I. Taman

        Taman Errusiako itsasbazterreko herri guztietako herrixkarik nazkagarriena da. Han, ozta-ozta ez nintzen gosez hil, eta gainera, hori gutxi balitz bezala, ito nahi izan ninduten. Postako zalgurdian iritsi nintzen gau beranduan. Kotxe-zainak herriko sarreran bertan geldiarazi zuen troika nekatua, harrizko etxe bakarraren ate alboan. Jagoleak, Itsaso Beltzeko kosako batek, kanpaitxoaren hotsa entzun zuelarik, erdi lo galdetu zuen oihu zakar batez: «Nor da?» Kosakoen sarjentua eta herriko polizi burua atera ziren. Azaldu nien ofiziala nintzela eta jardunean zegoen destakamendu batera nindoala zerbitzuaren eginkizunetarako, eta estatuaren ordezkaria nintzen aldetik zegokidan egoitza eskatzen hasi nintzen. Polizi buruak herrian barrena eraman gintuen. Hainbat izbatara jo genuen, baina ez zegoen tokirik inon. Hotz egiten zuen, hiru gau neraman lorik egin gabe, akituta nengoen, eta haserretzen hasi nintzen. «Eraman nazazu edozein tokitara, bandidu halakoa! Infernura nahi baduzu, baina eraman nazazu nonbaitera!», sumindu nintzaion. «Bada oraindik leku bat —erantzun zidan polizi buruak, garondoan hatz eginez—, baina ez zaizu gustatuko, jaun ohoragarria, ez da etxe garbia!» Ez nuen ulertu azken hitz horren esanahi zehatza, eta aurrera egiteko agindu nion. Puska luze batean gora eta behera ibili ginen kalezulo zikin haietan; alboetan murru zaharrak besterik ez nuen ikusten, eta, azkenean, itsasertzean bertan zegoen etxe txiki batera iritsi ginen.

        Ilargi beteak nire bizitegi berriaren ihizko teilatua eta horma zuriak argitzen zituen; harri-kozkorrez egindako hesi batek inguratzen zuen orubea, eta bertan beste etxe bat zegoen, okerra, lehena baino txikiagoa eta zaharkituagoa. Labar malkartsua itsasoraino jaisten zen txabola horretako hormatik bertatik ia, eta behean burrunba etengabean lehertzen ziren olatu urdin ilunak. Ilargiak lasai begiratzen zion urari, bihurria bazen ere menpeko baitzuen, eta haren argipean bi ontzi begiztatu ahal izan nituen itsasertzetik urrun; haien sokateria beltza, amaraunaren antzeko, geldirik islatzen zen ortzi-mugaren marra zurbilean. «Bada itsasontzirik kaian —pentsatu nuen—, bihar Gelendjikera abiatuko nauk».

        Babes Lerroko kosako bat neukan neure zerbitzura ordenantza gisa. Maleta ateratzeko eta zaldiak kotxetik askatzeko agindu, eta deika hasi nintzaion etxeko ugazabari, baina ez nuen erantzunik jaso; area jo nuen, eta erantzunik ez... Zer gertatzen zen? Azkenik, hamalau urte inguruko mutil bat irten zen astiro atarira.

        «Non da ugazaba?» «Ez dago ugazabarik». «Nola?, bat bera ere ez?» «Bat bera ere ez». «Eta ugazabandrea?» «Aldirietara joan da mandatu bat egitera». «Eta nork irekiko dit orduan?», esan nuen atea hankaz jotzen nuen bitartean. Berez ireki zen; aire-bolada hezea irten zen etxe barrutik. Pospolo bat piztu eta mutilaren aurpegira hurbildu nuen: bi begi zuri argitu zituen. Itsua zen, erabat itsua jaiotzez. Geldi-geldirik neukan aurrean, eta hazpegiak aztertzeari ekin nion.

        Aitor dut susmo txar handia sortzen didatela itsu, begibakar, mutu, herren, besamotz, lepo-oker eta horrelako guztiek. Ohartu naiz beti egoten dela halako lotura bitxi bat gizakiaren kanpoko itxuraren eta arimaren artean: badirudi gorputzaren atal bat galduz gero arimak sentimenen bat galtzen duela.

