XII

        *** hiria, zeinera abiatu baitziren gure adiskideak, aldi berean aurrerazale eta despota zen gobernadore gazte horietako baten agindupean zegoen, hori oso ohikoa baita Rus-en. Bere agintaldiaren lehen urtea aski izan zuen etsaitzeko ez bakarrik probintziako gobernuburuarekin —zaldieriako kapitainorde erretiratu, zalditegi baten jabe eta gizon abegitsua bera—, baita bere funtzionarioekin ere. Horren kariaz pizturiko liskarrak hain bilakatu ziren larri, ezen Petersburgeko ministerioak ezinbestekotzat jo baitzuen konfiantzazko gizon bat bidaltzea ordena ezartzera. Agintariek Matvei Ilitx Koliazin hautatu zuten zeregin horretarako, zeina, hain zuzen, garai batean Kirsanov anaiak bere ardurapean izan zituen Koliazin haren semea baitzen. Bera ere «gazte» horietakoa zen, hau da, berrogei urte bete berriak zituen, baina ordurako ahalegin guztiak egiten zituen estatu-jendeen artean leku bat izateko, eta izar bat zeraman bularraren alde bakoitzean. Izar haietako bat, egia esan, atzerrikoa zen, balio gutxikoa. Epaitu behar zuen gobernadorearen antzera, berak ere aurrerazale-ospea zuen, eta, ordurako handi-mandia izanik ere, ez zuen handi-mandi gehienen antzik. Iritzirik jasoena zuen bere buruaz; haren handiusteak ez zuen mugarik, baina xaloki jokatzen zuen, onespenez begiratzen zuen, etorkor entzuten zuen, eta hain onbera egiten zuen barre, ezen hasiera batean «mutil zoragarri»tzat har baitzitekeen. Hotsandiko egoeretan, hala ere, bazekien, esan ohi denez, bere hautsa harrotzen. «Kemena ezinbestekoa da —esaten zuen horrelakoetan—, l'énergie est la première qualité d'un homme d'état»; baina, guztiarekin ere, barregarri gelditu ohi zen, eta eskarmentu apur bat zuen edozein funtzionariok bere gogara erabil zezakeen. Matvei Ilitxek begirune handiz hitz egiten zuen Guizot-i buruz, eta gogotik ahalegintzen zen mundu guztiari frogatzen bera ez zela ohitura hutsez jarduten duten burokrata atzeratu horietakoa, kontu ematen ziela gizarteko bizitzaren gorabehera garrantzitsu guzti-guztiei... Ondo zekizkien tankera horretako hitz guztiak. Gainera, hurbiletik jarraitzen zion bere garaiko literaturaren nondik norakoari, baina, hori bai, destainazko arrandiaz, hala nola gizon heldua, kalean mutiko-saldo batekin topo eginik, haiekin elkartzen baita batzuetan. Funtsean, Matvei Ilitx ez zen asko urrundu Alexandroren garaiko estatu-gizonengandik, zeinek, Petersburgeko Svetxina andrearen gau-jai batera joatekoak ziren bakoitzean, Condillacen orrialde bat irakurtzen baitzuten goizean; alde bakarra zen berak bestelako manerak zituela, bere garaikoagoak. Kortesano maltzurra zen, ezinago amarrutsua, besterik ez; ez zen aditua, ez zen buruargia, baina bazekien bere egitekoak bideratzen: horretan behintzat, ezin inork bera menderatu, eta hori zen funtsezkoena.

        Matvei Ilitxek handiki ikasi batek berezko duen ontasunaz eta, gehiago esango dugu, are bozkarioz ere hartu zuen Arkadi. Harritu egin zen, hala ere, berak gonbidaturiko ahaideak herrian geratu zirela jakin zuenean. «Hire aita beti izan duk gizon bitxia», adierazi zuen, belusezko mantal ederreko borlei eraginez, eta, bat-batean, uniformeko botoiak txukun-txukun loturik zeuzkan funtzionario gazte batenganantz jiratu, eta kezkatu-antzean oihukatu zion: «Zergatik?». Gazteak, zeinak ezpainak elkarri itsatsirik baitzeuzkan isilaldi luzearen eraginez, jaikitzera egin eta nahasirik begiratu zion nagusiari... Baina, mendekoa harri eta zur utzitakoan, Matvei Ilitxek ez zion arreta gehiagorik jarri. Gure handikiek, oro har, gogoko dute mendekoak harri eta zur uztea; askotariko bideak baliatu ohi dituzte helburu hori erdiesteko. Honako hau dute erabiliena, is quite a favourite, ingelesek dioten bezala: handikiak hitzik arruntenak ere ulertzeari uzten dio ustekabean, gorrarena egiten du. Galdetzen du, esaterako: zer egun da gaur?

