Turgenev - Aita-semeak

XXI

Ohetik jaikitakoan, leihoa ireki zuen Arkadik, eta Vasili Ivanovitx izan zen begietaratu zitzaion aurreneko zera. Bujariako mantal batez jantzirik eta sudurzapi bat gerriaren jiran loturik zeukala, baratzea aitzurtzen ari zen agurea, maratz. Bere gonbidatu gaztea hautemanik, aitzurrean bermatu eta oihuka esan zion:

— Egun on! Zer moduz lo egin duzu?

— Ezin hobeto —erantzun zuen Arkadik.

— Bada ni, ikusten duzunez, hemen nabil harako Cincinato haren antzera, arbi berantiarren azpiko lurra harrotzen. Gure garai honetan, Jainkoari eskerrak, nork bere eskuekin lortu behar du mantenua, ez dago besterengandik ezertxo ere espero izaterik: norberak ekin behar dio lanari. Eta gertatu da Jean Jacques Rousseauk arrazoi duela. Orain dela ordu erdi, jauna, jarrera zeharo bestelako batean ikusiko ninduzun. Kexuka etorri zait emakume bat; beherakoa zuela zioen, baina guk disenteria esaten diogu gaitz horri, eta nik... nola azalduko nizuke?... opioa xiringatu diot. Hagin bat atera diot beste bati; eterra eskaini diot, baina ez du onartu. Gratis egiten dut hori guztia, anamater. Dena dela, ez da harritzekoa: izan ere, plebeiu naiz, homo novus, ez naiz aitoren seme, nire emaztea ez bezala... Baina ez duzu etorri nahi hona, gerizpera, tea hartu aurretik goizeko hozkirria arnastera?

Arkadi, etxetik irten, eta harengana joan zen.

— Ongi etorri berriro ere! —esan zuen Vasili Ivanovitxek, burua estaltzen zion kapela krakatsuaren hegalera eramanik eskua, militarrek agurtu ohi duten bezala—. Badakit luxura eta erosotasunera ohiturik zaudela, baina mundu honetako handikiek ere ez liokete ukorik egingo etxola baten babesean denboralditxo bat igarotzeari.

— Horrelakorik! —egin zuen espantu Arkadik—. Nondik nora naiz ni mundu honetako handiki bat? Eta ez nago luxura ohiturik.

— Bai zera, bai zera! —esan zuen Vasili Ivanovitxek, adeitasunezko keinutxo bat eginez—. Zokoraturik bizi naiz orain, baina ni ere mundu zabalean ibilia naiz, eta hegan egiteko modutik ezagutzen dut txoria. Neure erara, psikologo eta fisiognomista ere banaiz. Dohain hori gabe, eta barkatuko didazu horri horrela deitzeko ausardia, aspaldi egin zuen nireak; gizon xumea naizenez, aise zapalduko ninduten. Gauza bat esango dizut inolako konplimendurik gabe: zinez pozten nau zu eta nire semearen artean igartzen dudan adiskidetasun horrek. Oraintsu topo egin dut berarekin: ohi duenez, eta inondik ere zuk ondo asko dakizu haren ohituren berri, oso goiz jaiki eta inguruetan osteratxo bat egitera joan da. Barkatu nire jakinmina, baina aspalditik ezagutzen duzu nire Jevgeni?

— Aurtengo negutik.

— Bai? Onar iezadazu beste galdera bat... baina ez genuke hobe eseri?... uztazu galdetzen, aita naizen aldetik, inolako tolesik gabe: zer deritzozu nire Jevgeniri?

— Zure semea inoiz ezagutu dudan gizonik miresgarrienetako bat da —erantzun zuen Arkadik, sutsuki.

Bat-batean, biribil-biribil ireki ziren Vasili Ivanovitxen begiak, eta doi bat gorritu masailak. Eskuetatik erori zitzaion aitzurra.

— Beraz, zuk uste duzu... —hasi zen.

— Ziur nago —esan zuen Arkadik— zure semeak etorkizun handia duela eta ospea ekarriko diola zure deiturari. Argi eta garbi daukat hori elkar ezagutu genuen egunetik beretik.

— Nola... nola gertatu zen hori? —esan zuen, nekez, Vasili Ivanovitxek. Bozkariozko irribarre batek zabalduak zizkion ezpainak, eta ez zitzaion ezabatzen.

— Nola ezagutu genuen elkar, hori jakin nahi duzu?

— Bai... eta, oro har...

Odintsovarekin mazurka dantzatu zuen arratsean baino are sutsuago, are gogo biziagoz hasi zen Arkadi Bazarovez hitz egiten eta mintzatzen.

Vasili Ivanovitxek adi-adi entzuten zion, entzun, zintz egin, bi eskuekin zapia estutu, eztul egin, ileak laztandu, eta azkenean ezin izan zuen bere burua gehiago menderatu: Arkadirenganantz makurtu, eta musu eman zion besaburuan.

