M.J. Lermontov - Gure garaiko heroia

III. FATALISTA

Behinola, gure ezker hegaleko herrixka kosako batean bi aste ematea egokitu zitzaidan; infanteriako batailoi bat zegoen han; ofizialak, txandaka, egunero elkartzen ziren baten edo besteren etxean, eta arratsetan kartetan egiten zuten.

Behin batean, bostonean jokatzeaz aspertuta, mahai azpira jaurtiki genituen kartak eta oso luzaz aritu ginen hizketan S*** maiorraren etxean. Elkarrizketa, ohi ez-bezala, interesgarria zen. Musulmanek gizabanakoaren patua zeruetan idatzita dagoela sinesten dute, eta eztabaidatzen ari ginen nola sineste horrek jarraitzaile ugari duen kristauon artean ere. Norberak mota guztietako gertaera harrigarriak kontatzen zituen pro edo contra.

— Jaunak, horrek ez du ezer frogatzen —esan zuen maior zaharrak—, zuen iritziak berresten omen dituzten gertaera bitxi horien lekuko izan zarete?

— Ez, jakina —esan zuten askok—, baina pertsona fidagarriek kontatu dizkigute.

— Hori guztia ergelkeria hutsa da! —esan zuen norbaitek—. Non dira gure heriotzako ordua idatzita dagoen zerrenda ikusi duten pertsona fidagarri horiek?... Eta, egia balitz gure etorkizuna aldez aurretik xedaturik dagoela, zertarako eman dizkigute nahimena eta arrazoimena? Zer dela-eta gure egintzez kontu eman behar izate hori?

Une horretan, gelako zoko batean eserita zegoen ofizial bat zutik jarri zen, eta, mahaira astiro hurbildurik, begiratu lasai eta arranditsuz bildu gintuen denok. Haren izenak argi adierazten zuenez, serbiarra zen jatorriz.

Vulitx tenientearen itxura guztiz bat zetorren beraren izaerarekin. Goibehe garaia eta aurpegiko kolore beltzarana, ile beltza, begi beltz zorrotzak, sudur handi baina bikaina —beraren jatorrikoen berezitasuna—, ezpainetatik sekula ezabatzen ez zitzaion irribarre triste eta hotza... bazirudien ezaugarri horiek guztiak berariaz moldaturik zeudela izaki berezi baten itxura emateko gizon hari, zeina ez baitzegoen prest bere iritziak eta grinak partekatzeko halabeharrak aldamenean jartzen zizkion kideekin.

Ausarta zen; gutxi hitz egiten zuen, baina zakarki; inori ez zion zabaltzen bere arima, inori ez zion familiako sekretuen berri ematen; oso gutxitan edaten zuen. Ikusi ez dituenak zail du irudikatzen neska kosakoen edertasuna: ba, Vulitx, ez zen inoiz haien atzetik ibiltzen. Hala ere, ziotenez, koronelaren emazteak ez zien bihotz gogorrik egiten haren begi biziei; bera, ordea, sutan jartzen zen hori aipatzen zioten bakoitzean.

Jokozale amorratua zen, hori zen ezkutatzen ez zuen grina bakarra. Mahai berdearen atzean eserita, denaz ahazten zen; baina gehienetan galdu egiten zuen. Hala ere, etengabeko zorte txarrak tema handiagoz jokatzera bultzatzen zuen. Diotenez, behinola, espedizio batean, partida bat antolatu zuen gauez burkoaren gainean. Oso zorte oneko zegoen. Bat-batean, tiroak entzun ziren, alarma jo zuten, denak zutitu eta oldarrean abiatu ziren armen bila. «Banka jokatzen dut!», oihu egin zion Vulitxek, lekutik altxatu gabe, enbidogilerik porrokatuenari. «Zazpikoa!», erantzun zuen besteak, alde egiteaz batera. Erabateko iskanbilari jaramonik egin gabe, Vulitxek karta bota zuen; bestearena atera zen.

