Aurten Arimen Egunean idatzia
Ez dakit oraindik beste zenbat aldiz etorriko den Arimen Egunarekin Kosireko hilerrira. Gaur behinik behin ederki kostata etorri da —ematen du dagoeneko zangoek huts egiten diotela—. Gainerakoan, dena aurreko urteetan bezalaxe egin du. Hamaikak aldean bere gorputz lodi sekulakoa kotxetik jaitsi du; atzetik kotxe-gidariak lore-koroa bat atera du, zapi zuri batean bildua, eta azkena bost bat urteko neskato bat jaitsi da, arropa asko jantzia hura ere. Hamabosgarren urtea du bost urteko neskato batek laguntzen diola. Mary andereñoak berri bat bilatzen du urtero bere auzokoen artean.
— Ongi da, polita! Begiratu zenbat jende dagoen hemen... Ikusten duzu? Eta zenbat argi eta kandela, eta zenbat lore! Segi aurrera, ez izan beldurrik. Segi, segi! Ni zure atzetik joanen naiz.
Neska, aztoraturik, ibiltzen hasi da. Mary andereñoak jarraitzen zion, aurrera egiteko esanez, baina norantz joan behar zuen ere esan gabe. Horrela ibili dira tarte batean, harik eta, tupustean, Mary andereñoak esan dion arte: «Zaude pixka batean!». Burdinazko gurutzeetako batetik lore-koroa zimeldua kendu du, haizeak eta euriak hondatua, eta haren ordez koroa berri bat paratu du, lore artifizial gorri eta zuriz egina. Orduan, libre zuen eskua gurutzearen beso batean jarri eta otoitzean hasi da —zutik, belaunikatzea neke handiegia izanen baitzen—. Hasieran, begiratua soropilean eta hilobiko lur beltzean finkatu du, baina, ondotik, burua jaso eta aurpegi zabal goxoa edertzen dioten begi handi urdinak, begirada garbikoak, urrutira luzatu ditu, zerbait ikusi balute bezala. Pixkana-pixkana begiak malkoz bete zaizkio; ahoa dardarka hasi; ezpainak, otoitz-marmarrean, uzkurtu, eta azkenik malko-erreka bat isuri zaio matrailetan beheiti. Neskatoak harriturik begiratzen zion, baina andereñoak ez zuen deus ikusten, ezta aditzen ere. Handik puska batera, halere, bere baitara etorri da, ederki kostata, itxuraz bederen; hasperen luzea egin, oinaze-aurpegiaz neskatoari irribarre, eta ahots apal eta erlatsaz esan dio: «Tira! Segi, nire aingerutxo, segi! Zoaz nahi duzun tokira; ni zure atzetik joanen naiz».
Paseoan segitu dute puxka batean batera eta bestera, neskatoari gogoak ematen zion lekura, harik eta bat-batean andereñoak berriz esan dion arte: «Zaude!». Eta beste hilobi batera hurbildu da. Haren aurrean eszena berdina gertatu da; uste dut ez dela han egon bestean baino minutu bat gehiago ere. Gero zapian bigarren lore-koroa zimeldua sartu du, lehenbizikoarekin batera, neskatoari eskutik heldu eta esan dio: «Hotzak zaude, ezta? Tira, goazen, bestela hoztuko zara. Kotxean eseri eta etxera joanen gara. Gustatzen zaizu kotxean ibiltzea, ezta?». Patxadan kotxera itzuli dira; lehenbizi koroak barrenean paratu dituzte; gero neskatoa eseri da eta ondoren, ederki koskata, andereñoa. Kotxea abiatu da, eta zaldiak bizpahiru zigorkada hartu ditu trostan hasi aurretik. Eszena hori, orain berriz egina, berdin-berdina izan da urtero, halako egunean.