— Guztiz zoriontsu egin nauzu —esan zuen, irribarre egiteari utzi gabe—. Aitortu behar dizut... zera... izugarri maite dudala semea; eta ez dizut esango zenbaterainoko maitasuna dion nire emazte zaharrak: ama da, ez dago azalpen gehiagoren beharrik! Dena dela, ez naiz ausartzen nire sentimendua haren aurrean azaleratzen, berak ez baitu hori gogoko. Samurtasun-agerpen ororen etsai da; askok gaitzetsi ere egiten dute haren izaeraren gogortasun hori, handiustearen eta axolagabetasunaren erakusgarritzat harturik; baina bera bezalako jendearekin ezin da ohiko neurria erabili, ez da hala? Adibide bat jarriko dizut: haren lekuan, beste edonork ahal beste diru kenduko lieke gurasoei, baina, sinetsiko didazu?, berak sekula ez digu behar baino kopek bat gehiago ere onartu, zin egiten dizut!

— Zintzoa eta eskuzabala da —ohartarazi zuen Arkadik.

— Eskuzabala, bai. Baina ni, Arkadi Nikolaitx, izugarri maitatzeaz gain, harro ere banago semeaz, eta amets bakarra daukat, alegia, egunen batean haren biografian honako hitz hauek agertzea: «Haren aita sendagile militar xume bat izan zen, zeinak, hala ere, semea garaiz balioesten jakin, eta ahal zuen guztia egin baitzuen eskola ona emateko...» —Ahotsa eten zitzaion agure zaharrari.

Besoa estutu zion Arkadik.

— Zuk zer uste duzu? —galdetu zuen Vasili Ivanovitxek, isilune laburra eginik—, medikuntzaren arloan lortuko du zuk iragartzen diozun ospe hori?

— Beharbada medikuntzan ez, baina arlo horretan ere aditurik jakintsuenetako bat izango da.

— Orduan, non, Arkadi Nikolaitx?

— Zaila da orain esatea, baina ospetsua izango da.

— Ospetsua izango da! —errepikatu zuen agureak, eta gogoetetan murgildu zen.

— Tea prest dagoela jakinarazteko agindu dit Arina Vlasievnak —esan zien Anfisushkak, masusta-gorri umoz beteriko erretilu izugarri handi batekin haien aldamenetik igarotzean.

Piztu egin zen Vasili Ivanovitx.

— Esnegain hotza egongo da masusta-gorriekin?

— Bai.

— Egizan kontu hotz egon dadin! Konplimendurik ez, Arkadi Nikolaitx, hartu gehiago. Eta nolatan ez da etorri Jevgeni?

— Hemen naiz —iritsi zen Bazaroven ahotsa Arkadiren gelatik.

Bizkor jiratu zen Vasili Ivanovitx.

— Hara! Bisita egin nahi hion hire adiskideari; baina berandu ibili haiz, amice, eta guk biok solasaldi luzea izan diagu jadanik. Orain, tea hartzera joan behar diagu: zain zegok ama. Dena dela, hirekin hitz egin behar diat.

— Zertaz?

— Hemengo mujik batek minoria dik...

— Larumina esan nahi duzu?

— Bai, minori kronikoa eta zitala oso. Belarmina eta milazuloa agindu zizkioat, azenarioa janarazi, soda eman; baina horiek guztiak sendagai aringarriak dituk, zerbait eraginkorragoa behar diagu. Hik barre egiten diok medikuntzari, baina, hala ere, ziur nagok aholku egokiren bat eman ahal didaala. Baina gero hitz egingo diagu horretaz. Orain, goazen tea hartzera.

Vasili Ivanovitx, jarlekutik zalutasunez jaiki, eta Roberto-ko pasarte hau abesten hasi zen:

Goga... goga... gogara bizi

Lege, lege, hori dugu lege!

— Hori bizitasuna! —esan zuen Bazarovek, leihotik urruntzeaz batera.

Eguerdia iritsi zen. Eguzkia kiskalgarri zegoen hodei zurixkek osaturiko errezel mehe tartegabeaz bestaldean. Isilik zegoen dena, oilarrak soilik ari ziren, erronkari, elkarri deika herrixkan, entzuten zieten guztiengan logale eta aspertasun sentipen bitxi bat sorraraziz; eta han goian, zuhaitzen adaburuetan, aztore gazte baten txio etengabea aditzen zen, negar-intzirin baten antzeko. Arkadi eta Bazarov belar-meta txiki baten gerizpean etzanik zeuden, bi besakada belar kraskari-idor baina artean berde eta lurrintsu azpian hedaturik.

— Hango zurzuri hark —hasi zen Bazarov— haurtzaroa gogorarazten zidak; adreiluzko estalpe batetik gelditu den lubakiaren ertzean zegok, eta ni, garai hartan, etsita nengoan hala lubakia nola zurzuria talisman berezi baten botereaz horniturik zeudela: haien alboan ez ninduan inoiz aspertzen. Orduan ez nian ulertzen haurra nintzelako ez nintzela aspertzen. Orain, aldiz, heldua nauk, eta talismanak ez dik inolako eraginik niregan.

— Guztira zenbat denbora igaro huen hemen? —galdetu zuen Arkadik.

— Bi urte osorik bata bestearen ondoren, gero noizean behin soilik etortzen gintuan. Bizitza ibiltaria generamaan; hiriz hiri ibiltzen gintuan beti.

— Eta etxe hau aspaldikoa da?

— Bai, aspaldikoa duk. Aitonak eraiki zian, amaren aitak.

— Zer zen bera, hire aitona?

— Deabruak zekik. Kapitain laguntzailea omen zuan. Suvoroven garaian zerbitzatu zian, eta behin eta berriro kontatzen zian Alpeen zeharkaldia. Inondik ere, gezurra esaten zian.