        Halatan, itsuaren aurpegia aztertzen hasi nintzen; baina esadazue, zer irakur daiteke begirik gabeko aurpegi batean?... Tarte luzea neraman hari begira nahi gabeko errukiz, eta bat-batean hara non ozta-ozta nabari zitekeen irribarre bat agertu zitzaion ezpain mehetan, eta, ez dakit zergatik, oso zirrara gozakaitza eragin zidan. Itsu hori, ematen zuen bezain itsua ez zelako susmoa sortu zitzaidan gogoan; alferrik saiatu nintzen neure buruari onarrarazten ezinezkoa dela begietako zuritasun hori antzeratzea; eta gainera, zertarako? Baina zer egin nezakeen?, sarritan menperatzen naute susmo txarrek...

        «Hi ugazabandrearen semea haiz?», galdetu nion azkenean. «Ez». «Nor haiz orduan?» «Umezurtz bat, ezindu bat». «Eta ugazabandreak badu seme-alabarik?» «Ez; alaba bat zuen, baina itsasoaz bestaldera ospa egin zuen tatariar batekin». «Nor da tatariar hori?» «Batek daki! Krimeako tatariar bat, Kertx-eko txaluparia».

        Etxera sartu nintzen: bi jarleku, mahaia eta kaiza handi bat labearen alboan, horra ostilamendu guztia. Hormetan ikonorik batere ez zegoen, seinale txarra! Kristal hautsi batetik itsasoko haizea sartzen zen. Maletatik kandela-mutur bat atera eta, hura pizturik, neure gauzak antolatzen hasi nintzen. Sablea eta fusila zoko batean ipini nituen, pistolak mahai gainean utzi eta feldrozko longaina zabaldu nuen jarlekuetako batean. Kosakoak berea hedatu zuen bestean; hamar minutu geroago, zurrungaka hasi zen; ni, aldiz, ezin lokarturik nengoen: begi zuriekiko mutila nekusan denbora guztia ilunpetan jiraka.

        Horrela joan zen ordu bete inguru. Ilargiak leihoa argitzen zuen, eta haren izpiak jostari zebiltzan etxearen lurrezko zoruan. Tupustean, itzal batek ziztu bizian zeharkatu zuen zoruko argi-zerrenda. Jarlekuan agondu eta leihora begiratu nuen: baten bat bigarren aldiz haren aurretik korrika igaro eta hor nonbait desagertu zen, jainkoak daki non. Ezin nuen sinetsi izaki hori itsaslabar malkartsutik behera jaitsia zenik; baina ez zeukan beste inora joaterik. Jaiki, jantzi longaina, sastakaia gerrikoan estu lotu, eta isil-isilik irten nintzen etxetik; mutil itsua zetorren niganantz. Murruaren alboan ezkutatu nintzen, eta bera, tentuz baina ibilera sendoz, aldamenetik igaro zitzaidan. Bilgo bat zeraman besapean, eta, kai aldera hartuta, bide-zidor mehar eta aldapatsuan behera jaisten hasi zen. «Egun horretan mutuak oihuka hasi eta itsuek argi ikusiko dute», pentsatu nuen, begien bistatik ez galtzeko adinako tartea utzita atzetik jarraitzen niolarik.

        Anartean hodeiak ilargia estaltzen hasi ziren eta itsasoan gandua altxatu zen. Hurbileneko ontziaren txopako argiontziak doi-doi distiratzen zuen laino artean; olatu apartsuak dirdirka hausten ziren kostaldean, eta bazirudien unean baino unean ontzia hondoratu behar zutela. Ni, neke handiz, aldapan behera nindoan, itsaslabarrean bidea urratuz, eta hau ikusi nuen: itsua gelditu egin zen, eta gero, behean zegoela, ezkerretara jo zuen; hain zebilen uretatik hurbil, non bazirudien halakoren batean olatuek bildu eta berekin eramango zutela; baina, inondik ere, ez zen ibili hura egiten zuen aurreneko aldia, hain segurtasun handia erakusten zuen harriz harri jauzi egitean eta zuloak saihestean. Azkenean, gelditu egin zen, zerbaiti belarri emanez bezala, lurrean kukubilko jarri eta alboan ipini zuen bilgoa. Nik, itsasertzeko haitz handi baten atzean ezkutatuta, haren mugimenduak zelatatzen nituen. Zenbait minutu geroago, irudi zuri bat agertu zen kontrako aldetik; itsuarengana hurbildu, eta aldamenean eseri zitzaion. Haizeak tarteka ekartzen zidan haien elkarrizketa.