Oraindik nobelagile inozo hasi berria banintz, seguruena hemen hauxe idatziko nuke: «Irakurleak hilobiak norenak diren galdetuko dio bere buruari». Baina nik badakit irakurleak ez duela sekulan deus ere galdetzen. Nobelagileak obra bere horretan onartzera behartu behar du irakurlea, kontu erraza ez bada ere. Mary andereñoa oso isila zen, itxia bere bizitzako gertakariei buruzko guztian, eta ez zuen bere kontuekin inoiz nekatzen inor, ezta adiskide minenak ere. Txikitatik zuen —orain ere badu— adiskide bat bakarra, Luiza andereñoa, garai batean pollit samarra, karabineroen sarjentu Nocar jauna zenaren alargun aski tximeldua gaur egun. Gaur arraltsaldean berriz elkartuko dira biak Nocar andrearen etxean. Hori ez da maiz gertatzen, Mary gutxitan joaten baita Vlaska kaleko bere adiskidea ikustera; Mary bakanetan ateratzen da bere gelatik, San Joan muinoaren oinean dagoen etxe bateko beheko bizitzan; ia-ia esan liteke meza entzuteko baizik ez dela ateratzen, igandeetan goizean goiz, San Nikolas elizara. Sekulako gorputz larria baitu, nekez ibiltzen da. Horregatik, Luizak ez du inkomodatu nahi izaten eta egunero bera joaten zaio bisitan. Aspaldi-aspaldiko adiskidetasun zintzoak bat egin ditu kasik.
Gaur, hala ere, Mary andereñoa sobera atsekabeturik egonen zen bakarrik bere etxean. Are hutsagoa irudituko zitzaion, beste egun batzuetan baino bakartiagoa, eta horregatik bere adiskidearen etxeak ematen dion babesa bilatu du. Nocar andrearentzat halako eguna festa da. Kafea ez du inoiz prestatzen gaur bezainbesteko arretarekin; ez da inoiz hainbeste kezkatzen pastelak goxoak eta ongi harrotuak atera daitezen. Eta gaur bere hizketaldi osoak ere badu punpezi eta jai kutsua. Bietako inork ez du asko hitz egiten, baina esaten dutena, gai arruntak izanik ere, oso esan nahi sakonekoa da. Halako egunean noizbehinka malkoak ere izaten dira eta besarkadak gehiago beste egun batzuetan baino.
Azkenean, denbora luzean elkarren ondoan egon eta gero, urteroko hizketagaiaren muinera ailegatu dira.
— Zer eginen diogu? —esan du Nocar andreak—. Jaunak ia patu berdina eman digu. Nik senar ona izan nuen, arrunt ongi tratatzen ninduena, eta ezkondurik bi urte eman ondoren beste mundura joan zitzaidan, eta bizitza alaitzeko ume bat ere ez zidan utzi. Harrezkeroztik bakarrik bizi naiz ni ere, eta ez dakit zer den makurragoa: behin ere gizonik ez ezagutzea edo bat ezagutu eta galtzea.