— Izan ere, Suvoroven potreta daukazue egongelan esekirik. Gustatzen zaizkidak hirea bezalako etxetxo zaharrak, atseginak dituk, eta usain berezia ditek.

— Itsabalkiaren eta kriseiluetako olioaren usaina duk hori —esan zuen Bazarovek, aharrausika—. Baina zenbat euli dauden etxetxo gozo hauetan... Puf!

— Esadak —hasi zen Arkadi, isilune labur baten ondoren—, haur-denboran ez hinduten zapaltzen?

— Ikusi duk nolakoak diren nire gurasoak. Ez dituk zorrotzak.

— Maite dituk, Jevgeni?

— Bai, maite ditiat, Arkadi!

— Haiek izugarri maite haute!

Isilik geratu zen Bazarov.

— Badakik zer ari naizen pentsatzen? —esan zuen azkenean, eskuak buruaren azpian jarririk.

— Ez zekiat. Zer?

— Pentsatzen ari nauk zein ederra den nire gurasoentzat mundu honetako bizitza! Aitak hirurogei urte ditik, eta ez duk geldirik egoten, sendagai aringarriez hitz egiten dik, jendea sendatzen dik, eskuzabala duk nekazariekin; hitz batean: dibertitu egiten duk; eta ama ere ondo bizi duk: hain zeuzkak egun guztiak denetariko zereginez, ai-enez eta ene-badaz mukuru beterik, ezen ez baitu astirik ezertan pentsatzeko ere; baina nik...

— Baina hik?

— Baina nik zera pentsatzen diat: hemen nagok belar-meta honen alboan etzanik... Betetzen dudan leku txiki hau ñimiñoa duk gainerako espazioaren aldean, non ez bainago eta non ez baitut ezer egitekorik; eta biziko naizen denbora-tartea hutsaren hurrena duk betikotasunaren aldean, non ez bainaiz ez izan eta ez izango... Baina atomo honetan, puntu matematiko honetan, ibili zebilek odola, lan egiten dik burmuinak, eta zer edo zer nahi dik... Izugarria duk! Hau ezereztasuna!

— Nolanahi ere, uztak ohartarazten ezen hik dioan hori, oro har, mundu guztiari gertatzen zaiola...

— Arrazoi duk —esan zuen Bazarovek—. Zera esan nahi nian, haiek, nire gurasoak, lanpeturik bizi direla eta beren ezereztasunak ez dituela kezkatzen, ez zaiela kirasgarri... baina ni, aldiz... gogaitasuna eta haserrea besterik ez diat sentitzen.

— Haserrea? Zergatik haserrea?

— Zergatik? Nola zergatik? Ahaztu duk?

— Dena diat gogoan, baina, hala ere, ez diat onartzen hik haserre egoteko eskubiderik duanik. Zorigaiztokoa haiz, horretan bat natorrek hirekin, baina...

— Eh! Ikusten dudanez, hik, Arkadi Nikolaievitx, belaunaldi berri-berriko gaztetxoek bezala ulertzen duk maitasuna: purra, purra, purra, oiloa, eta oiloa hurbiltzen hasi bezain laster, ospa! Ni ez nauk horrelakoa. Baina utz dezagun gai hori. Lotsagarria duk konpontzerik ez dagoenaz hitz egitea. —Beste aldera jiratu zen—. Hara! Begira inurri kementsu horrek nola daraman euli erdi hil bat herrestan. Eraman ezak, adiskidea, eraman ezak! Gogor egiten badik ere, hi lasai: animalia haizenez, gupida-sentimendua ez ezagutzeko eskubidea duk, balia hadi, bada, eskubide horretaz, zeren guk, geure burua hondatu dugun gizakiok, ez baitugu horrela jokatzerik!

— Hik ez huke horrelakorik esan beharko, Jevgeni! Noiz hondatu duk hik heure burua?

Burua altxatu zuen Bazarovek.

— Horretaz soilik nagok harro. Ez diat neure burua hondatu, eta ezein emakume ernek ere ez zidak hondatuko. Amen! Aski duk! Ez duk nire ahotik horri buruzko hitz gehiagorik entzungo.

Bi adiskideak isilik egon ziren apur batean.

— Bai —hasi zen Bazarov—, izaki bitxia duk gizakia. «Aitek» bazter leku honetan daramaten bizitza bakartiari soslai eta urrunetik begiratzen dioanean, hori baino hoberik ez dagoela iruditzen zaik. Jaten duk, edaten duk, eta badakik modurik zuzen eta zentzuzkoenean jokatzen duala. Baina ez; aspertasuna nagusitzen zaik. Jende artean ibili nahi duk, agiraka egiteko beharbada, baina besteekin ibili.

— Une bakoitza garrantzitsua izateko moduan antolatu beharko genikek bizitza —esan zuen Arkadik, pentsakor.

— Hori duk eta! Garrantzitsua, batzuetan gezurrezkoa izanik ere, gozoa gertatzen duk beti; eta bazegok ezdeuskeriarekin etsia hartzerik ere... esamesa duk gaitza, esamesa..

— Esamesarik ez zegok aintzat hartu nahi ez dituenarentzat.

— Jum... hik esan duan hori kontrako egia arrunta duk.

— Nola? Zer adierazi nahi duk hitz horiekin?