Guda-lekura azaldu zenerako, tiro-jasa itzela zegoen. Vulitx ez zen arduratu ez balez, ez txetxeniarren sableez: zorioneko enbidogilearen bila zebilen.

— Zazpikoa atera da! —esan zion oihuka, noizbait ikusi zuenean lehen lerroko soldaduen artean. Etsaia basotik botatzen hasiak ziren; areago hurbildu, diru-zorroa atera, eta irabazleari eman zion, hau zorrak ordaintzeko abagune txarra zela ulertarazten saiatu bazen ere. Zeregin gogaikarri hori bete ondoren, aurrera oldartu zen. Soldaduek, adoreturik, haren atzetik jo zuten, eta borroka amaitu arte odol hotzez jardun zuen txetxeniarren aurka tiroka.

Vulitx tenientea mahaira hurbildu zenean, isilik geratu ginen denok, ateraldi bitxi baten zain.

— Jaunak! —esan zuen (haren ahotsa lasaia zen, baina tonua ohi baino apalagoa)—. Jaunak! Zertarako balio dute eztabaida hutsal hauek? Frogak nahi dituzue; ba, nik proposatzen dizuet saio bat egitea zeuen buruarekin probatzeko ea gizakiak nahierara bidera dezakeen bere bizitza ala aldez aurretik erabakita dagoen noiz hil behar duen gutariko bakoitzak... Nork nahi du?

— Nik ez, nik ez! —entzun zen alde guztietatik—. Hau gizon aldrebesa! Horrelakorik bururatzea ere!

— Apustu egitea proposatzen dizuet —esan nuen txantxetan.

— Zer-nolako apustua?

— Nik diot paturik ez dela —esan nuen, eta mahai gainera bota nuen sakelan neukan diru guztia: hogei txervonetz.

— Eduki! —erantzun zuen Vulitxek ahots sortez— Maiorra, zu izango zara epailea; hona hemen hamabost txervonetz; bost zor dizkidazunez, eskertuko nizuke zerorrek jartzea apustua berdintzeko falta den kopurua.

— Ondo da —esan zuen maiorrak—. Baina, egia esan, ez dut ulertzen nola erabakiko duzuen auzia.

Vulitx, ezer esan gabe, maiorraren logelara joan zen; eta gu haren atzetik. Armak esekita zeuden hormara inguratu zen; hainbat kalibretako pistolak baziren han, eta bat atera zuen alietzera hormako gakotik; guk artean ez genuen ulertzen zer egiteko asmoa zuen; baina katua jaso eta su-zuloa bolboraz betetzen hasi zenean, askok garrasi egin zuten nahi gabe, baita eskutik heldu ere baten batek.

— Zer egin nahi duzu? Aizu, hau erokeria hutsa da! —hasi ziren oihuka.

— Jaunak! —esan zuen astiro, eskua askatzen zuen bitartean—. Nork ordaindu nahi du nire ordez hogei txervonetz?

Denak isildu, eta urrundu egin ziren.

Vulitx beste gelara itzuli eta mahai alboan eseri zen; atzetik joan gintzaizkion denok: inguruan esertzeko gonbitea egin zigun keinu batez. Obeditu genion ezer esan gabe: une hartan, halako botere misteriotsu bat zeukan gure gainean. Tinko so egin nion begietara; baina berak begiratu lasai eta irmo batez eutsi zion nire begirada zorrotzari, eta ezpain zurbilek irribarre egin zuten. Alabaina, haren odol hotza gora-behera, iruditu zitzaidan heriotzaren zigilua ikusi niola aurpegi zurbilean. Aspaldi ohartua nintzen —eta militar zahar askok baieztatzen du nire oharpena— nola, sarri askotan, halabeharreko zoria iragartzen duen seinale berezi bat agertu ohi den ordu gutxiren buruan hil behar duen gizonaren aurpegian, halako moldez agertu ere, non begi trebatu batek nekez huts egiten duen.

— Zu gaur hilko zara! —esan nion. Agudo jiratu zen niganantz, baina astiro eta patxadaz erantzun zidan:

— Agian bai, agian ez...

