HAMARGARREN ATALA

        Arratsalde hartan bertan, Astaritak gomendatu bezala, auzoko komisariarengana joan nintzen Sonzognoren kasuaz nire aitorpenak egitera. Nazka handiz joan nintzen, Minori gertatutako guztiaren ondoren, poliziarekin eta poliziekin zerikusia zeukan edozerk ezinegon hilgarri batean jartzen ninduelako. Baina ordurako etsituta nengoen: denbora batez niretzat bizitzak bere zapore guztia galduko zuela ulertzen nuen.

        — Goizean espero zintugun —esan zuen komisariak, nire ikustaldiaren arrazoia azaldu nionean. Gizon jatorra zen, aspalditik ezagutzen nuen; eta, aita familiakoa eta berrogeita hamar urtetik gorakoa izan arren, aspalditik konturatuta nengoen begikoa baino zerbait gehiago nintzela berarentzat. Beragandik, batez ere sudurra gogoratzen dut, handia eta harroa, itxura malenkoniatsukoa. Ilea beti kizkurra zeukan, eta begiak erdi ezkutuan, ohetik jaiki berria balego bezala. Begi horiek, urdin bizi-biziak, mozorro baten atzetik bezala begiratzen zuten; haren aurpegi lodi, gorri eta pitzatuak beranduko laranja batzuen azala ekartzen zidan gogora: handiak dira, baina barruan mami iharra baino ez dago.

        Lehenago joaterik ez nuela izan esan nuen. Une batez begiratu zidan, bere aurpegi-azal haren atzeko begi urdinekin, eta gero, elkar adituaren itxuraz galdetu zuen: — Orduan, nola deitzen dun?

        — Nik al dakit, ba?

        — Bai, badakin.

        — Hitz ematen dizut —esan nuen esku bat bularrean jarrita—, Corso-an geldiarazi ninduen..., bere jokamoldean zerbait arraroa zegoela iruditu zitzaidan, egia da..., baina ez nuen jaramonik egin.

        — Eta nolatan, ba, zegonan bakarrik hire etxean, eta hi kanpoan?

        — Norbaitengana joateko presa handia neukan, eta bertan utzi nuen.

        — Berak, ordea, agenteei deitzera irten hintzela pentsatu zinan..., ba al hekien?... Eta zelatari lanetan ibili hintzela esan zinan oihuka.

        — Bai, badakit.

        — Eta ordaindu beharko huela.

        — Zer egingo diogu, ba!

        — Baina, ez al haiz konturatzen —galdetu zuen, zeharka begiratuz— hura gizon arriskutsua dela eta bihar, hire ustezko zelatari lanengatik mendekatzearren, beharbada tiro egingo dinala, agenteei egin zien bezala?

        — Konturatzen naiz, jakina.

        — Orduan, zergatik ez dun esan nahi izena?... Guk atxilotu eta horrela ahaztuko dun kezka hori.

        — Ez dakidala..., ai ene!..., etxera eramaten ditudan gizon guztien izena jakin behar al dut?

        — Guk, ordea —baieztatu zuen ahots ozenago batez, antzeztuz bezala, aurrerantz makurtuz—, bazekinagu bere izena.

        Azpikeria bat zela ohartu nintzen; eta lasai-lasai erantzun nuen: — Baldin badakizu, zergatik ari zara ni zirikatzen? Atxilotu, eta ahaztu dezagun.

        Une batez isilik begiratu zidan; bere begiak, kolokan eta aztoratuak, aurpegira baino areago gorputzera zuzentzen zirela konturatu nintzen; eta han ulertu nuen bere aspaldiko irrikak, bere gogoz kontra, lanarekiko ardurari kendu ziola lekua bere baitan. — Beste zerbait ere bazekinagu —jarraitu zuen—, tiro egin eta ihesi atera bada, horretarako arrazoi onak zituela.

        — A, ni ere seguru nago horretaz.

        — Baina hik badakin zeintzuk diren arrazoi horiek.

        — Nik ez dakit ezer..., izena ez badakit, nola nahi duzu gainerakoa jakitea?

        — Guk oso ondo zekinagu gainerako hori —esan zuen. Orain itsu-itsuan ari zen hizketan, beste zerbaitez pentsatuz bezala; eta seguru nengoen beranduegi baino lehen altxatu eta ondora etorriko zitzaidala. — Oso ondo zekinagu, eta atzaparra botako zionagu..., egun gutxi barru..., edo, ordu gutxi barru, beharbada.

        — Zuentzat hobe.

        Bera altxatu eta, susmatu bezala, mahaia inguratuz ondora etorri zitzaidan eta, kokotsa esku-barrenean hartuz, honela esan zidan: — Ai, ai, ai!..., dena dakin eta ez digun esan nahi..., zeren beldur hago?

        — Ez nago ezeren beldur —erantzun nuen—, eta ez dakit ezer..., eta gainera gorde esku horiek beren lekuan.