— Hauxe: irakaskuntza onuragarria dela esatea, adibidez, egia arrunta duk; eta irakaskuntza kaltegarria dela esatea, aldiz, kontrako egia arrunta. Dotoreagoa dirudien arren, funtsean gauza bera duk.

— Eta non dago egia, zein aldetan?

— Non? Oihartzunak bezala erantzungo diat: non?

— Gogoilun hago gaur, Jevgeni.

— Bai? Inondik ere, eguzkiak makaldu egin naik, eta, gainera, ez duk ona hainbeste masusta-gorri jatea.

— Orduan, ez legokek txarto lo kuluxka bat egitea —esan zuen Arkadik.

— Balitekek; baina ez iezadak so egin: gizabanakoak ergel-aurpegia dik lo dagoenean.

— Baina hiri ez dik bost axola jendeak zer pentsatzen duen hitaz?

— Ez zekiat zer erantzun horri. Benetako gizakiak ez dik horretaz kezkatu behar; benetako gizakiari, men egin edo gorroto izan behar zaiok, hari buruz ezer pentsatu gabe.

— Harrigarria! Nik ez zioat gorrotorik inori —esan zuen Arkadik, apur batean pentsakor egonik.

— Nik, ordea, askori. Hi belaxka haiz, arima bigunekoa; nolatan gorrotatuko duk inor? Txepela haiz, ez duk uste handirik heure buruarengan...

— Eta hik —eten zion Arkadik— uste handia duk heure buruarengan? Oso iritzi jasoa duk heure buruaz?

Isilik geratu zen Bazarov.

— Nire aurrean amore ematen ez duen gizabanako bat aurkitzen dudanean —esan zuen, astiro—, neure buruaz dudan iritzia aldatuko diat. Gorrotatzea! Gaur, esaterako, Filip gure sindikuaren izbaren aldamenetik igaro garenean, hain eder eta zuri ikusirik, hik esan duk Errusiak perfekzioa lortuko duela azken mujikak horrelako etxe bat daukanean eta gutariko bakoitzak horretan lagundu beharra daukala... Eta nik gorroto hartu zioat azken mujik horri, Filip zein Sidor deitu, zeinarengatik zazpi ahalak egin behar baititut eta eskerrak ere ez baitizkit emango... eta, gainera, zertarako behar dut nik haren esker ona? Tira, izba zuri batean biziko duk bera, eta lapa-belarra haziko duk nire gainean; eta gero zer?

— Aski duk, Jevgeni... gaur, hiri entzunik, edonor egongo lukek ados printzipiorik ez dugula leporatzen digutenekin.

— Hire osabak bezala hitz egiten duk. Ez zegok printzipiorik, oraindik ez haiz horretaz ohartu! Sentipenak zeudek. Haien mende zegok dena.

— Nola da hori?

— Bada, horrelaxe. Ni, esaterako: nik dena ukatzeko joera diat, sentipenen eraginez. Atsegin zaidak ukatzea, horrela eginda zegok nire burmuina, eta kito! Zergatik gustatzen zait kimika? Zergatik maite dituk hik sagarrak? Sentipenen eraginez. Dena bat duk. Jendeak inoiz ez dik gehiago sakonduko. Hori ez dik edonork esango, eta nik ere ez diat berriro esango.

— Orduan, zintzotasuna ere sentipena da?

— Bai horixe!

— Jevgeni!... —hasi zen Arkadi, ahots goibelez.

— Bai? Zer? Ez da hire gustukoa? —eten zion Bazarovek—. Ez, adiskidea! Dena segatzea erabaki duanez, hasi heure oinen azpitik!... Baina nahikoa filosofatu diagu. «Naturak loaren isiltasuna eragiten du», esan zian Pushkinek.

— Pushkinek ez zian inoiz horrelakorik esan —ohartarazi zuen Arkadik.

— Tira, beharbada ez zian esan, baina, poeta zenez, esan zezakean eta esan behar zian. Bestetik, armadan zerbitzatu bide zian.

— Pushkin sekula ez zuan gerlari izan!

— Bai zera, orrialde guztietan idatzi zian: borrokara! borrokara! Errusiaren ohoretan!

— Nolako ipuinak asmatzen dituan! Irain hutsak!

— Irainak? Horra nolako hitza bururatu zaian laguna ikaratzeko! Gizabanakoak, edozein irain jasota ere, funtsean, zerbait hogei aldiz okerragoa merezi dik.

— Hobe diagu lo egin! —esan zuen Arkadik, haserre.

— Oso atsegin handiz —erantzun zuen Bazarovek.

Baina ezin zuten lorik hartu, ez batak eta ez besteak. Halako sentimendu ia etsaitasunezko bat jabetua zen bi gazteen bihotzaz. Bost bat minutu geroago, begiak ireki eta isilik begiratu zioten elkarri.

— Begira —esan zuen bat-batean Arkadik—, astigar-hosto ihartu hori adarretik bereizi eta lurrera zoak; haren mugimenduak tximeletaren hegadaren antz-antzekoak dituk. Ez da bitxia? Goibelena eta hilena alaienaren eta bizienaren antzekoa duk.

— Oi, Arkadi Nikolaitx, nire adiskidea! —egin zuen espantu Bazarovek—. Gauza bat bakarra eskatzen diat: ez eder mintzatu, arren!

— Dakidan bezala hitz egiten diat. Hirea despotismo hutsa duk, gero! Ideia bat etorri zaidak burura; zergatik ez adierazi?

