XIII

        Avdotia Nikitishna (edo Evdoksia) Kukshina Moskukoen tankerako jauretxe txiki batean bizi zen, *** hirian aspaldi gabe erre ziren kaleetako batean; gauza jakina da gure probintzietako hiriburuak bost urtez behin erretzen direla. Atean, kanpaitxoaren heldulekua ageri zen oker iltzaturiko bisita-txartel baten gainean, eta bebarruan, berriz, ez neskame eta ez andre-lagun ez zen emakume kofiadun batek egin zien harrera iritsi berriei, etxekoandrearen joera aurrerazalearen seinale nabarmena hori guztia. Sitnikovek galdetu zuen ea Avdotia Nikitishna etxean zen.

        — Zu zara, Victor? —entzun zen ahots zoli bat aldameneko gelan—. Sartu.

        Emakume kofiaduna bertantxe desagertu zen.

        — Ez nago bakarrik —esan zuen Sitnikovek, ozenki. Ozartasunez erantzi zuen husar-jaka, zeinaren azpian podiovka edo longain lasai baten antzeko zerbait agertu baitzen, eta begirada erne bat egotzi zien Arkadiri eta Bazarovi.

        — Ez dio ardurarik —erantzun zuen ahotsak—. Entrez.

        Barrura sartu ziren hiru gazteak. Atsedenerako baino gehiago lanerakoa ematen zuen gela batean aurkitu ziren. Askotariko paperak eta gutunak zeuden mahai hautsak hartuen gainean hedaturik, bai eta hainbat aldizkari errusiarren ale mardulak ere, artean ebaki gabe gehienak; zigarrokinak ikusten ziren nonahi, zuri. Larruzko dibanean dama bat zegoen erdi etzanik, artean gaztea, ilehoria, txima-jario samarra, sedazko soineko ez oso garbi batez jantzirik, eskumuturreko handiak beso laburretan eta farfailezko zapi bat buruan. Dibanetik altxatu, katazuri-larru horixkatuz forraturiko beroki belusezko bat sorbalden gainean zabar jantzi, eta nagiki esan zuen: «Egun on, Victor», eta eskua estutu zion Sitnikovi.

        — Bazarov, Kirsanov —esan zuen Sitnikovek zakar, Bazarov imitatuz.

        — Ongi etorri —erantzun zuen Kukshinak. Bazarovengan jarri zituen bere begi biribilak, zeinen artean zurtz eta gorri ageri baitzen sudurtxo harro bat, eta gaineratu—: Lehendik ezagutzen zaitut —eta eskua estutu zion berari ere.

        Bekokia zimurtu zuen Bazarovek. Emakume askatu haren irudi txiki eta xarma gutxikoan ez zegoen ezer itsusirik; haren aurpegiera, hala ere, desatsegina gertatzen zitzaion ikusleari. Nahi gabe, besteak beste honakoa galdetzeko gogoa pizten zuen: «Zer gertatzen zaizu?, goseak zaude?, asperturik?, kikildurik? Zergatik zaude atezuan?». Sitnikovek bezala, hark ere beti zeukan atsekabeturik arima. Oso zalua eta aldi berean traketsa zen hala hizkeran nola mugitzeko moduan ere: nabari zitzaionez, izaki on eta tolesgabetzat zeukan bere burua, eta, bestetik, egiten zuena egiten zuela, beti ematen zuen ez zela hori egin nahi zuena; bazirudien haren egintza guztiak berariazkoak zirela, hau da, ez besterik gabeak, ez berezkoak.

        — Bai, bai, lehendik ezagutzen zaitut, Bazarov —errepikatu zuen. (Gizonezko bat ezaguturik, lehen egunetik bertatik abizenaz deitzeko ohitura zuen, probintzietako zein Moskuko dama askok bezala.)—. Zigarrorik nahi?

        — Zigarroak zigarro —esan zuen Sitnikovek, ordurako besaulki batean zabal-zabal eseririk eta oinak jasorik baitzegoen—, eskain iezaguzu bazkaria ere. Goseak amorratzen gaude; eta agin ezazu xanpaina-botilatxo bat ekartzeko.

