Eskalea mixeria gorrira
bidali zuen emakumea

        Zer edo zer idatzi nahi dut gertakari goibel batez, baina nire parean Vojtisek jaunaren aurpegi alaia ikusten dut, aurpegi sano eta distiratsua, musugorri beti, igandeetan batik bat niri hainbeste gustatzen zaidan haragi erre gurinez oratua gogorarazten didana. Baina larunbatetan ere —Vojtisek jaunak ez zuen bizarra igandeetan baizik egiten—, esnegain lodiaren gisako bizar zuri berriz haziak bere aurpegia apaintzen zuenean, Vojtisek jaunak itxura goxoa izaten zuen. Bere kalparrak ere bazuen nolabaiteko xarma. Ez zuen ile askorik, egia esanda; ileak soilune borobilaren behealdean hasten zitzaizkion eta zuri samarrak ziren; batzuk, zilar-kolorekoak kasik, eta beste batzuk horixka antxak; baina zeta bezain finak ziren eta burua leuntasunez inguratzen zioten. Vojtisek jaunak kapelua beti eskuan ibiltzen zuen, eta, janztekotan, eguzkiak gogorregi jotzen zuen tokiren batean ibili behar zuenean janzten zuen. Bi hitzetan, oso gogokoa nuen Vojtisek jauna; bere begi urdinek dirdira alaia zuten eta aurpegia begi borobil-borobil bat bezalakoa zen, xalotasunaren ispilu.

        Vojtisek jauna eskalea zen. Ez dakit lehenago zer izan zen. Baina Mala Stranako berri badudanez, seguruena oso aspaldiko eskalea zen, eta bere osasuna ikusita denbora luzean eskean segitzeko moduko sasoia zuen; pago baten pare. Ez zen zaila asmatzea zenbatsu urte zituen. Behin paseoan ikusi nuen, pauso txikian, San Joaneko muinoan, Ostruha kalean goiti; simr polizia ikusi zuen, barandari bermaturik eguzkitan, eta harengana hurbildu zen. simr jauna polizia lodi bat zen, hain lodia ezen bere frak urdina beti lehertzeko heinean izaten baitzen; buruak, atzealdetik ikusita, —nire irakurle maiteok konparazio hau barkatzen badidazue— urina zerien saltxitxa batzuen itxura zuen. Mugimendu bakoitzean kasko distiratsua txanbalakaz zebilkion bere buru larriaren gainean, eta aprendizen baten atzetik lasterka hasten zenean, lege ororen kontra eta inolako lotsarik gabe pipa pizturik zuela karrika gurutzatzeagatik, kaskoa kendu eta eskuan eraman behar izaten zuen. Orduan mutilok irri egiten genuen, eta txingoka hasten, baina hark guri begiratu orduko, deus ikusi ez izanaren itxurak egiten genituen. simr jauna alemana zen, sluknovekoa; bizirik baldin badago —Jainkoak hala nahi izan dezala—, apustu eginen nuke txekieraz oraindik ere garai haietan bezain trakets egiten duela. «Baina badakizue —esan ohi zuen— urte bakar batean ikasi nuela».

        Diodan egunean, bada, Vojtisek jaunak ezkerreko besapean jarri zuen bere kapelu urdina, eta eskua bere beroki arre luzeko sakelaren zoko-zokoraino sartu zuen. Aldi berean simr jauna agurtu zuen, bere guardia-postuan asperturik aho zabalka baitzegoen, hitz hauek esanda: «Jainkoak egun on!»; eta simr jaunak militarren moduan agurtuz erantzun zuen. Ondoren Vojtisek jaunak sudur-hautsetarako ezpelezko toxa xumea atera zuen, toxako estalkiaren larruzko belarritik tiratuz hura ireki, eta simr jaunari eskaini zion. simr jaunak hauts batzuk hartu eta esan zuen:

        — Zenbat urte dituzu? Zu ere zahar samarra izanen zara, ezta?

        — Bai, horixe! —erantzun zuen eskaleak irribarre eginez—, laster laurogei urte izanen dituk amak ni izan eta bere bihotza alaitu zuela.