        — Ai, ai, ai! —errepikatu zuen. Baina mahai atzean eseri zen berriro, eta berriro hasi: — Zorionekoa haiz, nire begikoa haizelako eta badakidalako neska jatorra haizela...; ba al dakin, baina, zer egingo zuen beste batek hitz egin erazteko? Ziegan sartu..., aldi luzetxo batez..., edo bestela San Gallicanon sarrarazi.

        Nik zutik jarri eta honela esan nuen: — Bueno, zereginak ditut..., ez baduzu beste esatekorik...

        — Joan, ba..., baina kontuz ibili norekin ateratzen haizen..., politika izan, edo beste edozer izan.

        Hitz erdika esandako esaldi horiek entzun ez nituelako itxurak egin, eta presaka irten nintzen gelatxo ziztrin haietatik.

        Kalean nenbilela, Sonzognoz gogoratu nintzen berriro. Komisariak ziurtatu egin zidan ordurako susmatzen nuena: neuk salatu nuelakoan, Sonzognok mendekua hartu nahi zuela. Beldur handia sartu zitzaidan; ez niregatik, Minorengatik baizik. Sonzogno piztitzar amorratu bat zen, Mino nirekin aurkituz gero, hura ere hiltzeko zalantzarik ez zuen edukiko. Esan behar dut Minoren ondoan hiltzeko burutazioa atsegingarria gertatzen zitzaidala, gauza arraroa. Gertatuko zena ikusten nuela iruditzen zitzaidan: Sonzognok tiro egin eta ni beraren eta Minoren artean jartzen nintzen Mino babesteko, eta tiroa beraren ordez hartzeko. Baina ez zidan atsegin gutxiago ematen Mino ere zaurituta gertatzen zela eta geure odolak nahastuz elkarrekin hiltzen ginela pentsatzeak. Baina, pentsatzen nuen, hiltzaile berberak eta une berberean hiltzea ez zen elkarrekin geure burua hiltzea bezain ederra. Elkarrekin geure burua hiltzea maitasun handi batentzako moduko amaiera egokia iruditzen zitzaidan. Zimeldu baino lehenago lore bat moztea bezala zen; musika ezin ederragoa entzun ondoren isiltasunean ixtea bezala. Nik sarritan hartua nuen gogotan burua hiltzeko era hori, maitasuna usteldu eta zatartu aurretik denbora eteten duena eta oinazea ezin eramateagatik baino areago, gehiegizko pozagatik nahi eta burutzen dena. Mino bizikiegi, aurrerantzean maiteago izatea ezinezkoa izango zitzaidala beldur izateraino maite nuela iruditzen zitzaidanean, berez etorri zitzaidan biok elkarrekin geure burua hiltzeko burutazioa, berari musu eman edo laztan egiteko burutazioa etortzen zitzaidan bezain berez. Baina ez nion inoiz ere aipatu, banekielako elkarrekin burua hiltzeko, era berean elkar maitatu beharra dagoela. Eta Minok ez ninduen maite; edo, maite baninduen ere, ez ninduen bizitzen jarraitu nahi ez izateraino maite.

        Bizitasun handiz hausnartzen ari nintzen gauza guzti horietaz, etxerantz burumakur nenbilen bitartean. Bat-batean, ordea, zorabio antzeko zerbait etorri zitzaidan, goragale handia eta gorputz osoko ezinegon hilgarri bat. Kafetegi batean sartzeko astia izan nuen justu-justu. Etxetik pausu batzuetara nengoen, baina tarte labur hura lurrera erori gabe ibiltzeko indarrik ez nukeen izango.

        Mahaitxo baten aurrean eseri nintzen, kristalezko atearen atzean, eta begiak itxi nituen, alditxarraren menpe. Artean goragale handia neukan eta zorabiaturik nengoen, eta sentsazio hori areagotu egin zitzaidan kafe-makinaren lurrun-bafadekin, bitxiki urrun eta, halere, estugarri. Areto itxi eta berotu hartako epeltasuna aurpegian eta eskuetan sentitzen nuen, eta hala ere hotz handia nuela iruditzen zitzaidan. Zerbitzariak ezagutzen ninduen, eta mostradoretik oihu eginez galde egin zidan: — Kafe bat, Adriana andereñoa? —eta nik, begirik ireki gabe, baietz egin nuen buruarekin.

        Azkenik neure onera itzuli eta txurrutaka edan nuen zerbitzariak mahaitxoan jarria zidan kafea. Ez zen lehen aldia, egia esanda, azken garaietan alditxar hori nuela; baina oso arina izan zen beti, ia ohartu ezinezkoa. Ez nuen jaramonik egin, batez ere gertakari aparteko eta estugarriek galarazi zidatelako horretaz pentsatzea. Baina orduan, gogoeta eginez eta alditxar hura hil hartantxe nire gorputzean izandako gorabehera esanguratsu batekin lotuz, seguru nengoen azken bolada hartako nire susmoak, ukatuak beti eta nire kontzientziako zokorik ilunenetan geratuak beti, egiazkoak zirela. — Ez dago zalantzarik —pentsatu nuen halako batean—, familia izateko nago, segur aski.

