esan zuen Pavel Petrovitxek, irribarre triste batez—. Pentsatzen hasia nauk Bazarovek arrazoi zuela aristokratismoa leporatzen zidanean. Ez, anaia maitea, aski duk, alferrikakoa diagu tematzea eta munduaz arduratzen jarraitzea: jende zahar eta lasaiak gaituk dagoeneko; ameskeria guztiak baztertzeko ordua iritsi zaiguk. Bete dezagun gure eginbeharra, eta, agian, zoriontasuna ere aurkituko diagu horrela.

        Nikolai Petrovitx lasterka joan zen anaia besarkatzera.

        — Erabat ireki dizkidak begiak! —egin zuen oihu—. Beti uste izan diat munduko gizonik onena eta buruargiena haizela, eta zuzen nengoan; eta orain, gainera, gogo-zabal bezain zentzuduna haizela ohartu nauk.

        — Lasai, lasai —eten zion Pavel Petrovitxek—. Hanka minduko diok hire anaia zentzudun honi, zeina berrogeita hamar urteen jiran dueloan borrokatu baita, alfereza bailitzan. Beraz, erabakita zegok: Fenetxka nire belle-soeur izango duk.

        — Ene Pavel bihotzekoa! Baina zer esango du Arkadik?

        — Arkadik? Poztu egingo duk, jakina! Ezkontzea ez dik bere printzipioetako bat, baina haren berdinzaletasunak atsegin hartuko dik. Izan ere, zertan dira leinuak au dix-neuvième siècle?

        — Ai, Pavel, Pavel! Uztak beste bi musu ematen. Ez beldurtu, tentuz ibiliko nauk.

        Elkar besarkatu zuten bi anaiek.

        — Zer egingo duk?, oraintxe bertan emango diok hire asmoaren berri? —galdetu zuen Pavel Petrovitxek.

        — Zergatik hain presa handia? —esan zuen Nikolai Petrovitxek—. Elkarrekin hitz egin duzue horretaz?

        — Hitz egin guk? Quelle idée!

        — Ederto. Lehenik, senda hadi; oraingoz, isilean edukiko diagu erabakia, ondo pentsatu beharra zegok, patxadaz hausnartu...

        — Baina ez hago erabakirik?

        — Horixe erabakirik nagoela, eta bihotz-bihotzez eskertzen diat. Bakarrik utziko haut orain; atseden hartu behar duk; kaltegarri zaizkik zirrarak... Baina berriro hitz egingo diagu horretaz. Lo egin, maitea, eta Jainkoak osasuna eman diezaala!

        «Zergatik erakusten dit hain esker on handia? —pentsatu zuen Pavel Petrovitxek bakarrik geratu zenean—. Azken batean, haren esku zegoan erabaki hori hartzea! Ezkontzen diren bezain laster, nora edo hara joango nauk, leku urrunen batera, Dresdenera edo Florentziara, eta hain biziko nauk hil arte.»

        Bekokia Kolonia urez hezetu eta begiak itxi zituen Pavel Petrovitxek. Eguneko argitasun biziak bildurik, bururdi zurian zetzan haren aurpegi zimeldu ederra, hilotz batena bailitzan... Eta, izan ere, hilotz zen.

© Turgenev

© itzulpenarena: Jose Morales Belda