Cesare Pavese - Muinoko etxea

Ekaina amaitu zen, eskolak itxita zeuden, denbora guztia muinoan pasatzen nuen. Eguzkipean ibiltzen nintzen han, isurki oihantsu haietatik. Le Fontane ostean, lur landua zegoen, soro eta mahastiak, eta sarritan joaten nintzen hara, sakan gordeetara, belarra eta goroldioa biltzera, nire aspaldiko grina baitzen umetan natur zientziak ikasten nituenetik. Landetxe eta lorategiak baino nahiago nituen luberria eta bere bazterrak, basokoa denak lurra berreskuratzen baitu han. Le Fontane zen lekurik egokiena, bestaldean basoa hasten zen. Cate beste batzuetan ere ikusi nuen, goizez eta arratsaldez, eta ez genuen gutaz hitz egin; Fonso ezagutu nuen, besteak hurbiletik ezagutu nituen.

Fonsorekin txantxetan hasten nintzen eztabaidan. Mutiltxo bat zen, hamazortzi urte ere ez zeuzkan. — Gerra honetan —esaten nion— denok joango gaituk soldadu. Hiri hogei urterekin hots egingo diate, eta niri berrogeirekin. Nola gaudek Sizilian?

Fonsok mandatari lanak egiten zituen mekanika lantegi batean; gauero ama-arrebekin iritsi eta goizean korrika bizian ateratzen zen bizikletan. Zinikoa zen, zirikatzailea, kolpetik pizten zen.

— Zin egiten diat —esaten zuen—: gerrara deitzen banaute, kinto bulegoa jota lehertuko diat.

— Hik ere bai. Gerrak erretzen bahau. Gerrak erreko gaituela espero diagu beti, esnatzeko.

— Ondo egongo huke —esaten zuen Fonsok— soldadu doazen guztiak esnatuko balira.

Aurreko urtean, gau eskolan, Fonsok gustua hartu zien estatistikei, egunkariei, jakiten diren gauzei. Torinon lagunak zituen, antza, begiak irekitzen zizkiotenak. Dena zekien gerrari buruz; ez zuen behin ere bakerik ematen; zerbait galdetu eta berehala mozten zuen erantzuna beste galdera batez. Su eta gar eztabaidatzen zuen zientziaz ere, printzipioez.

Niri galdetu zidan, asko hitz egiten bainuen, burgesa izaten jarraitu arren esnatzeko prest ote nengoen ala ez.

— Eskua pronto eduki beharra zegok —erantzun nion—, gazteagoa izan. Alferrik dituk hitzak. Terrorismoa duk bide bakarra. Gerran gaudek.

Fonsok esaten zuen ez zela beharrezkoa. Faxistak ikaraturik zeuden. Bazekiten gerra galdua zutela. Ez ziren ausartzen jende gehiago armak har zitzaten bidaltzera. Etsitzeko aukera besterik ez zuten bilatzen, denak mordoka desagertzeko, «Orain zuen txanda» esateko. Kartazko gaztelu bat bezalakoxea zen.

— Hik uste? Galtzeko asko ditek. Hilda bakarrik etsiko ditek.

Besteak, emakumeak, Cateren amona, adi zeuden.

— Esaten badik zerri batzuk direla —sartu zen ostalaria—, sinetsi iezaiok. Berak bazekik, utzi ezak.

Le Fontanen denek zekiten irakaslea nintzela, zientzi gizona. Itzal handia erakusten zidaten. Cate bera ere geratzen zen batzuetan kikilduta.

— Gobernu honek —jarraitzen zuen agureak— ezin du luzaro iraun.

— Horrexegatik dirau, ba. Denek esaten dute «Hila dago», eta inork ez du ezer egiten.

— Eta hik zer diok? zer egingo huke? —galdetu zuen Catek, serio.

Denak isildu ziren, niri begira.

— Haiek akabatu —esan nuen—. Gogoa kenduko nieke. Gerra hemen jarraitu, etxean. Azken finean, horiek ez diten burua aldatzen. Mugituz gero bonba batek leher egingo duela bazekiten bakarrik geratuko ditun lasai.

Fonso burlaz irri egiten ari zen, eta elkarrizketa etetekotan zegoen.

— Hik egingo huke hori? —esan zuen Catek.

— Ez —nik erantzun—. Ez naun gauza.

Cate zaharrak bere begi irainduez begiratzen zigun. — Txotxoloak —zioen—, ez dakizue zenbat kostatzen duen. Kontzientzia pikutara bidaltzeak ez du ezertarako balio. Haiek ere hilko dira.

Orduan Fonso azaltzen hasi zitzaion zer zen klase borroka.

Ordurako ia arratsaldero joaten nintzen Le Fontanera eta irratia entzuten nuen besteen ondoan. Nire bi atsoek ez zuten ezer jakin nahi Londres hartzeko kontuaz.