        Kafea ordaindu eta kafetegitik irten nintzen. Sentitzen nuena oso korapilatsua zen eta gaur egun ere, hainbeste denboraren ondoren, ez zait erraza esatea. Ohartu naiz zoritxarrak ez direla inoiz bakarka etortzen; eta berritasun hura, beste garai batean eta beste zertzelada batzuetan pozez hartuko nuena, ezin nuen zoritxartzat baino hartu, egoera hartan. Baina, bestalde, nik, izatez, arimaren joera itzalezin eta misteriotsu batengatik, alderdi onak aurkitzen ditut baita gauzarik txarrenetan ere. Aldi hartan, alderdi hori ez zen aurkitzen zaila; haurdun daudela jakitean emakume guztien bihotza itxaropenez eta pozez betetzen duen berbera zen. Egia zen nire ume hura gerta zitekeen egoerarik okerrenean jaioko zela; baina, hala eta guztiz ere, nire umea zen, neuk egingo nuen, eta neuk haziko nuen, neuk gozatuko nuen. Ume bat ume bat da, pentsatu nuen; eta ez dago pobreziarik, egoera ikaragarri edo etorkizun beltzik, emakume bati, behartsua eta babesik gabea izanda ere, ume bat mundura ekartzeko pentsamenduarekin poztea galaraziko dionik.

        Gogoeta haiek lasaitu egin ninduten; hartara, une batez kezkaturik eta bihotza galdurik egon ondoren, berriro ere patxadaz eta konfiantzaz sentitu nintzen, beti bezala. Ginorekin maitasuna egin ote nuen jakitearren amak aspaldi-aspaldian arrastaka eramanez ikustarazi zidan sendagile gazteak kafetegitik hurbileko etxe batean zeukan kontsulta. Hara joatea eta aztertzeko esatea erabaki nuen. Goiz zen, itxarongelan ez zegoen inor zain; doktoreak gozoki hartu ninduen, ondo baino hobeto ezagutzen ninduen eta. Atea itxi nuen bezain azkar, han jakinarazi nion lasai-lasai: — Doktore jauna, ia seguru nago haurdun nagoela.

        Bera barrez hasi zen, nire ogibidea ezagutzen zuelako, eta: — Pena ematen al dizu? —galdetu zidan.

        — Ez daukat inolako penarik, pozik eta guzti nago.

        — Ikus dezagun.

        Nire alditxarrari buruzko galdera batzuk egin ondoren, bere ohatilako tela ziratuaren gainean etzateko esan, aztertu eta, gero, honela esan zidan alaitasun handiz: — Oraingoan bai.

        Poztu egin nintzen, nahigabe izpirik gabe eta bihotzeko lasaitasunez hartu nuelako nire susmoen baieztapena. — Nik banekien... —esan nuen—, seguru egotearren etorri naiz hona, batez ere.

        — Ba, seguru-seguru egon zaitezke.

        Pozez esku-igurtzika ari zen, aita bera izan balitz bezala, eta kulunkatu egiten zen, orain oin baten gainean, gero bestearen gainean, alai-alai eta niganako oniritziz beterik. Orain zalantza batek ziztatzen ninduen, eta ziurtatu nahi izan nuen. — Eta noizdanik? —galdetu nuen.

        — Bueno, ia bi hilabetetik..., gutxi gorabehera..., zergatik?... Jakin nahi al duzu nor izan den?

        — Badakit.

        Atera joan nintzen. — Zerbaiten beharra baldin baduzu, zatoz nigana —esan zidan atea irekitzeaz batera—, eta garaia iristen denean..., ahaleginak egingo ditugu txikitxoa ahalik eta egoerarik onenean jaio dadin—. Komisariak bezala, berak ere niganako joera handia zuen. Baina komisaria ez bezala, bera gustatzen zitzaidan. Beste inoiz azaldu dudan bezala, gazte eder bat zen, oso beltzarana, sendo eta osasuntsua, bibote beltzak zeuzkan, begi distiratsuak eta hortz zuriak, bizia eta alaia zen ehiza-zakur bat bezala. Sarritan joaten nintzen beragana aztertua izateko, hamabost egunean behin gutxienez, eta bitan edo hirutan, esker onez, inoiz ez zidalako ordain erazten, onartu izan nuen berarekin maitasuna egitea, lehenago etzan nintzen tela ziratuko ohatila haretxen gainean. Baina zuhurra zen eta, bihotz onez eginiko txantxaren bat kenduta, inoiz ez zizkidan bete erazten bere irrikak. Aholkuak ematen zizkidan; eta uste dut nitaz apur bat maitemindurik ere bazegoela, bere moduan.

