XXIII

        Arkadi erruki burlatiz agurturik eta bidaiaren benetako helburuaz zalantza-izpirik ere ez zuela aditzera emanik, Bazarov zeharo bakartu zen, lanerako grinak jorik. Jadanik ez zen eztabaidatzen Pavel Petrovitxekin, batez ere hark beraren presentzian aire aristokratikoegia hartzen zuelako eta bere gogoetak hitzez baino gehiago hotsez adierazten zituelako. Pavel Petrovitx behin bakarrik egon zen «nihilista» gaztearekin eztabaidan hasteko zorian, aitoren semeen eskubideak zirela eta, gai hori modan baitzegoen orduan, baina bat-batean gelditu zen, gizalege hotzez esanik: «Alferrik da, guk ezin dugu elkar ulertu; nik, behintzat, ez dut zu ulertzeko ohorea».

        — Ez horixe! —egin zuen oihu Bazarovek—. Edonork uler dezake nola dardaratzen den eterra eta zer gertatzen den eguzkian; baina inork ez du ulertzen nolatan bestek norberak ez bezala zintz egin dezakeen.

        — Burutsua da hori? —galdetu zion Pavel Petrovitxek, eta alde egin zuen.

        Hala ere, batzuetan, esperimentuen lekuko izateko baimena eskatzen zion Bazarovi, eta behin mikroskopiora hurbildu zuen bere aurpegi droga bikainez lurrindu eta garbitua, bertatik bertara ikusteko nola infusorio garden batek hauts-izpi berde bat irentsi eta arduratsu mamurtzen zuen eztarrian zituen hortz-antzeko gingil izugarri zalu batzuekin. Anaia baino askoz sarriagotan joaten zen Nikolai Petrovitx Bazarov ikustera; etxaldeko egitekoek galaraziko ez baliote, egunero joango zen, «ikastera», berak zioen bezala. Ez zion trabarik egiten naturalista gazteari: gelako bazter batean eseri, eta arretaz begiratzen zuen, noizean behin soilik galdera zuhurren bat eginez. Bazkalorduan eta afalorduan, ahaleginak egiten zituen elkarrizketa fisikara, geologiara edo kimikara bideratzeko, zeren beste gai guztiek, are etxaldearen gobernuak berak, eta zer esanik ez politikak, liskarra piztera iritsi gabe ere, guztientzako atsekabeak ekar baitzitzaketen. Nikolai Petrovitxek susmatzen zuen ez zela batere moteldu anaiak Bazarovi zion gorrotoa. Beste askoren arteko gertaera munta gutxiko batek haren susmoak egiaztatu zituen. Kolera hasi zen agertzen inguruetako zenbait lekutan, eta Marinoko bertako bi lagun ere eraman zituen. Gau batez, oinazealdi bortitz samarra izan zuen Pavel Petrovitxek. Minez egon zen eguna argitu arte, baina ez zuen jo Bazaroven antzearen bila, eta hark, biharamunean ikusi zuenean, galdetu zion: «Zergatik ez didazu deitu?»; eta berak, zurbil-zurbil oraindik baina ordurako ardura handiz orrazturik eta bizar-mozturik, erantzun zion: «Bada, gogoan dudalako behin zerorrek esan zenuela ez duzula medikuntzan sinesten». Horrela igarotzen ziren egunak. Bazarov buru-belarri eta aire goibelez aritzen zen lanean... eta, bitartean, Nikolai Petrovitxen etxean bazen izaki bat zeinari, bere bihotza zabalduko ez bazion ere, atseginez mintzatzen baitzitzaion... Katia zen izaki hori.