        — Zer berri, itsua? —esan zuen emakume baten ahotsak—. Ekaitz gogorra diagu; Janko ez duk etorriko.

        — Janko ez dun ekartzen beldur —erantzun zion itsuak.

        — Lainoa gero eta itxiagoa duk —ihardetsi zuen emakumearen ahotsak atsekabe-doinuz.

        — Laino artean errazagoa dun kostazainen ontziei iskintxo egitea —Itsuak erantzun.

        — Eta hondora joaten bada?

        — Tira, hori gertatuz gero, igandean xingola berririk gabe joango haiz elizara.

        Isildu egin ziren; ni, horratik, gauza batek harrituta nindukan: lehentxeago, itsua, Ukrainako errusieraz mintzatua zen nirekin, baina orain errusiera garbian hitz egiten zuen.

        — Begira, zuzen nagon —esan zuen itsuak, esku-azpian zartakoa joz—, Janko ez dun ez itsasoaren, ez haizearen, ez lainoaren, ez kostazainen beldur; zorroztu belarria: palasta hori ez din urak besterik gabe sortzen, Jankoren arraun luzeen hotsa dun, batere dudarik ez dinat.

        Emakumea jauzi batez zutitu eta urrunera begira jarri zen, arretaz eta itxura urduriarekin.

        — Ametsetan hago, itsua —esan zuen—, nik ez diat ezer ikusten.

        Aitor dut ahaleginak egin nituela urrunean txalupa baten antza izango zukeen zer edo zer begiztatzeko, baina alferrik. Horrela joan ziren hamar bat minutu; eta orduan, puntu beltz bat agertu zen mendia adinako olatuen erdian, aldizka handiago, aldizka txikiago. Astiro igoz olatuen gandorrera, agudo jaitsiz ondoren beheraino, txalupa bat arian-arian hurbiltzen ari zen lehorrera. Adoretsua behar zuen horrelako gau batean hogei verstako itsasartea zeharkatzen ausartzen zen marinelak, eta garrantzi handikoa hori egitera bultzatu zuen arrazoiak! Hori pentsatzen nuen bitartean, bihotza nahi gabe ohi baino azkarrago pilpiraka ari zitzaidala, txalupa zorigaiztokoari begiratzen nion; baina bera, ahatea bailitzan, uretan murgiltzen zen, eta gero, arraunei bizkor eraginez, hegoak astinduko balitu bezala, amildegitik ateratzen zen apar-zipriztinen artean; eta bitartean, pentsatzen nuen uraren indarrak bultzatuta kostaldearen kontra jo eta zati-zati eginda geratuko zela; baina trebeki albora jiratu, eta osorik sartu zen badia txiki batean. Buruan ahari-larruzko txano tatariarra zeraman goibehe ertaineko gizon bat jaitsi zen txalupatik. Eskuari eragin zion eta hirurak batera zerbait ateratzen hasi ziren ontzitik; zama hain zen handia, non oraindik ez baitut ulertzen nolatan ez zen hondoratu. Fardel bana lepoan hartuta, han joan ziren itsasertzean aurrera, eta laster galdu nituen begien bistatik. Etxera itzuli beharra neukan; baina, egia esan, gertakari harrigarri horiek larritu egin ninduten, eta egonezinari ezin eutsirik geratu nintzen goizaren zain.

        Esnatzean, nire kosakoa biziki harritu zen goitik behera jantzita ikusi ninduenean; hala ere, ez nion horren zergatia azaldu. Denbora puska bat eman nuen leihoan, zeru urdin han-hemenka hodei zerrendatxoz estalia miresten; urrunean, Krimeako itsasbazterra hedatzen zen marra morail baten antzera; harkaitz handi batean bukatzen zen, zeinaren gailurrean zuri ageri baitzen itsasargiaren dorrea. Gero, Fanagoriako gotorlekura joan nintzen komandanteari galdetzera zer ordutan abiatu behar nuen Gelendjikera.