        Nire umearen aita nor zen banekiela esan nion doktoreari. Egia esateko, une hartan, susmoa baino ez neukan, kontuak aterata baino areago, sen hutsez. Baina kaletik nenbilela, susmo hori ziurtasun bilakatu zen. Hain zuzen ere, ia bi hilabete lehenago nire logelako ilunpean egin nuen hilzori eta plazerezko garrasi luze hark atera zidan erakarpen eta ikara nahasketa hartaz gogoratu nintzen, eta seguru geratu nintzen Sonzogno baino ezin zela izan aita. Noski, ikaragarria zen jakitea Sonzogno bezalako hiltzaile bihotz-gabe izugarri harekin izango nuela ume bat, batez ere ume horrek aitaren antza eduki eta haren izaera edukitzeko arriskua zegoelako. Sonzogno zen, maite izan ninduten gizon ugarien artetik, benetan nitaz jabetu zen bakarra, maitasun sentimendu orotatik harantzago, nire haragiaren zokorik ilun eta gordeenean. Eta berari nion beldur-ikarak, eta neure burua gogoz kontra eskaini izanak ez zuen gezurtatzen, egiaztatzen baizik, jabetza horren sakontasun eta osotasuna. Ez Ginok, ez Astaritak, ezta Minok ere, beragana guztiz bestelako grina nuen arren, piztu zuten nire baitan jabetza-sentsazio hain egiazkorik, gorroto nuen sentsazioa, hala ere. Hori dena arraroa eta aldi berean ikaragarria iruditzen zitzaidan; baina berdin zen, sentimenduak dira ez ukatu, ez gezurtatu ez eta, neurri batean, aztertu ere ezin den gauza bakarra. Azkenik, ondorioz atera nuen maitasunak halako gizon batzuk eskatzen dituela, eta haur-egiteak beste batzuk; eta zuzena izan arren Sonzognorekin ume bat izatea, berdin-berdin zuzena zela bera gorrotatzea eta beragandik ihes egitea, eta, aldiz, Mino maitatzea, egiatan maite nuen bezala.

        Poliki igo nintzen nire etxeko eskaileretatik, orduan nire sabelean neraman bizitzaren pisuaz pentsatzen; ezkaratzean nengoela, egongelan hizketan ari zirela entzun nuen. Burua sartu eta harriturik Mino ikusi nuen, mahaiburuan eserita, bere ondoan eserita eta josi nahirik zegoen amarekin lasai berriketan. Erdiko lanpara bakarrik zegoen piztuta, kontrapisuz gora edo behera eraman zitekeena, eta egongelako zati handi bat itzalpean zegoen.

        — Arratsalde on! —esan nuen, nagi samar, aurrera sartuz.

        — Arratsalde on, arratsalde on! —esan zuen Minok, ahots gogaikarri eta zalantzakorrez. Aurpegira begiratu nion, begiak dizdiz zituela ikusi, eta mozkortuta zegoela pentsatu nuen. Mahai muturrean eskuzapi txiki bat zegoen, eta haren gainean birentzako kubiertoak, eta, amak beti sukaldean bakarrik jaten zuela jakinik, bigarren kubierto haiek Minorentzat zirela ulertu nuen. — Arratsalde on! —errepikatu zuen—, maletak ekarri ditut..., han daude..., eta zure amaren adiskide ere egin naiz..., ez al da egia, andrea, ezin hobeto konpontzen garela?

        Bihotza erori edo egiten zitzaidala sentitu nuen ahots eztenkari eta goibelkiro jostari hura entzutean. Aulki batera abaildu eta une batez begiak itxi nituen. — Zeuk diozu konpontzen garela... —entzun nion erantzuten amari—, baina Adrianaz gaizki esaka hasten bazara, ez gara sekulan konponduko.

        — Baina zer esan dut? —esan zuen Minok itxurazko harritu ahotsa jarriz—. Adriana egiten duen bizitzarako egina dagoela..., Adriana oso ondo aurkitzen dela bizitzan..., gauza txarra al da hori?

        — Baina ez da egia —entzun nion kontra egiten amari—, Adriana ez dago egina egiten duen bizitzarako..., bere edertasunarekin zerbait hobea merezi zuen, askoz hobea...; ba al dakizu Adriana auzoko neskarik ederrenetako bat dela, Erroma osokoa ez esateagatik?... Beste neska askok, bera baino itsusiagoak izanda ere, fortuna egiten dutela ikusten dut..., eta Adriana, aldiz, erregina bat bezain ederra izanda, ezer ez..., baina nik badakit zergatik.

        — Zergatik?

        — Zintzoegia delako..., horrexegatik..., ederra eta zintzoa delako...; ederra eta gaiztoa izanez gero, gauzak bestela joango lirateke, ikusiko zenuke.

