Edgar Alan Poe - Kontakizunak

Amontillado upela

Ahal nuen ondoena eramaten nituen Fortunatok egiten zizkidan erasoak; iraintzera ausartu zitzaidanean ordea, mendeku hartuko niola zin egin nuen. Hala ere, zuek, nire arimaren barrena hain ondo ezagutzen duzuen horiek, ez duzue pentsatuko noski mehatxurik egin nionik. Azkenean aseko nuen mendekua; erabaki hori sendoa zen, zinez; baina erabakiaren sendotasunak berak bazterreratzen zuen arrisku aukera oro. Zigorra burutu behar nuen, baina ez hori bakarrik, arriskurik batere gabe behar nuen ibili. Kalte bat ez da ordaintzen ordainak mendekatzailea bera ere harrapatzen badu, eta orobat geratzen da kaltea ordaindu gabe baldin mendekatzaileak kalte egilearen aurrean mendekatzaile gisa agertzerik lortzen ez badu.

Adierazi behar dut ez hitzez ez egitez ez niola eman Fortunatori nire asmo onaz duda egiteko motiborik. Jarraitu nuen, horixe nahi nuen-eta, Fortunatoren aurrean irribarre egiten, baina ez zen konturatzen bere heriozko oparia gogora ekartzeak sortua zela orduan nire irribarrea.

Bazuen Fortunato honek ahulgune bat, nahiz eta gainerakoan errespetatzeko moduko gizona zen, baita ikara sortzeko modukoa ere. Ardoetan aditua izateaz harrotzen zen. Italiar gutxik dute benetako birtuosoaren espiritua. Abagunea baliatzera egokitzen dituzte gehienetan beren ahalegin guztiak, britainiar eta austriar dirudunei iruzur egiteko ondoren. Margolan eta bitxi kontuetan, Fortunato, bere herrikideak bezala, gezurti bat zen, baina zintzoa ardo zaharren auzian. Puntu horretan ez nintzen ni oso bestelakoa: neu ere trebea bainintzen italiar mahatsaldietan, eta ardoa gogotik erosten nuen aukera nuen guztietan.

Ilunabarra zen, inauterietako eromen handieneko egunaren arratsa, nire adiskidearekin topo egin nuenean. Berotasun handiegiaz agurtu ninduen, edaten ibilia baitzen. Bufoiez mozorrotuta zetorren; jantzi marradun estu bat zeraman soinean, eta kono formako txano kaskabiloduna buruan. Hain nengoen pozik ikusi nuelako, non ez bainuen inoiz etengo esku estutzea.

—Fortunato maitea —esan nion—, hau zortea zu aurkitu izana. Horixe da itxura ona gaur duzuna! Upel bat iritsi zait Amontilladoa omen dena, baina zalantzan nabil hala ote den.

—Zer? —esan zuen—. Amontilladoa? Upel bat? Ez da posible! Eta inauterietan gainera!

—Ez baitakit —erantzun nion—; eta Amontilladoaren prezioa ordaintzeko bezain inozoa izan naiz, zuri galdetu ere egin gabe. Ezin zintudan aurkitu, eta beldur nintzen ez ote nuen mauka bat galduko.

—Amontilladoa!

—Ez baitakit.

—Amontilladoa!

—Eta jakin beharra dut.

—Amontilladoa!

—Zu lanpetuta ibiliko zinela-eta, Luchesirenera nindoan. Inor baldin bada ardoari antzematen dionik, huraxe da. Hark esango dit...

—Luchesik ez ditu Amontilladoa eta Jereza bereizten.

—Eta hala ere badira haren dastamena zurearen parekoa dela dioten zoroak.

—Tira, goazen.

—Nora?

—Zure sotora.

—Ez, adiskidea, ez; ez dut zure borondate onaz baliatu nahi. Konturatzen naiz hitzordu bat duzula. Luchesi...

—Ez dut hitzordurik; goazen.

—Adiskide hori, ez. Kontua ez da hitzordua, ezagun duzun hotzeria gogor hori baizik. Soto horiek izugarri hezeak dira. Gatzuz estalita daude.

—Ez dio axola, goazen. Hotzeria ez da ezer. Amontilladoa! Iruzur egin dizute. Eta Luchesi horrek, horrek ez ditu Amontilladoa eta Jereza bereizten.