— Zuk badakizu nik beti onartu dudala Jainkoaren borondatea —erantzun du gero, handikiro, Mary andereñoak—. Nik aldez aurretik izan nuen nire patuaren berri; amets egin nuen. Amets egin nuen, hogei urte nituela, dantzaldi batean nintzela. Badakizu nire denbora guztian ez naizela joan behin ere dantzaldi batera. Musikaren soinuan paseoan genbiltzan bikote guztiak, zoragarri argitutako toki batean. Baina —gauza bitxia!— dantza-aretoak etxe-ganbara zabal bat ematen zuen, sabai gisa teilatua zuena. Halako batean, aurretik genituen bikoteak eskaileretatik jaisten hasi ziren; ni azkena nindoan nire dantza-lagunarekin, baina ez naiz oroitzen nolatsuko aurpegia zuen. Bikote gutxi gelditu ginen goian; une hartan nire ingurura begiratu nuen eta gure atzetik Herioa heldu zela ikusi nuen. Belusezko longain berde bat jantzita zihoan; kapelan luma zuri bat zuen eta ezpata zeraman. Ni ere jaistekotan nintzen, baina beste guztiak desagerturik zeuden... baita nire dantza-laguna ere! Bat-batean Herioak eskutik hartu eta kanpora aterarazi ninduen. Ondoren denbora luzean jauregi batean bizi izan nintzen, eta Herioak senarrarena egiten zuen. Gizalege handiz tratatzen ninduen; maite ninduen, baina nik bera ez nuen gogoko. Gure inguruan sekulako handimandikeria zegoen: dena kristala, urrea eta belusa; ordea, nik ez nuen batere gozatzen. Beti goibel nengoen, mundura itzultzeko irrikitan, eta gure morroiak —hura ere heriotza suerte bat zen—, munduan zer gertatzen zen kontatzen zidan. Nire senarrari pena eman zion nire bizitzara itzuli nahi bizi horrek; nabaritu nion, eta aldi berean nire senarrak pena eman zidan. Orduz geroztik jakin nuen ez nintzela sekula ezkonduko eta Herioa zela nire senargaia. Eta zuk badakizu, Luiza, ametsak Jainkoaren eskutik etortzen direla. Ez al da egia heriotza bikoitz batek bereizi zuela nire bizitza besteen bizitzatik?
Eta Nocar andreak, orduan, negar egin du, nahiz eta amets hori hamaika aldiz aditu duen. Andereñoaren arima minberatuarentzat baltsamo lurrintsu bat bezalakoa da bere adiskidearen negarra.
Eta, egia esanda, harrigarri samarra da andereñoa sekula ezkondu ez izana. Umezurtz zen, diru kontutan inoren menpekoa ez, eta San Joan muinoaren oinean zen bi bizitzako etxe pollit baten jabea. Itsusia ere ez zen; gaurko egunean ere ezagun du hori. Emakume gutxi ziren hura bezain lirain eta garaiak; begi polit-politak zituen; aurpegia zabal antxa, baina hagitz hazpegi neurrizko eta atseginekoa. Txikitatik, gauza bakar batek itsusten zuen pixka bat: emakume puska galanta izatea, Mary Gizen goitizena ekarri ziona. Gizentasunaren ondorioz, betidanik izan zen gutxi mugitu zalea; txikitan beste haurrekin ere ez zen jostatzen; emakumetu zenean ere ez zen inorekin biltzen, eta eguneroko ateraldi bakarra harresietan barnako ibilaldi llabur bat izaten zuen. Ez zitekeen esan Mala Stranako bizilagunak inoiz kezkatu zirenik Mary andereñoa inoiz ezkondu ez izanaz. Mala Stranan jende guztiari bere marka eransten zaio; Mary andereñoa neskazahartzat hartzen zuten guztiek eta inori ez zitzaion bururatzen bestela izan zitekeenik ere. Eta emakumeren batek, deskuiduan, emakumeek hain ohikoa duten jakin-minez, Mary bertan zela kontu hori aipatzen bazuen, andereñoak orduan irribarre lasaiaz honela erantzuten zuen: «Nik uste ezkongai izanik ere, berdin zerbitzatzen ahal dudala Jainkoa, ez da hala?». Eta norbaitek kontu bera aipatzen bazion Nocar andreari, honek, orduan, bere sorbalda txorrotxak goititu eta erantzuten zion: «Berak ez du nahi izan, ordea! Ezkontzeko aukera bat baino gehiago izan ditu, eta ez edozeinekin; egia santua da hori. Nahi izatera... Nik badakit bi gizoni —biak oso gizon onak ziren— ezetz esan ziela».