        — Tira, tira —esan nuen, eztabaida horrekin eta, batez ere, Minoren hitz egiteko moduagatik nazkatuta, amari adarra jotzen zebilela baitzirudien—, gosetuta nago..., oraindik ez al dago pronto?

        — Oraintxe dago pronto—. Ama jostekoa mahaian utzi eta azkar atera zen. Ni altxatu eta sukaldera sartu nintzen bere atzetik.

        — Zer, ostatu bat jarri behar dinagu, ala? —marmaratu zuen, bere ondora iritsi nintzen bezain laster—. Etxeko jauna balitz bezala etorri dun..., hire gelan fardelak sartu ditin..., eta gastuetarako sosak eman zizkidan.

        — Eta ez al zaude pozik?

        — Lehen bezala nahiago.

        — Bueno, ba, egizu kontu senar-emaztegaiak garela..., gainera, aldi baterako da, egun gutxiko kontua, ez da betirako egongo hemen—. Beste gauza batzuk gaineratu nituen, bera lasaitzearren, besarkatu nuen eta gero egongelara itzuli nintzen.

        Alditxo batez gogoratuko dut etxean Minok, amak eta hirurok egin genuen afari hura. Mino txantxetan ari zen etengabe, gustura asko jaten egon arren. Baina bere txantxa haiek izotza baino hotzagoak eta limoia baino garratzagoak iruditzen zitzaizkidan. Argi zegoen pentsamendu bakarra baino ez zuela, eta arantza haragian bezala sartua zuela, eta txantxa haiek ezten hori mugitu eta barrurago sarrarazi eta, horrela, oinazea areagotu besterik ez zutela egiten. Astaritari esan zionari buruzko pentsamendua zen; eta, egiatan, ez nuen inoiz ikusi oker egin izanaz damutuagorik zegoen inor. Hori bai, txikia nintzela apaizek erakutsi zidatenaren alderantziz, damuak errua garbitzen duela alegia, bere damu hark bukaera gabea zirudien, irteerarik eta onerako ondoriorik gabea. Ikaragarri sufritzen ari zela konturatzen nintzen, eta neurri berean sufritzen nuen nik beragatik, eta beharbada gehiago ere, bere oinazeagatik ez ezik, hura galarazteko edo, behintzat, arintzeko nire ezintasunagatik ere sufritzen nuelako.

        Isilik jan zen lehen platera. Gero amak, zutik zerbitzatu arren, ez dakit zer esan zuen haragiaren prezioaz eta Minok, orduan, burua altxatuz: — Ez kezkatu, andrea..., hemendik aurrera neu arduratuko naiz..., lanpostu ona edukiko dut laster.

        Ia itxaropentsu jarri nintzen, iragarpen hori entzutean. Eta amak: — Zein lanpostu?

        — Lanpostu bat polizian —erantzun zuen Minok gehiegizko seriotasun atsekabetu batez—, Adrianaren adiskide batek lortuko dit..., Astarita jaunak.

        Labana eta tenedorea utzi eta tinko-tinko begiratu nion. Baina aurrera jarraitu zuen: — Polizian sartzeko guztiz egokia naizela konturatu dira.

        — Hala izango da —esan zuen amak—, baina niri poliziak ez zaizkit inoiz gustatu..., garbitzailearen semea ere, hemen azpikoa, egin da guardia...; ba al dakizu zer esan dioten ondoan, porlan almazenetan lan egiten duten mutilek? «Hoa hemendik, hemendik aurrera ez haugu ezagutzen...», eta gainera gaizki pagatzen diete—. Ahoa zimurtu zuen eta, platera aldatu ondoren, haragi erretilua eskaini zion.

        — Baina ez da hori —ihardetsi zion Minok, haragia bere platerera zerbitzatuz batera—, lanpostu garrantzitsua da..., kontuz ibili beharrekoa..., sekretua...; ze arraio!, ez dut alferrik ikasi..., ia lizentziatuta nago..., hizkuntzak dakizkit...; pobreak dira guardia bihurtzen direnak, ez ni bezalako jendea.

        — Hala izango da —errepikatu zuen amak—. Hartu hau —gaineratu zuen, haragi pusketarik handiena nire platerean jarriz.

        Eta Minok: — Ez da hala izango..., hala da.

        Une batez isildu, eta berriz hasi zen hizketan: — Gobernuak badaki asmo txarreko jendea nonahi dagoela..., ez bakarrik klase pobreen artean, baita aberatsen artean ere...; aberatsak zelatatzeko ongi hazitako pertsonak behar dira, haiek bezala hitz egiten dutenak, haiek bezala janzten direnak, haiek bezala portatzen direnak, hau da, haientzat fidatzeko modukoak izaten dakitenak...; hori egingo dut nik..., paga ona edukiko dut, lehen mailako hoteletan biziko naiz, tren-oheetan egingo ditut bidaiak, jatetxerik onenetan jango dut, modako jostun batek egindako jantziak izango ditut, luxuzko hondartzetara eta mendi-lekurik ospetsuenetara joango naiz..., zer arraio!.... nor uste duzue naizela?

