BRILL ANDEREÑOA
Nahiz eta hain giro ederra egon —zeru urdinean urre hautsa eta ardo zuriaren zipriztin antzeko argiune handiak Jardins Publiquesetan—, Brill andereñoa pozik zegoen lepoko larrukia hartu izanaz. Airea geldi-geldi zegoen, baina ahoa zabalduz gero freskura xume bat igartzen zenuen, ur izoztuko edontzi baten freskura bezalakoa txurrut egin baino lehen, eta noizean behin hosto bat azaltzen zen —inondik ez, zerutik. Brill andereñoak eskua goratu eta larrukia ukitu zuen. Zer gauza kuttuna! Atsegina zen hura berriro sentitzea. Arratsalde hartantxe kutxatik atera, sitsa-bolak kendu, ongi eskuilatu, eta begitxo lauso haiek berpiztu zituen, ongi igurtziz. «Zer gertatu zait orain arte?» zioten begi txiki tristeek. O, zer gauza eztia, haiexek edredoi gorritik berari zelatan ikustea...! Baina haren mutturra, nahastura beltzen batez egina, ez zegoen batere sendo. Kolperen bat hartu zuen, nonbait. Berdin zen, zigilatzeko ezko beltz pitin bat garaia iritsitakoan, ezinbestekoa zenean... Ai alproja! Bai, halaxe irizten zion. Alproja, buztanari hozka ezkerreko belarritik. Lepotik kendu, magalean hartu eta laztantzeko gogoa ematen zuen. Brill andereñoak txindurrituta zeramatzan eskuak eta besoak, baina hori, ustez behintzat, oinez zihoalako zen. Eta arnasa hartzen zuenero, zerbait arin eta tristea —ez, tristea ere ez—, zerbait goxoa mugitzen zitzaion bularrean.
Bazegoen jendez arratsalde hartan, aurreko igandean baino askoz gehiago. Eta orkestra ere ozenago eta alaiago aditzen zen. Sasoia hasi zelako zen hori. Izan ere, orkestrak igandero jotzen zuen urte osoan zehar, baina sasoiz kanpo ez zen berdin. Jotzailearen familiak bakarrik entzutea bezala zen; ez zion inporta nola aritzen zen, ez bazegoen arrotzik. Zuzendariaren zamarra ere ez ote zen berria? Bai, inondik ere. Kantari hastera doan oilarrak bezala aztarrikatzen zuen lurra eta astintzen zituen besoak, eta musikariek, kiosko berdean eserita, masailak puztu eta gartsuki begiratzen zioten partiturari. Orain txirula pitin bat iritsi zen —polit polita!—, tanta bixizko kate ttiki bat. Seguru zegoen berriro entzungo zela. Bai entzun ere; burua altxatu eta irribarre egin zuen.
Beste bi lagun soilik zeuden bere eserleku «berezian»: aitona egoki bat belusezko zamar batekin, eskuak josita zituela makila landu izugarri batean, eta amona handi bat, bizkarra tente eserita, mantal bordatuan puntuzko lan bat zuela. Ez zuten hitz egiten. Pena handia zen, zeren Brill andereñoa beti baitzegoen elkarrizketen zain. Oso iaioa bihurtu zen, bere ustetan, ez entzunarena eginez besteena entzuten, inguruan hizketan ari zirenen bizitzan esertzen unetxo baterako.
Zeharka begiratu zien aitona-amonei. Agian laster joango ziren. Aurreko igandea ere ez zen izan besteetan bezain interesgarria. Ingeles bat eta emaztea, gizonak panama kapelu zatar bat eta andreak botoidun botak zeramatzan. Eta emakumea isildu gabe aritu zen, alegia betaurrekoak komeni zitzaizkiola; behar zituela; baina alferrik zela erostea; ongi eutsi ezin eta hautsiko zitzaizkiola. Eta gizonaren pazientzia, berriz! Denetik proposatu zion: urrezko montura, belarrietan heltzen diren horietakoak, zubi barruan goxagarri txikiekin. Ez, ez zegoen ezer hura aseko zuenik. «Sudurrean behera irristatuko zaizkit!» Brill andereñoak pozik emango ziokeen astindu bat.