        Begirunerik handienaz jakinarazten diote: «Gaur ostirala da, Berorren ...t...t...t...tasuna».

        — Eh? Zer? Zer esan duzu? —errepikatzen du, biziki, handikiak.

        — Gaur ostirala da, Berorren ...t...t...t...tasuna.

        — Nola? Zer? Zer da ostirala? Nongo ostirala?

        — Ostirala, Berorren ...t...t...t...tasuna, asteko egun bat da.

        — Baina, baina... niri irakasteko asmoa duzu, ala?

        Matvei Ilitx, liberal-ospea izanagatik ere, handikia zen.

        — Gobernadoreari bisita egitera joan beharko zenuke, nire lagun hori —esan zion Arkadiri—. Ulertuko duzunez, ez dizut aholku hori ematen agintarien aurrean burua makurtzera joatea ezinbestekotzat daukan uste zaharra ontzat ematen dudalako, baizik eta, besterik gabe, gobernadorea gizon zintzoa delako; horrez gain, seguraski, hemengo gizartea ere ezagutu nahiko duzu... zeren, zu ez zara gazte moldakaitz horietakoa izango, ezta? Bada, gobernadoreak dantzaldi handi bat emango du etzi.

        — Joatekoa zara dantzaldi horretara? —galdetu zuen Arkadik.

        — Nire omenez antolatu du —esan zuen Matvei Ilitxek, ia atsekabez—. Zuk dantzan egiten duzu?

        — Bai, baina txarto.

        — Tamalgarria da. Hemen hauetan oso neska politak daude, eta mutil gazte batentzat lotsagarria da dantzan ez jakitea. Oraingoan ere, ez naiz mintzo antzinako pentsamolde zaharraren arabera; ez dut inondik inora uste adimenak oinetan egon behar duenik, baina byronismoa barregarria da egun, il a fait son temps.

        — Baina, nik, osaba, byronismotik ez dut deus...

        — Hemengo andereñoak aurkeztuko dizkizut, neure babespean hartuko zaitut —eten zion Matvei Ilitxek, eta barrez hasi zen, bere buruarekin pozik—. Atsegina izango da zuretzat, bai?

        Mirabe bat sartu zen eta iragarri zuen iritsia zela zerga-etxeko burua, begi samur eta ezpain zimurtsuekiko agure bat, zeinari biziki atsegin baitzitzaion natura, batez ere udako egunetan, zeren eta, zioenez, horrelako egunetan «erletxo bakoitzak polen apurtxo bat hartzen du loretxo bakoitzetik...». Alde egin zuen Arkadik.

        Hirira iristean geratuak ziren tabernan aurkitu zuen Bazarov, eta luze jardun zuen gobernadorearenera joatera limurtzen. «Zer egingo zioagu! —esan zuen azkenean Bazarovek—. Behin hasiz gero, amaitu egin behar. Handi-mandiak ikustera etorri gaituk, ikus ditzagun, bada!» Gobernadoreak harrera adeitsua egin zien bi gazteei, baina ez zien eserlekurik eskaini, eta bera ere ez zen eseri. Lanpeturik eta laster-beharrik ibiltzen zen beti. Goizetik janzten zituen uniforme estua eta gorbata izugarri gogor lotua, gutxi jan eta gutxi lo egiten zuen, beti zegoen aginduak ematen. Probintzian Burdal deitzen zioten, baina ez Bourdaloue izeneko predikari frantses ospetsuarengatik, burda izeneko edari kaxkarrarengatik baizik. Dantzaldira gonbidatu zituen Kirsanov eta Bazarov, eta bi minutu geroago bigarren aldiz gonbidatu zituen, biak elkarren anaiatzat harturik eta Kaisarov deituz biei.

        Gobernadorearenetik beren etxera zihoazela, ustekabean, gizon bat jauzi batez jaitsi zen haien aldamenetik igaro zen drojki batetik. Garaiera apalekoa zen eta eslavofiloek erabili ohi dituzten husar-jaka horietako bat zeraman soinean; «Jevgeni Vasilitx!» deiadar egin, eta Bazarovengana oldartu zen.

        — Ene! Zu zara, herr Sitnikov —esan zuen Bazarovek, espaloian aurrera jarraituz—. Zer dela eta hemen?