— Ez da zilegi —esaten zuen Elvirak—. Bidetik entzungo dute. Kexu zen basoan nenbilelako, baita gauez ere, erasoen orduan. Beste bat gertatu zen Torinon, ikaragarria. Bi emakumeek metraila pusketa bat topatu zuten biharamunean baratzean, aitzurraren burdina bezain zorrotz eta astuna. Ikustera joateko deitu zidaten. Erregutu egin zidaten arriskuan ez jartzeko. Orduan esan nien ostatuak nonahi zeudela, edozein lekutan har zitekeela aterpea.

Egun bete-betean Le Fontanera iristeak abentura sentsazioa ematen zidan. Garai batean asfaltaturik egon zen bide bakartian agertzen nintzen ertzeko ezpondatik. Gailurretik bi pausutara nengoen, eta mendi bizkar oihantsuak neuzkan inguruan. Gogora zetozkidan berriz joan den urtean bertan paraje hartan maiz ibiltzen ziren auto, paseatzaile eta txirrindulariak. Orain arraroa zen oinezkoren bat aurkitzea.

Patioan geratzen nintzen fruta jaten edo trago bat hartzen. Atsoak kafea, ura eta azukrea eskaintzen zizkidan. Ordaindu ahal izateko, ardoa eskatzen nuen. Ordu hartan ez nintzen hara Caterengatik joaten, ez nintzen inorengatik joaten. Cate han egonez gero, etxeko lanak nola egiten zituen begira geratzen nintzaion, Torinon zer kontu zebilen galdetzen nion. Egia esateko, neure burua baso ertzean sentitzeko eta handik gutxira goi hartara agertzeko plazeragatik bakarrik geratzen nintzen. Uztaileko eguzki harekin, eguzki basati eta geldi harekin, familiaren mahaiak, aurpegi ezagunek eta alde egiteko orduan luzamendutan ibiltze horrek asebetetzen zidaten bihotza. Behinola Cate leihotik begiratu, «Hi haiz» esan eta ez zen jaitsi ere egin.

Behin ere falta ez zena, patioan edo etxe ostean, Dino zen, bere semea. Orain, eskolak amaituta, amonaren esku zegoen, eta honek alferkerian ibiltzen uzten zion, aurpegia zatar batez garbitu eta merienda hartzeko deitzen zion. Dino ez zen ordurako gau hartako ume zuri eta kaikua. Orain korrika egiten zuen, harriak botatzen ibiltzen zen, zapatak hausten zituen. Argala eta bihurria zen. Pena ematen zidan ia, ez dakit zergatik. Begiratzen nionean, gogora etortzen zitzaizkidan Cateren aspaldiko atsekabea, bere gorputz ikasigabea, egun haietako lotsa. Anna Mariaren urtean izan zen, nonbait. Catek, bakarrik eta umiliaturik, ez zuen asmatu bere burua defenditzen; azaldu zen auskalo nola, dantzaldiren batera edo belardi batera, erdeinatzen zuen batekin, gizajo tximu-apain batekin. Edo beharbada amodio bat izan zen, bera aldarazi zuen amodio hero bat. Esango ote zidan inoiz? Arratsalde hartan elkar utzi izan ez bagenu geltokian, batek jakin, beharbada ume hau ez zen jaioko.

Dinok begien pareraino zeukan ilea, eta kamiseta adabakitua. Oso harro hitz egin zidan eskolaz eta bere marrazkiak egiteko koadernoez. Esan nion nik ez nuela berak adina ikasgai estudiatzen, baina nik ere egin nituela marrazki txikiak neure denboran. Kontatu nion nola kopiatu nituen harritxoak, urrak eta belar bitxiak. Baten bat ere egin nion.

Egun hartan bertan nirekin etorri zen muinora, goroldioak biltzera. Haren zoriona, pasio-loreak aurkitzean! Agindu nion biharamunean lupa bat eramango nuela, eta berehala jakin nahi zuen zenbat handitzen zuen.

— More koloreko aletxo hauek —azaldu nion— arrosa edo krabelinen traza hartzen ditek.

Dino tipi-tapa etorri zitzaidan atzetik etxera bidean, eta landetxera etorri nahi zuen luparekin proba egiteko. Behaztopa egin gabe hitz egiten zuen, bere buruaz seguru, adin berekoen artean egiten den bezalaxe. Berorika egiten zidan.

— Entzun —esan nion—, zuka edo hika egin behar didak. Hika egin ezak, amak bezala.

— Zu ere ama bezalakoa zara —esan zuen zakar—, gerra galtzea nahi duzue.

Alai erantzun nion: — Berorika eskolan egiten zidatek.

Eta gero esan: — Gerra gustatzen al zaik?