Baina Mala Stranan jaiotako semea naizen honek ongi dakit biak parrandazale amorratuak zirela eta ez zutela piperrik ere balio, ez baitira Cibulka merkataria eta Rechner grabatzailea baizik; bi horien izenak aipatzen ziren toki guztietan beti hauxe esaten zen: «A zer parea!». Horrekin ez dut esan nahi gaiztoak zirenik —hori bakarrik falta genuen!—, baina bai ez zirela harentzat egokiak: arau gabeko bizimodua zuten, baldresa, fundamenturik eta zentzurik gabea. Rechner ez zen sekula lanean hasten osteguna baino lehenago, eta larunbat arratsalderako utzia izaten zuen berriz lantegia. Hermann jaunak —bere herrikidea, nire ama bezala— ziurtatzen zuenez, diru asko irabazten ahal zuen, trebea baitzen oso; baina muzin egiten zion lanari. Cibulka merkatariak ardandegian denbora gehiago pasatzen zuen bere dendan baino, salmahaiaren atzean jartzen zen aldiro izugarri logaletu eta purrustada bota besterik ez baitzuen egiten. Frantsesez ongi omen zekien, baina ez zen negozioaz arduratzen eta bere menpekoak beti gogoak ematen ziona egiten zuen.
Gehienetan elkarrekin egoten ziren Cibulka eta Rechner, eta noizbait biotako bati gogoan pentsamendu zintzoren bat pizten bazitzaion, kontu segurua zen besteak berehala itzaliko ziola. Egia da, bestetik, zaila zela aurkitzen zurruterako eta denbora pasatzeko lagun hoberik. Irribarre xume batek gurutzatzen zuen beti Rechner txikiaren kokots zorrotzeko aurpegi bizar-egina, eguzki-errainuak hodeien artetik bazterrak argitzeko pasatzen direnean bezala; bere kopeta altua, ilea atzealdera orrazturik, lasaitasun ispilua zen eta bere ezpain zurbilen inguruan ez zen behin ere irribarrerik faltatzen. Gorputza, traje hori batez jantzia —hori zuen kolore gustukoena—, etengabean mugitzen zuen eta uneoro bizkarrak uzkurtzen zituen.
Bere adiskide Cibulkak, beti beltzez jantzia, askoz itxura lasaiagoa izaten zuen, ongi ezagutzen ez zuenarentzat bederen. Rechner bezain mehea zen, baina altuxeagoa. Buru txikia zuen, baita kopeta ere, baxua eta estua. Bekain iletsuen azpian txinparten pareko begi distiratsuak zituen; ilea, beltza, aurreraka orraztua izaten zuen eta lokiak estaltzen zizkion, eta bibote beltz batek, luze-luzea, ezpainak ezkutatzen; Cibulkak irri egiten zuenean elurra bezain hortz zuriak erakusten zituen. Aurpegian jende basaren itxura pixka bat zuen, baina baita, aldi berean, bihotz onekoarena ere. Cibulkak ia-ia lehertzeraino eusten zion irriari, eta orduan irri-algaraka hasten zen; halere, gero segituan lasaitzen zen. Bi lagunek begiratu bakar batekin ulertzen zioten batak besteari eta hari esker bazekiten elkarri esan nahi zioten guztia, xehetasun eta guzti. Oso gutxitan jartzen zen beste norbait beren mahai aurrean, beren burutazioak, auzoko jende xalo harentzat, sobera arinak zirelako, sobera basak; jendeak ez zituen ulertzen eta uste zuen solasean etengabe maldizio batean aritzen zirela. Cibulkak eta Rechnerrek, bestetik, ez zuten bilatzen Mala Stranako jende zentzudunarekin elkartzea. Gauaz nahiago zituzten, askoz ere, Stare Mestoko ostatuak. Elkarrekin ibiltzen zituzten hiriko bazterrak, eta astean hirutan Frantisek auzo urruneraino ere joaten ziren beren ibilaldietan. Gaueko ordu txikietan Mala Stranako kaleetan parranda-irriren bat aditzen baldin bazen, seguru egon zintezkeen Cibulka eta Rechner zirela, etxera bidean zihoazela.
Adin beretsukoak ziren biak, Mary andereñoaren adina. Garai batean elkarrekin ibiliak ziren San Nikolas parrokiako eskolan, baina harrezkeroztik haiek apenas izan zuten Maryren berririk, ezta Maryk ere haienik. Kalean ikusten zuten elkar, beste inon ez, eta hiruren artean diosal axaleko bat besterik ez zen izaten, buru-keinu bat gehienez.
