Hildako baten ondoan
Hiltzen ari zen, bularretikoak hiltzen diren bezala. Egunero ikusten nuen ordu biak aldera, hoteleko leihopean itsaso barearen aurrez aurre, pasealekuko aulki batean. Alditxo batez geldi-geldi geratzen zen eguzkiaren berotan, begi ilaunez Mediterraneoari begira. Aldian behin begirada bat egiten zion Menton inguratzen duen gailur lainotsuko mendi garaiari; eta gero, mugimendu bare-bare batez bere hanka luzeak, mehearen mehez galtzetako oihala inguruan kulunka zebilkien hezurrak ziruditenak, bata bestearen gainka jarri, eta liburu bat zabaltzen zuen, liburu bera beti.
Eta ez zuen zirkinik egiten, irakurri, begiz eta gogoz irakurri; hiltzear zuen gorputz hura irakurtzen ari zela zirudien oso-osorik, arima guztia murgiltzen zen, galtzen zen, desagertzen zen liburu hartan, aire hozten hasiak eztul eginarazten zion arte. Orduan, jaiki eta etxera sartzen zen.
Aleman handi bat zen, bizar-gorria, bazkaldu eta afaldu bere gelan egiten zuena, eta inorekin hitz egiten ez zuena.
Jakin-nahi lauso batek erakarri ninduen harengana. Egun batean haren ondoan eseri nintzen, neuk ere halako itzal bat izateko Musset-en olerki liburu bat harturik.
Eta Rolla-ren orriak begiztatzen hasi nintzen.
Nire aulki-kideak, bat-batean, hitz eman zidan, frantses txukunean:
— Alemaneraz ba al dakizu, jauna?
— Batere ez, jauna.
— Lastima. Ustekabeak elkarren ondora ekarri gaituenez, gauza guztiz preziatu bat utzi, erakutsi ahal izango nizukeen bestela: hemen dudan liburu hauxe.
— Zer da, bada?
— Nire irakasle Schopenhauer-en ale bat, haren eskuzko oharrekin. Ertz guztiak haren idatziz beteak ditu, ikusten duzun bezala.
Begirune handiz hartu nuen liburu hura, eta astiro begiratu nituen marra haiek, niretzat ulertezinak, baina lur honetan izan den amets abarrakitzailerik handienaren pentsamendu hilezkorraren erakusgarri zirenak.
* * *
Eta Musseten bertsoek eztanda egin zidaten oroimenean:
Dors-tu content, Voltaire, et ton hideux sourire
Voltige-t-il encor sur tes os décharnés?
Eta, nahi gabe ere, Voltaireren irri makur, haur batenaren parekoa, haren irri makur erlijioso, dagoeneko betirako eragina utzi duen alemaniar filosofo haren irri jasan ezinezkoarekin konparatu nuen.
Protesta egin ala haserretu, gaitzetsi ala guztiz goratu, Schopenhauerrek bere erdeinuaren eta bere desliluraren zigiluaz markaturik utzi du betirako gizadia.
Schopenhauer bera gozatzaile desengainatua izanik, sinesteak oro, itxaropenak, olertiak, ilusioak azpikoz goratu zituen, lehiak birrindu, arimaren uste onak erauzi, maitasuna hil, emakumearen gurtza ideala eraitsi, bihotzaren ilusioak zulatu, inoiz egin den eszeptiko lanik erraldoiena burutu zuen. Dena zulakatu du alderen beste bere irri gaiztoaz, eta dena hustu du. Eta gaur egun bertan, narda gehien diotenek ere, badirudite, nahi ezta ere, haren pentsaeraren zatiak atxikirik dituztela beren arimetan.
— Zuk, hortaz, Schopenhauer bera ezagutu zenuen?
Irribarre triste bat egin zuen.
— Hil zen arte, jauna.
Eta hari buruz hitz egin zidan, izaki berezi hark inguratzen zitzaizkion guztiei eragiten zien zirrara ia naturaz gaindikoa kontatu zidan.
Agure ororen eraitsitzaile hark frantses politikari errepublikazale doktrinario batekin izandako elkarrizketarena kontatu zidan; filosofoa ikusi nahi, eta garagardotegi zalapartatsu batean aurkitu zuen, bere ikasleen artean eserita, lehor, zimur, barre ahaztezin batez barreka, ideiak eta sinesteak hitz bakar batez hozkatuz eta urratuz, zakurrak bere jolasetan darabiltzan oihalak hozkada batez tarratatzen dituen bezala.
Frantses horrek, izuturik, balditurik, oihuka zihoala esana errepikatu zidan:
— Deabruarekin egon naizela iruditu zait ordu honetan.
Eta jarraitu zuen:
— Irribarre beldurgarri bat baitzuen, izan ere, hilda gero ere beldur eragin ziguna. Pasarte ezezaguna da ia-ia, eta kontatuko dizut, interesa baduzu.
* * *
Eta hala hasi zen, ahots nekatu batez, eztulaldiek aldiro eteten zutela:
— Schopenhauer hil berria zen, eta hurrengo goiza arte guztiok binan-binan beila egingo geniola erabaki zen.
