Alberto Moravia - Erromako emakumea

BEDERATZIGARREN ATALA

Ministeriotik kanpoan, presaka ibili nintzen inguruko plaza bateraino, ihesean bezala. Plaza erdian nengoenean bakarrik konturatu nintzen ez nekiela nora joan, eta gordelekua non aurkituko nuen pentsatzen hasi nintzen. Hasieran Gisella etorri zitzaidan gogora; baina bere etxea urrun zegoen, agortuta nengoen eta ezin nintzen belaunen gainean zutik egon. Bestalde, ez nekien oso seguru Gisellak gustura hartuko ote ninduen etxean. Zelinda geratzen zen, ihes egiten nuen bitartean amari aipatu nion gela-alokatzailea. Zelinda nire adiskidea zen eta, gainera, bere etxea hurbil zegoen: harengana joatea erabaki nuen.

Zelindaren etxea, antzeko beste eraikuntza batzuk bezala, geltoki ondoko plazara begira egina zegoen eraikuntza hori batean zegoen. Zelindaren etxeak bazuen bereizgarri bat, alegia, goiz argitan ere iluntasunik beltzenean murgildutako eskailera batzuk zituela. Igogailurik ez, leihorik ez, ia ilunpean igo behar, eta, noizean behin, eskutokiari indarrez helduz jaisten ziren pertsonen itzal ilunekin topo egiten zen. Beti-beti sukalde kiratsa zegoen airean; baina aspaldi itzalitako sukaldea zen, nonbait, hango lurrinek nahi adina denbora izan zutelako aire izoztu eta ilunpetsu hartan usteltzeko. Hankak ahulduta eta bihotza goragale nituela igo nintzen luzetsitako maitaleren baten ondo-ondoan hainbat aldiz igotako eskailera haietatik; eta Zelindari, irekitzera etorri zitzaidanean, honela esan nion: — Logela bat behar dinat..., gaur gauerako.

Zelinda emakume sendoa zen, heldu-heldua ez, beharbada, baina bai loditasunagatik behar baino lehen zahartua. Oinetan hezueria zuen, masailetan gorritasun osasungaitza, begiak urdinak, lausotuak eta negartsuak, eta ile hori urriak beti orraztu gabe, iztupa bezalako tximatan eroriak, baina, halere, aurpegian ez dakit nolako grazia maitekor bat geratzen zitzaion, eguzkia sartzean ur geldian isla bat geratzen den bezala. — Bazeukanat logela bat —esan zuen—, bakarrik al hator?

— Bai, bakarrik.

Barrura sartu nintzen, bera atea itxi eta balantzaka joan zen nire aurretik, txiki eta zabal, bata zahar batez jantzirik, mototsa erdi deseginda eta horkilak beren lekutik aterata zituela, sorbalden gainean zintzilik. Pisua izoztuta eta ilunpetan zegoen, eskailerak bezala. Baina sukalde usaina berria zen, une hartan egosten ari zen janari on eta garbiarena zirudiena. — Afaria prantatzen ari nindunan —azaldu zuen, buelta emanez eta irribarre eginez. Zelindak orduka alokatzen zituen logelak, eta maite ninduen, neuk ere ez dakit zergatik; eta askotan, nire ohiko bisiten ondoren, berarekin berriketan egonarazi eta gozokiak eta patarra ateratzen zizkidan. Ezkongai zegoen, eta inork ez zuen inoiz maite izan, nonbait, loditasunak gaztetandik itxuragabetu zuelako: nire maitasunen berri eskatzeko agertzen zituen lotsa, jakin-min eta trakeskeriak salatzen zuten bere birjinitatea. Bekaizkeriarik eta gaiztakeriarik gabea zen bera, uste dut isilpean penaturik zegoela bere logeletan ikusten zuena ez zuelako inoiz egin; eta, logelak alokatzeko bere ogibidean, irabazia baino areago, maitasun harremanen paradisu debekatutik erabat kanpo ez sentitzeko irrika, oharkabekoa beharbada, ikusi behar zela.

Pasabide bukaeran ondo ezagutzen nituen bi ate zeuden. Zelindak ezkerrekoa ireki eta nire aurretik sartu zen. Kristal zuriko tulipak zituen hiru besotako lanpara piztu eta leihatilak ixtera joan zen. Logela handia eta garbia zen. Baina bazirudien garbitasunak errukirik gabe salatzen zituela gela janzten zuten gauzen pobrezia eta urritasuna: ohepeko alfonbretako urradurak, kotoizko ohe-gainekoaren adabakiak, ispiluetako herdoila, garbitzeko palangana eta pitxarretako mailatuak. Nire ondora etorri eta, niri begira, honela galdetu zidan: — Ez al hago ondo?

— Oso ondo nagon.

— Baina zergatik ez dun heure etxean lo egiten?

— Ez neukanan gogorik.

— Ea asmatzen dudan —esan zuen aire zuhur eta maitekorrez—: nahigaberen bat daukan..., norbait espero zunan eta ez dun etorri.

— Litekeena dun.

— Ea arrazoia dudan orain ere...; norbait hori azkenengoan hirekin etorri zen ofizial beltzaran hura dun.

Ez zen Zelindak antzeko galderak egiten zizkidan lehen aldia. — Arrazoia daukan..., eta? —erantzun nuen, nola edo hala, eztarria larritasunak estuturik nuela.

— Ezer ez..., baina, ikusten?, berehala ulertu dinat..., lehen begiradatik igarri dinat zer heukan...; baina ez horrela Jarri..., ez badun etorri, bere arrazoiak izango ditin..., militarrak, badakin, ez zeuden libre...

Ez nuen ezer esan. Berak une batez begiratu zidan. Gero, aire zalantzatsu, maitekor eta lausengariaz: — Afaldu nahi al dun nirekin?... Afari ona zegon.

— Ez, eskerrik asko —erantzun nuen azkar—, jan dinat dagoeneko.