Halako batean, halere, Mary andereñoak gutun bat jaso zuen, eskura emana, kontu handiz eta ia kaligrafikoki idatzia. Irakurri zuenean eskuak dardar batean jarri zitzaizkion eta gutuna lurrera erori zen. Honela zioen:
«Ene andereño agurgarria:
Seguru aski harrigarria eginen zaizu zure zerbitzari naizen honek zuri idaztea, nork eta nik idaztea. Baina areago harrituko zaitu gutun honen edukiak. Ez naiz behin ere atrebitu zuregana hurbiltzera, baina zertarako ibili itzulinguruka? Maite zaitut! Aspalditik maite zaitut. Nire bihotza aztertu dut eta sinetsia nago niretzako zorionik nonbait baldin bada, zorion hori zure ondoan baizik ezin dudala aurkitu.
Mary andereñoa! Beharbada harri eta zur gelditu eta arbuiatu eginen nauzu. Beharbada zure begien aurrean ere marmarrek ospea zikindu didate eta mespretxua besterik ez duzu izanen niretzat. Gauza bakar bat eskatzen dizut: erabaki baino lehenago denbora pixka bat hartzeko, dena ongi pentsatzeko hitz erabakigarria esan aurretik. Esan dezakedan bakarra da buruan zu zoriontsu egitea besterik izanen ez nukeen senarra izanen nintzatekeela zuretzat.
Berriz ere erregutzen dizut: ongi pentsatu. Hemendik lau astera zure erabakiaren berri jakin nahi nuke, ez lehenago, ez geroago.
Besterik gabe, barkatu inkomodatzeagatik.
Zure berrien esperoan, irrika biziz.
Zure esanetara.
Vilen Cibulka».
Mary andereñoak arrunt nahasia zuen burua. Hogeita hamar bat urte zituen eta, halako batean, bere lehenbiziko amodio-aitormenaren aurrean zegoen. Lehenbiziko aitormen benetakoa! Berez ez zuen sekula maitasunean pentsatuko eta, egia esanda, ordura arte inork ez zion maitasun-konturik aipatu. Burua eztanda egiteko zorian zuen; lokietan zainen taupadak sumatzen zituen; arnasa falta. Ez zen soseguz pentsatzeko gauza. Bere begiak lausotzen zituen lainoan zehar, tarteka, irudi bakar bat ikusten zuen: Cibulkaren aurpegi malenkoniatsua.
Hondarrean, lurretik gutuna hartu eta berriz irakurri zuen, dardar batean uneoro. «Zer gutunaren polita!... Zer samurra!».
Ezin izan zuen agoantatu: gutuna bere adiskideari erakutsi behar zion, Nocarren alarguna jadanik ordurako. Eskuan utzi zion, hitzik esan gabe:
— Ongi, ongi! —esan zuen azkenean Nocar andreak. Aurpegian harri eta zur egina zegoela ezagun zuen—. Eta zer egin gogo duzu?
— Ez dakit, Luiza.
— Lasai, denbora asko duzu pentsatzeko... Barkatu hau esatea, baina badakizu gizonak nolakoak izaten diren: askok dirua besterik ez dute bilatzen. Baina, azken batean, zergatik ez dugu sinetsi behar zutaz maitemindua dagoela? Badakizu zer egin behar dudan? Den-dena xuxen ikasi.
Mary andereñoa isilik zegoen.
— Begira, Cibulka oso itxura oneko gizona da: begiak ikatza bezain beltzak, bibotea ere beltza, eta hortzak elurra bezain zuriak. Bi hitzetan esanda, gizaseme ederra da.
Eta Nocar andrea bere lagunarengana makurtu zen, isilik baitzegoen, eta gartsuki besarkatu zuen.