        Baina, ai!, komandanteak ezin izan zidan taxuzko argibiderik eman. Kaian zeuden ontzi guztiak edo kostazain-ontziak ziren, edo merkatal ontziak, artean kargatzen hasi gabeak. «Agian, hiruzpalau egun barru posta-ontzia iritsiko da —esan zidan komandanteak—, eta orduan ikusiko dugu». Etxera itzuli nintzen, gogoilun eta haserre. Atean aurkitu nuen kosakoa, nire zain, beldurra aurpegian.

        — Bai txarto, jaun ohoragarria! —esan zidan.

        — Bai, adiskidea, jainkoak daki noiz alde egingo dugun hemendik! —Orduan, areago kezkatu zen, eta, niganantz makurtuta, xuxurlaka esan zidan:

        — Leku hau ez da garbia! Gaur, Itsaso Beltzeko kosako-sarjentu batekin topo egin dut; elkar ezagutzen dugu, joan den urtean nire destakamenduan egon zen; ba, azaldu diodanean non hartu dugun ostatu, zera esan dit: «Adiskidea, leku hori ez duk garbia, hangoa jende gaiztoa duk!...» Eta, izan ere, zer-nolako itsua da hori? Bakarrik joaten da leku guztietara: azokara, ut bila, ogi bila... eta gauza nabaria da hemengoak horretara ohituta daudela.

        — Tira, eta zer?, gutxienez, agertu da ugazabandrea?

        — Gaur goizean, zu kanpoan zinela, atso bat etorri da bere alabarekin.

        — Alabarekin?, ugazabandreak ez du alabarik.

        — Ba, alaba ez bada, haren jainkoak jakingo du nor den; orain, atsoa etxean da.

        Txabolan sartu nintzen. Labean su ederra zegoen, eta bertan eltzekoa egosten ari zen, nahikoa oparoa jende behartsu horrentzat. Nire galdera guztiei atsoak erantzuten zien gorra zela, ez zuela entzuten. Zer egin nezakeen harekin? Itsuarenganantz jiratu nintzen, labearen aurrean eserita baitzegoen sutara abar lehorrak botatzen. «Tira, itsu bihurri hori —esan nion, belarritik helduta neukala—, esadak: nora heraman bart bilgo hura, e?» Bat-batean, itsua negarrez hasi zen, garrasika, aieneka: «Nora neraman?... inora ez neraman... bilgoa?, zer bilgo?» Orduan bai, atsoak entzun zuen, eta erremuskadaka hasi: «Zer arraio asmatu duzu elbarri gaixo honen lepotik?, zer duzu honen kontra?, zer egin dizu?» Gogaituta alde egin nuen handik, enigma horren gakoa aurkitzeko erabaki sendoa harturik.

        Feldrozko longainean bildu, eta harri batean eseri nintzen murruaren alboan, urrunera begira; aurrean, itsasoa zakartuta ageri zen gaueko ekaitzaren ondorioz, eta haren burrunba beti-berdinak, lokartuz doan hiri bateko zurrumurruaren antzekoa baitzen, aspaldiko urteak ekarri zizkidan gogora, iparraldera eraman zituen nire gogoetak, gure hiriburu hotzera. Oroitzapenek hunkituta, gertatutakoaz ahaztu nintzen... Horrela igaro zen ordu bat, beharbada gehiago... Tupustean, kanta baten antzeko zerbait iritsi zitzaidan belarrietara. Bai, kanta bat zen, eta emakume gazte baten ahots leuna; baina nondik zetorren?... Belarria zorroztu nuen: doinua bitxia zen, tarteka geldia eta tristea, tarteka arina eta bizia. Ingurumaria arakatu nuen begiradaz, baina han ez zen inor; adi jarri nintzen berriro: bazirudien soinua zerutik jaisten zela. Begiak jaso nituen: nire etxeko teilatuaren gainean neska bat zegoen, zutik, soineko marradunez jantzita; benetako uhandrea ematen zuen bere ile-korda luzearekin. Esku-ahurraz eguzkiaren izpietatik babesturik begiak, arretaz begiratzen zuen urrunera; aldizka barre egin eta bere buruarekin mintzatzen zen, eta gero kantatzeari ekiten zion berriro.

        Hitzez hitz gogoratzen naiz kanta horretaz:

                Haizea bezain libre

                itsaso urdinean,

                belak zuri-zuri,

                han doaz ontziak.

                Eta ontzi haien artean,

                hor nire txalupatxoa;

                bi arraun soilik ditu,

                eta bela zuririk ez.