Berak berriro begiratu eta, laztan gisa, masaileko txiki bat eman zidan. Gero, izeba zaharrek beren iloba gaztetxoei hitz egitean daukaten aurpegiera prometatzaile eta misteriotsua jarriz: — Orain gauza bat emango dinat, eta seguru nagon ez didanala ezetz esango—. Patrikatik giltza-pilo bat atera, komodinera joan eta tiradera bat ireki zuen, niri bizkarra emanda.

Soingainekoa irekita neukan, eta esku bat gerrian, eta bizkarra mahaiaren kontra jarria nuela, Zelinda bere tiradera barruan haztatzen ari zela ikusten nuen. Gogora etorri zitzaidan Gisella sarritan etortzen zela logela hartara bere maitaleekin, bai eta Zelindak ez zuela Gisella maite ere. Ni neu nintzelako maite ninduen, eta ez mundu guztia maite zuelako. Poztu egin nintzen. Azken linean, pentsatu nuen, munduan ez zeuden poliziak, ministerioak, kartzelak eta antzeko beste gauza anker eta arimagabeak bakarrik. Bien bitartean, Zelindak tiraderan bilatzeko lanak amaitu zituen. Arreta handiz itxi, eta nire ondora etorriz, han hasi zitzaidan: — Hara ba, honi ez dion ezetzik esango, ez horixe!—, eta zerbait utzi zuen mahai gaineko oihalean. Begiratu eta bost zigarro zirela ikusi nuen, on horietakoak, urrezko muturra daukatenak; haiekin batera, karamelu batzuk, beren koloreko paperetan bilduak, eta lau almendrazko gozoki txiki, koloreko fruitu itxurakoak. — Gustatzen al zaizkin? —galdetu zuen, berriro ere masaileko txiki bat emanez.

— Bai, gustatzen zaizkidan, eskerrik asko —esan nuen totelka, mozturik.

— Ez horregatik, ez horregatik..., eta zerbaiten beharra baldin badaukan, deitu, ez eduki beldurrik.

Bakarrik geratu nintzenean, hoztu-hoztuta eta oso asaldaturik sentitu nintzen. Ez nintzen logale eta ez nuen oheratu nahi; bestalde, logela izoztu hartan, zeinetan neguko hotzak aspaldiko urteetatik kontserbatua baitzirudien elizetan edo sotoetan bezala, ez zegoen beste zereginik. Hara joan nintzen aurreko aldietan ez zen inoiz horrelako arazorik azaldu: bai nik, bai laguntzen ninduen gizonak izarapean sartu eta elkar berotu besterik ez genuen nahi; eta nahiz bigarren eskuko maitale haiekiko inolako sentimendurik ez izan, maitasun ekintzak berak menpe hartu eta bere magian murgiltzen ninduen. Orain sinestezina iruditzen zitzaidan hain gauza pobreen artean, hain izoztutako aire batean maitatu izana eta maitatua izana. Jakina, aldi guztietan zentzuen suak engainatu gintuen nire lagunak eta biok, hain zentzugabeki arrotzak ziren objektu haiek atsegingarri eta ezagun bihurtuz. Burutik pasatu zitzaidan nire bizitza, Mino berriro ikusi ezin izanez gero, ez zatekeela logela haren aldean oso desberdina izango. Era objektiboan begiratuz gero, ameskeriarik gabe, nire bizitzak ez zeukan ezer ederrik ez eta nire-nirerik ere; are gehiago, Zelindaren logelaren antzera, gauza zaharkitu, zantar eta hotzez osatua zegoen. Hotzikara batek astindu ninduen, eta poliki-poliki biluzten hasi nintzen.

Izarak hozturik zeuden, eta hezetasunez bustirik bezala; hartara, etzan nintzenean, haietan, buztin bustian bezala, nire gorputzaren tankera inprimatzen nuela iruditu zitzaidan. Denbora luzean, izarak poliki berotzen ziren bitartean, nire gogoetetan sarturik egon nintzen. Sonzognoren kasuan murgildu, eta gertakari goibel haren motiboak eta ondorioak aztertzen hasi nintzen. Orain Sonzognok neuk salatu nuela uste zuen, noski, eta, zalantzarik gabe, itxura guztien arabera, hala zen. Baina itxurak bakarrik al ziren? Bere esaldi hura gogoratzen nuen, alegia: «Iruditzen zaidan atzetik dabilkidala norbait»; eta, azkenik, apaizak hitz egin ez ote zuen galdetzen nion neure buruari. Ez zirudien; baina ordura arte ezerk ez zuen gezurtatu.

Artean ere Sonzogno gogoan nuela, ihes egin ondoren nire etxean gertatutakoa imajinatzen hasi nintzen: Sonzogno zain zegoen, luzetsita, berriro janzten zen, agenteak sartzen ziren, Sonzognok pistola atera, abisatu gabe tiro egin eta ihesari ematen zion. Sonzognoren krimenaz pentsatu nuenean bezala, nire irudipenaz berregindako ekintza haiek halako atsegin ilun eta asegaitz bat ematen zidaten. Nire irudipenak behin eta berriro eskaintzen zidan tiroketaren ikuskizuna, eta maitasunez laztantzen nituen haren xehetasunak; eta, zalantzarik ez, agenteen eta Sonzognoren artetik, Sonzognoren alde nengoen nire arima guztiarekin. Pozez dardarka hasten nintzen zauritutako agentea lurrera erortzen ikustean, lasaitasun hasperen bat egiten nuen Sonzogno ihesi ikustean, estuturik bere atzetik nindoan eskaileretatik behera, ez nintzen lasaitzen kale zabaleko ilunpe urrunetan desagertzen ikusi arte. Azkenik, zinematografia moduko hartaz nekatu eta argiak itzali nituen.

