Menuet

Paul Bourget-i.

        Zorigaitz handiek ez naute ia batere tristatzen, esan zuen Jean Bridelle, sinesgogortzat hartua zegoen mutilzaharrak. Oso hurbiletik ikusia dut gerra; batere gupidarik gabe igarotzen nintzen gorpuen gainetik. Izadiaren edo gizonen ankerkeria bortitzek laztura eta sumindura eragin dezakete, baina ez dizute eragiten gauzatxo etsigarri batzuk ikustean bizkarrean eragiten dizun hozkirri hori.

        Izan daitekeen oinazerik bortitzena ama batek haurra galtzea, edo gizon batek ama galtzea da, dudarik gabe. Hori gauza bortitza da, ikaragarria, horrek azpikoz gora jartzen zaitu, urratu egiten zaitu; baina hondamen horietatik sendatu egiten zara, odol zaurietatik bezala. Hain zuzen ere, badira topaketa batzuk, ikusi-ez ikusiz sumatzen ditugun gauza batzuk, atsekabe sekretu batzuk, zoriaren okertze batzuk, gure baitan gogoeta mundu mingarri bat eragiten dutenak, gure aurrean bat-batean sufrimendu moralaren ate misteriozkoa zabaltzen digutenak, oinaze moral korapilatuak, sendaezinak, are sakonagoak arinak baitirudite, are erreagoak ia ezin atxikizkoak baitirudite, are zitalagoak gezurrezkoak baitirudite, halako tristura ildo bat uzten digutenak ariman, halako garraztasun zantzu bat, halako etsimen bat, luzarora baizik ezin ken dezakeguna.

        Nik baditut beti begien aurrean bizpahiru gauza beste zenbaitek ziur aski erreparatu ere egingo ez lituzketenak, baina nire baitan ziztada luze mehe sendaezinak balira bezala sartu zaizkidanak.

        Zuk ez didazu ulertzen beharbada sentimen bizkor horietatik geratu zaidan zirrara. Bat kontatuko dizut, besterik ez. Oso zaharra da, baina atzokoa balitz bezain bizia. Baliteke nire samurtze honen errudun nire irudimena baizik ez izatea.

        Berrogeita hamar urte ditut. Garai hartan gazte nintzen eta zuzenbide ikasketak ari nintzen egiten. Triste samarra, ameslari samarra, malenkoniazko filosofia batez beratua nintzen, ez nituen atsegin ez kafetegi zaratatsuak, ez lagun oihulariak, ez neska tuntunak. Goiz jaikitzen nintzen; eta goizeko zortziak aldera Luxembourg-eko mintegian bakarrik paseatzea nuen nire gozamenik handienetako bat.

        Ez al duzue ezagutu, zuek, mintegi hura? Beste mende batetik ahaztuta utzitako lorategi bat bezala zen, atso xahar baten irribarre gozoa bezalako lorategi polita. Hesi hostotsuz bereiziak ziren bide estu ordenatuak, bide bareak, zehazki eta arauz inausitako bi horma hostotsuren artean. Lorategi zainaren aihotz zorrotzak etengabe ezartzen zituen lerroan adar itxitura haiek; eta, zabalgunez zabalgune, lore multzoak aurkitzen ziren, edo zuhaixka zerrendak ibilaldi bat egiten ari diren eskolaumeak bezala zerrendan jarriak, arrosa landare bikainak edo fruitu arbolazko erregimentuak.

        Basotxo zoragarri horren bazter oso batean erleak bizi ziren. Haien lastozko etxe, oholetan zentzuz zabalduek eguzki aldera irekirik zituzten beren ate titare baten tamainakoak; eta bide guztietan barrena aurkitzen ziren zomorro burrunbari urre-koloreko horiek, baketegi haren egiazko jabeak, ibilbide eta zidor haietako egiazko pasealariak.