Gero, maiorrarenganantz bihurtu, eta galdetu zion ea pistola kargaturik zegoen. Maiorra, nahasirik, ez zen ondo oroitzen.

— Aski da, Vulitx! —oihu egin zuen norbaitek—. Ziur kargatuta dagoela, ohe-buruaren gainean esekita zeukan eta. Zer dela-eta txantxa hau?

— Txantxa ergela benetan! —lagundu zion beste batek.

— Berrogeita hamar errublo bosti, pistola kargatuta egon ezetz!-oihu egin zuen hirugarren batek.

Apustu gehiago egin zuten.

Aspertu ninduen azkenean zeremonia luze horrek.

— Aizu! —esan nion Vulitxi—, edo behingoz emaiozu tiro zeure buruari, edo eraman pistola lehengo lekura eta goazen lotara.

— Hori, hori! —atera zitzaion askori—, goazen lotara.

— Jaunak, lekutik ez mugitzeko eskatzen dizuet! —esan zuen Vulitxek, pistolaren ahoa bekokira zuzenduta zeukala. Bat-batean, harri eta zur eginik geratu ziren denak.

— Petxorin jauna —gaineratu zuen—, karta bat hartu eta gora bota.

Bateko bihotza mahaitik hartu eta —oraintxe gertatu balitz bezala oroitzen naiz— gora bota nuen. Arnasari eutsi zioten denek. Begi guztiak, izua eta halako ikusmin zehaztugabe bat adieraziz, pistolatik zorigaiztoko batekora lerratu ziren; karta, airean dardarka, astiro erortzen ari zen; mahaia ukitu bezain laster, Vulitxek katua sakatu zuen... Ez zen balarik atera!

— Jainkoari eskerrak! —lasaitu zen jendea—. Ez zegoen kargatuta...

— Egiazta dezagun, hala ere —esan zuen Vulitxek. Leihoaren gainean esekita zegoen kapela bat tirogai aukeratu, eta katua jaso zuen berriro; tiroaren danbatekoa entzun zen eta keak gela bete zuen. Barreiatu zenean, kapela hartu zuten: zuloa zeukan erdi-erdian, eta bala sakon sartuta zegoen horman.

Hiru bat minutuz inork ez zuen tutik esan. Vulitxek, lasai baino lasaiago, diru-zorroan sartu zituen nire txanponak.

Orduan, eztabaidatzen hasi ziren zergatik aurreneko aldian pistolak ez zuen tiroa bota; batzuek ziurtzat jotzen zuten su-zuloa butxaturik zegoela; besteek, aldiz, xuxurlaka zioten aurrenekoan bolbora heze zegoela, eta gero Vulitxek berria bota zuela gainetik; baina nik susmo hori bidegabea zela ohartarazi zuen, zeren denbora guztian behin ere ez bainituen begiak pistolatik kendu.

— Zorte onekoa zara jokoan —esan nion Vulitxi...

— Lehendabiziko aldiz bizitza osoan —erantzun zidan irribarretsu, bere buruarekin pozik—, hau beste edozein karta-joko baino hobea da.

— Baina apurtxo bat arriskutsuagoa.

— Zer?, patuan sinesten hasia zara?

— Sinesten dut; baina ez dut ulertzen zergatik iruditu zaidan gaur hil behar zenuela ezinbestean...

Eta arestian pistolaren ahoa horren lasaitasun handiz bekokiari kontra jarrita eduki zuen gizona, asaldatu eta biziki haserretu zitzaidan hori esan nuenean.

— Nahikoa da! —jaregin zuen, hanka gainean jarriz—. Amaitu da gure apustua, eta uste dut esan berri duzuna lekuz kanpo dagoela orain... —Txanoa hartu, eta han alde egin zuen. Arraroa iruditu zitzaidan haren jokabidea, eta ez arrazoirik gabe, alajaina!...