Beste aldietan, ohea aldameneko gela batera ematen zuen ate baten kontra jarria zegoela ohartu nintzen. Argiak itzali orduko ikusi nuen ate alderdiak banatuta zeudela eta, goitik behera, argi marra bat sartzen uzten zutela. Ukondoetan bermatuz, burko gainean jarri, burua ohe-buruko burdina kizkurren artetik pasatu, eta begia zirrikituan jarri nuen. Ez nuen ikusminagatik egiten, aldez aurretik banekielako zer ikusi eta entzungo nuen tarte horretatik; nire burutapenen eta bakardadearen beldurrak bultzatzen ninduen aldameneko gelan laguntasuna bilatzera, zelatan bazen ere. Baina aldi luze batez ez nuen inor ikusi: zirrikitu aurrean mahai biribil bat zegoen; lanparako argia mahai horretara erortzen zen goitik, eta atzean armairu-ispilu baten isla sumatzen nuen. Baina hitzak entzuten nituen: oso ondo nekizkien betiko hitzak ziren, jaioterriari, adinari eta izenari buruzko betiko galderak. Emakumearen ahotsa lasaia eta isila zen, gizonarena, ordea, premiatzailea eta asaldatua. Logelako zoko batean ari ziren hizketan, beharbada ohean zeuden. Ezer ikusi gabe begiratu eta begiratu, min handia sortu zitzaidan garondoan, eta erretiratzera nindoala, han azaldu zitzaidan emakumea, mahaiaz bestaldean sartzen, itzalpean zegoen ispiluaren aurrean. Niri bizkarra emanda zegoen, zutik, biluzik, baina, mahaiagatik, gerritik gora baino ez zen ikusten. Oso gaztea zen, nonbait; ile adats kizkurren azpian, bizkarra ahul, gogor, graziarik gabe azaltzen zen, zurbiltasun anemiko batez. Segur aski hogei urte ere ez zituela, baina ordurako bularrak eroriak zituela eta beharbada ama zela pentsatu nuen. Geltoki inguruko udal zuhaiztietan, sonbreirurik gabe eta askotan berokirik gabe, gaizki pintaturik eta zarpailduta, oinak zapata ortopediko handietan sarturik aurrera eta atzera ibiltzen diren neskatila gose haietako bat izango zela pentsatu nuen. Barre egitean hortz-hobiak ikusiko zitzaizkiola pentsatu nuen. Gogoetatu gabe pentsatzen nituen gauza horiek, neurez, bizkar biluzi ziztrin hura ikusteak suspertzen ninduelako, eta iruditzen zitzaidalako neska hura maite nuela eta oso ondo ulertzen nituela une hartan, ispiluan bere buruari begiratzen zion bitartean, zituen sentimenduak. Baina gizonaren ahotsak zakarki esan zuen: — Zertan ari haiz, baina?—, eta ispilu ondotik joan zen. Soslai ikusi nuen unetxo batez, sorbaldak makur eta bularra mehe, imajinatu nuen bezalaxe. Gero desagertu, eta segituan argia itzali zen.

Neska hura ikusteak piztu zidan bihozberatasun ahul hura ere itzali zen, eta berriro erabat bakarrik aurkitu nintzen izoztuta jarraitzen zuen ohe handian, objektu zaharkitu hotzez beteriko iluntasun beltz hartan. Paretaz bestaldeko bi haiek etorri zitzaizkidan gogora, laster elkarrekin lokartuko zirela, eta neska bere lagunaren atzean jarriko zela, kokotsa haren sorbaldan jarrita, hankak haren hankekin loturik, besoa haren gerri bueltan, eskua izterrondoan eta atzamarrak sabeleko tolesduren artean ahulkiro galdurik, lurrik beltzenaren azpian bizitza bilatzen duten sustraien antzekoak, eta halako batean lurretik atera, harri leunez eginiko zoruan bota eta han zimeldu eta hil beharko duen landare baten antzera sentitu nintzen. Mino faltan bilatzen nuen; eta esku bat nire aurrerantz luzatuz gero, inguratzen ninduen leku izoztu eta huts handi baten hasiera aurkitzen nuela iruditzen zitzaidan, eta ni haren erdian kuzkurturik nengoela, babesik gabe eta lagunik gabe. Bera besarkatzeko irrika bizi eta penatu bat sentitzen nuen, baina bera ez zegoen, eta alarguna nintzela iruditzen zitzaidan, eta negarrez hasi nintzen, besoak izarapean luzatuz eta besarkatzen nuelako itxurak eginez, neure burua engainatzeko. Ez dakit nola, lokartu egin nintzen azkenik.

Beti ondo eta arazorik gabe egin dut lo; jatekoa erraz aurkitzen duen eta ahaleginik egin gabe eta etenik gabe asetzen den gosearen antzeko loa da nirea. Horrela, ondoko goizean, esnatu berritan, ia miretsi egin nintzen Zelindaren logelan nengoelako, ohe hartan etzanda, pertsianako egurren artetik sartu eta burkoan eta paretan zabaltzen zen eguzki errainu batek argiturik. Artean egoeraren jabe ez nintzela, telefonoaren txirrina entzun nuen pasabidean. Zelindaren ahotsak erantzun zuen, nire izena entzun nuen, eta gero atea jo zuen berak. Ohetik jaiki eta, soinean kamisoia nuela eta oinutsik korrika atera nintzen aterantz.

Pasabidea hutsik zegoen, telefonoaren hargailua mahaitxo gainean, eta Zelinda sukaldean berriro. Telefonoa hartu eta amaren ahotsa entzun nuen:

— Adriana, hi al haiz?

— Bai.

— Baina zergatik alde egin dun?... Ez dakin zer gertatu den hemen!... Esatea heukan, behintzat..., ai ene, hau ikara!

— Bai, dena dakit —esan nuen azkar—, alferrik da hitz egitea.

— Kezkatuta nengonan hiregatik —jarraitu zuen—, eta gainera Diodati jauna zegon.

— Diodati jauna?

— Bai, gaur goizean goizik etorri dun..., eta ikusi nahi hau..., hemen itxarongo hauela zion.

— Esaiozu berehala noala..., esaiozu minutu baten buruan han nagoela.