        — Sibaritarra zara, gero! —esan zuen Evdoksiak, eta barrez hasi zen. (Barre egiten zuenean, goiko oia agerian geratzen zitzaion hortzen gainean.)—. Ez al da egia, Bazarov, sibaritar hutsa dela?

        — Bizimodu ona maite dut —esan zuen, arrandiaz, Sitnikovek—. Horrek ez dit eragozten liberala izatea.

        — Horixe eragozten dizula, horixe eragozten dizula! —egin zuen espantu Evdoksiak, baina, hala ere, bai bazkaria eta bai xanpaina ekartzeko agindu zion bere zerbitzariari—. Zuk zer deritzozu? —gaineratu zuen, Bazarovi zuzendurik—. Ziur nago nire uste berekoa zarela.

        — Bada, ez —ihardetsi zuen Bazarovek—, okela-zati bat ogi-puska bat baino hobea da, are kimikaren ikuspuntutik ere.

        — Kimika ikasten duzu, ala? Izugarri atsegin zait niri. Ore bat asmatu ere egin dut, nik neuk.

        — Ore bat? Zuk?

        — Bai, nik. Eta badakizu zertarako? Panpinak egiteko, burutxoa apur ez dadin. Izan ere, praktikoa ere banaiz. Baina oraindik ez daukat prest. Liebig irakurri behar dut oraindik. Aizu, irakurri duzu Kilsiakov-ek emakumearen lanari buruz Moskovskie Vedomosti-n argitaratu duen artikulua? Irakur ezazu, mesedez. Zeren, inondik ere, interesatzen zaizu emakumearen gaia, bai? Eta eskolarena? Zer du lanbide zure adiskideak? Nola du izena?

        Kukshina andreak berariazko axolagabetasun laxoz isurtzen zituen bere galderak bata bestearen atzetik, erantzunaren zain geratu gabe; ume mainatuek horrelaxe hitz egiten dute haurtzainekin.

        — Arkadi Nikolaitx Kirsanov dut izena —esan zuen Arkadik—, eta ez dut lanik egiten.

        Barrez lehertu zen Evdoksia.

        — Hori jendetasuna! Eta?, ez duzue erretzen? Victor, badakizu haserre nagoela zurekin?

        — Zer dela eta?

        — Diotenez, berriro ibili zara George Sand goraipatzen. Atzeraturik geratu da emakume hori, guztiz atzeraturik! Nolatan jar daiteke Emerson baten parean? Tutik ere ez daki, ez hezkuntzaz, ez fisiologiaz, ez ezertaz. Ziur nago enbriologia zer den ere ez dakiela; eta zer egin daiteke gaur egun hori gabe? (Besoak zabaldu zituen Evdoksiak.) Oi zein artikulu ederra idatzi duen Elisevitx-ek gai horretaz! Jeinua da jaun hori, jeinua! (Evdoksiak beti erabiltzen zuen «jaun» hitza «gizon» hitzaren ordez.) Bazarov, eser zaitez nire ondoan dibanean. Ohartu ez bazara ere, izugarrizko beldurra dizut.

        — Zergatik? Jakiteko irrikan nago.

        — Jaun arriskutsua zara, kritikari zorrotza. Ah, ene Jainkoa! Bai barregarria!, estepako lurjabe baten antzera hitz egiten ari naiz. Dena dela, horixe naiz, lurjabea. Nik neuk gobernatzen dut etxaldea, eta kontu egin ezazue badudala arduradun bat, Jerofei, gizaseme miresgarria bera, Cooper-en Patfainder haren antzekoa: badu halako berezkotasun bat. Behin betiko kokatu naiz hemen; jasanezina da hiri hau, ezta? Baina zer egingo diot!

        — Beste edozein hiri bezalakoa da —erantzun zuen, hotz, Bazarovek.

        — Hain interes ziztrinak dituzte denek, izugarria da! Lehen, Moskun igarotzen nituen neguak... baina orain han bizi da nire senarra, mesié Kukshin. Orain, gainera, Mosku... ez dakit nola esan... ez da lehengo bera. Atzerrira joateko asmoa dut; iaz ere erabaki sendoa neukan harturik.