        Ia goizero joaten nintzen hara. Aulki batean eseri eta irakurri egiten nuen. Batzuetan, hala ere, liburua belaunetara erortzen utzi eta ametsetan hasten nintzen, nire inguruan Paris bizitzen entzuteko eta antzinako erako hostape haietan amaigabeko atseden bat hartzeko.

        Baina berehala ohartu nintzen ez nintzela leku haietara langa zabaltzen zutenetik bertatik joaten zen bakarra, eta aldian behin aguretxo berezi bat topatzen nuen aurrez aurre lore multzo baten ertzean.

        Zilarrezko belarridun oinetakoak erabiltzen zituen, galtza bularrekodunak, lebita tabako-kolorea, Espainiako modura, farfaila zerrenda bat gorbata gisa, ile luzeko kapelu gris hegal-zabal bat, euritea gogora ekartzen zuena.

        Iharra zen, oso iharra, hezurtsua, keinukaria eta irribarretsua. Haren begi biziek betazalen mugimendu etengabe baten azpian taupadaka egiten zuten, dardaraz; eta urrezko kirtendun eskumakila bikain bat zuen beti aldean, beretzat inondik ere oroitzapen zoragarriren bat zekarkiona.

        Agure hark harritu egin ninduen hasieran, gero neurriz goitiko jakingura piztu zidan. Eta hostozko hormetatik zehar zelatatzen nuen, eta urrutitik jarraitzen nion, ikus ez nintzan basotxoen ertzean geldituz.

        Eta horra non, goiz batean, bere ustez bakarrik zegoela, mugimendu bitxi batzuk egiten hasi zen: jauzitxo batzuk hasieran, gero erreberentzia bat, ondoren dantza gurutzatu oraindik aski bizi bat dantzatu zuen bere hanka mainguaz, gero jiraka hasi zen galaiki, saltotxoka, modu harrigarri batean higituz, bere txotxongilo gorputz xumea kiribilkatuz, aurre hutsera agur samurgarri eta irrigarriak eginez. Dantzan ari zen!

        Harriduraz zurturik geratu nintzen, bietan nor zen zoro neure buruari galdetuz, hura ala ni.

        Baina bat-batean gelditu zen, antzezlaria antzezlekuan bezala aurreratu zen, makurtu zen, eta irribarre sotilak egiten zituen eta musuak botatzen antzezlarien gisa, bere esku ikaratiaz, zuhaitz inausizko bi ilaretarantz.

        Eta seriotasun handiz hasi zuen berriro bere paseabidea.

        Egun horretatik aurrera ez nion gehiago begia kendu; eta goizero-goizero ekiten zion berriro bere ariketa funtsik gabeko hari.

        Harekin hitz egiteko gogo ero bat sartu zitzaidan. Arriskatu nintzen, eta diosal eginik, esan nion:

        — Eguraldi ona dugu gaur, jauna.

        Makurtu egin zen.

        — Bai jauna, garai bateko eguraldi on egiazkoa hain zuzen.

        Handik zortzi egunera adiskide eginak ginen, eta haren historia ezagutu nuen. Dantza irakasle izana zen Operan, Luis XV.aren garaian. Eskumakila bikain hura Clermont-eko kondearen oparia zuen. Eta dantza aipatzen zitzaionean, ez zuen hitz jarioa eteten.

        Hona zer kontatu zidan egun batean:

        — Ni Castris-ekin ezkondu nintzen, jauna. Egingo dizut haren ezaguera, nahi baduzu, baina oso noizean behin baizik ez da etortzen hona. Lorategi hau dugu gure atsegina eta gure bizitza. Hauxe dugu lehenagoko garaietatik geratzen zaigun gauza bakarra. Iruditzen zaigu hau ez bagenu ezingo ginatekeela bizi. Zaharra eta dotorea da, ezta? Nire gaztarotik ezertan aldatu ez den giro bat arnasten dudala iruditzen zait hemen. Emazteak eta biok arratsalde guztiak igarotzen ditugu hemen. Ni, ordea, goizetik etortzen naiz, oso goiz jaikitzen naiz eta.