Telefonoa eskegi, logelara azkar joan eta presa handiz jantzi nintzen. Ez nuen espero Mino hain azkar askatuko zutenik, eta ez nengoen bera noiz askatuko zain egun batzuk edo astebete egon banintz bezain pozik. Ez nintzen fidatzen hain azkar askatze horrekin, eta nolabaiteko kezka bat sentitzen nuen, nahitaez. Gertakari bakoitzak du bere esanahia, eta ez nekien zein esanahi zuen behar baino lehenago kartzelatik ateratzen uzteak. Baina bazitekeen Astaritak, hitz eman zidan bezala, askatzea lortu izana, eta pentsamendu horrekin lasaitu nintzen. Bestalde, bera berriro ikusteko irrikatan nengoen, eta irrika hori zorioneko sentimendua zen, zertxobait estugarria izan arren.

Janzten amaitu eta, Zelinda ez mintzearren, aurreko gauean ukitu ez nituen zigarroak, karameluak eta gozokiak poltsan sartu eta sukaldera joan nintzen gela-alokatzaileari agur esatera. — Pozik orain, e? —esan zuen—. Pasatu al zain tenple txarra?

— Nekatuta nengonan..., orduan, ikusi arte.

— Bai zera!, zer uste den, ez dudala entzun telefonoz esan dunana?... Diodati jauna..., baina itxaron..., har ezan kikara bat kafe—. Hizketan jarraitzen zuen, baina ordurako pisutik kanpo nengoen.

Taxian, eserleku ertzean kuzkurtuta, eskuak poltsan nituela, geratu bezain pronto jaisteko prest nengoen; Sonzognoren tiroketa zela eta, etxe aurrean jendea aurkitzeko beldurrez nengoelako. Etxera itzultzea komeni ote zitzaidan ere galdetu nuen neure artean: bazitekeen Sonzognok bertara azaldu eta mendekua hartzea; eta ez zidala ezer axola konturatu nintzen. Sonzognok mendekua hartu nahi bazuen, har zezala, nik Mino ikusi nahi nuen, eta erabakita nengoen egin ez nituen gauzengatik berriro ez ezkutatzera.

Etxeko atarian ez nuen inor aurkitu, inor ere ez eskaileretan. Egongelan oldar handiz sartu eta ama ikusi nuen makinarekin josten, leiho ondoan eserita. Eguzkia zabal-zabal sartzen zen kristal zikinetatik barrena, etxeko katua, mahaian eserita, atzaparrak miazkatzen ari zen. Amak joste-lanak bertan utzi, eta esan zidan: — Itzuli haiz, ba..., zergatik ez hidan esan guardiei deitzera hindoala?

— Baina ze guardia eta guardia-ondo? Zer diozu?

— Hirekin joango nindunan..., beldurragatik behintzat.

— Baina ni ez nintzen irten guardiei deitzeko —esan nuen suminduta—, irten egin nintzen, hori da dena...; guardiek beste norbait aurkitu nahi zuten...; ikusten denez, beste hark zer edo zer edukiko zuen bere kontzientzian.

— Neuri ere ez didan esan nahi! —erantzun zuen, ama baten antzera errieta egiteko begirada batez.

— Baina, zer?

— Ez zionat inori esango..., baina ez didan sinestaraziko horrela irten hintzela, arrazoirik gabe..., guardiak hik alde egin eta minutu gutxitara etorri zitunan eta!

— Baina ez da egia, ni...

— Gainera, ondo egin huen..., hor dabilen jendilajea ere!... Ba al dakin zer esan zuen guardia batek?... «Aurpegi hori ez da niretzat berria».

Konbentzitzeko modurik ez zegoela konturatu nintzen, Sonzogno salatzeko irten nintzela uste zuen, eta ezin besterik egin. — Ederki, ederki —moztu nuen kolpetik—, eta zauritutakoa..., nola eraman zuten?

— Zein zauritu?

— Norbait hil zorian zegoela esan didate.

— Gaizki esan dinate...; agenteetako bati bala batek ukitu bat egin zionan besoan..., neronek bendatu nionan zauria..., baina bere hanken gainean joan zunan...; baina, entzun behar hituen tiroak!..., eskaileretan hasi zitunan tiroka..., etxe guztia hankaz gora..., gero galdezka hasi zitzaizkidanan..., ez nekiela ezer esan ninan.

— Non dago Diodati jauna?

— Han..., hire logelan.

Apur bat Minoren ondora joan edo ez joan nengoelako luzatu nintzen une batez amarekin, berri txarren bat igarri banu bezala. Egongelatik irten eta nire logelarantz abiatu nintzen. Ilun zegoen erabat, baina eskua giltzan jarri baino lehenago ere Minoren ahotsa entzun nuen:

— Ez argia piztu, mesedez —esaten zidan itzalpetik.

Ahotsaren doinu bereziak atentzioa eman zidan, ez zelako oso alaia, egia esanda. Atea itxi, haztamuka ohera hurbildu, eta ertzean eseri nintzen. Nire aldean, saihets baten gainean etzanda zegoela sentitu nuen. — Ez zaude ondo, ala? —galdetu nuen.

— Oso ondo nago.

— Nekatuta egongo zara, ez?

— Ez, ez nago nekatuta.

Guztiz beste era batera elkar aurkituko genuela espero izan nuen. Baina egi-egia da alaitasuna ezin dela argitik bereizi. Horrela, ilunpean, iruditzen zitzaidan nire begiek ezin zutela dizdiz egin, nire ahotsak ezin zuela esaldi alairik esan, nire eskuak ezin zirela begitarte maitea aurkitzeko luzatu. Aldi luze batez zain gelditu nintzen; gero, beraganantz makurtuz, honela murmuratu nion: — Zer egin nahi duzu? Lo?

— Ez.

— Ni joatea nahi al duzu?

— Ez.

— Zure ondoan geratzea nahi al duzu?

— Bai.

— Nahi al duzu ohean etzatea?

— Bai.

— Nahi al duzu —galdetu nuen, badaezpada—, maitasuna egitea?

— Bai.

Erantzun horrek harritu egin ninduen, esan dudan bezala, inoiz ez zelako benetan ni maitatzeko prest egoten. Erabat aztoraturik sentitu nintzen bat-batean, eta: — Gustatzen al zaizu nirekin maitasuna egitea? —erantsi nuen, ahots gozo batez.

— Bai.