Bankuko aitona-amonak bertan goxo zeuden eserita. Ez zion inporta, makina bat jende zegoen begira egoteko. Hara eta hona, lore multzoak eta orkestraren kiosko aurretik lerroan zebiltzan bikote nahiz taldeak, gelditu eta hizketan, agur egiten, lore sorta bat erosten erretilua barandan esekia zuen arlote zaharrari. Ume koskorrak zebiltzan tarteetan lasterka, zalapartan eta barreka; mutil koskorrak kokots azpian sedazko txibista zuri handiak zituztela, neska koskorrak, panpina frantsesak, belusez eta farfailaz jantziak. Eta aldian behin pottoko baldartzio bat arbolpetik azaldu, bertan gelditu, begira jarri, eta bat-batean zapla esertzen zen, ama hankaluzea etortzen zen arte, oilanda baten antzera lasterka, errieta eginez hura salbatzera. Beste batzuk bankuetan eta aulki berdeetan zeuden eserita, baina ia beti jende bera zen, igandea joan eta igandea etorri, eta —askotan konturatu zen Brill andereñoa— ia denek zuten bitxikeria bat. Arraroak, isilak, ia denak zaharrak, haien begirada ikusita bazirudien gela zulo ilun batetik irten berriak zirela, edo bestela... armairu batetik!
Kiosko atzean arbola lerdenak, hosto horiak behera zituztela, eta haien tartetik itsas lerro bat, eta harago zeru urdina urre-litsezko hodeiekin.
Parara pa pa! Parara pa pa! jotzen zuen orkestrak.
Soineko gorriko bi neska gazte agertu ziren eta uniforme urdineko bi soldadu gazte elkartu zitzaizkien, eta denek barre egin eta binaka jarri eta besotik helduta joan ziren. Lastozko kapelu xelebreko bi emakume baserritar pasatu ziren, ke koloreko asto eder bana zeramatela seriotasunez. Moja hotz, zurbil bat igaro zen presaka. Inguratzen ari zela, emakume eder bati eskuko bioleta sorta erori zitzaion, mutil koskor batek lasterka joanda eman zion, baina hark orduan hartu eta harrika bota zituen, pozoituak baleude bezala. Ene! Brill andereñoak ez zekien harritu ala ez! Eta orain erbinudezko toka bat eta griseko gizon bat elkartu ziren bere pare-parean. Gizona garaia zen, tentea, burgoia, eta erbinudezko toka bat zeraman andreak, lehenago ile-horia zen garaikoa. Orain guztia, haren ilea, aurpegia, baita begiak ere, erbinude narras haren kolore berekoa zen, eta haren eskua —eskularru maiz garbitu batean, ezpainak txukuntzen ibilia—, atzapar ttattar horixka bat zen. Oi haren poza gizonarekin elkartuta... haren zoriona! Pentsatzen zuen, bai, arratsalde hartan topo egingo zutela. Non ibili zen azaldu zion: batean eta bestean, han, hemen, itsasaldean. Egun bikaina, ezta? Eta ez ote zuen nahi... Baina gizonak ezezkoa egin, zigarrotxoa piztu, andreari laino trinko bat haize eman aurpegira astiro, eta andrea hizketan eta barrez ari zen bitartean, hark pospoloa jaurti eta alde egin zuen. Erbinudezko toka bakarrik geratu zen; inoiz baino zabalago egin zuen irribarre. Baina bazirudien orkestrak ere igarri zuela zer ari zen hura sentitzen eta goxoago jotzen hasi zen, xamurrago jotzen, eta danborra kolpeka, «Zakarra! Zakarra!» behin eta berriro. Zer egingo ote zuen? Zer gertatuko ote zen orain? Baina Brill andereñoa zalantzan zegoela, erbinudezko toka jiratu eta eskua altxatu zuen beste norbait ikusi balu bezala, askoz jatorragoa, harago, eta bixi-bixi abiatu zen. Eta orkestra berriro aldatu eta bizkorrago hasi zen, inoiz baino alaiago, eta Brill andereñoaren eserlekuko aitona-amonak zutitu eta joan ziren, eta masail-bizar luzeko agure xelebre batek konpasean egiten zuen herren eta ia muturrez aurrera bota zuten lau neskek, elkarren ondoan zihoazela.
