ERANSKINA
Bertsio luzeagotik alboratuak
1
BERNARDO
Halaxe delakoan nago. Horrek du noski esplikatzen
figura mirarizko hori horrela armaturik agertzea
gu guardian gaudela, gerra hauen zioa zen eta den
erregearen itxura bete-betean.
HORAZIO
Horra fits bat gogamenaren begia larritzeko gai.
Bere goren gradura loratua zelarik Erroma,
Julio ezinago ahaltsua erori aurretixe,
hustu egin zituan hilobiak, eta beztiduradun hilak
orro-garrasika zebiltzan hango karriketan,
izar su-jario, odol-ihintz, eguzkiko
asturu gaitzen pean; eta ilargi ezkoa, berriz,
Neptunoren erresuma meneko zaion argizagi hori,
ia azken beltzeraino zetzan eklipseak jorik.
Eta gertakari izugarrien zantzu berdinak dizkiete
—halabeharren aurremandatari gisa,
eta datorkeen zorigaitzaren aitzin-solas—
zeruak eta lurrak, elkar harturik,
gure lur-bazter eta herritarrei agerrarazi.
2
Atsedenik gabeko parranda buru-astunok
beste herrien zeresana eta gaitzespena dakarkigute.
Mozkorti izena eransten digute, eta zerrien pare
gaituzte jartzen; eta, hain zuzen, horrek die kentzen
gure lorpenei, nahiz gorenak izan berez,
merezimendu-sonaren muin eta mamia.
Hala, sarri egokitzen zaie zenbait giza banakori,
beren baitako gaizbide berezkoren bategatik,
kasurako jaiotzaz (zeinaz ez baitira errudun,
zeren biziak ez baitezake hauta bere jatorria),
izamolde baten hazkunde gehiegiaz (maiz baitu halakok
arrazoiaren babes-hesiak lurjoarazten)
edo jokabide onesgarriak neurriz gain
putzarazten dituen azturaren bategatik...
Halako gizonengan, diot, akats batez markaturik baitaude
—naturaren gaitz-ondo izan hura, zein fortunaren izar-begi—,
bertuteak ere (grazia bezain puruak izanik ere,
gizonak dezakeen bezain infinituak) berdin dira
iritzi orokorrean ustelkeriaz kutsatuko,
delako huts horrexegatik. Gaitz tanta batek
zalantzaz zikintzen du sustantzia jator guztia,
bere eskandalagarri.
3
Lekuak berak du etsi larriz betetzen,
gehiagorik gabe ere, labar goratik
itsasora begiratzen duenaren burua,
behean haren orroa entzunez.
4
zentzuzkoa bezain eztia, eta, alde nabarmenez,
egokia areago fina baino.
5
Maitasuna handi denean, hara, zalantza txikiena da beldur;
beldur txikiak handi direnean, berdin handi maitasuna segur.
6
etsi gaiztora bitez bertan itzul ene uste eta esperantzak;
ermitau baten atxilo-bizitza bekarkit zoriaren mudantzak;
7
Zentzuaren jabe zara noski,
bestela ez zinateke mugitzeko gai. Baina, antza, zentzu hori
elbarri zurrun dago; zoramema ez bailihoake hain deslai,
zentzua sekula ez baita agitu hain eromenaren mende,
non ez duen gorde bereizmen poxiren bat
halako aldea ikusteko.
8
Begi sentipen gabeak, sentipen ikuste gabea,
belarri esku-begirik gabeak, usaimen oro-peitua;
zinezko zentzu baten arrasto erkin bat ere
ez litzateke hain soraio.
9
Ohitura, munstro zentzu ororen jale hori,
bere deabruan, aingeru da haatik horretan,
ezen onezko ekintza jatorren bidetik joz gero,
bergisan ohitzen gaitu egokitasunera,
jantzi eroso batera nola.
10
hurrena errazago;
gai baita aztura berezko izaera aldatzeko,
deabrua baitezake lotsaraz zein kanpora iraitz
indar miragarriz.
11
Hitz bat gehiago, ama andrea.
12
HAMLET
Zigilu eta guzti; eta ene bi eskolakideak dituzte jarri
—zeinez sugegorri mihiztodunez beste fida bainaiteke—
aginduaren kargu; hala aise bidera bainazakete narraska
doilorkeriara. Betor behar duena. Jostagarri baita kanoigilea
bere bonbak zartarazia gertatzea: ikaragarriren bat ez badut
traba, baietz nik, beren minak azpitik minatu, eta
eztanda batez igorri biok ilargiraino hegaka.
Bai atsegina, buruz buruko bi buru argiren talka!
13
GERTRUDE
Utz gaitzazue bakarrik, otoi, une batez.
Badoaz rosenkrantz eta gildenstern.