— Hemendik aurrera beti gustatuko al zaizu?

— Bai.

— Eta elkarrekin egongo al gara beti?

— Bai.

— Baina ez duzu nahi argia pizterik?

— Ez.

— Berdin dio, ilunpean erantziko naiz.

Erabateko garaipena lortu duenaren sentimenduaz hasi nintzen eranzten. Kartzelan igarotako gau hark ustekabean maite ninduela eta nire beharra zuela agertu ziola pentsatu nuen. Oker nengoen, geroago ikusiko den bezala; eta bere atxiloketaren eta bere ustekabeko otzantasun haren artean loturaren bat bazegoela pentsatzean erdiz erdi asmatzen banuen ere, ez nuen ulertzen bere jokamoldearen aldaketa hark ez zeukala ni lausengatzeko edo, behintzat, pozteko moduko ezer. Beste alde batetik, une hartan ezinezkoa gertatuko zitzaidan gauzak hain garbi ikustea. Nire gorputzak, denbora luze samarrean bridatu duten zaldiaren antzera, indar handiz bultzatzen ninduen beragana; eta lehentxeago iluntasunak eta bere jokamoldeak eragotzi zidaten harrera sutsu eta alaia egiteko irrikatzen nengoen.

Baina beragana hurbildu eta bere ondoan etzateko asmoz oherantz makurtu nintzenean, bat-batean belaunak besoekin inguratzen zizkidala eta ezkerreko aldakan odola egin arte hozka egiten zidala sentitu nuen. Oinaze handia sentitu nuen, bai eta, aldi berean, horzkada hartan azaltzen zen ez dakit nolako etsipenaren sentsazio zehatza ere, tankera berriko infernu baten hondoan gorrotoak, amorruak eta tristurak elkarri hozka egitera bultzatzen dituzten bi kondenatu bagina bezala ia-ia, elkar maitatzeko zain dauden bi maitale izan ordez. Horzkada luze-luzea iruditu zitzaidan, bazirudien hortzekin haragi pusketa bat atera nahi zidala benetan. Azkenik, berak hozka egitea ia nahi nuen arren, eta, horrekin maitasun gutxi sentitzen banuen ere, hozka egitea gustatzen zitzaidan arren, minari ezin eutsi eta atzera bultza egin behar izan nion, ahots hautsi eta mendeko batez esanez: — Baina..., zer egiten duzu?... Mina ematen didazu!

Horrela, ia berehala amaitu zen irudipen hutsezko nire garaipen-sentimendu hura. Gero, maitasuna egiten egon ginen denbora guztian, ez genuen behin ere hitz egin; baina, hala ere, bere jokamoldearen arabera igarri nuen, nolabait, zer nolako esanahia zuen bere geldotasunak, geroago xehetasunak eta guzti azaldu zizkidan arren. Azkenik konturatu nintzen berak ordura arte ez zuela ezer jakin nahi izan, ez nirekin ordea, nire irrika izatera iritsi zitzaion bere baitako zati batekin; orain, ordea, bere motiboren bategatik, ordura arte eragotzitako zati hari bere sua itzaltzen uzten ari zitzaion: horra hor dena. Nik ez nuen zerikusirik, eta lehenago maite ez ninduen bezala, orain ere ez ninduen maite. Ni izan edo beste norbait izan, berdin zen beretzat; eta, lehen bezala, ni bere burua zigortu edo saritzeko bide bat baino ez nintzen. Gauza horiek, ilunpetan elkarren ondoan etzanda geunden bitartean, pentsatu baino areago nire odolaz eta nire haragiaz sentitu egiten nituen, aspaldian, artean bere krimenaren berririk jakin gabe, Sonzogno munstro bat zela sentitu izan nuen era berean. Baina nik maite nuen bera; eta nire maitasuna ezagutza hori baino indartsuagoa zen.

Garai batean hain zekena izandako bere irrika hartan orain jartzen zituen gogorkeriak eta ezin-aseak atentzioa ematen zidaten, hala ere. Beti pentsatu izan nuen osasun motiboengatik ibiltzen zela neurriz, makala zelako gorputzez. Horregatik, nigandik plazera hartu eta berehala, hirugarren aldiz ekin behar ziola ikustean: — Niregatik, nahi duzuna egin... —xuxurlatu egin nion—, baina kalterik ez hartu gero.

Barre egin zuela iruditu eta bere ahotsa entzun nuen, nire belarrian xuxurlaka: — Dagoeneko ezerk ezin dit kalterik egin.

«Dagoeneko» hark sentsazio beltza eragin zidan, eta, horrela, ia ezereztuta geratu zen bere besarkadetan aurkitzen nuen plazera ere, eta berantetsita nengoen berarekin hitz egin eta azkenik zer gertatu zen noiz jakingo nuen zain. Maitasunaren ondoren, lokartuta zegoela ematen zuen, baina beharbada ez zegoen lo. Arrazoizko aldi batez itxaron, eta gero, bihotza ahuldu zidan ahalegin bat eginez, honela galdetu nion ahapetik: — Eta orain, esango al didazu zer gertatu den?

— Ez da ezer gertatu.

— Ba, zer edo zer gertatu da, nonbait.

Une batez isilik geratu zen, gero, bere buruari hitz eginez bezala: — Azkenik, zuk ere jakin beharko duzula uste dut..., ba, hauxe gertatu da: bart gaueko hamaiketatik traidore bat naizela.

Izotz sentsazio izugarri bat izan nuen hitz haiekin, ez hitzengatik berengatik, baina bai esateko erabili zuen ahotsagatik. — Traidorea? Zergatik? —esan nuen totelka.