        Amak ahoa zabalik begiratzen zion orduan. Distira guzti haiek itsutu egiten zuten. — Orduan isilduko naiz —esan zuen azkenik.

        Jaten amaitua nuen. Halako batean ezinezkoa iruditu zitzaidan komedia goibel moduko hura ikusten geratzea. — Nekatuta nago —esan nuen tupustean—, hara noa—. Jaiki eta egongelatik irten nintzen.

        Nire gelan nengoela, ohean eseri eta, kukubilkaturik, malkoak ateratzen hasi zitzaizkidan isilik, aurpegian zabaldurik neuzkan atzamarren artetik. Minoren oinazeaz eta jaio behar zuen haurraz ari nintzen pentsatzen, eta bi gauza horiek, oinazeak eta haurrak, beren kasa hazten zirela iruditzen zitzaidan, nire menpe ez zegoen eta inola ere ezin kontrola nezakeen indar batez hazi ere, eta bizirik zeu dela, eta ordurako ez zegoela zer eginik. Handik lasterrera Mino sartu zen, ni azkar zutitu eta buelta erdi bat egin nuen gelan, begiak bustita nituela ez erakusteko eta lehortzeko astia izateko. Zigarro bat piztuta zuen berak, ohean etzan zen, ahoz gora. Bere ondoan eseri nintzen. — Mino, mesedez... —esan nion—, ez berriro horrela hitz egin amari.

        — Zergatik?

        — Ez duelako ezer ulertzen..., nik, ordea, ulertzen dut, eta zure hitz bakoitza bihotzean orratz bat sartuko bazenit bezala da.

        Ez zuen ezer esan eta isilik erretzen jarraitu zuen. Tiradera batetik nire alkandora bat atera, jostorratz bat eta hari-karrete bat hartu eta, ohean eseri ondoren, lanpara ondoan josten hasi nintzen, ezer esan gabe. Ez nuen hitz egin nahi, hitz eginez gero, ohiko gauza horretaz hizketan hasiko ote zen beldur nintzelako, eta espero nuelako isilik egonda ahaztu eta ez zuela berriro horretaz pentsatuko. Josteko lanak begiekin oso adi egotea eskatzen du, baina libre uzten du gogoa, lanbide hori duten emakume guztiek dakiten bezala. Josten aritu arren, nire pentsamendua irakiten zegoen, batetik bestera, nire buruan, edo hobeto esanda, hariarekin ehunduratik pasatzen eta berriz pasatzen nuen jostorratzaren antzera, bazirudien nire gogo barruko ez dakit zein ebaki edo ertz josten ari zela. Ordurako neuk ere Minoren obsesio berbera neukan, eta ezinbestez pentsatzen nuen Astaritari esan zionaz, eta hortik etorriko ziren ondorioez. Baina ez nuen horretaz pentsatu nahi; beldur nuelako, pentsatuz gero, auskalo nondik eta nora, bera horixe pentsatzera behartuko nuela eta, horrela, nire gogoz kontra bere oinazea areagotzen eta mantentzen lagunduko nuela. Horregatik beste zerbaitez pentsatu nahi izan nuen, zerbait argi, alai eta arinez, eta nire arimaren indar guztiarekin bideratu nuen nire gogoeta jaio behar zuen haurrarengana, hura baitzen nire bizitzako alderdi pozgarri bakarra, hain ikaragarri tristeak ziren beste hainbaten artean. Hiru edo lau urterekin nolakoa izango zen imajinatu nuen, horixe baita adinik onena, inoiz baino politagoak eta ederragoak direlako orduan, eta zer nolako gauzak esan eta egingo zituen eta nola hazi behar nuen pentsatuz berriro alaitzen nintzela sentitu nuen, espero bezala, eta une batez ahaztu egin nituen Mino eta bere oinazea. Alkandora josten amaitu nuen eta, konpondu beharreko beste arropa bat hartu arren, burutik pasatu zitzaidan ondoko egunetan haurrarentzako arropak josiz arindu ahalko nuela Minorekin igaro behar nituen ordu luze haietako tentsioa. Hori bai, berak ez zuen horretaz konturatu behar, bestela aitzakia bat aurkitu beharko nuen. Ume baten zain zegoen gure etxekoneko batentzat egiten nuela esatea pentsatu nuen, eta ona iruditu zitzaidan aitzakia hura, are gehiago ordurako noizbait hitz egin niolako Minori emakume hartaz eta bere pobreziaz. Burutazio horiek hainbesteraino urrundu zituzten nire kezkak, non ia konturatu gabe ahapeka kantatzen hasi bainintzen. Ez naiz kantari txarra, nahiz eta nire ahotsa indartsua ez izan; eta oso doinu gozoa daukat, hitz egiten dudanean ere nabaritzen zaidana. Orduan puri-purian zegoen kantu bat kantatzen hasi nintzen: «Villa triste». Begiak altxatzen nituenean, haria hortzekin ebakiz, Mino niri begira zegoela ikusi nuen. Orduan, berarentzat hain larria zen une batean kantatzeagatik beharbada errieta egingo zidala pentsatu, eta isildu egin nintzen.