Handik gutxira, etxerako bidea hartu zuten denek, bakoitzak bere iritzia azalduz Vulitxen kasketaldien gainean. Eta, segur aski, neurekoitzat hartzen ninduten guztiek, zergatik eta apustu egin nuelako bere burua tiroz hil nahi zuen gizon batekin; ni tartean sartu gabe ere bere asmoak betetzeko abagune egokia aurkitzerik izango ez balu bezala!

Etxerantz nindoan herriko kalexka inor gabeetan barrena; ilargia, beterik eta gorri, suteen zoharduraren antzeko, agertzen hasia zen etxeek osaturiko ortzi-muga almenadunaren atzetik; izarrek lasai distiratzen zuten zeru-sabai urdin ilunean, eta barrez hasi nintzen gogoratu nuenean antzinako denboretan bazirela gizaki orojakin batzuk uste zutenak zeruko astroek esku hartzen dutela gure eztabaida funsgabeetan, auzia lur-puska bat zein ustezko eskubide bat delarik ere!... Eta zer gertatu da? Haien aburuz beraien gatazka eta garaipenei argi egiteko soilik pizturik zeuden argiontzi horiek lehen bezain argitsu distiratzen dute orain; haien grinak eta ametsak, ordea, aspaldi itzali ziren beraiekin batera, bidaiari arduragabeak baso-ertzean piztutako su ttipia itzaltzen den bezalaxe! Baina zein borondate irmoa behar zuten ziur egoteko zeru osoak, bere biztanle ezin zenbatuzkoekin, begikotasunez so egiten ziela, mutu baina iraunkorki... Eta gu, haien ondorengo errukarriok, alderrai gabiltza munduan, sinesterik eta harrotasunik gabe, ez gozamen ez beldur, halabeharrez amaiera etorriko zaigula pentsatzean bihotza nahi gabe zapaltzen digun izua izan ezik; gu, haien ondorengo errukarriok, dagoeneko ez gara sakrifizio handietarako gauza, ez gizadiaren onuragatik, ez geure zoriontasunagatik, bai baitakigu ezinezkoa dela; eta axolagabe jotzen dugu zalantza batetik bestera, gure arbasoek oker batetik bestera jauzi egiten zuten modu berean; baina guk, ordea, ez dugu ez haiek zuten itxaropena eta ez jendearen zein patuaren aurkako borrokan arimak kausitzen duen gozamen zehaztugabe baina zinezko hori ere...

Eta tankera horretako beste gogoeta asko ernetzen zitzaidan buruan; ihes egiten uzten nien, ez baitut atsegin pentsamendu abstraktuekin denbora alferrik galtzea. Nora darama horrek gero?... Gazte-gaztetan, ameslaria nintzen; eta gogoko nuen irudimen urduri eta jorantsuak pintatzen zizkidan irudi aldian goibelak aldian distiratsuak txandaka laztantzea. Baina zer utzi dit horrek guztiak? Akidura, gau osoa amesgaiztoko mamuekin borrokan eman ondoren sentitzen denaren antzekoa, eta arranguraz betetako oroitzapen lausoa, besterik ez. Alferrikako gudu horretan, arimako garra eta borondatearen iraupena galdu nituen, biak ezinbestekoak benetako bizitzarako; aurretiaz adimenean bizi izana nuen bizitza horretan sartu nintzen, eta aspergarri eta kaxkar iritzi nion, aspalditik ezagutzen duen liburu baten imitazio txar bat irakurtzen duenari gertatzen zaion bezala.