Bere doinu hotz eta apur bat txantxetakoaz erantzun zuen berak: — Iritzi politiko bereko lagunen artean, Mino jauna bere iritzien zorroztasunagatik eta bere arrangura gogorrengatik ezaguna zen...; Mino jauna gerorako buruzagitzat ere hartzen zuten haiek..., eta Mino jauna hain seguru zegoen edozein abagunetan guzti horri ohore egiten jakingo zuela, non ia-ia espero baitzuen atxilotua izan eta proban jarriko zutela...; bai, Mino jaunak uste zuelako atxiloketa, kartzela eta beste sufrimenduak beharrezkoak direla politika-gizon baten bizitzan, itsas gizon baten bizitzan itsas bidaia luzeak, haize-erauntsiak eta hondoratzeak diren bezala... Lehen itsaskian, ordea, marinela alditxartu egin da damatxoen arteko azkena bezala..., Mino jaunak, polizia soil baten aurrera eramaten duten bezain laster, mehatxurik edo oinazerik jaso baino lehen ere, zaku guztia hustu du..., han da, traizioa egin du...; horrela, atzodanik, Mino jauna karrera politikoa utzi eta, horrela esango dugu, salatarien karreran sartu zaigu...

— Beldurra izan zenuen —atera zitzaidan.

— Ez, beharbada beldurrik ere ez dut izan... —erantzun zuen, patxadaz eta azkar—, bakarrik, gau hartan zurekin gertatutakoa gertatu zait..., nire ideiak azaltzea nahi zenuenean...; bat-batean, ez dit axola bat ere izan..., galdezka ari zitzaidana ia begikoa eta guzti iruditu zait... Berak halako gauza batzuk jakiteko premia zeukan..., nik, une hartan, ez neukan isiltzeko premiarik, eta esan egin dizkiot..., horrela..., besterik gabe..., edo, hobe esanda —gaineratu zuen, une batez gogoetatu ondoren—, besterik gabe ez..., grina handiz, presaka, gar handiz ere esango nuke ia...; gutxi falta izan da, bera izateko nire berotasuna moteldu behar izan duena.

Astarita etorri zitzaidan burura, eta arraroa iruditu zitzaidan Minok begikoa izatea: — Baina nor izan duzu galdezka?

— Ez dut ezagutzen..., gizon gazte bat, aurpegi horikoa, burusoila, begi beltzak zituena..., oso dotore jantzia..., goi mailako funtzionario bat izango zen.

— Eta begikoa gertatu zaizu! —esan nuen, ezinbestez, deskribapen hartan Astaritaren ezaugarriak ezagutzean.

Barrez hasi zen, ilunpean, nire belarriaren ondo-ondoan. — Lasai..., bera ez..., bere egitekoa...; begira..., etsitzen denean, edota izan beharko genukeena izaten ez dakigunean, garen hori ateratzen da azalera...; ez al naiz jabe aberats baten semea?... Eta gizon hark, bere egitekoak betetzean, ez al zituen nire interesak defenditzen?... Arraza berekoak garela konturatu gara..., helburu beraren bila gabiltzala elkarrekin...; zer uste duzu? Begikoa nuela bera? Ez, ez..., bere egitekoa gertatzen zitzaidan begikoa..., neuk ordaintzen niola sentitu dut, neu defenditzen ninduela, neu nintzela bere atzean zegoen nagusia, bere aurrean salatuta zegoena izan arren.

Barrez edo, hobe esanda, eztulka ari zen, belarrian kirrinka izugarriak egiten zizkidan bere barre batez. Ez nuen ezer ulertzen, zerbait oso tristea gertatua zela, eta nire bizitza osoa berriro ere kolokan zegoela bakarrik. Handik pixka batera, hauxe gaineratu zuen: — Baina beharbada nire buruaren kontrako irainak esaten ari naiz..., beharbada hitz egiteak axola ez zidalako bakarrik hitz egin dut..., halako batean den-dena zentzurik gabekoa eta garrantzirik gabekoa iruditu zaidalako eta ordurako ez nuelako ezer ulertzen sinetsi behar nituen gauzez.

— Ez zenuela ezer ulertzen? —errepikatu nuen, itsu-itsuan.

— Bai..., edo hobe esanda, hitzak bakarrik ulertu ditut, oraindik ere ulertuko nituzkeen bezala..., baina ez hitz haiek adierazten zituzten gertakariak...; orain, nola izan dezakegu oinazerik hitzengatik? Hitzak soinuak dira, asto-arrantza batengatik edo gurpil-kirrinka batengatik neure burua kartzelara eramaten utzi izan banu bezala izango zen..., hitzek ez zuten ordurako inolako baliorik niretzat, denak zentzugabekoak eta denak berdinak iruditzen zitzaizkidan, berak hitzak nahi zituen, eta nik hitzak eman dizkiot, nahi adina.

— Eta orduan? —ihardetsi nion, ezinbestez—, hitzak baino ez baziren, zer axola zaizu?

— Bai, baina tamalez, esan orduko, hitz horiek bertan hitz soilak izateari utzi eta gertakari bihurtu dira.

— Zergatik?

— Sufritzen hasi naizelako..., esanaz damutu naizelako..., ulertu dudalako, sentitu dudalako hitz horiek esanez traidore hitzarekin adierazten den hori bihurtu naizela...

— Baina zergatik esan dituzu orduan?

— Zergatik hitz egiten da lotan? —erantzun zuen poliki—. Beharbada lotan nengoen..., baina orain esnatu egin naiz.

Horrela, jira eta jira, leku berera itzultzen ginen. Bihotz-zarrastada ikaragarri bat sentitu nuen: — Baina beharbada oker zaude..., auskalo zer esan duzula irudituko zaizu..., baina beharbada ez duzu ezer esan.

— Ez, ez nago oker —erantzun zuen, labur-labur.

Une batez isilik egon nintzen. — Eta zure lagunak? —galdetu nuen gero.

— Zein lagun?

— Tullio eta Tommaso.

— Ez dakit ezer —erantzun zuen axolagabekeria nabarmen moduko batez—, atxilotu egingo dituzte.

— Ez, ez dituzte atxilotuko —bota nuen. Astarita Minoren ahulaldi hartaz ez zela aprobetxatu pentsatu nuen. Baina, lehenengo aldiz, bi lagunen atxiloketaren burutazioarekin, gertatutakoa zeinen larria zen ulertzen hasia nintzen. — Zergatik ez dituzte atxilotu behar? —esan zuen—. Esan ditut haien izenak..., ez dago haiek ez atxilotzeko arrazoirik.