Hizketan oraindik, besotik heldu ninduen Fortunatok. Zeta beltzezko mozorro batez estali nuen aurpegia, roquelaure batean bildu soina, eta nire jauregira eraman nitzan utzi nion.

Zerbitzaririk ez zen etxean; alde eginak ziren jaiak behar bezala ospatzeko. Goiza arte ez nintzela itzuliko esan nien, eta etxetik ez mugitzeko agindua eman nien. Aski ziren agindu horiek, ondo asko nekienez, ni beste aldera jiratu eta zerbitzari guztiak segituan desagertzeko.

Atera nituen bi zuzi beren euskarrietatik, Fortunatori bat eman, eta geletan barrena eraman nuen sotoetara zihoan korridoreraino. Zurubi kiribil luze batetik behera abiatu nintzen, Fortunatori nire atzetik kontuz etortzeko gogorarazi ondoren. Azkenean iritsi ginen zurubiaren oinera, eta hantxe ginen biak, Montresortarren katakonben lur hezearen gainean.

Balantzaka zetorren nire laguna. Txanoko kaskabiloek zarata ateratzen zuten mugitzen zenean.

—Upela —esan zuen.

—Urrutiago dago —esan nion—; baina begira armiarma-sare zuri horiek, nola distiratzen duten kobazuloko hormetan.

Nigana jiratu zen, eta begietara erreparatu zidan, pozoidura zerien begi-nini lausotuez.

—Gatzua? —galdetu zuen azkenean.

—Gatzua —erantzun nion—. Noiztik duzu eztul hori?

Eztulaldi gogor batek eraso ziolarik, zenbait minutuz ezin izan zuen erantzun nire lagun gizarajoak.

—Ezer ez da —esan zuen azkenean.

—Tira —esan nion deliberamenduz—, itzuli egingo gara; zure osasuna da garrantzitsuena. Aberatsa zara, errespetagarria, miretsia, maitatua; zoriontsua zara, ni behinola izan nintzen bezala. Asko nabarituko da zure falta. Niregatik ez dio axola. Itzuli egingo gara; gaixotu egingo zara, eta nik ez dut horrelako erantzukizunik nahi. Gainera, Luchesik...

—Aski da —esan zuen Fortunatok—; eztul hau ez da ezer; ez naiz hilko. Eztulaldi batek ez nau hilko.

—Egia da, bai —erantzun nion—; eta, gainera, ez zaitut alferrik larritu nahi. Hala ere, zaindu beharko zenuke zeure burua. Medoc honen zurrutada batek on egingo digu hezetasunaren kontra.

Lurrean zegoen mota bereko botila sail luze batetik bat hartu eta lepoa hautsi nion.

—Edan —esan nion, ardoa eskainiz.

Soslaiez begiratzen zidala, ezpainetara eraman zuen. Edateari utzi eta, kaskabiloek hots egiten zutela, keinu adiskidetsu bat egin zidan buruaz.

—Gure inguruan atseden hartzen duten lurperatuengatik edaten dut.

—Eta nik zure bizitza luzeagatik.

Berriz ere besotik hartu ninduen, eta aurrera egin genuen biok.

—Soto hauek —esan zuen—, oso handiak dira.

—Familia handia eta ugaria ziren Montresortarrak —erantzun nion.

—Ahaztua dut zuen armarria.

—Urrezko giza oin erraldoi bat, zelai urdin batean; oinak herensuge bat zanpatzen du, eta herensugeak oinaren orpoan dauzka atzaparrak sartuta.

—Eta ikur-hitza?

—Nemo me impune lacessit.

—Ondo!

Ardoak begietan distiratzen zion eta kaskabiloek hots egiten zuten. Neure irudimena ere berotu zuen Medoc-ak. Hezur pilatuez beteta zeuden hormen ondotik igaro ginen —haien artean ere ageri ziren, tarteka-tarteka, botilak eta upelak—, eta katakonben barreneneko parteraino iritsi ginen. Berriz geratu nintzen, eta orduan Fortunatori besotik heltzen ausartu nintzen, ukondoaren gainetik.