        Gehienetan, goizean goiz egiten zuen topo berarekin, lorategian edo patioan; inoiz ez zen beraren gelan sartzen, eta Katia behin bakarrik hurbildu zitzaion atera, Mitia bainatu behar zuen galdetzeko. Uste ona zuen Bazarovengan, ez zion inolako beldurrik, eta, are gehiago, Nikolai Petrovitxen beraren aurrean baino askatasun eta berezkotasun handiagoz gobernatzen zen haren aurrean. Zail da esaten zergatik gertatzen zitzaion hori; beharbada, oharkabean sumatzen zuelako Bazarovek ez zuela jendea aldi berean liluratu eta izutu egiten duen nobletasun eta goitasun horren arrastorik. Katiaren begietan, sendagile bikaina zen, eta gizon xumea. Bera aurrean zelarik ere, bere haurra zaintzen zuen batere uzkurtu gabe, eta behin, ustekabean zorabiatu eta buruko mina jarri zitzaion batean, goilarakada bat sendagai hartu zuen haren eskutik. Nikolai Petrovitxen presentzian, aldiz, saihestu-edo egiten zuen Bazarov: ez zuen maltzurkeriarengatik egiten hori, moduzkotasun-sentimendu halako batek eraginik baizik. Pavel Petrovitxi, aldiz, inoiz baino beldur handiagoa zion, aspaldion ez baitzion hark begirik kentzen: etengabe zelatatzen zuen, eta atzean azaltzen zitzaion ustekabean, lurpetik sortu balitz bezala, aurpegia zorrotz eta zurrun eta eskuak sakeletan sarturik. «Edonori hotzikarak emateko modukoa dun», kexatzen zitzaion Fenetxka Duniashari, eta Duniashak, erantzun gisa, hasperen egin eta «giza sentimendurik gabeko» beste gizon batengan pentsatzen zuen. Bazarov, berak susmatu ere egin gabe, haren arimaren tirano anker bihurtua zen.

        Atsegin zitzaion Bazarov Fenetxkari; baina orobat atsegin zitzaion Fenetxka Bazarovi. Aurpegia aldatu ere egiten zitzaion neskarekin hitz egiten zuenean: horrelakoetan, begitarte lasaia jartzen zuen, ia onbera, eta halako arreta jostari bat nahasten zitzaion ohiko axolagabetasunarekin. Fenetxka ederrago zegoen egunetik egunera. Bada sasoi bat emakume gazteen bizitzan, zeinean, udako arrosen antzera, bat-batean loratu eta zabaltzen hasten baitira; sasoi hori iritsia zitzaion Fenetxkari. Den-denak laguntzen zion horretan, are uztaileko sargoriak berak ere, uda minean baitzeuden. Soineko zuri arin batez jantzirik, ohi baino zuriagoa eta arinagoa ematen zuen berak ere: ez zen beltzaran jartzen, baina beroak, zeinetik ezin baitzen begiratu, doi bat gorriztatu ohi zizkion masailak eta belarriak, eta, gorputz osoa halako nagitasun lasai batez horniturik, moteltasun logalez islatzen zen haren begitxo politetan. Ia ezin zuen lanik egin; belaunetaraino indarge erorita eraman ohi zituen besoak. Nekez ibiltzen zen eta denbora guztian aieneka eta kexuka aritzen zen halako ahultasun jostagarri batez.

        — Sarriagotan hartu beharko zenuke bainua —esan ohi zion Nikolai Petrovitxek. Oihalez estaliriko bainutegi handi bat egina zuen bere urmaeletako batean, zeina ez baitzen artean idortu.

        — Oi, Nikolai Petrovitx! Urmaelera iristen naizenerako, lur jota nago, eta atzera itzultzean berriro nekatzen naiz. Izan ere, lorategian ez dago gerizperik.

        — Bai, arrazoi duzu, ez dago gerizperik —erantzun ohi zion Nikolai Petrovitxek, eta bekainak igurtzitzen zituen.

        Egun batean, goizeko zazpiak aldera, ohiko osteratxotik itzultzean, Bazarovek lila-itzaltegi aspaldi loregabetu baina artean hostotsu eta berdean aurkitu zuen Fenetxka. Jarlekuan eseririk zegoen, burua zapi zuri batez estalirik, ohi bezala. Arrosa gorri eta zuriz eginiko sorta bat zeukan alboan, ihintzaz heze oraindik. Egun ona opa zion Bazarovek.

        — Ah! Jevgeni Vasilitx! —esan zuen Fenetxkak, eta apur bat jaso zuen zapiaren ertza, Bazarovi begiratzeko, eta ukondoraino biluzik agertu zen haren besoa.

        — Zertan ari zara hemen? —galdetu zion Bazarovek, aldamenean esertzeaz batera—. Lore-sorta bat egiten?

        — Bai; mahai gainean jarriko dut gosaltzeko orduan. Nikolai Petrovitxek gogoko du hori.

        — Baina gosaria urrun dago oraindik. Ene, zenbat lore!

        — Oraintxe bildu ditut, berotzen hasiko du laster, eta ez da egongo lorategira irteterik. Orain bakarrik arnastu ahal da airea. Zeharo ahultzen ari naiz sargoriaren eraginez. Beldurrak nago ez ote naizen gaixotuko!

        — Irudipen hutsak dira horiek! Ekarri eskua, pultsua hartuko dizut.

        Eskua hartu, beti-berdin pilpiratzen zen zaintxo bat aurkitu, eta pilpirak zenbatu ere ez zuen egin.