                Ekaitzak jotzen badu,

                hegoak zabal-zabal

                ontzitxo zaharrak

                urrunera doaz.

                Nik, berriz, itsasoari

                eskatzen diot apal:

                «Itsaso gaiztoa, arren,

                nire txalupa ez zigortu:

                altxor baliotsua

                darama barrenean,

                lemazain suharra gidari

                gau ilunean».

        Nahi gabe, gauean ahots hori bera entzuna nuela konturatu nintzen; pentsakor geratu nintzen une batez, eta teilatura berriro begiratu nuenean, han ez zegoen neskaren arrastorik. Tupustean, aldamenetik igaro zitzaidan korrika, beste kanta bat abesten, eta, hatzak klaskatuz, lasterka sartu zen atsoaren txabolan; eta, segituan, eztabaida piztu zen bien artean. Atsoa haserre zegoen, neska barre-algaraka ari zen. Eta orduan, hara non nire sirena korrika eta jauzika inguratu zitzaidan, aurrean gelditu, eta finko so egin zidan begietara, ni han izateak harrituko balu bezala; gero, axolagabeki jiratu eta isilik joan zen kaira. Baina gauza ez zen horrela bukatu: egun osoa eman zuen nire gelaren alboan itzulinguruka; kantuak eta jauziak ez ziren ezta minutu batez ere eten. Izaki harrigarria! Aurpegian ez zitzaion erokeriaren inolako zantzurik igartzen; aitzitik, bizitasun zorrotzez josten zizkidan begiak; eta begi haiek, itxuraz, halako indar magnetiko batez hornituta zeuden, eta bazirudien galdera baten zain zeudela beti. Baina berbetan hasten nintzaion bakoitzean, korrika alde egiten zuen, maltzurki irribarre eginez.

        Argi eta garbi esateko: horren antzeko emakumerik sekula ikusi gabea nintzen. Urrun zegoen ederra izatetik; baina, edertasunari dagokionez ere, neure iritziak ditut. Dena dela, arraza onekoa zen... eta zaldietan bezala, emakumeetan ere garrantzi handia du arraza onekoa izateak; aurkikuntza hori Frantzia Berriari zor diogu. Hori, arraza alegia, ez Frantzia Berria, ibilerak, eskuek eta oinek erakusten dute gehienetan; bereziki, sudurra oso adierazgarria da. Errusian, sudur zuzena oin txikia baino ezohikoago da. Nire abeslariak ez zuen ematen hamazortzi urte baino gehiago zuenik. Haren gorpuzkeraren zalutasun harrigarria, burua makurtzeko hain berezko zuen modu berezia, ile luze gaztainkara argia, sudur bikaina eta lepoko zein sorbaldetako larruazal pittin bat beltzaranduaren distira urre-antzekoa, hori guztia, liluragarria zen niretzat. Nahiz eta zeharka egozten zizkidan begiratuetan zerbait basatia eta susmagarria antzematen nion, nahiz eta irribarrean bazuen zerbait zehaztugabea, txoraturik nindukan sudurraren bikainak, hain da handia aurreiritzien indarra. Begitandu zitzaidan Goetheren Mignon aurkitua nuela, idazle alemaniarraren irudimenak sortutako izaki bitxi hori alegia; eta, izan ere, elkarren antz handia zuten: itzelezko urduritasunetik erabateko gelditasunerako aldarte-aldaketa berberak, esaldi enigmatiko berberak, jauzi berberak, kanta arraroak...

        Iluntzean, etxeko atarian geldiarazi eta honako elkarrizketa hau izan nuen berarekin:

        «Esadazu, politorrek: zertan ari zinen gaur teilatuan?», galdetu nion. «Haizeak nondik jotzen zuen ikusten ari nintzen». «Zertarako?» «Haizeak nondik jo, hortik etortzen da zoriona». «Zer uste duzu?, kantekin zoriona erakarriko duzula?» «Kantatzen den tokian, zoriona dago». «Eta kantak zoritxarra ekartzen badizu?» «Zer egingo diogu ba?, onik ez badator, txarra etorriko da, eta gainera, onetik txarrera ez dago tarte handirik». «Nork irakatsi dizu kanta hori?» «Ez dit inork irakatsi; bururatu ahala kantatzen dut; entzun behar duenak entzun dezala; eta entzun behar ez duenak ez du ulertuko». «Eta nola duzu izena, nire txoritxo kantari hori?» «Bataiatu ninduenak daki». «Eta nork bataiatu zintuen?» «Batek daki». «Zein barnerakoia zaren!, baina nik badakit zerbait zuri buruz». (Ez zitzaion aurpegiera aldatu, ez zituen ezpainak mugitu, beraz jardungo ez banu bezala). «Badakit bart gauean itsasertzera joan zinela». Eta, garrantzi handia emanez, ikusi nuen guztia kontatu nion, aztoratu egingo nuelakoan; baina baita zera ere! Barre-algaraka hasi zen bular betean. «Asko ikusi duzu, baina ezer gutxi dakizu, eta dakizun apurraz ez ezazu hitzik ere esan». «Eta zer gertatuko litzateke, esaterako, komandantearengana eramatea bururatuko balitzait?», eta orduan, aurpegi serioa jarri eta oso begiratu latza egotzi nion. Bat-batean, neskak jauzi egin zuen, kantatzen hasi, eta han joan zen, ihesi, uxaturik sasiartetik hegaldatzen den txoritxoaren antzera. Nire azken hitzak ez ziren inolaz ere egokiak izan; une hartan ez nintzen haien garrantziaz jabetu, baina esandakoaz ederki damutzeko aukera egokituko zitzaidan gerora.

        Ilundu zuenean, gudaldietan egiten dugun legez teontzia berotzeko agindu nion kosakoari; kandela piztu, eta mahaira eseri nintzen, bidaietan lagun izan ohi nuen pipa errez. Bigarren te-basokada husten ari nintzela, bat-batean, ateak karranka egin zuen, eta oin-hotsa eta soineko baten zurrumurru apala entzun nituen atzean; asaldaturik, jiratu egin nintzen: bera zen, nire sirena! Aurrez aurre eseri zitzaidan, lasai eta isilik, begiak nigan finko jarrita, eta, ez dakit zergatik, begirada hura ezinago samurra iruditu zitzaidan; eta gogora ekarri zidan aspaldiko urteetan nire bizitza hain agintekeria latzez gobernatu zuten beste begiratu haietariko bat. Bazirudien galderaren baten zain zegoela, baina ni isilik nengoen, nahasmendu ezin azalduzko batek hartuta. Aurpegiaren zurbiltasun hitsak nabarmenki salatzen zuen barnea inarrosten zion ezinegona; eskua noraezean mugitzen zuen mahai gainean, galdu-gordean, eta leunki dardarka ari zitzaiola antzeman nion; tarteka, zabal-zabal puzten zuen bularra, eta tarteka, aldiz, arnasari eusten ziola ematen zuen. Gogaitzen hasia nintzen komedia horrekin, eta prest nengoen isiltasuna modurik arruntenean apurtzeko, edalontzi bete te eskainiz alegia, baina hara non bera jauzi batez zutitu zen, besoak nire lepo inguruan ipini, eta musu heze eta gartsua eman zidan ezpainetan. Lausotu zitzaizkidan begiak, burua jira-biraka hasi zitzaidan, besarkatu egin nuen gazte grinatsu baten indar guztiarekin, baina bera, suge baten antzera, besoen artetik irristatu zitzaidan belarrira xuxurlatu ondoren: «Gaur gauean, denak lo daudenean, zoaz itsasertzera», eta ziztu bizian alde egin zuen gelatik. Atarian, teontzia eta kandela bota zituen, lurrean baitzeuden. «Neska deabrua!», oihu egin zuen kosakoak, lastoaren gainean eserita, te hondar hura edan nahi baitzuen barrua berotzeko. Orduan seneratu nintzen.

        Bi ordu inguru geroago, kaian dena isil-isilik geratu zenean, kosakoa esnatu nuen. «Pistolaz tiro egiten badut —esan nion—, zoaz korrika itsasertzera». Begiak handi-handi jarri, eta hitzetik hortzera erantzun zidan: «Zure esanetara nago, jaun ohoragarria». Pistola gerrikoan sartu, eta han joan nintzen. Neska nire zain zegoen labarraren ertzean; zapi txiki bat zeraman gerri malguaren inguruan lotuta eta gisakoa den baino arinago jantzita zegoen.