— Ondo zegok; baina zergatik ez ditut nik ere neure oldozpenak adieraziko? Nire ustez, eder mintzatzea ez duk gisakoa.

— Eta zer da gisakoa, orduan? Irain egitea?

— Et-et-et! Bai, ikusten dudanez, heure osabatxo horren oinatzei jarraitzea erabaki duk. Nola poztuko litzatekeen babo hori, entzungo balik!

— Nola deitu diok Pavel Petrovitxi?

— Doakion bezala deitu zioat: baboa.

— Hori guztiz onartezina duk! —egin zuen oihu Arkadik.

— Ah! Horra odolaren mintzoa! —esan zuen Bazarovek, lasai—. Lehenago ere ohartuta nengoan ahaidetasunaren sentimenak oso sustrai sakonak dituela jendearengan. Gizakia prest egoten duk edozeri uko egiteko, aurreiritzi guztietatik baztertzeko, baina zapiak osten dituen anaia lapurra dela ezagutzea, aldiz, buruz gainekoa gertatzen zaiok. Izan ere, nire anaia duk, nirea; nolatan liteke, bada, jeinu bat ez izatea?

— Zuzentasunaren sentimen soila mintzo duk nire ahoan, inondik ere ez odola —esan zuen Arkadik, sutsuki—. Baina hik, sentimendu hori ulertzen ez duanez, sentipen hori ez duanez, ezin duk haren gaineko iritzirik eman.

— Beste hitz batzuekin esanda: Arkadi Kirsanov jasoegia duk nire ulermenerako; burua makurtu eta isilik geratuko nauk beraz.

— Mesedez, Jevgeni, aski duk; liskartu egingo gaituk azkenean.

— Bai, Arkadi, arren, liskar gaitezen behingoz behar den bezala, mugarik gabe, elkar suntsitu arte.

— Baina horrela, azkenean, gerta litekek...

— Borroka egitea? —eten zion Bazarovek—. Eta? Hemen, belarretan, leku idiliko honetan, mundutik eta jendearen begietatik urrun, lasai asko egin zezakeagu borroka! Baina ez nauk menderatuko. Oraintxe bertan lepotik helduko diat...

Bere hatz luze eta latzak zabaldu zituen Bazarovek... Arkadi, jiratu, eta, jolasean bezala, buru egiteko prestatu zen... Baina hain iruditu zitzaion gaiztoa Bazaroven aurpegiera, hain mehatxu larria atzeman zion ezpainetako irribarre makurrean eta begietako su bizian, ezen, nahi gabe, zalantza nabaritu baitzuen bere baitan...

— Ah! Horra non ezkutatu zareten! —entzun zen une horretantxe Vasili Ivanovitxen ahotsa, eta gazteen aurrean agertu zen sendagile militar zaharra, etxean eginiko oihalezko jaka batez jantzirik eta orobat etxean eginiko lastozko kapela bat buruan—. Luzaz ibili naiz zuen bila... Baina leku ezin hobea aukeratu duzue, eta egiteko ezin ederrago bati ekin diozue. «Lurrean» etzanik «zerura» begiratu... Badakizue horrek esanahi berezia duela?

— Nik, usin egin nahi dudanean soilik begiratzen dut zerura —egin zuen marmar Bazarovek, eta, Arkadirenganantz jiraturik, ahapeka gaineratu zuen—: Damurik eragotzi diguten!

— Aski diagu —xuxurlatu zuen Arkadik, eta adiskidearen eskua estutu zuen ezkutuan—. Baina ez zegok hain liskar larritik onik atera daitekeen adiskidetasunik.

— Zuei begiratu, nire solaskide gazteok —zioen bitartean Vasili Ivanovitxek, buruari eraginez eta, eskuak gurutze, berak trebetasun handiz txirikordaturiko makila batean bermaturik, zeinak turkiar baten irudia baitzeukan eskutokitzat—, zuei begiratu, eta miretsirik geratzen naiz ezinbestean. Nolako indarra, zein gaztetasun sasoitsua zuena, nolako ahalmena, nolako adimena! Hitz batean... Kastor eta Polux!

— Ez hasi berriro mitologiarekin gora eta behera! —esan zuen Bazarovek—. Berehala igartzen zaizu zure garaian latinzale amorratua izan zinela! Oker ez banago, zilarrezko domina eman zizuten idazlan batengatik, ezta?

— Dioskurook, dioskurook! —errepikatu zuen Vasili Ivanovitxek.

— Aski da, aita, losintxarik ez!

— Zilegi da behin edo behin losintxak egitea —murduskatu zuen agureak—. Dena dela, jaunok, ez nenbilen zuen bila hitz gozoak esateko, baizik eta, lehenik, laster bazkalduko dugula jakinarazateko, eta, bigarrenik, jakinaren gainean jarri nahi haudalako, Jevgeni... Gizon argia haiz, jendea ezagutzen duk, emakumezkoak ere ezagutzen dituk, eta, horrenbestez, barkabera izango haiz... Hire amak elizkizun bat agindu nahi zian etxera itzuli haizela eskertzeko. Ez pentsa elizkizun horretara joateko eskatuko diadanik... amaitu duk dagoeneko; baina aita Aleksei...

— Popea?