        — Hau halabeharraren ezustea! —erantzun zuen hark, eta, drojkira jiraturik, eskuari bost aldiz eragin eta oihuka esan zuen—: Etorri gure atzetik, etorri! Aitak zereginak ditu hemen —jarraitu zuen, lubaki baten gainetik jauzi eginik—, eta berarekin etortzeko eskatu dit... Etorri zarela jakin dut gaur goizean, eta zurean izan naiz jadanik... (Izan ere, bi adiskideek, beren egoitzara itzuli zirenean, txartel bat aurkitu zuten, ertzak tolesturik eta Sitnikoven izenarekin, alde batean frantsesez idatzia eta bestean, berriz, eslavieraz.) Espero dut ez zatoztela gobernadorearen etxetik!

        — Ez ezazu horrelakorik espero, hortik gatoz eta.

        — Ah! Orduan, ni ere joango naiz hara... Jevgeni Vasilitx, aurkez iezadazu zure... haien...

        — Sitnikov, Kirsanov —murduskatu zuen, ibiltzeari utzi gabe, Bazarovek.

        — Biziki pozten naiz —hasi zen Sitnikov, haien aldamenean ipini, erdi irribarre egin eta bere eskularru dotoreegiak presaka erantziz—. Askotan entzun dut... Jevgeni Vasilitxen aspaldiko laguna nauzu, eta esan dezaket haren jarratzaile naizela. Berari zor diot nire pentsabidean gertaturiko aldaketa...

        Begiratu zion Arkadik Bazaroven jarraitzaileari. Halako zurruntasun asaldagarri eta adierazgabe bat ageri zen haren aurpegi txukunduegiaren alderdi fin eta atseginetan; haren begi txiki, harritu-irudikoek tinko eta urduri begiratzen zuten, eta urduri egiten zuen barre, halako irri labur eta mekaniko batez.

        — Sinets iezadazu —jarraitu zuen—, Jevgeni Vasilitxek nire aurrean lehen aldiz esan zuenean ez dagoela agintea zertan onarturik, hain poz biziak hartu ninduen... begiak argitzea bezala izan zen! Hona hemen gizon bat, pentsatu nuen, gizon bat aurkitu dut azkenean! Aizu, Jevgeni Vasilitx, hutsik egin gabe joan behar duzu hemengo dama bat ikustera. Guztiz da gai zu ulertzeko, eta izugarri poztuko du zure bisitak. Inondik ere, baduzu haren aditzea.

        — Nor da? —galdetu zuen, gogoz bestera, Bazarovek.

        — Kukshina, Eudoksie, Evdoksia Kukshina... Izaera miragarriko emakumea, aurrerazalea, émancipée, hitz horren zentzurik egiazkoenean. Goazen oraintxe bertan hirurok batera berarengana. Hemendik oso hurbil bizi da... Han bazkalduko dugu. Oraindik ez duzue bazkaldu, ezta?

        — Ez, oraindik ez.

        — Ederto. Ez badakizue ere, senarrarengandik banandu da, ez da inoren mende bizi.

        — Polita da? —eten zion Bazarovek.

        — E... ez, ezin esan polita denik.

        — Arraioa, orduan zertarako eraman nahi gaituzu haren etxera?

        — Zein bromazela zaren!... Xanpaina-botila bat aterako digu.

        — Hori da eta! Hona gizon praktiko bat. Eta, horretaz ari garela, zure aita herritarrei zergak kobratzetik bizi da oraindik?

        — Bai —erantzun zuen Sitnikovek bizkor, eta barre ozena egin zuen—. Zer? Joango gara?

        — Egia esan, ez dakit.

        — Ez al huen jendea ezagutu nahi?; hoa, hortaz! —esan zion Arkadik ahapeka.

        — Eta zuk zer diozu, Kirsanov jauna? —galdetu zuen Sitnikovek—. Etorri zu ere, mesedez. Zu gabe ez daukagu joaterik.

        — Baina nolatan agertuko gara hirurok horrela, ustekabean?

        — Ez kezkatu. Kukshina emakume berezia da.

        — Izango da, beraz, xanpaina-botilarik? —galdetu zuen Bazarovek.

        — Hiru! —egin zuen oihu Sitnikovek—. Hitzematen dizut.

        — Zer jokatzen duzu?

        — Neure burua!

        — Aukeran nahiago nuke zure aitaren dirua... Tira, goazen.

© Turgenev

© itzulpenarena: Jose Morales Belda