Dinok, pozik, begiratu egin zidan. — Soldadu izan nahi nuke. Sizilian borroka egin—. Gero honela galdetu zidan: — Honaino ere iritsiko al da gerratea?

— Bazegok, ba —esan nion—. Beldurtzen al haiz alarmekin?

Ezta ametsetan ere. Jausitako bonbak ikusten egon zen behin. Dena zekien motorrez eta haien klaseez, eta etxean bazeuzkan hiru lehergailu txiki. Galdetu zidan ea ba ote dagoen borroka zelaian biharamunean balak biltzerik.

— Benetako balak —esan nuen—, auskalo nora jausten dituk! Zelaian kartutxo buruak eta hildakoak baino ez dituk geratzen.

— Basamortuan —esan zuen Dinok— putreak dira hildakoak lurperatzen dituztenak.

— Jan egiten ditiztek —esan nuen. Berak barre egin.

— Amak ba al daki gerra egin nahi zenukeela?

Patioan sartu ginen. Cate eta atsoa zuhaizpean eserita zeuden.

Dinok ahotsa apaldu zuen: — Amak dio gerra hau lotsagarria dela. Faxistek daukatela guztiaren errua.

— Maite al duk ama? —galdetu nion.

Bizkarrak jaso zituen, gizon artean bezala. Bi emakumeek nola gentozen begiratzen zuten.

Ez nekien egun haietan Catek onartzen ote zuen ala ez ni Dinorekin egotea. Atsoak bai —paretik kentzen nion—. Catek harrituta ikusten zuen nola ibiltzen zitzaidan inguruan, loreak biltzen, eskutik lupa kentzen, eta batzuetan errieta egin zion biziki, helduei lotsa galtzen dieten umeekin egiten den bezala. Dino isilik geratzen zen, konkortu eta ahots apalik jarraitzen nuen. Gero korrika abiatzen zitzaion marrazkiak edo lore baten zatiak erakustera. Oihu egiten zion landareei buruzko liburu bat eraman behar niola. Catek bera hartu, ilea txukundu eta zertxobait esaten zion. Nik ia nahiago izaten nuen Cate kanpoan zegoenean.

Pentsatu nuen Cate jeloskor zegoela bere semearekin. Arratsalde batean halako iseka puntu batez begiratzen zidala harrapatu nuen. — Cate, nazka ematen al dinat? —esan nion ahapeka, burla eginez. Bat-batean harrapatuta zegoela sentitu, eta begiak eta ahotsa apaldu zituen—. Zergatik? —esan zuen totelka, normalean berriketa horiek eteten dituztenetakoa izan arren.

— Umeak gintunan —esan nion—. Gauzak behin ere ez ditun garaiz jakiten.

Baina ordurako altxatuta zeukan berriz aurpegia eta patiotik zehar ari zen hizketan.

Handik gutxira hauxe esan zidan: — Ba al zekitek hire andreek gurekin hitz egitera makurtzen haizela? Gauez itzultzean, esaten al diek ostatuan egon haizela? Nola dik izena hirekin ezkondu nahi duen gorputzoker horrek? Elvira?

Txantxetan kontatuak nizkion nik gauza horiek. — Zer gertatzen zain? —esan nion—. Gustatzen zaidalako etortzen naun higana. Denok estimatzen zaituztet. Basoan eta bideetan ibiltzen naun. Ondo egoten naun zuekin, muinoan ondo egoten naizen bezala.

— Baina esaten al diok hori Elvirari?

— Zer ikusteko din Elvirak?

— Elvira hire zakurraren ama duk —esan zuen ahopean—. Ez al dik jakin nahi nondik ibiltzen zareten egun osoan?

— Elvira ergel hutsa dun.

— Baina hi ondo hago han. Gurekin ondo hagoen bezala.

— Jeloskor al hago, Cate?

— Norekin? Nahikoa diagu! Jeloskor al nagok Fonsorekin?

— Baina Fonso ume bat dun —egin nuen oihu—. Zer ikusteko din?

— Hire ustez denok gaituk umeak —esan zidan—. Hire zakurra bezalakoxeak gaituk.

Besterik ez nion atera gau hartan. Fonso, umeak eta Dino etorri ziren. Berriketan eta entzuten jardun genuen, baten batek kantatu egin zuen. Aurpegi berriak zeuden. Gerratik ihes egindako ezkonberri bikote bat —Fonsoren ezagunak—; zerbait edan genuen. Gero, ordua iritsi zenean, Cate Dinoren atzetik hasi zen —umea ihesi baitzihoan—, ohera eramateko. Denak zebilzkion harrapaketan eta ilunpean norbaitek «Corrado» esan zuen, «Corrado», zioten, «Corrado deitzen diren guztiek obeditu egiten ditek».

"Cesare Pavese / Muinoko etxea" orrialde nagusia