        Irakurlea harritu izanen da, noski, eskale bat polizia batekin hain adiskidetsu mintzatzera ausartzeaz, eta poliziak berari zuka egiteko ez eskatzeaz, edozein arlote edo menpekorekin eginen zuen moduan. Gainera, kontuan hartu beharra dago zer zen polizia izatea hain gutxi ziren garaian. Bazen norbait. Lau polizia besterik ez zeuden, Novak, simr, Kedlicky eta Weisse jaunak, egunean zehar gure kalea zaintzeko txandatzen zirenak. Hauek ziren: Novak jaun ñimiñoa, Slabecekoa, zenbait dendatarako joera zuena, slivovice zalea zelako; simr jaun potzoloa, sluknovekoa; Kedlicky jauna, Vysehradekoa, beti betilun baina oso bihotz onekoa, eta, azkenik, Weisse jauna, Rozmitalgoa, altua, hortz horituak eta ikaragarri handiak zituena. Guk bagenekien bakoitza nongoa zen, armadan zenbat denboraz egona zen eta zenbat seme-alaba zituen. Laurok auzoko haurron estimazioa zuten eta ahal genuen guztietan segitzen genien. Haiek denok ezagutzen gintuzten; horregatik modua izaten zuten beti amei esateko nontsu zeuden beren haurrak. Eta 1844. urtean Weisse jauna Renthauzeko sutean izandako lesioen ondorioz hil zenean, Ostruha kaleko bizilagun guztiek bere azken bidaian lagundu zioten.

        Baina Vojtisek jauna eskale arrunta ere ez zen. Ez zuen sobera zaintzen bere eskale itxura zarpail eta zikina; garbi samarra zen, aste hasieran bederen; lepo inguruan eramaten zuen zapia beti ongi lotua edukitzen zuen; jakan batzuetan adabaki bat edo beste izaten zuen, baina ez latorri puska bat bezala nolanahi jarria, ez eta oso kolore desberdinekoa ere. Astean zehar Mala Stranan ibiltzen zen eskean. Toki guztietara sartzeko bidea zuen, eta etxe aurre batean edozein etxekoandrek Vojtiseken ahots goxoa entzun bezain laster, hiru zentimoko txanpon batekin ateratzen zen beti. Halako txanpon bat, krejcar erdia, dirua zen garai hartan. Goizetik hamaikak aldera arte ibiltzen zen eskean, eta ondoren San Nikolas elizara joaten zen hamabi eta erdietako meza entzutera. Han, elizatik hurbil, ez zen behin ere eskean ibiltzen, eta erreparatu ere ez zien egiten ate ondoan jarrita egoten ziren eskaleei. Ondoren bazkaltzera joaten zen, edozein tokitara, ongi baitzekien etxe askotan janari hondarrez betetako eltzea gordetzen ziotela. Bere jokabidean bazen zerbait naturala eta lasaia, Theodor Stormi poesia komiko batean hau adierarazi ziona: «Ach, könnt' ich betteln geh'n über die braune Haid!», hau da, «Eskean joaten ahalko banintz Lurreko zelaietan barna!».

        Herzl jauna zen, gure etxeko ostatu-jabea, sekula ere dirurik ematen ez zion bakarra. Herzl jauna gizon luzea zen, zakar samarra solasean, baina hori barkatzen ahal zitzaion. Vojtisek jaunak, behinik behin, barkatu egiten zion. Dirua eman beharrean, beti sudur-hauts pixka bat ematen zion bere toxatik. Eta orduan —larunbatetan ikusten zuten elkar— beti honelako solasaldia izaten zuten:

        — Ai, Vojtisek jauna, a zer garai txarrak!

        — Txarrak benetan, eta hoberik ez da etorriko harik eta gazteluko lehoia Vysehradeko kolunpioan jartzen ez den arte.

        Vojtisek jauna San Vito katedraleko dorreko lehoiaz ari zen. Aitortzen dut Vojtisek jaunaren baieztapen hori ongi gordea dudala gogoan. Ez nuen arrazoirik lehoia, ni bezalaxe, paseoan harrizko zubian barna Vysehraderaino joan eta han dagoen kolunpioan jar zitekeela dudatzeko, gazte zentzuduna bainintzen. Ordurako zortzi urte nituen! Baina ibilaldi horren ondorioz garai hobeak etorriko zirelako kontu hori ez zitzaidan kaskoan sartzen.

* * *

        Ekaineko egun zoragarria zen. Vojtisek jauna San Nikolas elizatik atera zen, burua kapelu urdinaz estalita eguzki-errainuetatik babesteko, eta emeki San Eztebe Plaza gurutzatu zuen, orain hala deitzen baitzaio. Hirutasun Santuaren estatuaren aurrean gelditu eta harmailetako batean eseri zen. Iturria, atzean, marmarrean ari zen, alai; eguzkiak berotu egiten zuen; bizitza goxoa zen! Vojtisek jauna, bistan zen, bazkaria hamabiak pasatxo arte luzatzen zen etxeren batean bazkaltzekoa zen.