Arrats hartako gertaerek zirrara bortitz samarra eragin eta nerbioak sumindu zizkidaten; ziur ez dakit orain patuan sinesten dudan ala ez, baina arrats hartan itsuki sinesten nuen: froga edonor harrituta uzteko modukoa izan zen, eta ni, gure arbasoen eta haien hala-moduzko astrologiaren lepotik barre egin banuen ere, nahi gabe lerratu nintzen haien bidetik. Hala ere, garaiz gelditu nintzen bide arriskutsu horretan eta, arau dudanez ezeri erabateko ukorik ez egitea eta ezertan itsuki ez sinestea, metafisika alde batera utzi, eta oin azpian zapaltzen ari nintzen lurrari erreparatzeari ekin nion. Ordu ezin hobean etorri zitzaidan zuhurtasun hori: ozta-ozta ez nintzen erori gauza lodi eta bigun eta, inondik ere, bizigabe batean behaztopatzean. Makurtu nintzen —ordurako ilargiak bete-betean argitzen zuen bidea—, eta zer ikusiko?, txerri bat lurrean etzanda, sable-ukaldi batek bi zati eginda... Begiratu bat eman besterik ez, eta oin-hotsa entzun nuen: bi kosako lasterka zetozen kalexkatik; bietako bat nigana hurbildu zen eta galdetu zidan ea ez nuen ikusi kosako mozkor bat txerri baten atzetik korrika. Jakinarazi nion ez nuela kosakorik ikusi, eta gero, haren balentria amorruzkoaren biktima dohakabea erakutsi nion.

— Doilorkume alaena! —esan zuen bigarren kosakoak—. Mozkortzen den bakoitzean, hortxe hasten da eskumenean harrapatzen duen guztia txikitzen. Goazen haren atzetik, Eremitx, lotu egin behar dugu, bestela...

Joan ziren. Nik neure bideari jarraitu nion tentu handiz, eta azkenean etxera heldu nintzen onik eta osorik.

Kosako-sarjentu zahar baten etxean bizi nintzen. Gogoko nuen gizon hori, bai haren adiurre onagatik eta bai, bereziki, Nastiagatik, haren alaba pinpirinagatik.

Nastia, ohi bezala, etxeko atean zegoen nire zain, larruzko berokian bilduta; ilargiak argi egiten zien haren ezpain eztitsuei, gaueko hotzak urdinduei. Ezagutu bezain laster, irribarre egin zidan, baina ni ez nengoen berari jaramonik egiteko. «Agur, Nastia», esan nion aldamenetik igarotzean. Zerbait erantzun nahi izan zidan, baina hasperen egin zuen besterik gabe.

Sartu nintzen neure gelan, itxi nuen atea, piztu nuen kandela eta ohe gainean etzan nintzen; baina gau hartan loak ohi baino beranduago hartu ninduen. Ekialdea zurbiltzen hasia zen lokartu nintzenean; baina, itxuraz, zeruetan idatzita zegoen gau hartan ez nuela patxadaz lo egingo. Goizaldeko laurak aldera, bi ukabil nire leihoa jotzen hasi ziren. Jauzi batez atera nintzen ohetik: zer gertatzen zen?... «Jaiki, jantzi hadi!», esan zidan oihuka ahots-andana batek. Agudo jantzi, eta kalera irten nintzen. «Badakik zer gertatu den?», esan zidaten, denek batera, nire bila etorriak ziren hiru ofizialek. Herioa baino zurbilago zeuden.

— Zer?

— Vulitx hil ditek.

Ahoa bete hortz geratu nintzen.

— Bai, hil egin ditek! —ekin zioten berriro—. Goazen azkar.

— Nora?

— Bidean jakingo duk.

Abian jarri ginen. Gertatutakoa kontatu zidaten, mota guztietako iruzkinak eginez patuaren bitxitasunari buruz, hil baino ordu erdi lehenago salbatu baitzuen gizona ezinbestean jazo beharreko heriotzatik. Vulitx bakarrik zihoan kale ilunetik, eta, halako batean, txerria akabatu zuen kosako mozkorrarekin topo egin zuen. Kosakoak, segur aski, aurrera jarraituko zukeen, Vulitxengan arretarik jarri gabe, baldin eta honek ustekabean gelditu eta hala esan ez balio: «Noren bila habil, adiskidea?» «Hire bila!», erantzun zuen kosakoak; sableaz jo eta ebaki sakona egin zion, sorbaldan hasi eta ia bihotzeraino... Hiltzailearen atzetik zebiltzala nirekin topo egin zuten bi kosakoak iritsi ziren orduan; lurretik altxatu zuten zauritua, baina hilzorian zegoen, eta bi hitz soilik esan zituen: «Zuzen zegoen!» Nik bakarrik ulertu nuen hitz horien esanahi iluna: nitaz ari zen; nahi gabe igarri nion patua dohakabe hari; senak ez zidan hutsik egin: izan ere, hurbileko heriotzaren zigilua ikusi nion aurpegi antzaldatuan.