— Bai, apaiza; bada, zera... gurean bazkalduko dik. Nik ez nian horrelakorik espero, gonbitik ere ez zioat egin... baina hala gertatu duk... aita Alekseik ez zidak ulertu... Egia esan, Arina Vlasievnak ere... Dena dela, oso gizon ona eta zentzuduna duk.

— Nire partea jango du? —galdetu zuen Bazarovek.

Barre egin zuen Vasili Ivanovitxek.

— Hi bai hi! Horrelakorik!

— Ez dut besterik eskatzen. Osterantzean, prest nago mahaira edonorekin esertzeko.

Vasili Ivanovitxek ondo jarri zuen kapela.

— Aldez aurretik ziur nengoan —esan zuen— hi aurreiritzi guztien gainetik hagoela. Ni ere, hirurogeita bi urte baditut ere, aurreiritzirik gabeko gizona nauk. (Vasili Ivanovitx ez zen ausartzen aitortzera berak ere elizkizuna egin nahi izan zuela... Emaztea bezain elizkoia zen.) Aita Alekseik gogo handia dik hi ezagutzeko. Gustatuko zaik, ikusiko duk. Ez dik eragozpenik izaten kartetan egiteko, eta gainera... baina hori gure artean gera dadila... pipa erretzen dik.

— Bai? Orduan, bazkalostean jeralash partida bat jokatuko dugu, eta irabazi egingo diot.

— Je, je, je, ikusiko diagu! Ez erosi zintzarria idia baino lehen.

— Zer, gazte-denborara itzultzeko gogoa duzu, ala? —esan zuen Bazarovek, doinu berezi batez.

Doi bat gorritu ziren Vasili Ivanovitxen masail brontzekarak.

— Ez dik lotsarik ematen, Jevgeni?... Iragana iragana duk. Baina bai, prest nagok hire adiskidearen aurrean aitortzeko gaztetan zaletasun hori izan nuela; eta larrutik ordaindu nian, alajaina! Ene, hau beroa! Utz iezadazue zuen aldamenean esertzen. Ez dizuet eragotziko?

— Inola ere ez —erantzun zuen Arkadik.

Belarretan eseri zen Vasili Ivanovitx, hasperenka.

— Zuen etzaleku honek, jaunok —hasi zen—, gudarostean nenbileneko garaia dakarkit gogora, haize zabaleko kanpalekuak, eritegiak; gu ere edonon etzaten ginen, eta eskerrak ematen genizkion Jainkoari belar-meta baten babesa aurkitzen bagenuen. —Hasperen egin zuen—. Neke asko eta asko igaro nituen nire denboran. Besteak beste, nahi baduzue, Besarabiako izurriaren istorioa kontatuko dizuet.

— Horregatik eman zizuten Vladimiroa, ezta? —tartekatu zuen Bazarovek—. Badakigu, badakigu... Baina zergatik ez duzu aldean eramaten?

— Lehen ere esan diat aurreiritzirik gabeko gizona naizela —murduskatu zuen Vasili Ivanovitxek (aurreko egunean bertan agindu zuen zerrenda gorria jakatik aska ziezaioten), eta izurriaren istorioa kontatzeari ekin zion—. Lo gelditu da! —xuxurlatu zion ustekabean Arkadiri, Bazarov seinalatuz eta ontasunezko begi-keinu bat eginez—. Jevgeni! Jaiki hadi! —gaineratu zuen, ozenki—. Goazen bazkaltzera...

Kontuak kontu, aita Aleksei —gizaseme sendo eta itxura onekoa bera— oso bizkorra eta burutsua zen. Ile sarria zuen, ardura handiz orraztua, eta gerriko brodatu bat zeraman sedazko sotana morearen jiran. Lehiatsu, bera joan zen lehena Arkadiri eta Bazarovi eskua estutzera, beraren bedeinkapenaren beharrik ez zutela igarri balu bezala, eta, oro har, askatasun handiz gobernatu zen. Ez zuen bere burua saldu, ezta inor mindu ere; barre egin zion seminarioko latinari eta, aldi berean, bere gotzaina aldeztu zuen; bi kopa ardo edan zituen, baina uko egin zion hirugarrenari; zigarro bat onartu zion Arkadiri, baina ez zuen piztu, etxera eramango zuela esanik; gauza bat bakarra ez zen batere atsegina berarengan: behin eta berriro altxatzen zuen eskua, astiro eta zuhurtasunez, aurpegian pausatzen zitzaizkion euliak harrapatzeko, eta, gainera, bat edo beste zapaltzen zuen noizean behin. Neurrizko atseginez eseri zen mahai berdera, eta bi errublo eta hamabost kopek irabazi zizkion Bazarovi, diru-paperetan, zeren Arina Vlasievnaren etxean ez baitzegoen zilarraren arrastorik ere... Ama, beti bezala, semearen alboan zegoen eseririk (berak ez zuen kartetan egiten), masaila ukabiltxoan bermaturik, beti bezala, eta beste jakiren bat zerbitza zezaten agintzeko soilik jaikitzen zen. Semea laztantzeko beldur zen, eta hark ez zuen horretaratzen, ez zion laztanik eskatzen; gainera, semeari lar ez «eragozteko» aholkua emana zion Vasili Ivanovitxek. «Gazte jendeari ez zaio gustatzen hori», esana zion hamaika bider (ez dago azaldu beharrik nolakoa izan zen egun hartako bazkaria: egunsentian Timofeitx bera lauhazka bizian joan zen halako behiki zirkasiar berezi bat erostera; sindikua beste leku batera joan zen aholatz, zarbo eta karramarro bila; emakumeek kobrezko berrogeita bi kopek jaso zituzten perretxikotarako bakarrik); baina Arina Vlasievnaren begiek, denbora guztian Bazarovengan josirik, ez zuten mirespena eta samurtasuna soilik adierazten: tristura ere nabari zitzaien, jakinminarekin eta izuarekin nahasirik, halako erantzuki apal bat nabari zitzaien.