        Niri begira zegoen, eta gero: — Jarraitu kantatzen —esan zuen.

        — Gustatzen al zaizu nik kantatzea?

        — Bai.

        — Baina ez dakit ondo kantatzen.

        — Berdin dio.

        Josteari berriro ekin eta berarentzat kantatzen hasi nintzen. Mundu honetako neska guztien antzera, ez ziren gutxi ezagutzen nituen kantuak; are gehiago, nire errepertorioa zabal samarra ere bazen, oso buru ona dudalako eta txikitan ikasitakoak ere gogoratzen nituelako. Denetik pixka bat kantatu nion, eta kantu bat amaitu orduko beste bati erasotzen nion. Hasieran ahapeka kantatu nuen, gero, atsegin hartuz, ozenki eta ahal nuen sentimendu guztiarekin. Kantua kantuaren atzetik zihoan, denak desberdinak, eta nik, bat kantatzen egon arren, ondoan kantatu behar nuenaz pentsatzen nuen. Berak aurpegian lasaitasuna azaltzen zuela aditzen zidan eta pozik nengoen bere barneko har hura ahazten laguntzen niolako. Baina aldi berean gogoratzen nuen, neskatila nintzelarik, halako egun batean ez dakit zein jostailu, biziki maite nuena, galdu eta horregatik etengabe negarrez ari nintzelako, kontsolatzearren, ama nire ohe gainean eseri eta zekizkien gauza apur haiek kantatzen hasi zela. Gaizki kantatzen zuen, ahots desentonatuaz, baina, hala ere, hasieran, nire kezkak ahaztu eta adi geratu nintzaion, Minok niri aditzen zidan bezalaxe. Baina gero, bigarren une batean, jostailua galdu nuelako burutazio hura mingostasuna jariatzen hasi zen poliki amak eskaintzen zidan ahazmen-edari hartara, eta azkenerako den-dena pozoitu zuen, kontrajartze hargatik jasanezin ere bihurtzeraino. Eta hala, ez bat eta ez bi, negarrez hasi nintzen berriro, eta ama, pazientzia galdurik, argia itzali eta joan egin zen, ni neure gogara negarrez utziz ilunpean. Seguru nengoen nire kantu haren eztitasuna igaro ondoren, ezinbestez berriro sentituko zuela lehengo pena, askoz ere bortitz eta erresumingarriago bihurtua, nire kantuen azalkeriaren eta sentimentalismoaren aldean; ez nengoen oker. Ia ordubete neraman kantuan, berak zakarki moztu eta honela esan zidanean: — Nahikoa da..., aspertzen naute zure kantuek—. Gero, ni bezala kuzkurtu zen lo egiteko, niri bizkarra emanez.

        Espero nuen purrustada hura, eta ez nintzen larregi mindu. Gainera, ordurako, gauza zantarrak baino ez nituen espero; eta alderantziz izateak harritu egingo nindukeen. Ohetik jaiki eta jositako arropak beren lekuan uztera joan nintzen. Ondoren, beti tutik ere esan gabe, erantzi eta, mantak altxatuz, Minok ohean libre uzten zidan aldean sartu nintzen. Denbora luzean geratu ginen horrela, bizkarrez bizkar, isilik. Banekien ez zegoela lo eta gauza hartaz ari zela pentsatzen; eta hori jakiteak, nire ezintasun sentsazio zorrotzarekin batera, burutazio nahastu eta etsitu zurrunbilo bat sortarazten zuen nire gogoan. Saihets baten gainean etzanda nengoen eta, pentsatzen nuen bitartean, nire aurrera zuzentzen nituen begiak, logelako izkina batera. Medolaghi andre alargunaren etxetik Minok ekarritako bi maletetako bat ikusten nuen, larru horizkoa eta zaharra, kolore askotako ostatu-etiketez betea. Etiketa haien artean bazegoen bat itsaso urdina, harkaitz gorri handi bat eta «Capri» hitza zituena errektangulu batean. Itzalpe hartan, nire logelako traste ilun eta itsuen artean, mantxa urdin hura argitsua iruditzen zitzaidan, mantxa bat baino areago ia-ia zulo bat, zeinen bidez zelatatzen bainuen urruneko itsaso haren mutur bat. Itsasminak hartu ninduen bat-batean, itsasoa oso alai eta bizia delako, hartan objektu oro, baita ustelena eta itxuragabeena ere, garbitzen, leuntzen, biribiltzen eta eder eta mantxagabe bihurtu arte fintzen delako. Ben maite izan dut itsasoa, baita Ostiakoa ere, etxe-etxekoa eta jendez bete-betea; eta itsasoa ikustean halako askatasun sentsazioa izaten dut beti, begiak baino areago belarriak horditzen dizkidana, haren olatuen gainean denborarik gabeko musika liluragarri baten notak balebiltza bezala etengabe. Itsasoaz hasi nintzen pentsatzen, bere uhin gardenak bizi-biziki deseatuz, gorputza ez ezik, arima ere garbitzen dutela baitirudi, jario hark ukitzen duenean arintzen eta pozez betetzen delarik. Nire artean esan nuen Mino itsasora eraman ahal izanez gero, beharbada neurrigabetasun hark, etengabeko mugimendu hark, etengabeko orroa hark edukiko zutela nire maitasunak, berak bakarrik, lortu ezin zezakeen ondorioa. — Caprin egon al zara inoiz? —galdetu nion halako batean.

