ETXEKOANDREAREN NESKAMEA
Hamaikak. Ate hotsa.
...Ez ahal nizun galaraziko, madam. Ez zeunden lo, ezta? Oraintxe eraman diot tea etxekoandreari, eta katilukada eder bat gelditu denez, pentsatu dut agian...
...Ez horregatik, madam. Beti kikera bat te egiten dut azken gauza. Otoitz egin ondoren edaten du ohean, berogarri bezala. Belaunikatzen denean, nik eltzea surtan jarri eta esaten diot: «Hik etzak presarik izan otoitz egiten hasteko». Baina beti hasten da irakiten, etxekoandrea otoitzen erdira iristerako. Izan ere, madam, hainbeste jende ezagutzen dugu eta denak daude otoitzen premian, den-denak. Etxekoandreak izen zerrenda bat dauka liburu gorri txiki batean. Ai ene! Norbait berria bisitan etorri eta ondoren etxekoandreak esaten didanero: «Ellen, ekatzan nire liburu gorri txikia», zeharo haserretzen naiz, benetan. «Beste bat», pentsatzen dut, «ohetik kanpo egonaraziko duena, edozein eguraldirekin». Eta gainera ez du kuxinik nahi izaten, madam; tapiz gogorrean belaunikatzen da. Hotzikara ematen dit horrela ikusteak, hainbeste ezagutzen ahal dut. Saiatu naiz engainatzen ere; edredoia zabaldu nuen lurrean. Baina hori egin nuen aurreneko aldian —haren begiratua!—, santu bat ematen zuen, madam. «Gure Jainkoak ba ote zuen edredoirik, Ellen?», esan zuen. Baina —garai hartan ni ere gazteagoa eta—, gogoa eman zidan esateko: «Ez, baina gure Jainkoak ez zuen zure adina, eta ez zekien zer zen zurea bezalako lunbagoa edukitzea». Ni bai bihurria, ezta? Baina finegia da, madam. Oraintxe tapa-tapa egin eta ikusi dudanean etzanda, eskuak kanpoan eta burua burkoan —polit-polita—, neure artean pentsatu dut: «Oraintxe zeure ama zena ematen duzu, haren hilotza beztitu nuenean!»
...Bai, madam, neure esku utzi zuten dena. O, zer ederki zegoen. Bere ile leunarekin kopetan kizkur fin-finak egin, eta lepoaren alde batean bioleta moreen sorta zoragarri bat jarri nion. Dotore asko zegoen bioleta haiekin, madam! Ez ditut sekula ahaztuko. Gaur gauean ere, etxekoandreari begiratu eta pentsatu dut: «Orain hemen bioletak jarri eta ama zena bezalaxe».
...Azkeneko urtean bakarrik, madam. Apur bat... zera... ondoezik edo egon ondoren. Ez zuen noski sekula arriskutsu jokatu; etxekoandrerik goxoena izan zen beti. Baina nola jarri zen! Zerbait galdu zuela uste zuen. Ezin geldirik egon, ezin lasaitu. Egun osoa eskaileretan gora eta behera, gora eta behera; leku guztietan topatzen zenuen: eskaileretan, ataripean, sukaldera bidean. Eta goraka begiratu eta esaten zizun, ume baten antzera: «Galdu zaidan, galdu zaidan». «Goazen», esaten nion nik, «goazen, eta bakarka jarriko zaitut kartetan». Baina heltzen zidan eskutik —ni nintzen bere kuttuna— eta xuxurlatzen zidan, «Aurki idan, Ellen. Aurki idan». Tristea, ezta?
...Ez, ez zen bere onera etorri, madam. Atake bat izan zuen bukaeran. Esan zituen azken hitzak, oso mantso, «Begira... horko... begira...» Eta joan zen.
...Ez, madam, ezin esan konturatu nintzenik. Agian beste neskak bai. Baina, izan ere, nik neure etxekoandrea besterik ez dut. Biriketakoak eraman zuen nire ama, nik lau urte nituela, eta aitonarekin hazia naiz, ile-apaindegi baten jabea zena. Denbora guztia dendan pasatzen nuen, mahai baten azpian, nire panpinaren ilea apaintzen; langileak kopiatzen, nonbait. Oso jatorrak ziren nirekin. Ileorde txikiak egiten zizkidaten, kolore guztietakoak, azken modakoak eta guzti. Eta hantxe egoten nintzen egun osoa, isil-isilik, bezeroak ohartu gabe. Noizean behin bakarrik egiten nuen kirik mahaiaren oihalpetik.