        — Ehun urte biziko zara —esan zion, eskua askatuz.

        — Jainkoak gorde nazala horretatik! —egin zuen espantu.

        — Zergatik? Ez duzu luzaz bizi nahi?

        — Bai, baina ez ehun urte! Nire amonak laurogeita bost urte zituen, eta hori martirioa jasan zuena! Beltz, gor, konkorturik, beti eztulka, hura oinazea harena! Hori ez da bizitzea!

        — Beraz, hobe da gaztea izatea?

        — Bai, horixe hobe dela

        — Baina zergatik da hobe? Esadazu!

        — Nola zergatik? Ni gaztea naiz orain, eta edozer egin ahal dut, joan eta etorri, ekarri eta eraman, eta ez diot ezer eskatu behar inori... Zer dago hori baino hoberik?

        — Niri berdin dit gaztea edo zaharra izateak.

        — Nolatan esan dezakezu hori? Berdin dizu? Ezinezkoa da.

        — Zerorrek erabaki, Fedosia Nikolaievna, zertarako balio didan niri gaztetasunak! Bakarrik bizi naiz, ez nago ezkondurik...

        — Beti egongo da zure esku hori aldatzea.

        — Bada, ez, ez bakarrik nire esku. Gutxienez baten bat nitaz errukituko balitz!

        Fenetxkak begi-ertzetik begiratu zion Bazarovi, baina ez zuen ezer esan.

        — Zein liburu da hori? —galdetu zuen, apur batean itxaron ondoren.

        — Hau? Zientzi liburu bat da, ulergaitza.

        — Eta zu beti zaude ikasten? Ez zara aspertzen? Inondik ere, dena dakizu.

        — Argi dago ezetz. Saia zaitez apurtxo bat irakurtzen.

        — Ez dut ezer ulertuko. Errusieraz idatzirik dago? —galdetu zuen Fenetxkak, liburukote astuna bi eskuetan harturik—. Bai lodia!

        — Errusieraz dago, bai.

        — Berdin dio, ez dut tutik ulertuko.

        — Ez duzu zertan ulerturik, ez da hori nire asmoa. Begiratu nahi dizut irakurtzen duzun bitartean. Irakurtzean oso modu lirainean mugitzen zaizu sudurtxoaren punta.

        Fenetxkak, «Kreosota» izeneko atala ahapeka irakurtzen hasteko gertu baitzegoen, barrez hasi eta liburua askatu zuen... jarlekutik lurrera irristatu zen.

        — Atsegin zait zure barre egiteko modua ere —esan zuen Bazarovek.

        — Aski da!

        — Atsegin zait nola hitz egiten duzun. Errekatxo baten murmurioa gogorarazten didazu.

        Burua jiratu zuen Fenetxkak.

        — Zu bai zu! —esan zuen, hatzak lore artean jostari—. Nolatan gustatzen zaizu niri entzutea? Izan ere, hain dama buruargiekin mintzatu izan zara.

        — Ai, Fedosia Nikolaievna! Sinetsidazu: munduko dama buruargi guztiek ez dute zure ukondo batek adina balio.

        — Ene, nolako gauzak esaten dituzun! —xuxurlatu zuen Fenetxkak, eta eskuak bildu zituen.

        Bazarovek lurretik jaso zuen liburua.

        — Medikuntza-liburu bat duzu hau, zergatik bota duzu?

        — Medikuntza-liburua? —errepikatu zuen Fenetxkak, eta Bazarovenganantz jiratu zen—. Badakizu? Tantatxo haiek eman zenizkidanetik, Mitiak ondo lo egiten du! Ez dakit zer egin zure laguntza eskertzeko; oso ona zara, benetan.

        — Bada, ohitura da sendagileari ordaintzea —esan zuen Bazarovek, irribarretxo batez—. Sendagileok, dakizunez, irabazizaleak gara.

        Fenetxkak Bazarovenganantz jaso zituen begiak, zeinek berez baino ilunagoak baitziruditen aurpegiaren goiko aldea argitzen zion leinuru zurixkaren eraginez. Ez zekien txantxetan ari zen ala ez.

        — Nahi baduzu, guk atsegin handiz... Nikolai Petrovitxi galdetu behar diot...

        — Baina dirua nahi dudala uste duzu? —eten zion Bazarovek—. Ez, nik ez dut zure dirurik behar.

        — Zer, orduan? —esan zuen Fenetxkak.

        — Zer? —errepikatu zuen Bazarovek—. Ea asmatzen duzun!