Mary andereñoa piper gorria bezain gorri jarri zen. Baina juxtu handik astebetera Mary andereñoak beste gutun bat aurkitu zuen elizatik bueltan. Eta irakurri egin zuen, gero eta harridura handiagoaz:
«Andereño maite hori:
Ez gaizki hartu zuri idaztera atrebitzea. Kontua hauxe da: ezkontzeko asmotan nago eta nire etxerako etxekoandre jator bat behar dut, baina ez dut inor ezagutzen nire eginbeharrek ez didatelako dibertsiorako astirik uzten. Zu behar dudan emaztea izan zintezkeelako uste bete-betea dut. Ez gaizki hartu esaten badizut gizon zintzoa naizela eta ez zinatekeela erabakiaz damutuko: bizitzeko adina badaukat eta gogor egiten dut lan eta, Jainkoa lagun, ez litzaiguke deus faltako. Hogeita hamaika urte ditut, zuk ni ezagutzen nauzu eta nik zu ere bai; badakit diruduna zarela, baina hori ez da txarra, hobe horrela, ongi dago. Zinetan esaten dizut nire etxea ez daitekeela luzaro egon etxekoandrerik gabe eta ez nezakeela gehiegi itxoin. Horregatik eskatzen dizut, mesedez, beranduenez gaur hamabost erantzutea, ezetz esanez gero beste norbaitengana jo beharko nukeelako. Ni ez naiz erromantikoa eta ez dakit hitz politik esaten, baina badakit estimazioa erakusten. Hemen naiz, bada; hemendik bi astera arte.
Begirunez, zure zerbitzari leial
Jan Rechner, grabatzailea».
— Tolesik gabe idazten du, gizon xaloen gisan —esan zuen egun hartako arratsaldean Nocar andreak—. Orain, aukeratzea da kontua. Zer eginen duzu?
— Zer eginen dut? —esan zuen Maryk ere ametsetan bezala.
— Bietatik zein gustatzen zaizu gehiago? Esan, benetan, nor nahiago duzu?
— Vilen —erantzun zuen ahots apalean, gorri-gorri eginda, Mary andereñoak.
Cibulka jauna «Vilen» bihurtua bazen, Rechnerrek jai zeukan. Erabaki zuten, bada, Nocar andreak, eskarmentu handiagokoa baitzen gizon kontuetan, Rechnerrentzako gutunaren zirriborroa eginen zuela eta gero Maryk bere eskuz idatziko zuela.
Astebete ez zela, Mary andereñoa berriz bere adiskidearen etxera itzuli zen, beste gutun bat jaso zuelako. Pozez gainezka dagoenaren aurpegikera zuen. Gutunak honela zioen:
«Andereño maite hori:
Mesedez, ez gaizki hartu esan behar dizudana. Gauzak diren bezala dira eta nik ez dezaket deus egin. Lehenago jakin banu beste gizon batek eskatua zizula eskua eta gizon hori Cibulka nire adiskide ona zela, ez nuen aipatu ere eginen kontua. Baina berak ez zidan hitzik esan eta ez nekien deus. Dena esan diot eta nire borondatez baztertuko naiz, berak maite zaituelako. Espero dut, dena dela, zu nitaz ez trufatzea, bidezkoa ez litzateke-eta; nik oraindik beste nonbait aurkitzen ahal dut zoriontasuna. Lastima da, baina horrek ez du inporta. Ez ahantzi zure zerbitzari leiala nauzula.
Begirunez.
Jan Rechner, grabatzailea».
— Ederki —esan zuen Nocar andreak—. Bukatu dira zure kezkak.
— Jainkoari eskerrak! —eta Mary andereñoa bere etxeko bakardadera itzuli zen, baina bakardadea inoiz baino goxoagoa zen. Pentsamenduak etorkizunean jarri zituen, eta behin eta berriz haiek zebilzkion buruan, hain ziren zoragarriak. Pentsamenduek gero eta errealagoak ziruditen eta denek, bat eginik, bere zoriontasun mugagabeko bizitzaren koadroa osatu zuten.