14
[Hala, agian, kalumniak,] zeinaren
munduaren alderik aldeko marmarrak,
kanoia aurrez aurreko xedera bezain xuxen,
bere zartako zitala baitakar, huts egingo ahal dio
gure izenari, eta aire zaurigabea jo.
15
KLAUDIO
Ai ene, ai ene!
HAMLET
Gizon batek arrantzan egin dezake errege batetik jan duen harrarekin,
eta har horretatik elikatu den arrainetik jan.
16
hamlet, rosenkrantz [gildenstern] eta beste batzuk sartzen dira.
HAMLET
Jauna, noren indarrak dira hauek?
KAPITAINA
Norvegiako erregerenak, jauna.
HAMLET
Eta zer jomugarekin helduak, otoi?
KAPITAINA
Poloniaren zati bat gudukagai.
HAMLET
Nor dute buru, jauna?
KAPITAINA
Norvegiako errege zaharrare iloba, Fortinbras.
HAMLET
Poloniaren zati nagusia da gudukagai,
ala mugaren bat?
KAPITAINA
Egia esateko, eta deus gehitu gabe,
izenaz beste etekinik ez daukan
lur mokortxo bat dugu eskuratzeko.
Bost dukaten aldera ere ez nuke nik alokatuko; eta
ez baitio emango Norvegiar zein Poloniar erregeari
hortik harakorik, jabetzan salgai ateraz gero ere.
HAMLET
Orduan, Poloniako erregeak ez du defendatuko.
KAPITAINA
Bai, han dira dagoeneko osteak.
HAMLET
Bi mila arima eta hogei mila dukat ez dira
huskeria horren kontua erabakitzeko aski.
Horra ongi izate eta bake luzearen hanteria,
barnean baita lehertzen, eta ez azaleratzen
zergatik den hiltzen gizona. Apalki milesker, jauna.
KAPITAINA
Jainkoak guarda, jauna.
Badoa
ROSENKRANTZ
Badator gurekin orain berori, gure jaun ona?
HAMLET
Berehalaxe. Zoazte zuek aurretik, bet-betan noa.
Badoaz guztiak, hamlet izan ezik.
Nola nauten gertaldi guztiek salatzen, eta
ene mendeku nagia akuilatzen! Zer da gizona,
beste helbururik eta onurarik ez badu bizian,
lo egin eta elikatzea baino? Piztia hutsa.
Noski halako gogo-zabal egin gintuenak,
atze-aurreen so egile, ez zigun eman
gaitasun eta jainkozko arrazoimen hori
erabiltzeke lizun zedin gugan. Bada, dela
animaleko ahanzturaz, zein gogoratzearen
gogoratzezko eskrupulu kikilen bategatik— zeinak,,
laurdenkaturik, parte bakarra baitu zuhurtziatik,
eta hiru bai beldurretik— ez dakit zergatikk
oraino bizi naizen esanez egiteko dela hori,
bai baitut kausa, gogo, indar eta modu, baiki,
egiteko? Etsenplu nabarmenik badut begi-bistan:
horra armada hori, halako jas eta muntakoa,
printze delikatu eta xamur bat duela buruzagi,
zeinaren izpirituak, handinahi jainkozko batek haizatua,
destaina-imintzioak baitegizkio gertakizun igarrezinari,
gogotsu utzirik hilkor eta ziurgabe dena
halabehar, heriotza eta arrisku ororen esku,
arrautza-oskol batengatik. Handi izatea, benaz,
ez da zirkinik ez egitea zio handirik ezean, baizik
handiro aurkitzea lehia-gaia huskeria batean,
ohorea delarik jokoan. Zertan nago, bada, ni,
zertan, aita baitidate hil, eta ama zikindu,
ene buru eta odolaren asaldagarri latz,
eta lo zorroan? Neure lotsagarri baitakuskit
hogei mila gizon hortxe heriotzara bidean,
ospe-kontu fantasia hutsezko bategatik,
oheak bailiran beren hilobiak, osteak hartzeko
aski zabal ez den sailtxo batengatik borrokan,
zeina ez baitateke lurpe eta ehorztoki nahikoa
hantxe zerraldo erorientzat? Hemendik aurrera, hara,
odoltsu betor ene oldea, edo bestela hutsa da.
Badoa.
17
LAERTES
Ene jauna, men egingo dut;
nahiago, haatik, modua bila baleza berorrek
ni izateko hartarako tresna.
KLAUDIO
Hain zuzen ere.
Zure atzerri aldian asko hitz egin da zutaz
—eta Hamlet entzule zelarik— distiraz zarela-etata
trebetasun batean gailentzen. Zaren guztiak
ez dio osotara halako bekaitzik erauzi,
nola baitio tasun bakar eta, ene aburuz,
mailarik xumeeneko horrexek.