— Ai ene, Mino! —esan nuen, ezinbestez, estuturik—; zergatik egin duzu hori?

— Horixe bera galdetzen dut nik.

— Baina ez badituzte atxilotzen —jarraitu nuen handik pixka batera, geratzen zitzaidan itxaropen bakarrari helduz—, ez dago ezer konpondu ezin denik..., haiek ez dute inoiz jakingo zuk...

Moztu egin zidan: — Bai, baina nik bai jakingo dut..., beti jakingo dut..., jakingo dut jadanik ez naizela lehengo bera, beste norbait baizik, eta nik, hitz egin dudan unean, bizia eman diodala norbait horri, amak erditzean umeari ematen dionean bezalaxe...; orain, zoritxarrez, pertsona hori ez zait gustatzen..., hori da arazo guztia...; badira senarrak, emaztea hiltzen dutenak haren ondoan ezin direlako bizitzen jarraitu...; pentsa orduan zer den gorputz berean bi izatea, eta haietako batek gorroto latza edukitzea besteari...; eta gainera, nire lagunak, atxilotu egingo dituzte, gauza segurua da.

Ezin gehiago agoantatu, eta honela esan nuen: — Hitz egin izan ez bazenu ere, berdin-berdin aterako zinen libre..., eta zure lagunek ez dute inolako arriskurik—. Gero azkar kontatu nion Astaritarekiko nire harremanen istorioa, bai eta nola saiatu nintzen bere alde, eta nola Astaritak egin zidan bere promesa. Hitzik esan gabe entzun zidan, eta gero esan: — Gero eta hobeto!..., horrela nire espioi-ardurari ez ezik, polizia batekin dituzun maitasun harremanei ere zor diet askatasuna.

— Mino, ez horrela hitz egin.

— Bestela ere —gaineratu zuen handik pixka batera—, pozik nago nire lagunak onik ateratzen badira..., gutxienez ez dut barne zimiko hori ere izango.

— Begira —esan nuen biziro—, orain zein alde dago zu eta zure lagunen artean? Haiek ere zor didate askatasuna niri eta Astarita nirekin maiteminduta egoteari.

— Barkatu..., badago alde bat..., haiek ez dutela hitz egin.

— Nork esan dizu?

— Haien onerako espero dut...; nolanahi ere, askoren gaitza ez da inola ere gaitz erdia.

— Baina ezer gertatu ez balitz bezala jokatu behar duzu —esan nion berriro—; itzuli haiengana, ezer esan gabe..., zer axola dizu? Guztiei gerta dakieke ahulaldi bat izatea.

— Bai —erantzun zuen—, baina guztiei ez zaie gertatzen hiltzea eta halere bizirik geratzea...; ba al dakizu zer gertatu zaidan hitz egin dudan une horretan? Hil egin naizela..., hilda baino ez nago..., betirako hilda.

Bihotza estutzen zidan estutasunari gehiago ezin eutsi, eta negarrari eman nion bat-batean. — Baina zergatik ari zara negarrez? —galdetu zuen.

— Esaten dituzun gauza horiengatik —erantzun nuen, bi aldiz zotin gehiago eginez—, hilda zaudela..., oso beldurtuta nago.

— Ez al zaizu gustatzen hildako batekin egotea? —galdetu zuen txantxetan—. Ba, ez da dirudien bezain ikaragarria..., are gehiago, ez da ezertarako ere ikaragarria..., modu berezi batean hilda nago...; nire gorputzari dagokionez, bizi-bizirik nago..., ukitu, ea bizirik ez nagoen —nire eskua hartu eta bere gorputza ukitu arazi zidan—, bizirik nago, ikusten duzun bezala—. Eskutik tira egiten zidan, bera haztatzera behartuz, azkenik izterrondora eraman zuen, eta bere sexuaren kontra zapaldu. — Bizirik nago, alde guztietatik...; zuri dagokizunez, erakusten dizudan bezala, inoiz baino biziagorik nago..., ez beldurrik izan, bizirik nengoen bitartean gutxitan egin badugu maitasuna, ordainez sarriagotan egingo dugu orain, hilda nagoenean.

Beragandik urruti bota zuen nire esku geldia, mespretxu amorratu batez bezala. Aurpegira eraman nuen bestearekin batera, eta zarata eginez askatu nuen nire zorigaiztoko oinazea. Betirako negar egin nahi izango nuen, amaierarik gabe negarrez jarraitu, beldurrez pentsatzen bainuen une batean, negarra amaitzean, negarra atera diguten eta aldatu gabe dirauten gauza berberen aurrean hutsik eta lelotuta geratuko nintzela. Baina une hura iritsi zen, eta izaraz xukatu nuen nire aurpegi bustia, eta ilunperantz zuzendu nituen nire begiak, zabal-zabalik. Orduan ahots gozo eta maitekorraz honela galdetzen zidala entzun nuen: — Ikus dezagun: zure ustez zer egin beharko nuke?

Nik gogorki bueltatu, bera estu-estu besarkatu eta honela esan nion, aho ondo-ondoan hitz eginez: — Ez gehiago pentsatu..., ez gehiago arduratu..., gertatu dena gertatu da..., horixe egin behar duzu.

— Eta gero?

— Eta gero, hasi berriro estudiatzen..., lizentziatura lortu..., eta lizentziaturaren ondoren itzuli zure hirira...; ez zait axola zu berriro ez ikustea, zoriontsua zarela jakinez gero... Hasi lanean, bere garaian hango aldeko neska batekin ezkondu, maite zaituen zure moduko neska batekin...; zer axola dizu politikak? Zu ez zaude politikarako egina, gaizki egin duzu horretaz arduratzean..., oker bat izan da, baina denei gerta dakieke okerren bat egitea...; egunen batean arraroa irudituko zaizu politikaz arduratu izana..., nik bene-benetan maite zaitut, Mino, beste emakume batek ez luke zuregandik alde egin nahi izango..., baina, beharrezkoa bada, zoaz bihar bertan..., beharrezkoa bada, ez dugu berriro elkar ikusiko..., zoriontsua izango bazara.