...Baina egun batean guraizeak lortu eta —pentsa ezazu, madam— erabat moztu nuen ilea; soil-soil utzi nuen, tximu txiki bat ematen nuen. Aitonaren haserrea! Hartu zituen aliketak —ez dut sekula ahaztuko—, heldu zidan eskutik eta hatzak harrapatu zizkidan. «Horrela ikasiko dun!», esan zuen. Hura erresumina. Oraindik marka daukat.
...Izan ere, madam, zeharo harro zegoen nire ilearekin. Mahai gainean esertzen ninduen, bezeroak etorri aurretik, eta zerbait apaina egiten zidan: kizkur handi, leunak eta goialdea izurra. Gogoratzen naiz langileak nire inguruan, eta ni serio asko aitonak emandako penikearekin, ilea egin bitartean aitonak emana geldirik egotearren... Baina ondoren beti hartzen zidan penikea. Aitona gizagaixoa! Sutan jarri zen, nik egindako txikizioa ikusita. Baina orduan ederki beldurtu ninduen. Badakizu zer egin nuen, madam? Ihes. Bai, ihes, txoko batetik bestera, sartu eta atera, auskalo noraino. Ai ene, polita emango nuen, eskua mantalean bilduta eta ilea koskaz beteta. Ez zuen jendeak barre gutxi egingo ni ikusita...
Ez, madam, aitonak ezin izan zuen gainditu. Ezin ninduen aurrean ikusi. Ezin zuen otordurik ere hartu, ni han banengoen. Hala, izebak hartu ninduen. Elbarria zen, tapizatzailea. Epotxa! Sofaren atzeak mozteko, gainean zutik jarri behar zuen. Eta hari laguntzen nengoela ezagutu nuen nire etxekoandrea...
...Ez hainbeste, madam. Hamahiru urte nituen, bete berriak. Eta ez naiz gogoratzen inoiz sentitu naizenik... zera... umea, nolabait esateko. Uniformea ere banuen, eta hau eta bestea. Etxekoandreak hasiera-hasieratik apaingarriak jantzarazi zizkidan lepoan eta eskumuturretan. A bai, behin bai! Barregarria izan zen! Entzun ezazu. Etxekoandreari bi iloba txiki etorri zitzaizkion bisitan —Sheldonen bizi ginen garai hartan—, eta azoka zegoen herri lurretan.
«Aizan, Ellen», esan zidan, «eramaitzan bi andereño txiki hauek astoan ibiltzera». Han joan ginen; poxpolin hutsak ziren; bakoitza esku batetik helduta. Baina astoak zeuden lekura iritsi ginenean beldur eman zien gora igotzeak. Hala, begira jarri ginen. Ederrak astoak! Gurdian ikusten ez nituen lehenbizikoak: jolasekoak, nolabait esateko. Kolore gris zilar zoragarria zuten, txalma gorri txikiak eta brida urdinak eta txilinak dilin-dalan belarrietan. Eta neska koskortu samarrak —ni baino handiagoak— zebiltzan haien gainean, gustura asko. Ez zen batere nabarmena, madam, ongi pasatzen ari ziren eta kito. Eta ez dakit zer izan zen, baina hanka txiki haiek ikusita, eta begiak —hain gozo— eta belarri leunak... berebiziko gogoa jarri zitzaidan astoan ibiltzeko!
...Ezin nuen, noski. Andereñoekin nengoen. Eta zer itxura emango nuen han goian zintzilik uniformea jantzita? Baina egun osoan astoak eta astoak, buruan sartuta neuzkan haiexek. Norbaiti ez banion kontatzen bertan lehertuko nintzela iruditzen zitzaidan; nori kontatu? Baina oheratu nintzenean —James andrearen logelan egiten nuen lo, garai hartako gure sukaldaria—, argiak itzali orduko, han azaldu zitzaizkidan astoak, dilin-dalan, haien hankatxo politak eta begi tristeak... Ba aizu, madam, gogorra da sinesteko, puska batean zain egon nintzen, lo itxura egiten, eta, halako batean, bizkarra tentetu eta marru batean hasi nintzen: «Asto gainera igo nahi dut, asto gainean ibili nahi dut!» Izan ere esan beharra neukan, eta pentsatu nuen ez zutela nire bizkar barre egingo, ametsetan nengoela jakinda. Bizkorra, ezta? Ume tuntun batek halakoa asmatzea ere...