Biharamunean, halere, Nocar andereñoak Mary ez-ongi aurkitu zuen. Etzanda zegoen sofan, zurbil, eta begiak gorrituak zituen negarraren negarraz.
Nocar andrea, izuturik, apenas izan zen gauza deus esateko. Mary negarrez hasi zen berriz, eta gero, hitzik esan gabe, mahai aldera seinalatu zuen. Beste gutun bat zegoen.
Nocar andreak gauza ikaragarriren bat susmatu zuen. Eta gutunak, egia esanda, afera latza zekarren:
«Ene andereño agurgarria:
Bistan da ez dagoela zoriontasunik niretzat. Ametsetik iratzarri naiz, kopeta sutan daukat, burua arrunt nahasia. Ez dut, alabaina, zapuztutako esperantzaz jositako bidean segitu nahi; ez dut nire lagun hoberenaren, nire lagun bakarraren, bidean oztoporik jarri nahi. Lagun gaixoa; neroni bezain zorigaiztokoa!
Oraindik ez duzu erabakirik hartu, baina zer erabaki har zenezake? Ez ninteke zoriontsu bizi nire adiskidea lur jota ikusita. Bizitzaren gozamen guztien kopa eskainiko bazenit ere, ez nuke onartzen ahalko.
Erabakia dut: uko egiten diot guztiari.
Gauza bakar bat eskatzen dizut: ahantz nazazu eta, arren, ez nitaz trufatu.
Adeitasunez, zure zerbitzari leiala.
Vilen Cibulka».
— A zer grazia! —esan zuen oihuka Nocar andreak. Gero irri-ajajaka hasi zen.
Mary andereñoak zorrotz begiratu zion, oso kezkaturik.
— Jakina! —Nocar andrea pentsakor jarri zen—. Hagitz jende xaloa dira; begibistan da biak gizon xaloak direla. Zuk ez dituzu ezagutzen gizonak, Mary maitea! Xalotasun horrek ez du irauten; bat-batean gizonek xalotasun hori bazter utzi eta beren buruaz baizik ez dira arduratzen. Lasai, Mary; erabakiko dute! Rechnerrek gizon praktikoa ematen du, baina Cibulka..., ezagun du zutaz txoratua dagoela! Cibulka etorriko da, duda-izpirik ez izan!
Mary andereñoari, berehala, ameslari-begirada jarri zitzaion. Adiskidearen hitzak sinetsi zituen, eta Luizak bere hitzen egia santua sinetsi zuen. Bi arima xalo ziren, lañoak; ez zitzaien deusen susmorik piztu. Pentsatu hutsarekin gustu txarreko broma bat izan zitekeela, ikaragarri gustu txarrekoa, izu-laborriak hartuko zituen seguruena.
— Lasai! Etorriko da; erabakiko du noizbait ere! —kontsolatu zuen beste behin Nocar andreak, agur esatean.
Eta Mary andereñoa esperoan egon zen, eta itzuli egin zitzaizkion lehengo pentsamenduak. Egia da ez ziotela egin lehenago bezalako zirrara zoragarria; aitzitik, elegiazko zerbait zegoen berarengan, baina andereñoari iruditzen zitzaion pentsamendu horiek tristeak izanagatik, horrexegatik kuttunagoak egiten zitzaizkiola.
Mary andereñoa esperoan eta esperoan... eta hilabeteak joan ziren bata bestearen ondotik. Noizean behin, harresietan barnako ohiko paseoa egitean, bere bi lagunak ikusten zituen, elkarrekin betiere. Bi gizon horiek batere inporta ez zitzaizkion garaian, Maryk seguru aski ez zien erreparatuko elkarrekin topo egite horiei, baina orain maiztasun susmagarriaz gertatzen zirela iruditu zitzaion. «Zuri segika dabiltza, ikusiko duzu!», esaten zion Nocar andreak. Hasieran Mary andereñoak begirada beheratzen zuen haiekin topatzean. Geroago, begiratzera ausartu zen. Bidea egiten zioten bien artean, biek ala biek ahalik adeitsuen agurtzen zuten, eta gero begirada apaltzen zuten, bat-batean tristetu balira bezala. Nabaritu ote zuten inoiz andereñoaren begi urdinetan idatzia zegoen galdemodu inozentea? Ziur nago, ordea, andereñoa ez zela behin ere ohartu haiek ezpainak hozkatzen zituztela irriz ez lehertzeko.