        — Parisera edo? —galdetu zuen Bazarovek.

        — Parisera eta Heidelberg-era.

        — Zergatik Heidelbergera?

        — Galdetzea ere! Han bizi da Bunsen.

        Bazarovek ez zuen horretarako erantzunik aurkitu.

        — Pierre Sapojnikov... ezagutzen duzu?

        — Ez, ez dut ezagutzen.

        — Ez da izango! Pierre Sapojnikov... oraindik ere sarritan izaten da Lidia Khostatova-ren etxean.

        — Andre hori ere ez dut ezagutzen.

        — Bada, jaun hori nire bidelaguna izateko prest agertu da. Jainkoari eskerrak, aske naiz, ez dut seme-alabarik... Hara zer atera zaidan: Jainkoari eskerrak! Tira, berdin dio.

        Evdoksia, bere hatz tabakoaren keak belztuekin zigarro bat bildu, mihia paperetik igaro, hurrupatu, eta erretzen hasi zen. Zerbitzaria sartu zen, erretilu bat eskuan.

        — Hona hemen bazkaria! Jan nahi duzue? Victor, kendu kortxoa botilari; zure egitekoa da hori.

        — Nire egitekoa, nire egitekoa —murduskatu zuen Sitnikovek, eta barre-algara zoliak egin zituen berriro ere.

        — Hemen bada neska politik? —galdetu zuen Bazarovek, hirugarren kopa husteaz batera.

        — Bai —erantzun zuen Evdoksiak—, baina hain dira denak buruarinak. Esaterako, mon amie Odintsova ez da batere itsusia. Tamalez, haren omena hain da... Nolanahi ere, horrek ez du garrantzirik, baina haren pentsamoldeak ez du inolako askatasunik, inolako zabaltasunik, inolako... zerik. Goitik behera aldatu beharra dago hezkuntza-sistema. Behin baino gehiagotan erabili dut hori buruan; gure emakumeak oso txarto hezita daude.

        — Alferrikakoa duzu haietaz arduratzea, ez duzu ezertxo ere lortuko —esan zuen Sitnikovek—. Arbuioa merezi dute, eta arbuiatzen ditut nik, erabat eta guztiz! (Arbuiatu eta bere arbuioa adierazi ahal izatea sentipen guztietan atseginena zen Sitnikoventzat; batez ere, emakumezkoei erasotzen zien, susmatu ere egin gabe hilabete batzuk geroago burua makurtuko zuela bere emaztearen aurrean, zergatik eta, soil-soilik, jaiotzez Durdoleosova printzesa zelako.) Haietako bat bera ere ez litzateke gai gure elkarrizketa hau ulertzeko; haietako batek ere ez du merezi guk, gizon serioak baikara, berari buruz hitz egitea!

        — Baina haiek ez dute inolako beharrik gure elkarrizketak ulertzeko —esan zuen Bazarovek.

        — Nortaz ari zarete? —sartu zen tartean Evdoksia.

        — Emakume politez.

        — Nola? Bat zatozte Proudhon-en ideiekin?

        Tente jarri zen Bazarov, harro-harro.

        — Ni ez nator bat inoren ideiekin: neureak ditut.

        — Behera agintea! —egin zuen oihu Sitnikovek, Bazaroven presentzian zakar mintzatzeko aukerak alaiturik, har baten antzera herrestatzen baitzen haren aurrean.

        — Baina Macaulay bera... —hasi zen Kukshina.

        — Behera Macaulay! —egin zuen orro Sitnikovek—. Neska txoriburu horien alde zaude?

        — Ez nago neska txoriburu horien alde, emakumezkoen eskubideen alde baizik, neure azken odol-tanta isurtzeraino eskubide horiek aldeztuko ditudala zin egin dut eta.

        — Behera! —Baina hortxe gelditu zen Sitnikov—. Nik ez ditut ukatzen eskubide horiek —esan zuen.

        — Ez, ikusten dudanez, eslavofiloa zara!

        — Ez, ez naiz eslavofiloa, nahiz eta, hori bai, ...