        — Ez naiz sorgina, aizu!

        — Orduan, nik esango dizut; arrosa horietako bat behar dut.

        Fenetxkak berriro ekin zion barreari, eta esku-zartaka ere hasi zen, hain iruditu zitzaion dibertigarria Bazaroven nahia. Barre egiten zuen, eta balakaturik sentitzen zen aldi berean. Bazarovek adi-adi begiratzen zion.

        — Ondo da, ondo da —esan zuen Fenetxkak azkenean, eta, jarlekuan makurturik, arrosak aukeratzen hasi zen—. Nolakoa nahi duzu, gorria ala zuria?

        — Gorria, eta ez handiegia.

        Tente jarri zen Fenetxka.

        — Hartu hau —esan zuen, baina bertantxe eragin zion atzera beso luzatuari eta, ezpainak hozkaturik, itzaltegiko sarrerara begiratu zuen; belarria zorroztu zuen gero.

        — Zer gertatzen da? —galdetu zuen Bazarovek—. Nikolai Petrovitx?

        — Ez... mendira joan da... eta, gainera, hari ez diot beldurrik... baina Pavel Petrovitx, aldiz... Iruditu zait...

        — Zer?

        — Iruditu zait hemen zebilela. Baina ez... ez dago inor. Hartu.

        Fenetxkak arrosa bat eman zion Bazarovi.

        — Zergatik zara Pavel Petrovitxen beldur?

        — Beti dabil ni ikaratzen. Ez dit ezer esaten, baina oso begirada arraroak egozten dizkit. Zuk ere ez duzu begiko. Gogoan izan lehen beti aritzen zinela berarekin eztabaidatzen. Nik ez dakit zertaz eztabaidatzen zineten, baina ikusten nuen zuk nahierara manaiatzen zenuela, eta...

        Fenetxkak eskuekin erakutsi zion beraren ustez Bazarovek nola manaiatzen zuen Pavel Petrovitx.

        Irribarre egin zuen Bazarovek.

        — Eta bera nagusitu balitz —galdetu zuen—, nire alde egingo zenuen?

        — Nolatan egingo nuen nik zure alde? Baina ez, ez dago zu menderatuko zaituenik.

        — Hala uste duzu? Bada nik ezagutzen dut esku bat zeinak, nahi izanez gero, lurrera botako baininduke atzamar bakar batez.

        — Norena da esku hori?

        — Ez dakizu? Usaindu zein lurrin gozoa darion eman didazun arrosari.

        Fenetxkak, lepoa luzatu, eta loretxora hurbildu zuen aurpegia... Burutik sorbaldetara lerratu zitzaion zapia, eta agerian geratu zen haren adats sarria, beltz, distiratsu, doi bat nahasirik.

        — Egon apur batean, zurekin batera usaindu nahi dut —esan zuen Bazarovek; makurtu, eta musu sendoa eman zion ezpain irekietan.

        Dar-dar egin zuen Fenetxkak; bi eskuekin bermatu zen Bazaroven bularrean, indar handirik gabe ordea, eta Bazarovek bere musua berritu eta luzatu ahal izan zuen.

        Eztul lehor bat entzun zen lilez bestaldean. Fenetxka bertantxe joan zen jarlekuaren beste muturreraino. Pavel Petrovitx agertu zen orduan; buru-makurtu txikia egin, eta halako goibeltasun gaizto batez esan zuen: «Hemen zaudete»; eta han joan zen. Fenetxka, arrosa guztiak berehala batu, eta itzaltegitik irten zen. «Oker handia egin duzu, Jevgeni Vasilitx», xuxurlatu zuen alde egiteaz batera. Zinezko erantzukia sumatzen zen haren xuxurlan.

        Bazarovi arestiko beste eszena bat etorri zitzaion gogora, eta, lotsaren lotsaz, destaina eta amorrua sentitu zituen. Baina, bertantxe buruari eraginik, ironiaz zoriondu zuen bere burua «limurtzaileen sailean sarrera formala egina zuelako» eta bere gelara joan zen.

        Pavel Petrovitx, aldiz, lorategitik irten eta basora joan zen, astiro ibiliz. Denbora luze samarra eman zuen han, eta, gosaltzeko orduan itzuli zenean, Nikolai Petrovitxek kezkaturik galdetu zion ea ondoezik zegoen: hainbesteraino ilundua zitzaion aurpegia.

        — Badakik, behazun-jarioak izaten ditiat batzuetan —erantzun zion Pavel Petrovitxek, lasai.

© Turgenev

© itzulpenarena: Jose Morales Belda