Urtebete igaro zen. Nocar andrea, bitarte horretan, oso berri bitxiak jakiten hasi zen eta, lotsatu samarturik, Maryri eman zizkion: biak kaxkarin samarrak zirela, gautxori fama zutela eta ez zutela atarramendu onik izanen. Hori esaten zuen, bederen, mundu guztiak.
Mary andereñoak sekulako astinaldia jasaten zuen berri bakoitzaren ondoren. Baina bere errua al zen hori ere? Bere adiskideak ez zekien zer aholkatu, eta Mary andereñoari bere emakume-ahalkeak eragozten zion berez pausu erabakigarria ematea. Hala ere, isilik egonez gaizki jokatzen ari zela iruditzen zitzaion.
Bigarren urtea pasatu zen, are ilunagoa. Orduan Rechner ehortzi zuten. Hetikak joa hil zen. Mary andereñoak tristura barne-muinetaraino sartua zuen. Rechner, gizon praktiko hura —Nocar andreak deitu ohi zion bezala— penak ahitua!
Nocar andreak hasperen luzea egin eta esaten zuen: «Orain dena erabakia duzu. Cibulkak denbora pixka bat pasatzen utzi eta etorriko da». Eta orduan Mary andereño dardaratia besarkatu eta musu ematen zion kopetan.
Cibulkak handik gutxira utzi zuen mundua. Lau hilabete geroago Rechnerri segitu zion hilobira. Birikeriak eraman zuen. Hamasei urte dira orain biak Kosireko kanposantuan dautzala.
* * *
Munduko deusengatik ez luke erabakiko Mary andereñoak Arimen Egunean hilobi batera bestera baino lehenago hurbiltzea. Horregatik, bost urteko neska inozente batek erabakitzen du haren ordez: neska zein hilobitara hurbildu lehenbizi, hartan uzten du andereñoak lehenbiziko koroa.
Cibulkaren eta Rechnerren hilobiez gain, Maryk beste hilobi bat erosi zuen betikoz. Jendeak uste du Mary andereñoak deus inporta ez zaizkion hilobiak erosteko tema duela. Hirugarren hilobi hartan Majdalena Töpfer andrea zegoen ehortzirik. Egia da oso andre jakintsua zela eta hartaz gauza asko esaten dira. Vels jauna lurperatu zutenean, Töpfer andreak Hirt andrea, kandelagilearen andrea, ondoko hilobiaren gainetik pasatzen ikusi zuenean, segituan esan zuen kandelagileari haurra hila jaioko zitzaiola. Eta halaxe gertatu. Töpfer andreak, behin, bere auzoko eskularrugilearen emazteari bisitan joan eta azenarioak garbitzen ari zela ikusi zuenean, ixtanteko esan zuen ume orinez betea izanen zuela. Eta Marina, eskularrugilearen alaba, ikaratzeko modukoa da, orinez josia dago eta adreiluak bezalako ile gorria du. Emakume jakintsua, bai, Töpfer andrea, baina...
Esan bezala, Mary andereñoari andre hura ez zitzaion batere axola. Baina Töpfer andrearen hilobitik tarte berdina dago Cibulkaren eta Rechnerren hilobietara. Nire irakurleen argitasunarentzat iraingarria litzateke azaltzea Mary andereñoak zergatik erosi zuen hilobi hura bere betiko atsedenerako.
© Jan Neruda
© itzulpenarena: Fernando Rey