        Vojtisek jauna jarri eta, handik laster, San Nikolas elizako atarian eserita zeuden emakume eskaleetako bat altxatu eta harengana abiatu zen. Alehunka-amoña deitzen zioten. Beste eskale batzuek emaileei agintzen zieten emandako limosna Jainkoak halako ehun bihurtuta itzuliko ziela; hari, berriz, ehun gutxi iruditu eta «alehunka, alehunka» esaten zuen, ez gutxiago; horregatik, Hermann eliz auzitegiko funtzionarioaren andreak —Pragako enkante gehienetara joaten zen emakume bat— hari baizik ez zion ematen limosnarik. Alehunka-amoña xuxen ibiltzen zen nahi zuenean, eta, gogoak ematen zionean mainguka. Hartan zuzen zihoan, Vojtisek jaunari buruz, estatuaren oin aldera. Bere gorputz ihartua estaltzen zioten drill arruntezko gonek ia-ia ez zuten soinurik egiten ibiltzean; buru-zapi urdina, kopeta aldera eroria, emakumearen pauso bakoitzean mugitzen zen. Bere aurpegia betidanik ikaragarri zakarra iruditu zitzaidan. Zimur txikiz josia zegoen, fideo finen gisan sudur zorrotz aldera eta aho aldera biltzen ziren zimurrez josia. Begiak berde-horixkak zituen, katuenak bezalakoxeak.

        Vojtisek jaunaren ondoan gelditu zen.

        — Ave Maria, egun on Jainkoak! —esan zuen imintzio batez.

        Vojtisek jaunak buru-keinu batez baietz egin zion, konforme zegoela adierazi nahian bezala.

        Alehunka-amoña harmailaren beste muturrean jarri eta atrux egin zuen. Gero «brr» egin eta esan zuen:

        — Nik ez dut maite eguzkia; eguzki-errainuek aurpegian jo eta segituan hasten naiz atruxka.

        Vojtisek jaunak ez zuen deus erantzun.

        Alehunka-amoñak pixka bat atzeratu zuen bere buru-zapia eta aurpegia agerian utzi. Eguzkiaren argiak jotzean, begi itxi-irekiak egiten zituen, katuek bezala; orain itxiak zituen, orain distiratsu ikusten ziren kopeta azpian bi puntu berde bezala. Ahoa urduritasun keinu etengabean mugitzen zuen; irekitzen zuenean goiko matrailezurrean hortz bakar bat zuela ikusten zen, beltza zeharo.

        — Vojtisek jauna —hasi zen berriz—, Vojtisek jauna, nik beti pentsatzen dut: «Zuk nahi bazenu!».

        Vojtisek jaunak ez zuen deus esaten. Burua jiratu eta ahora begiratu zion.

        — Beti pentsatzen dut: «Vojtisek jaunak nahi balu, jende ona non dagoen esan liezaguke».

        Vojtisek jauna isilik, mugitu gabe.

        — Zertan ari zara, niri begira-begira? —galde egin zion Alehunka-amoñak handik tarte batera—. Zer ikusten didazu?

        — Hortz hori. Eta nire artean pentsatzen ari nintzen zergatik duzun hortz bakar hori?

        — A, nire hortza! —erantzun zuen. Eta gero gaineratu—: badakizu hortz bat galtzeak adiskide on bat galtzearen moduko zerbait adierazten duela. Hilak daude dagoeneko nirekin zintzo jokatu eta bihotzez maite ninduten guztiak. Denak! Bat bakarra gelditzen zait. Ordea, ez dut ezagutzen. Ez dakit non dagoen adiskide on hori, gure Jainko errukitsuak nire bizitzaren ibilian jarri zuena. Jainko maitea, a zer bakarrik nagoen!

        Vojtisek jauna lurrera begira gelditu zen, atsoaren oinen aurrean hitzik esan gabe.

        Irribarre moduko zerbaitek, poz-errainu batek, gurutzatu zuen atsoaren aurpegia, baina irribarre itsusia zen, zakarra. Aho-ezpainak zorroztu zituen; ematen zuen aurpegi osoa ezpainetan bildua zuela, zuztar batean bezala.

        — Vojtisek jauna!, gu biok oraindik zoriontsuak izan gintezke... Egunotan denetan zurekin egin dut amets. Uste dut Jainkoaren nahia dela... Zu hagitz bakarrik zaude, Vojtisek jauna; ez zaitu inork zaintzen... Zuk non-nahi adiskide onak dituzu..., jende zintzoa... Ni zurekin bizitzen jar ninteke. Ohe-jantzi batzuk baditut...