Dena dela, Bazarov ez zegoen amaren begiek zehatz-mehatz zer adierazten zuten asmatzen ibiltzeko aldartean; oso gutxitan mintzatzen zitzaion, eta galdera laburrak eginez soilik. Behin, eskua eskatu zion, «zorte ona» ekar ziezaion. Amak isilik jarri zuen bere esku biguna semearen ahur latz eta zabalean.

— Eta? —galdetu zion handik apur batera—, zorte ona izan duk?

— Lehen baino txarragoa —erantzun zuen semeak, irribarretxo hotz batez.

— Gehiegi arriskatzen dira —esan zuen aita Alekseik, errukitsu-antzean, eta bere bizar gorria laztandu zuen.

— Napoleonen jokabidea, aita Aleksei, Napoleonen jokabidea —tartekatu zuen Vasili Ivanovitxek, eta bateko bat bota zuen.

— Hain zuzen ere, jokabide horrek eraman zuen Santa Elena uhartera —esan zuen aita Alekseik, eta batekoari nagusitu zitzaion triunfo batekin.

— Ez duk andere-mahats urik nahi, Jevgeni? —galdetu zuen Arina Vlasievnak.

Bazarovek sorbaldak jaso besterik ez zuen egin.

— Ez! —esan zion Arkadiri biharamunean—. Hemendik alde egingo diat bihar. Aspertuta nagok; lan egin nahi diat, baina hemen ezinezkoa duk. Hire herrixkara joango nauk berriro; han utzi ditiat nire prestakin guztiak. Hire etxean, gutxienez, bazegok bakartzerik. Hemen, ordea, aitak behin eta berriro esaten zidak: «Heuretzako daukak nire langela, inork ez dik enbarazurik egingo hor», baina orpoz orpo jarraitzen zidak denbora guztian. Eta lotsagarri zaidak aitari muzin egitea. Eta ama ere berdin. Entzuten ditiat haren hasperenak hormaz bestaldean, baina, berarengana jo, eta ez nauk ezer esateko gauza izaten.

— Oso triste jarriko duk —esan zuen Arkadik—, eta aita ere bai.

— Itzuliko nauk egunen batean.

— Noiz?

— Petersburgera joaten naizenean.

— Batez ere hire amaren erruki nauk.

— Zer dela eta? Baiak opariturik limurtu hau, ala?

Begiak apaldu zituen Arkadik.

— Ez duk heure ama ezagutzen, Jevgeni. Emakume miragarria ez ezik, oso buruargia ere baduk, benetan. Gaur goizean, ordu erdi egon duk nirekin hizketan, eta haren solasa oso zentzuzkoa eta interesgarria izan duk.

— Inondik ere, nitaz aritu duk! Oker nago?

— Ez diagu hitaz bakarrik hitz egin.

— Balitekek; hik beste ikusgune batetik begiratzen diok. Dena dela, seinale ona duk emakumezko bat ordu erdiko solasaldia egiteko gai izatea. Nolanahi ere, alde egingo diat.

— Ez zaik samurra gertatuko gurasoei horren berri ematea. Beti zeudek bi aste barru zer egingo dugun pentsatzen.

— Ez duk erraza izango, ez. Zorigaiztoan gaitzitu diat gaur aita: lehengo egunean, bere mujik zergapeko bat zigorkatzeko agindu zian, eta oso ondo egin zian; bai, bai, ez begiratu izu-aurpegi horrekin, oso ondo egin zian, zeren mujik hori lapur eta mozkor porrokatua baita; kontua duk aitak ez zuela espero ni jakinaren gainean egotea. Erabat aztoratu dik horrek, eta orain, gainera, beste atsekabe bat eman behar zioat... Baina ez duk ardura! Sendatuko duk zauria.

«Ez duk ardura!», esan zuen Bazarovek, baina egun osoa igaro zen Vasili Ivanovitxi bere asmoaren berri jakinaraztea erabaki zuenerako. Azkenean, langelan gabonak ematen ari zitzaiola, gogorik gabe aharrausika esan zion:

— Ah!... ia ahaztu zitzaidan gauza bat esatea... Agin ezazu bihar gure zaldiak Fedotenera eraman ditzaten, postarako.

Harriturik geratu zen Vasili Ivanovitx.

— Alde egingo du Kirsanov jaunak, ala?

— Bai; eta ni berarekin joango naiz.

Vasili Ivanvoitx atzera jiratu zen zegoen tokian.

— Bahoala?

— Bai... alde egin beharra daukat. Ardura zaitez zaldiez, mesedez.

— Ondo zegok... —hasi zen, totelka, agure zaharrak—, postarako... ondo zegok... baina... baina... Zer dela eta?

— Haren etxera joan behar dut aldi labur baterako. Gero, berriro itzuliko naiz hona.