O, hango lilura! Zer ongi pasatzen zuen! Zenbat gustatzen zitzaion hantxe eseri eta begira egotea! Antzerki baten antzekoa zen. Nork sinetsiko zuen atzeko zerua pintatua ez zegoenik? Baina harik eta zakur marroi bat tipi-tapa irmoki etorri eta tipi-tapa joan zen arte, drogatutako «antzez» zakur baten antzera, Brill andereñoa ez zen ohartu zergatik nabari zuen zirrara hura. Denak zeuden agertokian. Ez ziren entzule huts, ikusle huts; antzezten ari ziren. Berak ere bazuen zer egina: igandero etortzea. Zalantzarik gabe, bera ez baletor konturatuko litzateke norbait; azken batean, bera ere emanaldiko parte zen. Zer arraroa lehenago horrelakorik bururatu ez izana! Horrexegatik, ordea, ematen zion hainbesteko garrantzia astero etxetik beti ordu berean ateratzeari —emanaldira beranduegi ez iristearren—, eta horrexegatik sentitzen zuen lotsa bitxi bat, ingeleseko ikasleei kontatu behar zienean zertan pasatzen zuen igande arratsaldea. Ez zen harritzekoa! Brill andereñoak ia ozen egin zuen barre. Agertokian zegoen. Gogora etorri zitzaion nola astean lau arratsaldez egunkaria irakurtzen zion gizon zahar elbarri bati, hura lorategian lo zegoela. Ohituta zegoen ja kotoizko burkoan haren buru ahula ikustearekin, begi zuloak, aho irekia eta sudur zorrotza. Hura hiltzen bazen ere, bera ez zen astetan konturatuko; axola ere gutxi. Baina, halako batean, agureak jakin zuen aktore batek irakurtzen ziola egunkaria! «Aktorea!» Altxatu zen buru zaharra; bi argiren distira agertu zen begi zaharretan. «Aktorea... zara?» Eta Brill andereñoak egunkaria tolestu, bere partearen haria balitz bezala, eta esan zuen goxoki: «Bai, aspalditik naiz aktorea».
Orkestrak atsedena izan zuen. Orain hasi ziren berriro. Eta jotzen ari zirena epela zen, eguzkitsua, baina bazuen freskura xume bat —zerbait, zer ote zen?—, ez zen tristura —ez, tristura ez—, kantatzeko gogoa ematen zizun zerbait. Doinua gora igo zen, gora, argia distiraz zegoen; eta Brill andereñoari iruditu zitzaion ezen hango denak, hango konpainia guztia, kantari hasiko zela laster. Gazteak, taldean barrez zihoazen haiek, kantari ekingo zioten, eta gizonen ahotsek, tinko eta ausart, bat egingo zuten haiekin. Eta gero berak ere bai, berak ere bai, eta bankuetako besteek —akonpainamendu antzeko bat eginez—, hasiko zuten zerbait isila, ozta-ozta gora eta behera, zinez ederra, hunkigarria... Brill andereñoaren begiak malkoz bete ziren eta irribarrez begiratu zien konpainiako beste kideei. Bai, ulertzen dugu, ulertzen dugu, pentsatu zuen, nahiz eta ez jakin haiek zer ulertzen zuten.
Orduantxe mutil bat eta neska bat etorri eta lehen aitona-amonak egondako lekuan eseri ziren. Oso poliki zeuden jantzita; maiteminduta zeuden. Bi protagonista nagusiak ziren, noski, mutilaren aitaren yatean etorri berriak. Eta artean hotsik gabe kantari, artean irribarre dardarati harekin, entzuteko prest jarri zen Brill andereñoa.
— Ez, orain ez —esan zuen neskak—. Hemen ez, ezin dut.
— Baina zergatik? Horko atso figura zahar horrengatik? —galdetu zuen mutilak—. Zertara etortzen ote da? Nork esanda? Zergatik ez ote du etxean gordetzen bere mutur txoro hori?
— Larrukia du xelebrea —egin zuen neskak barre txikia—. Legatz frijitua ematen du.
— Utzi berriketak! —bota zuen mutilak xuxurla haserre batean. Eta ondoren—: Esaidazu, ma petite chère...
— Ez, hemen ez —neskak—. Oraindik ez.
Etxera bidean, okindegitik ezti-tarta xerra bat erosteko ohitura zuen. Horixe zuen igandeko kutixia. Batzuetan xerrak almendra bat zuen, besteetan ez. Sekulako aldea zen. Almendra bat baldin bazuen, etxera opari ttiki batekin joatea bezala zen —sorpresa bat—, oso posible baitzen batere ez edukitzea ere. Igande almendradunetan azkar joan eta kementsu pizten zuen teontzirako pospoloa.
Baina gaur okindegi aurretik pasatu, eskailerak igo, gela txiki ilunean sartu —armairu bat ematen zuen—, eta edredoi gorrian eseri zen. Puska batean egon zen hantxe eserita. Ohe gainean zegoen larrukiaren kutxa. Lepokoa libratu zuen bizkor; bizkor, begiratu gabe, kutxan sartu zuen. Baina tapa jarri zionean, zerbaiten negarra iruditu zitzaion.
© Katherine Mansfield
© itzulpenarena: Anton Garikano