LAERTES
Zer tasun da hori, ene jauna?
KLAUDIO
Xingola huts bat gaztaroaren kapelan,
egokia, hala ere; gaztaroari ez baitoakio gutxiago
bere kirol jantzi alai-arin eta ezaxola,
adin pausatuari arropa ilun dotorea baino,
zentzu eta seriotasunaren adierazgarri.
18
Bere herriko ezpatalariak, zin egin zuen
ez direla, ez mugimendu, ez guardia, ez begiz,
zurekin alderatzeko gai.
19
Bizi baita maitasuna den kandela izekiaren erdian
argi-muki moduko bat, hura moteldu nahi duena;
eta deusek ez baitirau ontasun berdin-berdinean;
ezen ontasuna, handituz handituz, azkenean
bere gehiegian berean da hiltzen. Egin gogo duguna,
orduantxe behar dugu egin; aldakor baita «gogo» hori,
eta badu maiz motelaldi eta atzerapenik, hainbat
nola munduan mihirik, eskurik, ezbeharrik: eta orduan
hasperen xahutzaile halako da «behar» hori,
lasaigarri mingarri. Gatozen, baina, gaitzaren muin bizira.
20
Jauna, etorri berri da gortera Laertes. Bene-benetako
zaldun fina, guztizko ezaugarri bikainez betea,
tratu gozo eta itxura dotorekoa. Hain zuzen, zintzo esateko,
jatorri onaren eredu eta jarraibidea; harengan baita biltzen
zaldun jator orok bere nahi lukeen zeinahi ere alderdi.
HAMLET
Jauna, zaldun horren irudikabideak ez du
erturarik nozitzen zure ahoan; nahiz badakidan noski
haren dohainak atalez atal emateak oroimenaren aritmetika
aztoratuko lukeela, eta, halarik ere, aldaroka jardutea baino
ez litzatekeela, haren ibili zoliaren aldean. Hala ere,
bihotz-bihotzetiko gorespenez, kabida handiko arimatzat
daukat nik hura, eta haren izpiritua, berriz, halako bakan
eta berezitzat non, peto-peto esateko, haren antzekoa
beraren ispilu baita, eta haren oinatzean doana, berriz,
beraren errainu, besterik ez.
OSRIK
Ez du berorrek hitzik huts egin, baiki, haren kariaz.
HAMLET
Egokitasuna, aizu!
Zergatik halako jaun fina geure hats gordinagoan bildu?
OSRIK
Nola, jauna?
HORAZIO (HAMLETi)
Ez al da modurik beste hizkuntza-molde batean ulertzeko?
Saiatu behar luke berorrek, benetan.
HAMLET
Zertara dator delako jaun horren aipamena?
OSRIK
Laertesena?
HORAZIO
Hustu zaio dagoeneko poltsa:
horra urrezko hitz guztiak gastatu.
HAMLET
Harexena, bai.
OSRIK
Badakit ez zarela ezjakitun ...
HAMLET
Nahi nuke, bai, bazeneki. Eta, horratik, hala balitz,
alferrik samar nuke. Tira, zer zinen esateko?
OSRIK
Jakinaren gainean zaude nolako bikaina den Laertes...
HAMLET
Ez naiz ausartzen hori aitortzera, haren pare ez jartzearren
neure burua bikainez. Beste inor ongi ezagutzeko, izan ere,
bere burua behar du ezagutu gizonak.
OSRIK
Arma kontuan, esan nahi dut. Harekin arituek ematen dioten sonari kasu egitera, paregabea da ezpatarekin.
21
HORAZIO
Banekien albo-oharretara jo beharko zuela berorrek azkenerako.
22
GORTE-GIZON bat sartzen da.
GORTE-GIZONA
Ene jauna, bere Maiestateak gomendatu nau berorrengana
Osrik gaztearen bitartez, zeinak mandatua itzuli baitio
aretoan egongo dela berori haren zain. Jakin nahi du ea
gogotsu dirauenentz berorrek oraintxe Laertesekin jokatzeko,
ala denbora gehiago behar duen.
HAMLET
Leial natzaie ni neure burubideei. Erregeren esanera nago.
Haren komenentzia nora, haraxe gertu enea, une honetan
zein noiznahi, orain nagoen bezain gai naizen ber.
GORTE-GIZONA
Errege-erreginekin guztiak hona bidean dira.
HAMLET
Aldi onean.
GORTE-GIZONA
Erreginak nahi luke jokoari ekin aurretik
adeitasun-erakutsi zerbait bazenegio Laertesi.
HAMLET
Aholku ona haren aldetik.
[Badoa GORTE-GIZONA.]
© William Shakespeare
© itzulpenarena: Juan Garzia Garmendia