— Baina ni —esan zuen ahots argi eta apal-apalez—, ni ez naiz berriro inoiz zoriontsua izango..., salatari bat naiz.

— Ez da egia, ordea —erantzun nuen, apur bat erreta—, ez zara salatari bat..., eta izango bazina ere, berdin-berdin izan zintezke zoriontsua...; badago jendea krimenak eta guzti egin, eta hala ere oso zoriontsua dena...; gainera, begira niri, esaterako..., «kaleko emakumea» esaten denean, auskalo zer pentsatzen den..., eta aldiz beste guztiak bezalako emakume bat naiz..., eta askotan zoriontsua ere banaiz...; azken egun hauetan —erantsi nuen ahots mingotsez—, hain zoriontsua nintzen!

— Zoriontsua zinen?

— Bai, oso..., baina banekien ezin zuela iraun, eta hala izan da...—. Nire hitz haiekin negar egiteko gogoa itzuli zitzaidan; baina eutsi eta aurrera jarraitu nuen: — Zaren ez bezalakoa zinela uste zenuen..., eta gertatu dena gertatu da...; orain, onar ezazu benetan zarena zarela..., eta ikusiko duzu gauza guztiak bertan konpontzen direla...; funtsean, lotsatzen zarelako sufritzen duzu gertatu denarekin, besteen, zure lagunen juzkuaren beldur zaudelako..., ba, ez ibili haiekin, ikus ezazu beste jende bat, mundua oso handia da..., haiek ez bazaituzte ahulune bat baino izan ez dela ulertzeko adina maite, egon nirekin, nik maite zaitut, eta ulertzen zaitut, eta ez zaitut juzkatzen...; benetan —atera zitzaidan orduan indarrez—, mila aldiz okerragoko gauza bat egin izan bazenu ere, beti Mino nirea izango zinen niretzat.

Ez zuen ezer esan. Eta nik aurrera jarraitu nuen: — Neska ezjakin gaixo bat naiz, hori badakit, baina zure lagunek baino hobeto ulertzen ditut nik gauza batzuk, eta zerorrek baino hobeto ere..., nik ere sentitu izan dut orain sentitzen ari zaren sentimendua..., elkar ikusi genuen lehen aldian, ez ninduzun ukitu nahi izan, eta burura etorri zitzaidan mespretxatzen ninduzulako ez zenuela egin..., eta bat-batean bizitzeko gustua ere galdu nuen..., hain zoritxarrekoa sentitzen nintzen!...; beste norbait izan nahi nukeen, eta aldi berean ezinezkoa zela ulertzen nuen, nintzena izango nintzela beti..., lotsagorria sentitzen nuen, gainetik kendu ezinezkoa; nazka, etsipena sentitzen nuen..., zeharo baldartuta, izoztuta, lotuta sentitzen nintzen..., batzuetan, hil nahi nuela pentsatzen nuen...; gero, egun batean amarekin irten, eta halabeharrez eliza batean sartu nintzen eta han, otoitz eginez, funtsean zertaz lotsaturik ez nuela ulertu nuen nolabait, horrela egina banengoen, hori Jainkoak hala nahi izan zuelako zela, ez nuela nire zortearen kontra borrokatu behar, baizik eta otzan-otzan eta konfiantzaz onartu, eta mespretxatzen baninduzun ere, errua zurea zela eta ez nirea...; alegia, hainbat eta hainbat gauza pentsatu nituen, eta azkenerako oinaze guztia igaro zen, eta berriro alai eta arin sentitu nintzen.

Barrez hasi zen, izozten ninduen bere barre harekin, eta gero: — Labur esanda, egin dudana onartu beharko nuke, eta ez borrokarik egin..., bihurtu naizen hori onartu beharko nuke, eta neure burua ez juzkatu...; ba!..., beharbada elizan gerta daitezke gauza batzuk..., baina elizatik kanpo...

— Zoaz ba elizara —proposatu nuen, itxaropen berri horri helduz.

— Ez, ez naiz joango..., ez naiz fededuna eta aspertu egiten naiz elizan..., eta gainera, zureak bai arrazoiak!—. Berriro hasi zen barrez, baina, ez bat eta ez bi, barrea eten eta, niri sorbaldetatik helduz, gogor hasi zitzaidan astintzen, eta oihuka: — Baina ez al duzu ulertzen zer egin dudan? Ez al duzu ulertzen? Ez al duzu ulertzen?—. Hainbesteko indarrez astintzen ninduen, non arnasa hartu ezinik bainengoen; azken bultzakada batez atzera bota ninduen, gero ohetik altxatu eta ilunpean janzten zela entzun nuen. — Ez argia piztu —esan zuen mehatxu doinu batez—, ohitu beharko naiz jendeak niri aurpegira begiratzera..., baina oraindik goizegi da..., ez argirik piztu gero!

Arnasarik hartzen ere ez nintzen ausartzen. Baina azkenik: — Bazoaz? —galdetu nuen.

— Bai..., baina itzuliko naiz —esan zuen; eta berriro barre egiten zuela iruditu zitzaidan—; ez beldurrik izan, itzuliko naiz..., are gehiago, notizia on bat..., zurekin bizitzera eta guzti etorriko naiz.

— Nirekin? Hemen?

— Bai, baina ez dizut neke handirik emango..., betiko moduan jarraitu ahalko duzu..., gainera —erantsi zuen—, nire familiak bidaltzen didanarekin bizi ahalko dugu biok...; horrekin pentsioa ordaintzen nuen..., baina birentzat, etxean, aski da.

Gure etxera etorriko zelako kontu hori atsegina baino areago arraroa iruditzen zitzaidan. Baina ez nintzen ezer esatera ausartu. Janzten amaitu zuen, isilik, erabateko iluntasun hartan. — Gauean itzuliko naiz —esan zuen gero. Atea irekitzen, irteten eta ixten entzun nuen. Ilunpean geratu nintzen, begiak zabal-zabalik nituela.

"Alberto Moravia / Erromako emakumea" orrialde nagusia