—Gatzua! —esan nuen—, begira, hemen gehiago dago. Lizuna bezala sortzen da sotoen sabaian. Ibaiaren azpian gaude, eta hezurren artean erortzen dira hezetasunaren tantak. Zatoz, itzuli egingo gara, bestela beranduegi izango da-eta. Eztul hori...

—Ezer ez da —esan zuen—; goazen aurrera. Baina, lehenbizi, edan dezagun beste zurrutada bat.

De Grave botila bat hartuta, lepoa hautsi eta eskaini egin nion. Zurrutada batez hustu zuen. Argitasun bortitza zuen orain begietan. Barre egin zuen, eta, ulertu ez nuen imintzio bat eginez, gora bota zuen botila.

Harriturik begiratu nion. Berriz egin zuen mugimendua, mugimendu irrigarri bat.

—Ez al duzu ulertzen? —galdetu zidan.

—Ez.

—Orduan ez zara anaidikoa.

—Zer?

—Ez zara masoia.

—Bai, masoia naiz —esan nion—, masoia naiz.

—Zu? Ez da posible! Masoia?

—Masoia —esan nuen berriz.

—Seinale bat —eskatu zidan—, seinale bat.

—Hara hemen —erantzun nion, eta pala bat atera nuen nire roquelairearen tolesen artetik.

—Txantxetan ari zara —esan zuen, urrats batzuk atzera eginez—. Tira, goazen Amontillado hori ikustera.

—Goazen bada —esan nion.

Sartu nuen berriz lanabesa jantziaren azpian, eta berriz eskaini nion besoa. Astun makurtu zen nire besoaren gainera. Aurrera jarraitu genuen Amontilladoaren bila. Arku sail baten azpitik igaro ginen, beherago jaitsi, aurrera jo, eta berriz ere behera eginez, kripta sakon batera iritsi ginen. Haizea hain zen han gaiztoa non gure zuziek, sugarra galduta ia, ozta-ozta argitzen baitzuten.

Beste kripta bat ageri zen, txikixeagoa, kriptaren urruneneko partean. Giza hezurrez estalita zeuden hormak, goiko gangaraino elkarren gainean pilatuta, Parisko katakonba handietan bezala. Barreneneko kripta horren hiru alde modu horretan zeuden oraindik apainduak. Laugarren aldean kenduta zeuden hezurrak; lurrean nahasirik ageri ziren, eta multzo handi samar bat osatzen zuten bazter batean. Hezurrak aterata agerian geratzen zen horma hartan, beste sakonune bat ikusi genuen, lau bat oin luze, hiru bat oin zabal eta sei edo zazpi oin garai. Sakonune hark ez zirudien berariaz egina, ez baitzen katakonbetako sabaiaren bi euskarri erraldoiren arteko barrunbea besterik, eta euskarri haiek inguratzen zituzten granito sendozko hormetako batek osatzen zuen atzealdea.

Alferrik saiatu zen Fortunato, bere zuzi motela jasoz, sakonunearen atzealdea bereizten. Argiaren ahultasunak ez zigun atzeneko partea ikusten uzten.

—Segi aurrera —esan nion—; hortxe dago Amontilladoa. Eta, Luchesi hori dela-eta...

—Ezjakin hutsa da —isilarazi ninduen nire adiskideak, aurrera eginez balantzaka, eta ni haren atzetik, pega-pega eginda. Segituan iritsi zen sakonunearen bukaerara, eta harkaitzak ez ziola jarraitzen uzten ikusirik, inozo bat bezala geratu zen, zeharo txundituta. Hurrengo unean granitoan kateatua neukan. Baziren horma hartan burdinazko bi uztai, elkarrengandik bi oin edo aparte. Batetik kate labur bat zegoen zintzilik, bestetik giltzarrapo bat. Fortunatoren gerria kateaz inguratuz, segundo gutxiko lana izan zen nire adiskidea horman sendo kateatzea. Harrituegia zegoen kontra egiten hasteko. Giltza hartu eta atzera egin nuen sakonunean.

—Uki ezazu horma eskuaz —esan nion—. Gatzua sentitu beste erremediorik ez duzu. Egia da, bai, oso hezea dago. Berriz ere erregutzen dizut, alde egin dezagun hemendik. Ez? Orduan utzi egin beharko zaitut. Eskura ditudan zerbitzu txiki guztiak eskaini behar dizkizut lehenbizi ordea.