Hiltzailea txabola huts batean gorde zen, herrixkaren amaieran. Hara abiatu ginen. Emakume asko zihoan korrika alde horretarantz, negar batean denak. Noizean behin, kosako berantiarren bat presaka ateratzen zen kalera, sastakaia arrapataka lotzen zuela gerrikoan, eta aurrea hartzen zigun lasterka bizian. Iskanbila ikaragarria zegoen.

Noizbait iritsi ginen, eta hau ikusi genuen: txabolako atea eta leiho-tapak barrutik itxita zeuden, eta etxearen inguru osoan jendetza handia zegoen bilduta. Ofizialak eta kosakoak elkarrekin eztabaidan ari ziren, oso beroturik. Emakumeek zalaparta handia ateratzen zuten, garrasika eta aieneka. Haien erdian zegoen atso zahar baten aurpegira joan zitzaizkidan begiak, ero legezko etsipena adierazten baitzuen. Enbor lodi batean eserita zegoen, ukondoak belaunburuetan bermatuta eta eskuen artean ezkutaturik burua: hiltzailearen ama zen. Ezpainak mugitzen zituen tarteka-marteka: ahapeka otoitz egiten ari zen ala madarikazioak botatzen?

Baina erabakiren bat hartu beharra zegoen gaizkilea harrapatuko bagenuen. Hala ere, inor ez zen ausartzen lehen urratsa ematen.

Leihora hurbildu, eta leiho-taparen zirrikitu batetik begiratu nuen barrura: kosakoa lurrean etzanda zegoen, zurbil, eskuineko eskuaz pistolari eusten ziola; sablea berarengandik hurbil botata zegoen, odoletan blai. Begi biziak izuak jota jiratzen zitzaizkion inguruetara; aldian behin, dardarka hasi eta burura eramaten zuen eskua, bezperako gertakariak hala-hola gogoratuko balitzaizkio bezala. Ez nuen erabakitasun handirik ikusi begirada urduri hartan, eta maiorrari esan nion egokiena litzatekeela kosakoei agintzea atea behera botatzeko eta barrura oldartzeko; eta hobe zela, geroko utzi gabe, orduantxe egitea, gaizkilea erabat seneratu baino lehen.

Une hartan, kosako-ofizial zahar bat atera hurbildu zen eta izenaz deitu nion hiltzaileari, eta erantzuna jaso zuen.

— Bekatu egin duk, anaia Efimitx! —esan zuen kosakoen ofizialak—. Orain, amore ematea beste irtenbiderik ez daukak!

— Ez dut amore emango! —erantzun zuen kosakoak.

— Izan hadi jainkoaren beldur! Hi ez haiz txetxeniar malapartatu bat, kristau zintzoa baizik; tira, deabruak galdu hau eta orain ez duk ezer egiterik: ezingo diok itzuri heure patuari!

— Ez dut amore emango! —oihu egin zuen kosakoak, larderiatsu, eta pistolaren katua kokatzean atera zuen zarata entzun genuen.

— Aizu, emakumea! —esan zion kosakoen ofizialak atso zaharrari—. Hitz egin semearekin, agian zuri kasu egingo dizu... Horrela segituz gero, jainkoa haserretzea besterik ez du lortuko. Gainera, begira: badira bi ordu jaun hauek zain daudela...

Atsoak finko begiratu eta ezezka eragin zion buruari.