        Atsoak hitz egin bitartean, Vojtisek jauna altxatuz joan zen poliki. Erabat zutitu zenean bere kapelu urdina bildu zuen eskuineko eskuarekin.

        — Nahiago dut artsenikoa hartu! —esan zuen zakar. Ixtanteko, alde egin zuen, diosalik ere egin gabe.

        Gero Ostruha kale aldera urrundu zen. Bi begi berderen dirdaia ikusi zen gizonaren atzetik kale kantoira iritsi arte. Alehunka-amoñak, ondotik, buru-zapia ia kokotseraino beheratu zuen, eta eserita gelditu zen, luzaro, mugitu gabe. Loak harturik beharbada.

* * *

        Berehala xurrumurru bitxiak zabaldu ziren Mala Stranan. Baina aditzen zituztenei sinesteak lan ematen zien. «Vojtisek jauna...!». Maiz aditzen zen bere izena solasaldietan; eta esamesak baretua zirudienean, berriz: «Vojtisek jauna...!».

        Luze gabe izan nuen denaren berri. Vojtisek jauna ez zela pobrea esaten zen. Ibaiaz bestaldean bi etxe omen zituen —horrela esaten zuten, bederen—. Eta gazteluaren atzean, Bruskatik hurbil bizi zela ere ez omen zen egia.

        Adarra jotzen ari omen zitzaion Mala Stranako jende zintzoari! Aspalditik gainera!

        Jendearen sumindura! Gizonak haserre bizian; minduak zeuden eta lotsatuak hain sinesberak izanaz.

        — Alu galanta! —zioen batek.

        — Egia da —segitzen zuen beste batek— ez duela inork ikusi igandeetan eskean. Ederki bazkaltzen ariko zen bere etxean, haragi erre eta guzti.

        Emakumeak artean duda-mudan zeuden. Vojtisek jaunaren aurpegia, esanak esan, sobera zintzoa iruditzen zitzaien.

        Baina beste zurrumurru bat ere zabaldu zen, are makurragoa: azken berrien arabera, bi alaba zituen, oso señoritatzat zutenak beren burua. Bata teniente baten andregaia zen eta besteak antzerkian lan egin nahi zuen. Ez ziren sekula ateratzen eskularrurik gabe eta Stromovkara joaten ziren.

        Horrek konbentzitu egin zituen emakumeak.

        Eta berrogeita zortzi ordu eskasetan —nolabait esateko—, erabat aldatu zen Vojtisek jaunaren zoria. Leku guztietan ezezkoa ematen zioten, «garai zailak» zirelako aitzakian. Garai batean janari-hondarrak gordetzen zizkioten etxeetan «ez zela deus sobratu» esaten zioten, edo, are makurrago: «pobreak gara, ez dugu deus izan dilistak besterik, baina hori ez da zuretzako moduko janaria». Kalean ume deabruek inguratu eta oihu egiten zioten: «dirudun, dun-dun!».

        Nire etxe aurrean nengoen larunbat batean Vojtisek jauna hurbiltzen ikusi nuen. Herzl jauna atarian zen, ohi bezala, ateko markoari bermatuta, mandar zuriarekin. Nahi gabe, beldur ulertezin batek harrapatua, lasterka etxera sartu nintzen eta ate-orrietako baten atzean gorde nintzen. Ate-orpoen ondoko zirrikitutik oso ongi ikusi ahal izan nuen Vojtisek jaun gizagaixoa.

        Dardarka zeraman kapelua eskuetan. Ez zekarren garai bateko irribarre zabala. Burumakur heldu zen, kalpar horixka banaturik.

        — Ave Maria, egun on Jainkoak! —agurtu zuen ahots urduriaz.

        Juxtutik ausartzen zen aurpegia altxatzera. Matrailak zuri-zuri zituen eta bere begiek galdua zuten dirdir guztia; oso nekatuak ziruditen.

        — A zer poza zu ikustea! —esan zuen Herzl jaunak—. Mesede ederra eginen zenidake hogei mila florin utzita. Ez izan deskuidurik, ez dituzu galduko eta; hipoteka baterako da, afera segurua. Orain ondoko etxea erosteko aukera dut, Beltxarga izenekoa eta...

        Ez zuen bukatu esaldia.

        Bat-batean Vojtisek jaunari malkoak isuri zitzaizkion bere begi izutuetatik.