        «Zatoz nire atzetik!», esan zidan eskutik heldu ondoren; eta jaisten hasi ginen. Ez dut ulertzen nolatan ez nuen lepo-hezurra hautsi. Behera iritsitakoan, ezkerretara jo eta bezperan itsuaren atzetik ibili nuen bidea hartu genuen. Ilargia irteteko zegoen, eta zeru-sabai urdin ilunean bi izar ttipik soilik distiratzen zuten, bi itsasargi salbatzaile bailiran. Olatu lodiak geldiro eta tarte beti berdinetan lehertzen ziren bata bestearen jarraian, lehorrera estekaturik zegoen txalupa bakarra leunki kulunkatuz. «Igo gaitezen txalupara», esan zidan bidelagunak; duda-mudatan geratu nintzen: ez ditut gogoko itsasoko txango sentimentalak; baina berandu zen atzera egiteko. Neska txalupan sartu zen jauzi batez, ni haren atzetik, eta, artean egoeraz jabetzeko betarik izan gabe, nabigatzen ari ginela konturatu nintzen. «Zer esan nahi du honek?», esan nuen haserre. «Honek esan nahi du —erantzun zidan tostan eseraraziz eta besoekin nire gerria inguratuz—, honek esan nahi du maite zaitudala...» Eta nire masailaren kontra estutu zuen berea, eta haren arnasaren beroa nabaritu nuen aurpegian. Bat-batean, plast!, zerbait erori zen uretara: eskua gerrikora eraman, eta han ez zen pistolarik. Ah!, orduan, susmo izugarri batek hartu zidan gogoa, eta burura bildu zitzaidan odola! Atzera begiratu nuen: lehorretik berrogeita hamar bat sajenera geunden, eta ez dakit igeri egiten! Nigandik bereizi nahi izan nuen, baina katu baten antzera itsatsi zitzaion nire arropari, eta tupustean bultzada bortitz batek ozta-ozta ez ninduen itsasora bota. Txalupak zabu egin zuen, baina orekari eutsi nion, eta borroka latza hasi zen bion artean; amorruak indarra ematen zidan, baina laster konturatu nintzen aurkaria ni baino zaluagoa zela... «Zer nahi duzu?», galdetu nion oihuka, esku txikiak indarrez estutzen nizkion bitartean; hatzek karraska egin zioten, baina ez zuen garrasirik egin: suge baten antzekoa izaki, oinazea eramateko gauza izan zen.

        «Dena ikusi duzu —erantzun zidan—, salatu egingo gaituzu!», eta, berezgaindiko ahalegina eginik, karelaren kontra bota ninduen; gerritik gorakoa txalupatik kanpora dingilizka geneukan biok; haren ileak ura ukitzen zuen; unea larria zen. Belauna behean bermaturik neukala, esku batez ile-kordatik eta besteaz eztarritik heldu nion; berak jantzia askatu zidan eta une horretantxe uretara bota nuen.

        Ilun samar zegoen ordurako; neskaren burua bi aldiz agertu zen olatu apartsuen artean, eta ez nuen berriro ikusi...

        Arraun zahar baten erdia aurkitu nuen txaluparen hondoan eta, nola edo hala, puska luze batean gogotik ahalegindu ondoren, kaian lehorreratu nintzen. Itsasertzetik neure bizitegira nindoala, nahi gabe begiratu nuen bezperan itsua gaueko arraunlariaren zain egona zen tokira; ordurako, zeruan barrena zebilen ilargia, eta iruditu zitzaidan zuriz jantzitako norbait eserita zegoela itsasertzean; itzalgaizka hurbildu nintzen, ikusminak akuilaturik, eta amildegiaren ertzeko belardian etzan nintzen; lepoa apur bat luzatuta, behean gertatzen zen guztia ikus nezakeen labarraren goialdetik, eta ez nintzen oso harritu —alaitu ere egin nintzen kasik— neure uhandrea ezagutu nuenean. Adats luzea bihurritzen ari zen itsas aparra kentzeko; atorrak, blai eginda baitzegoen, gerri liraina eta bular harroak nabarmentzen zizkion. Luze gabe, txalupa bat azaldu zen urrunean, eta azkar hurbildu zen lehorrera; bezperan bezala, txano tatariarreko gizona jaitsi zen bertatik, baina kosakoen antzera moztuta zeukan ilea, eta sastakai handia zeraman gerriko uhalean sartuta. «Janko —esan zuen neskak—, gureak egin dik!» Gero, hizketan jarraitu zuen, baina ahotsa horrenbesteraino beheraturik, non ezin izan bainuen ezertxo ere argi entzun. «Eta non da itsua?», esan zuen noizbait Jankok, ahotsa goraturik. «Mandatu bat egitera bidali diat», erantzun zion neskak. Handik minutu batzuetara, itsua agertu zen; zaku bat zekarren lepoan eta txalupan utzi zuen.