        — Bai —berak erantzun bueltatu gabe.

        — Ederra al da?

        — Bai..., oso-oso ederra.

        — Aizu —esan nuen ohean bueltatuz eta bere lepo inguruan beso bat sartuz—, zergatik ez goaz Caprira?... Edo itsas bazterreko beste lekuren batera?... Hemen Erroman geratuz gero, gauza penagarriez baino ez duzu pentsatuko..., beste leku batean, beste aire batekin, seguru nago dena beste era batera ikusiko duzula...; orain ikusten ez dituzun hainbat gauza begien aurrean azalduko litzaizkizuke..., seguru nago oso onuragarria izango litzatekeela zuretzat.

        Ez zuen berehala erantzun, eta hausnartzen bezala geratu zen. Gero, ordea: — Ez dut itsasora joan beharrik..., hemen ere ikus nitzake gauzak beste era batera, zuk diozun bezala...; nahikoa litzateke egin dudana onartzea, gomendatzen duzun bezala..., eta segituan gozatuko nituzke zerua, lurra, zu, dena...; zer uste duzu, ez dakidala mundua ederra dela?

        — Ba orduan —esan nuen irrikaz—, onartu..., zergatik ez?—. Barrez hasi zen. — Lehenago pentsatu behar zen..., zuk bezala egin..., hasieratik onartu..., elizetako eskaileretan eguzkitan berotzen diren eskaleek ere onartu dute hasieratik..., niretzat beranduegi da.

        — Zergatik baina?

        — Badira onartzen dutenak eta onartzen ez dutenak..., bistan da ni bigarren horien artekoa naizela...

        Zer esan ez nekiela, isilik geratu nintzen. — Orain, itzali argia... —gaineratu zuen handik gutxira—, ilunpean biluztuko naiz..., lotarako ordua da, nik uste.

        Obeditu nuen eta bera, ilunpean, biluztu eta ohean sartu zen, nire ondora. Ni bere aldera bueltatu eta besarkatu nahi izan nuen. Baina berak hitzik esan gabe atzera bota eta ohe bazterrean kuzkurtu zen, bizkarra emanez. Keinu horrek mingostasunez bete ninduen eta neu ere kuzkurtu nintzen, arima gabetasunak jota nuela, loaren zain. Baina berriro hasi nintzen itsasoaz pentsatzen eta itota hiltzeko irrika handia izan nuen. Une batez bakarrik sufrituko nukeela pentsatu nuen, gero nire gorputz arimagabea ur azalean geratuko litzatekeela luzaroan, olatu batetik bestera, zeruaren azpian. Itsas hegaztiek mokoka egingo lidakete begietan, eguzkiak bularra eta sabela kiskali eta arrainek bizkarra marruskatuko lidakete. Azkenik hondora joango nintzateke, buruz behera eroriz korronte hotz urdin baterantz, zeinek eramango baininduke, hilez hil eta urtez urte, itsas hondora, itsaspeko harkaitz, arrain eta algen artetik, eta ur gazi eta garbi asko eta asko pasatuko zen nire bularraren gainetik, nire sabelaren gainetik, nire hanken gainetik, poliki-poliki nire haragia berarekin eramanez, ni gero eta gehiago leunduz eta mehetuz. Eta azkenik, olaturen batek, egunen batean, zalaparta handiz jaurtiko ninduke hondartzaren batera, hezur zuri eta hauskor bakan batzuetara murriztua. Atsegingarria gertatzen zitzaidan ileetatik itsas hondora arrastaka eramana izango nintzela pentsatzea, atsegingarria zitzaidan egun batean, itsasertzeko harri leunduen artean, giza itxurarik gabeko hezur apur batzuetara murriztua izango nintzela pentsatzea. Eta beharbada baten bat ibiliko zen nire hezurren gainean, hauts zuri bihurtuz. Irrikaz beteriko gogoeta triste horiekin lokartu nintzen azkenik.

© Alberto Moravia

© itzulpenarena: Koldo Biguri