— Vasili Petrovitx —esan zuen kosakoen ofizialak maiorrarengana hurbilduz—, ez du etsiko, ondo ezagutzen dut. Baina atea botatzen badugu, gure gizon asko seko utziko du bertan. Ez zenuke hobe tiroz hiltzeko agintzea? Leiho-tapan bada zirrikitu zabal bat.

Une hartan, ideia bitxi bat etorri zitzaidan burura: Vulitxek egin bezala, patua tentatu nahi nuen nik ere.

— Egon —esan nion maiorrari—, bizirik harrapatuko dut.

Hiltzailearekin hizketan jarduteko agindu nion kosakoen ofizialari. Hurrena, hiru kosako jarri nituen txabolaren aurrean, hitzartutako seinale bat ikusiz gero atea behartu eta laguntzera etortzeko prest. Azkenik, txabola inguratu eta zorigaiztoko leihora hurbildu nintzen. Bihotza herio suharrean pilpiraka ari zitzaidan.

— Aizak, malapartatu hori! —oihu egin zuen kosakoen ofizialak—. Zer arraio?, gure lepotik barre egin nahi duk?, edo hi menperatzeko gauza ez garela uste duk? —Atea jotzen hasi zen bere indar guztiekin; nik, begia zirrikituari itsatsita neukala, kosakoaren mugimenduak zelatatzen nituen. Ez zuen alderdi horretatik erasorik espero. Bat-batean, leiho-tapa apurtu eta buruz aurrera oldartu nintzen leihotik txabola barrura. Tiroaren danbatekoa entzun nuen belarriaren gainean bertan, balak galoi bat erauzi zidan. Baina keak gela bete zuen, eta, albo-alboan bazeukan ere, sablea aurkitzea eragotzi zion nire aurkariari. Besoetatik heldu nion, kosakoak oldarka sartu ziren, eta hiru minutu igaro baino lehen, gaizkilea lotu eta zorrotz zainduta eraman zuten. Jendetza sakabanatu egin zen. Ofizialek zorionak eman zizkidaten; eta ez zen gutxiagorako, alajaina!

Horren guztiaren ondoren, nolatan ez nintzen, ba, fatalista bihurtuko? Baina nork daki seguru zerbaitetan sinesten duen ala ez?... eta zenbatetan ez ote dugun sinestekotzat jotzen sentimenen engainu bat edo arrazoimenaren hutsegite bat!...

Atsegin zait guztiaz dudatzea: izan ere, adimenaren jarrera horrek ez dit galarazten izaera erabakia edukitzea, alderantziz, niri dagokidanez behintzat, are adore handiagoz jotzen dut aurrera zer daukadan zain ez dakidanean. Izan ere, heriotza da gerta dakidakeen gauzarik txarrena, eta saihestezina da!

Gotorlekura itzuli nintzenean, gertatu zitzaidan guztia eta ikusi nuen guztia kontatu nion Maxim Maximitxi; eta jakin nahi izan nuen zer pentsatzen zuen patuaz. Hasieran ez zuen hitz hori ulertu, baina ahal izan nuen moduan azaldu nion haren esanahia, eta orduan, hala esan zidan, burua modu adierazgarrian astintzen zuen bitartean:

— Bai! Jakina! Nahasi samarra da auzi hau!... Bestetik, Asiako arma-katu hauek sarritan huts egiten dute ondo koipetuta ez badaude edo hatzaz behar bezain gogor sakatzen ez badituzu; egia esan, txerkesen fusilak ere ez ditut batere gogoko; ez dira egokiak guretzat: ipurtondo txikia dute, eta kontuz ibili ezean gardostuta uzten dizute sudurra... Hori bai, sableak ikaragarri onak dira!

Gero, apur bat hausnartu ondoren, esan zuen:

— Bai, gizajo errukarria... Deabruak bultzatuko zuen bart mozkor batekin mintzatzera!... Bestetik, argi dago hori zela haren patua!...

Ezin izan nion besterik esanarazi: ez zituen batere gogoko eztabaida metafisikoak.

Amaiera

"M.J. Lermontov / Gure garaiko heroia" orrialde nagusia