Gela zabal guztiz soil, handi, ilun batean zegoen etzanda. Bi kandela zeuden piztuta gau-mahaian.
Gauerdian hartu nuen nik txanda, gure lagunetako beste batekin. Txanda hartu genien bi lagunak atera ziren, eta ohe oinean eseri ginen biok.
Hilaren aurpegia ia batere aldatu gabe zegoen. Barrez ari zen. Ongi ezagutzen genion zimur hura ezpain ertzean zuen ildokatua, eta bazirudien begiak zabaldu, mugitu, eta hitz egin behar zuela. Haren gogorazioak, edo haren gogoetek inguraturik ginduzkan; inoiz baino haren jeinuaren giroan sartuago, hark hartuago, hura gutaz jabetuago sentitzen ginen. Haren nagusigoa gailenago iruditzen zitzaigun hilda zegoen honetan. Misteriozko zerbait zuen izpiritu paregabe haren indarrak.
Horrelako gizonen gorputzak galdu egiten dira, berek ordea iraun egiten dute, iraun; eta bihotza gelditu ondoko gauean, egiaz esaten dizut, beldurgarriak dira, jauna.
Eta, ahots apal-apalez hari buruz ari ginen hizketan, haren esanak, haren esapideak, hitz bakan batzuetan Bizitza ezezagunaren ilunbetara botatako argiak diruditen esamolde horiek, gogora ekarriz.
— Hitz egin behar duela iruditzen zaidak —esan zuen nire kideak. Eta beldurra izateko asko behar ez zuen kezka batez begiratzen genion aurpegi zurrun eta oraindik ere barre egiten ari zen hari.
Poliki-poliki geroz eta urduriago, estuago, indargabeago sentitzen ginen.
— Ez zekiat zer dudan, baina egiaz esaten diat gaixorik nagoela —zezelkatu nion.
Eta gorpuak kiratsa zuela ohartu ginen.
Beilakideak ondoko gelara joateko proposatu zidan orduan, atea zabalik utzirik, eta ongi iritzi nion.
Gau-mahaian piztuta zeuden kandeletako bat hartu eta bestea han utzirik, beste gelako beste aldean eseri ginen, geunden lekutik ohea eta hildakoa argi ikusteko moduan.
Baina gogoa hartua zigun oraindik ere; esango litzateke inguruka zebilkigula haren izate materiagabe, jaregin, aske, guztiahaldun eta menderatzailea. Eta haren gorpu desegiten hasiaren usaina ere iristen zitzaigun batzuetan, barneraino sartzen zitzaigun, nazkagarri eta zehazgabe.
Bat-batean zirrara bat sartu zitzaigun hezurretaraino: hots bat, zaratatxo bat, iritsi zen hildakoaren gelatik. Harengana joan ziren ber-bertatik gure begiradak, eta orduan ikusi genuen, bai jauna, ondo eta zehatz ikusi ere, batak ala besteak, gauza zuri bat ohe gainean herrestan, tapiz gainera erortzen, eta besaulki batean azpian ezkutatzen.
Ezertan pentsatzen hasi orduko zutik ginen, izumen ergel batek eroturik, ihes egiteko prest. Gero elkarri begiratu genion. Zuri-zuri ginen biok. Bihotzak taupadaka genituen, gure jantzietako oihala jasoko zuten moduan. Nik hitz egin nuen lehena.
— Ikusi duk?
— Bai, ikusi diat.
— Ez al dago hilda?
— Usteltzen hasia baita...?
— Zer egingo diagu?
Nire beilakideak zalantzaz esan zuen:
— Begiratzera joan beharra zagok.
Gure kandela hartu eta neu sartu nintzen lehenengoa, zoko iluneko gela handi osoa begiez aztertuz. Ezer ez zen mugitzen; eta ohe ondora hurbildu nintzen. Harridurak eta izumenak harturik geratu nintzen, ordea: Schopenhauer ez zen gehiago barrez ari! Keinu izugarriak ari zen egiten, ahoa estuturik, masailak sakoneraino ildokaturik.
— Ez zagok hilda! —esan nuen zezelka.
Baina usain nazkagarria sudurreraino iristen zitzaidan, ito behar ninduela. Eta ez nuen zirkinik egiten, hari finko begira, agerpen baten aurrean bezala neure tentutik aterata.
Nire beila-laguna, orduan, beste kandela harturik, hildakoaren gainera makurtu zen. Eta gero besoa ukitu zidan, hitzik esan gabe. Haren begiradari jarraitu nion, eta lurrean, ohe ondoko besaulkiaren azpian, tapiz ilunean zuri-zuri, hozka egiteko bezala zabaldurik, Schopenhauer-en hortz ordeak ikusi nituen.
Usteltzeak, masail hezurrak askaturik, ahotik kanpora egotziak.
Egiaz egun horretan bai beldur izan nuen nik, jauna.
Eta eguzkia itsaso distiratzailera hurbiltzen ari zenez, jaiki zen aleman bularretik joa, agurtu ninduen, eta hotelera sartu zen.
(1883ko urtarrilaren 30ean)
© Guy de Maupassant
© itzulpenarena: Josu Zabaleta