        — Ez, ez, ez! Eslavofiloa zara. Domostroi-ren jarratzaile sutsua zara. Zigorra eskuan, horixe bakarrik falta zaizu.

        — Zigorra gauza ona da —ohartarazi zuen Bazarovek—, baina azken tantaraino iritsi gara...

        — Zerena? —eten zion Evdoksiak.

        — Xanpainarena, Avdotia Nikitishna ohoragarria, xanpainarena, ez zure odolarena.

        — Ezin ditut axolagabe entzun emakumezkoen kontrako erasoak —jarraitu zuen Evdoksiak—. Izugarria da hori, izugarria. Haien aurka egin beharrean, hobe Michelet-en De l'amour liburua irakurriko bazenute. Zoragarria da! Hitz egin dezagun maitasunaz, jaunok —erantsi zuen Evdoksiak, besoa dibaneko bigungarri zimurtuaren gainera erortzen utziz.

        Bat-batean, isiltasuna nagusitu zen.

        — Ez. Zertarako hitz egin maitasunaz? —esan zuen Bazarovek—. Odintsova aipatu duzu lehentxeago... Horrela deitu diozu, bai? Nolakoa da andre hori?

        — Xarmagarria, xarmagarria! —ekin zion Sitnikovek, garrasika—. Aurkeztuko dizuet egunen batean. Buruargia, aberats okitua, alarguna. Zoritxarrez, oraindik ez da behar bezain burujantzia: harreman estuagoa izan beharko luke gure Evdoksiarekin. Zeure osasunerako, Eudokhie! Egin dezagun topa! Et toc, et toc, et tin-tin-tin! Et toc, et toc, et tin-tin-tin!!

        — Bihurria galanta zu, Victor!

        Asko luzatu zen bazkaria. Lehen xanpaina-botilaren ondotik beste bat etorri zen, eta hirugarren bat eta are laugarren bat ere... Evdoksia hitz eta pitz ari zen; Sitnikovek arrazoia ematen zion. Luze eztabaidatu zuten ezkontza zer den, aurreiritzia ala krimena, eta ea gizaki guztiak berdinak jaiotzen diren ala ez, eta indibidualismoa zertan datzan zehatz-mehatz. Eta azkenean, Evdoksia, gorri-gorri edandako ardoaren eraginez eta bere azazkal kamutsekin piano gozakaiztuaren teklak joz, ahots sendoz abesten hasi zen, ijito-kantak aurrena, Seymour-Schiff-en Erdi lo dago Granada logalea erromantza hurrena, eta Sitnikovek, lepo-berogarria buruan lotu, eta hil zorian dagoen maitalearena egin zuen, hitz hauek esanez:

                Hire ezpainak eta nireak

                musu kartsu batean elkartu.

        Arkadik ezin izan zuen gehiagorik jasan. «Jaunak, Bedlam-en antza hartzen ari da hau», ohartarazi zuen ozenki. Bazarov, zeinak noizean behin isekazko hitzen bat sartzen baitzuen elkarrizketan —xanpaina zuen ardura nagusi—, aharrausi zaratatsua egin, zutik jarri, eta, etxekoandrea agurtu gabe, kanpora irten zen Arkadirekin batera. Sitnikov ziplo abiatu zen haien atzetik.

        — Eta? Eta? —galdetzen zuen, losintxari, noiz eskuinetara eta noiz ezkerretara lasterka—. Esan nizuen eta: emakume miragarria da! Horrelako emakume gehiago behar ditugu hemen! Bere erara, moraltasun handiko fenomenoa da.

        — Eta hire aitaren establezimendu hori ere moraltasunezko fenomenoa da? —esan zuen Bazarovek, hatzaz taberna bat seinalatuz, une horretan haren aldamenetik igarotzen ari baitziren.

        Sitnikovek barre-algara zoliak egin zituen berriro. Oso lotsatzen zen bere jatorriaz, eta ez zuen jakin balakagarritzat ala mingarritzat hartu behar zuen Bazaroven hiketa ustekabeko hura.

© Turgenev

© itzulpenarena: Jose Morales Belda