        — Entzun, itsua! —esan zuen Jankok—. Zaindu leku hori... badakik?, balio handiko salgaiak zeudek hor... esaiok (ez nuen izena entzun) aurrerantzean ez diodala zerbitzu gehiagorik egingo; gauzak txarto zoazak, ez naik berriro ikusiko; orain arriskutsua duk; beste nonbaitera joango nauk lan bila, eta ez dik ni bezain gizon bulartsurik aurkituko. Gainera, esaiok lana hobeto ordaindu izan balu Jankok ez zuela utziko; nik, zabalik zeukaat bidea haizea dabilen edo itsasoak burrunba egiten duen edozein tokitan! —Isilune labur baten ondoren, Jankok hizketan jarraitu zuen—: Hau nirekin etorriko duk; ezin duk hemen geratu; eta esaiok atsoari baduela hiltzeko garaia, urte asko bizi izan dela eta norberak jakin behar duela paretik noiz kendu behar duen. Gu ez gaitik berriro ikusiko.

        — Eta ni? —esan zuen itsuak ahots urrikalgarriz.

        — Zertarako behar haut hi? —Horra erantzuna.

        Bitarte hartan, nire sirena txalupan sartu zen eta besoaz keinu egin zion lagunari; honek zerbait ipini zion eskuan itsuari, hala esanda: «Hartu, gozokiak erosteko». «Hau baino ez?», esan zuen itsuak. «Tira, hor daukak gehiago», eta harrien gainera erortzean txanpon batek atera zuen tintin-hotsa aditu zen. Itsuak ez zuen jaso. Janko txalupan eseri zen, haizeak lehorretik jotzen zuen, bela txiki bat zabaldu eta azkar urrundu ziren. Ilargiaren argitan, bela zuria puska luze batean ikusgai egon zen olatu ilunen artean; itsuak itsasertzean eserita jarraitzen zuen, eta orduan, negar-intzirien antzeko zerbait entzun nuen: izan ere, mutil itsua negarrez ari zen, eta luzaz, oso luzaz jarraitu zuen horrela... Triste jarri nintzen. Baina zergatik eraman ninduen patuak kontrabandista ondraduen mundu baketsu horretara? Osin batera jaurtikitako harriaren antzera, haien bizimoduaren baretasuna nahasi nuen eta, harriaren antzera, ozta-ozta ez nintzen hondora joan!

        Etxera itzuli nintzen. Atarian, kandela pindarka ari zen zurezko platerean, bere azkenak emateko zorian; eta kosakoa, agindutakoaz bestera, lozorro pisuan zegoen, bi eskuak fusilari erantsita. Bakean utzi nuen; kandela hartu eta etxera sartu nintzen. Ai!, nire kutxatila, zilarrezko kokadurekiko sablea, Dagestango sastakaia —lagun baten oparia—, dena desagertua zen. Orduantxe igarri nuen zer zeraman itsu madarikatuak zakuan. Bultzaka esnatu nuen kosakoa, batere begiramenik gabe, errieta egin nion, sutan jarri nintzen... baina ezin zen ezer egin! Ez al nintzen barregarri geratuko agintariengana joko banu salatzera mutiko itsu batek lapurreta egin zidala eta hamazortzi urteko neska batek ia-ia ito ninduela?

        Jainkoari eskerrak, goizean, alde egiteko aukera sortu zen, eta Taman utzi nuen. Ez dakit zer gertatu zen atsoarekin eta itsu gizajoarekin. Eta, gainera, zer axola didate niri gizabanakoen pozek eta ezbeharrek, niri, zerbitzuaren eginkizunek behartuta bidai agiri eta guzti hara eta hona dabilen ofizial honi?

Lehen zatiaren amaiera

© M.J. Lermontov

© itzulpenarena: Jose Morales Belda