        — Baina..., baina... —esan zuen negar-zotinka—, baina, gizon zintzoa izan naiz nire bizitza guztian!

        Pauso kolokaz kalea gurutzatu eta gazteluko atarian lur jo zuen. Burua beheratu, belaunetaraino ia, eta negarrez hasi zen, saminez.

        Nire aita-amen gelan sartu nintzen lasterka, gorputz osoa dardarka nuela. Ama zutik zegoen leiho aurrean, kalera begira, eta galdetu zidan:

        — Zer esan dio Herzl jaunak?

        Vojtisek jaunari begira gelditu nintzen, negarrez segitzen baitzuen. Ama merendua prestatzen ari zen eta, gibelera, leihora etorri zen, denbora-puska batean begiratu eta berriz joan zen, buruari eraginez, ikusten ari zenarekin konforme ez zegoela esanez bezala.

        Une hartan Vojtisek jauna poliki altxatu zen. Presaka amak ogi-xerra bat moztu, kafe-katilu baten gainean jarri eta laster atera zen. Deitu zion, eta esku-keinuak egin, baina Vojtisek jaunak ez zuen deus ikusi ez entzun. Nire ama, orduan, harenganaino aurreratu eta katilua eman zion. Vojtisek jaunak begiratu egin zion eta, handik puska batera, ahapetik, zezelka esan zion: «Jainkoak ordain diezazula!», eta gero gaineratu zuen: «barkatu, baina orain ezin dut deus irentsi».

        Aurrerantzean ez zuen berriz limosna eskatu Mala Stranan. Ibaiaz bestaldean ere ez zitekeen joan etxeetara: ez zuen ezagutzen ez jendeak ez poliziak. Hortaz, Gurutzearen Zaldunen plazatxoan finkatu zen, guardia militarren kuartelaren aurrean hain xuxen, zubitik hurbil. Hantxe ikusten nuen beti, ordu laurden bat libre izanda zubia gurutzatu eta ibaiaz bestaldera joaten ginenean Stare Mestoko liburudendetako erakusleihoko liburuak begiez irenstera. Kapelua beti lurrean izaten zuen, hanken aurrean, burua bularraldera makurturik, eskuetan arrosario bat, eta ez zion inori erreparatzen. Bere buru-soilguneak, matrailek eta eskuek galdua zuten aspaldi gabeko arrosa-kolore osasuntsua; aurpegiko azala horixka antxa zuen, eta ezin konta ahala zimurrez josia. Eta esanen dut... edo ez dut esanen? Baina... zergatik ez? Harrezkeroztik ez nintzen ausartu harengana hurbiltzera: pilareetan ezkutatzen nintzen, eta atzealdetik kapelura txanpon bat botatzen nion —lehenago ostegunero etxean jasotzen zuena—, eta berak ni ikusi gabe lasterrari ematen nion.

        Geroago, behin, zubian topatu nuen; polizia batek lagun egiten zion, Mala Stranara eramateko. Orduz geroztik ez nuen beste inoiz ikusi.

* * *

        Otsaileko goiz hotz eta lainotsua. Kanpoan, kalean, oraindik ilun; leihoak izotz-geruza lodi batek estaliak zeuden, eta bertan pare-pareko lurreko suaren dirdai horien isla ikusten zen. Etxe aurrean gurditxo baten gurpilen karraxka eta zakur batzuen zaunka-hotsak aditzen ziren.

        — Laster, seme; ekar itzak bi pinta esne —esan zidan amak—; baina ongi babestu lepoa.

        Kanpoan, bere gurdian igota, esneketaria zegoen, eta ondoan Kedlicky jauna, polizia. Gantz-kandela baten muturrak argia ematen zuen, lasai, poliziaren esku-argian.

        — Nor da? Vojtisek jauna? —galdetu zion andre esneketariak poliziari, eskuan zeraman burruntzaliarekin esneari eragiteari utzita (esneketariek legez debekatua bazuten ere burruntzaliaz esnea iraultzea lodiagoaren itxura izan zezan, andreak bazuen bat; baina arestian esan bezala, Kedlicky jauna oso bihotz onekoa zen).

        — Bai, andrea —erantzun zuen—. Gauerdia pasata aurkitu genuen Oujezden, artilleroen kuartelaren ondoan. Ordurako zurrun zegoen eta Karmeldarren komentuko hil-kaperan sartu genuen. Jaka zarpaildu bat eta galtza ziztrin batzuk besterik ez zeraman; azpian ez zuen atorrarik ere.

© Jan Neruda

© itzulpenarena: Fernando Rey