— Bai! Aldi labur baterako... Ondo zegok. —Vasili Ivanovitxek, zapia atera, eta zintz egin zuen, lurra ia ukitzeraino makurtuz—. Zer egingo zaiok! Baina uste nian... luzaroago geratuko hintzela etxean. Hiru egun... Hori, hori gutxi duk hiru urteren ondotik, gutxi, Jevgeni!

— Esan dizut laster itzuliko naizela. Nahitaezkoa zait joatea.

— Nahitaezkoa... Zer egingo zaiok! Oroz gain, eginbidea bete beharra zegok... Orduan, zaldiak bidaliko ditut? Ondo zegok. Arinak eta biok, jakina, ez genian hau espero. Hire amak loreak eskatu berri zizkiok auzolagun bati, hire gela apaindu nahi zian. (Vasili Ivanovitxek ez zuen aipatu ezen goizero, eguna argitu orduko, oinetakoak galtzerdirik gabe jantzi, Timofeitxengana jo, eta, atzamarrak dardaraka hainbat diru-paper urratu banan-banan aterata, askotariko erosketak agintzen zizkiola, batez ere jakiak eta ardo beltza, zeina, ohartu zenez, oso gustatu baitzitzaien gazteei.) Askatasuna duk garrantzizkoena; hori duk nire arau nagusia... ez duk oztoporik jarri behar... ez...

Bat-batean isildu, eta atera abiatu zen.

— Laster ikusiko dugu berriro elkar, aita, benetan.

Baina Vasili Ivanovitx, atzera jiratu gabe, eskuari eragin eta gelatik irten zen. Logelara itzulirik, ohean aurkitu zuen emaztea, eta ahapeka hasi zen otoitz egiten, esna ez zedin. Itzarri egin zen, hala ere.

— Zu zara, Vasili Ivanitx? —galdetu zion.

— Bai, ni naiz.

— Jeniusharekin izan zara? Kezkaturik nago: ondo lo egiten ote du dibanean? Bururdi berriak eta zure bidai lastaira txikia jartzeko agindu diot Anfisushkari; gure lumatxa eskaintzeko asmoa nuen, baina gogoratu naiz ez duela gogoko bigun lo egitea.

— Ez kezkatu, maitea, ez kezkatu. Ondo dago. Barka gaitzazu, Jauna, bekatari baikara —ekin zion berriro bere otoitzari, ahapeka. Emazte zaharraren erruki zen Vasili Ivanovitx: ez zion gauean esan nahi nolako nahigabea zeukan zain.

Bazarov eta Arkadi biharamunean joan ziren. Goiz-goizetik, tristura jabetu zen etxeaz; Anfisushkari eskuetatik erortzen zitzaizkon ontziak; Fedka bera ere harri eta zur zegoen, eta botak erantzi zituen azkenean. Vasili Ivanovitx inoiz baino urduriago zebilen: itxuraz kemendurik, ozen hitz egin eta gogor zapaltzen zuen lurra, baina zimeldurik zeukan aurpegia, eta haren begiek semea saihesten zuten denbora guztian. Arina Vlasievnak isilka egiten zuen negar; goizean goiz senarra bi ordu osoz hitz bihotz-altxagarriekin lasaitzen aritu ez balitzaio, zeharo erotu eta ez zen gehiago bere buruaren jabe izango. Noiz eta Bazarov, luzeenaz ere hilabete barru itzuliko zela behin eta berriro agindu, eta, eusten zioten besarkadetatik behingoan jareginik, tarantasera igo baitzen; noiz eta zaldiak abian jarri, kanpaitxoa tintinka eta gurpilak jiraka hasi, eta ordurako zalgurdiari atzetik begiratzea alferrikakoa gertatu eta hautsa berriro lurreratu baitzen, eta Timofeitx, konkor-konkor eginik eta aldaroka, urrats astunez bere gelazulora itzuli baitzen; noiz eta guraso zaharrak bakarrik geratu baitziren etxean, zeinak bai baitzirudien ezen, haiek bezalaxe, zimurtu eta zahartu egin zela tupustean, orduantxe, Vasili Ivanovitxek, oraindik apur batez etxeko atarian zapiari adoretsu eraginez jardun ondoren, aulki batean amildu eta bular gainera abaildu zuen burua. «Abandonatu, abandonatu egin gaitik —zioen, totelka—, abandonatu; gogaitu duk gurekin. Bakarrik nagok orain, bakar-bakarrik», errepikatu zuen hamaika aldiz, eta aldi bakoitzean aurrera eramaten zuen eskua, hatz erakuslea luzaturik. Orduan, Arina Vlasievna hurbildu zitzaion, eta, bere buru ileurdina haren buru ileurdinean bermaturik, esan zuen: «Zer egingo diogu, Vasia! Semeak habia utzi du. Belatza bezalakoa da: nahi duenean etorri, nahi duenean joan. Zu eta biok, ordea, elkarri itsatsiriko bi perretxikoren antzekoak gara, elkarren aldamenean egongo gara beti. Ni bakarrik izango nauzu behin betiko zurekin, eta nik zu bakarrik izango zaitut nirekin».

Vasili Ivanovitxek, eskuak aurpegitik kendu, eta bere emaztea, bere laguna besarkatu zuen, are gaztaroan ere inoiz besarkatu zuen baino gogorrago: triste zegoelarik, emazteak arindu zion bihotza.

© Turgenev

"Turgenev / Aita-semeak" orrialde nagusia