—Amontilladoa! —oihu egin zuen nire lagunak, bere txundimenetik atera ezinda.

—Egia da —erantzun nion—. Amontilladoa.

Hitz horiek esatean, lehen aipatu dudan hezur pilarekin nenbilen lanpetuta. Hezurrak alde batera boteaz, agerian utzi nituen eraikuntzako harria eta zementua. Haiekin eta nire palaren laguntzaz, sakonunearen sarreran horma bat eraikitzeari ekin nion.

Oraindik lehen ilara osatzen ari nintzela, Fortunatok mozkorra joana zuela konturatu nintzen. Sakonunetik iritsi zen intziri apal bat izan zen lehen seinalea. Hura ez zen gizon mozkor baten oihua. Isilaldi luze setatsu bat etorri zen ondoren. Jarri nuen bigarren zerrenda, eta hirugarrena eta laugarrena; eta orduan katearen dardaraldi suminak entzun nituen. Soinuak zenbait minutu iraun zuen, eta minutu haietan, gusturoago entzuteagatik, lanari utzi eta hezurren gainean eseri nintzen. Soinua isildu zenean, berriz hartu nuen pala, eta etengabe egin nituen bostgarren ilara, seigarrena eta zazpigarrena. Nire bularraren pareraino iristen zen jada horma. Berriz ere gelditu nintzen, eta zuziei hormaren gainetik eutsiz, barruko irudirantz bideratu nituen izpi ahul batzuk.

Garrasi ozen eta zorrotz batzuek, bat-batean lehertu baitziren irudi kateatuan, atzerantz bota ninduten ia. Une labur batez duda egin nuen, dardarka hasi nintzen. Ezpata zorrotik aterata, sakonunea haztatzen hasi nintzen; baina burutapen bakar bat aski izan nuen sosegatzeko. Katakonben hesi sendoan ipini nuen eskua, eta lasaituta geratu nintzen. Hurbildu nintzen hormara; garrasika ari zenaren oihuei erantzun nien. Oihartzun egin nien, lagundu nien, oihuen bolumena eta indarra gainditu nituen. Hori egin, eta oihularia isildu egin zen.

Gauerdia zen, eta bukatzen ari nintzen egitekoa. Osatuak nituen zortzigarren, bederatzigarren eta hamargarren ilarak. Bukatuta neukan hamaikagarren eta azkenaren parte bat; harri bat baino ez zitzaidan geratzen ipini eta finkatzeko. Harri haren zamarekin borrokatu nintzen; erdizka jarri nuen behar zuen lekuan. Baina une horretan buruko ileak laztu zizkidan barre apal bat atera zen sakonunetik. Ahots triste bat etorri zen hurrena, Fortunatoren ahotsa zela nekez ezagutu nuena.

—Ja, ja! Ja, ja! Oso ona zure adar jotze hau, izugarri ona, bai. Barrea gogotik egingo dugu honen kontura jauregian! Ja, ja! Gure ardoa edanez gainera! Ja, ja!

—Amontilladoa! —esan nuen.

—Ja, ja! Bai horixe, Amontilladoa. Baina ez al da berandutzen ari? Nire emaztea eta gainerakoak ez al ditugu jauregian zain edukiko? Tira, goazen.

—Bai —esan nion—, goazen.

—Jainkoaren izenean, Montresor!

—Bai, Jainkoaren izenean!

Baina alferrik egon nintzen hitz haien erantzunaren zain. Pazientzia galtzen hasi nintzen. Ozen deitu nuen.

—Fortunato!

Erantzunik ez. Berriz deitu nuen.

—Fortunato!

Erantzunik ez ordukoan ere. Suzi bat sartu nuen irekita geratzen zen zulotik, eta barrura bota nuen. Kaskabiloen hotsa izan zen erantzun bakarra. Gaizkitzen hasi nintzen katakonbetako hezetasun hartan. Presaka jarri nintzen lana bukatzera. Ipini nuen azkeneko harria bere lekuan eta zementua erantsi nion. Berriz osatu nuen hezurren multzoa horma-lan berriaren kontra. Gizaldi erdi batez ez da izan hura ukitu duen kristaurik. In pace requiescat!

"Edgar Alan Poe / Kontakizunak" orrialde nagusia