...Ez, madam, orain ja ez. Garai batean ibili nintzen pentsatzen, noski. Baina ez zen posible izan. Mutilak lore denda txiki bat zuen, kalean behera joanda, gu bizi ginenetik beste aldean. Xelebrea, ezta? Eta ni hain lore zalea. Bisitak erruz izaten genituen sasoi hartan, eta ni dendan sartu-atera ibiltzen nintzen gaur bai eta bihar ere bai, esaten den bezala. Eta Harry eta biok —Harry zuen izena— sesioan hasi ginen gauzak nola antolatu, eta hori izan zen hasiera. Loreak! Ez zenuke sinetsiko, madam, zer loreak ekartzen zizkidan. Haren ahaleginak! Behin baino gehiagotan lirioak, eta ez naiz exageratzen ari! Bai, noski, ezkondu eta denda gainean jartzeko asmoa genuen, dena erabakia genuen, eta nik erakusleihoa apainduko nuen... O, nola ipintzen nuen leihoa larunbatetan! Benetan ez, noski, baizik ametsetan. Gabonetan gorosti eta guzti, eta Pazkotan lirioak izar zoragarri batekin, dena nartzisoz egina erdian. Baita ere... bueno, nahikoa dut. Iritsi zen eguna nire bila etortzekoa zena, altzariak aukeratzera joateko. Ahaztuko ote zait inoiz? Asteartea zen. Etxekoandrea ez zegoen oso ongi arratsalde hartan. Ez zuen ezer esan, noski; ez du ezer esaten eta ez du behin ere esango. Baina ongi antzeman nion, arropetan nola estaltzen zen ikusita eta niri galdezka ea hotz egiten zuen, eta haren sudurtxoak ematen zuen... ihartua. Ez nuen bakarrik utzi nahi; banekien kezka horrekin egongo nintzela denbora guztian. Azkenean galdetu nion ea nahiago zuen nik dena atzeratzea. «O ez, Ellen», esan zidan, «ez larritu nigatik. Ez desilusio hori eman zure mutil gazte horri». Eta gainera hain alai, madam, bere buruaz axolarik gabe. Inoiz baino okerrago sentiarazi ninduen. Zalantza piztu zitzaidan... orduan eskuzapia erori zitzaion eta makurtzen hasi zen, hura jasotzeko; sekula ez zuen egiten. «Zer ari zara!» egin nuen oihu, hura geldiarazteko lasterka. «Tira», esan zuen, irribarrez, aizu, madam, «hasi beharko ohitzen». O, negarrez lehertzeko zorian jarri nintzen. Apain-mahai aldera joan eta zilarra garbitzen ari banintz bezala egin nuen, baina eutsi ezin eta galdetu nion ea nahiago zuen ni... ez ezkontzea. «Ez, Ellen», esan zidan —ahots honekintxe, madam, orain ni zurekin bezala—: «Ez, Ellen, ezta ezerengatik ere!» Baina hori esaterakoan, madam —ni ispiluari begira nengoen; berak ez zekien noski ikusten nuela—, bihotzera eraman zuen bere esku txikia, bere ama zenak egiten zuen bezala, eta begiak goratu zituen... O, madam!
Harry etorri zenerako prest nituen haren gutun guztiak, eta eraztuna eta opari emandako brotxe txiki pottoko bat: zilarrezko txori bat mokoan kate batekin, eta katearen azkenean bihotza daga batekin. Eder askoa! Hala, atea zabaldu nion. Ez nion tutik esateko betarik eman. «Tori», esan nion. «Eramaitzazu zeurekin», esan nion, «akabo da dena. Ez naiz zurekin ezkonduko», esan nion, «ezin dut etxekoandrea abandonatu». Zuri-zuri! Emakume bat bezain zuri jarri zen. Danbateko batez itxi behar izan nuen atea, eta hantxe egon nintzen, dardara batean, joan zela jakin arte. Atea zabaldu nuenean —ez dakit sinetsiko duzun, madam—, joana zen! Nengoen bezalaxe irten nintzen bidera lasterka, mantala eta txapinekin, eta han geratu nintzen bidearen erdian... begira. Barre onak egingo zituen ikusi ninduenak...
...Jainko santua! Zer da hori? Erlojua joka! Eta nik esna eduki zaitut. O, madam, isiltzeko esan behar zenidan... Tapa-tapa egingo dizkizut oinak? Hala egiten diot etxekoandreari ere, gauero, beti berdin. Eta esaten dit, «Gabon, Ellen. Ondo lo egin eta garaiz esnatu!» Ez dakit zer egingo nukeen hori ez balit esango.
...Ai ene, batzuetan pentsatzen dut... zer egin beharko ote nukeen baldin eta bera... Baina tira, pentsatzeak ez du onik ekartzen, ezta, madam? Pentsatzea alferrik da. Ez dut sarri egiten. Eta noizbait hala banago, gogor egiten diot neure buruari: «Aizan, Ellen. Orain ere horrela? Tuntuna! Zeregin hoberik ez al dun, pentsatzen egotea baino!»
© Katherine Mansfield
© itzulpenarena: Anton Garikano