        Bazkaldu nuen bezain laster Louxembourgeko lorategira itzuli nintzen, eta berehala ikusi nuen nire adiskidea, amonatxo beltzez jantzi bati besoa emanez, eta harengana aurkeztu ninduen. Castris zen, printzeek, erregeek, munduan maitasun urrin bat utzi zuela dirudien mende galai hark guztiak maite izan zuen dantzari handia.

        Harrizko aulki batean eseri ginen. Maiatza zen. Lore usain gozo bat zebilen zirimolan bidetxo garbietan; eguzki eder bat irristatzen zen hostoen artetik, eta argitasun tanta zabalak ereiten zituen gure gainean. Castrisen jantzi beltzak argitasunez blai zirudien.

        Lorategia hutsik zegoen. Alokairuko zalgurdien hotsa entzuten zen urruti.

        — Azal iezadazu, bada —esan nion nik dantzari zaharrari—, zer zen menueta?

        Dardara egin zuen.

        — Menueta, jauna, dantzen erregina da, eta erreginen dantza, ulertzen? Erregerik ez denez gero, menuetik ez da.

        Eta batere ulertu ez nion goraipamen ditiranbiko luze bat hasi zuen hizkera hanpurutsu batez. Pausuak, mugimendu guztiak, jarrerak azaltzeko eskatu nion. Nahastu egiten zen, bere ezintasunean suturik, urduri eta nahigabeturik.

        Eta horretan, bat-batean, bere behinolako lagun isil begiratuarengana itzulirik:

        — Elisa, nahi al duzu, arren, nahi al duzu, egingo al didazu mesede, nahi al duzu jaun honi menueta zer zen erakuts diezaiogun?

        Bere begi urduriak alde guztietarantz bihurtu zituen, jaiki zen hitzik esan gabe, eta gizonaren aurrean jarri zen.

        Eta ezin ahaztuzko gauza bat ikusi nuen orduan.

        Haurren milikeriak eginez zebiltzan hara-hona, elkarri irribarre egiten zioten, balantza egiten zuten, makurtzen, jauziak egiten, antzinako mekanika apurtu samarren batek, behinola trebezia handiko langileren batek bere garaiko modura eginak, dantzarazten zituen bi panpina zahar bailiran.

        Eta bihotza sentimen bereziz aztoratua nuela, arima melankolia esan ezinezko baten zirrarapean nuela nengokien begira. Agerpen negargarri eta barregarri bat zirela iruditzen zitzaidan, mende baten itzal modatik joana. Barre egiteko gogoa nuen, eta negar egiteko beharra.

        Bat-batean gelditu ziren. Dantzako irudiak bukatuak zituzten. Zenbait segundoz zutik geratu ziren, bata bestearen aurrean, modu harrigarri bateko keinuak eginez; eta gero zotinka besarkatu zuten elkar.

        Handik hiru egunera probintziara nindoan. Geroztik ez ditut ikusi. Handik bi urtera berriro Parisa itzuli nintzenean, mintegia ezabatua zen. Zer bilakatu ote dira haiek, beren behinolako lorategi maitatu hura, bere labirinto bideekin, bere antzinako urrinarekin eta bere bihurguneetako hostape haiekin, dena galduta?

        Hilik ote dira? Kale modernoetan ote dabiltza hara-hona esperantzarik gabeko erbesteratuak bailiran? Menuet fantastikoren bat dantzatzen ari ote dira, argimutil espektro, hilerriren bateko altzifreen artean, bide hilobiz inguratuetan zehar, ilargiaren argitan?

        Haien oroitzapenak sorgindurik nauka, harrapaturik nauka, zauri bat bezala dut nire baitan. Zergatik? Ez dakit.

        Barregarri irudituko zaizue hau guztia, ezta?

(1882ko azaroaren 20an)

© Guy de Maupassant

© itzulpenarena: Josu Zabaleta