IDAZLEAREN AITZINSOLASA
Idazlan honek, edo hobeki bilduma honek, nahiz irakurleek beharbada sobera lodi kausituko duten oraino, ez du halere jatorrizko gutun bilduma osoaren gutun multzo ttipiena baizik biltzen. Bilduma hori beretua zuten presunek gutunok ordenatzeko eginkizuna nire gain eman dutenean, eta jakinik argitaratzeko xedean zirela, ez dut eskatu, neure arduren sari gisa, alferrikakoa irudituko zitzaidan guztia edekitzeko baimena baizik; eta saiatu naiz alabaina beharrezkoak iruditu zaizkidan gutunak baizik ez gordetzen, dela gertakariak ulertzeko, dela izaeren bilakaerarentzat. Baldin lan arin horri gehitzen badiogu iraunarazi ditudan gutunak berriz ordenatzeko lana, eta ordenamendu hori daten arabera egin dut ia beti, eta ohar labur eta bakan batzuk azkenik, zein eta, gehienek, ez baitute bertze xederik, ez bada aipamen batzuen iturburua jakinaraztea, edo argitzea berebat zergatik iruditu zaidan zilegi gutun batzuk kentzea, jakin ahalko da idazlan honetan izan dudan parte guztia. Nire eginbidea ez zen urrunago hedatzen.
Aldaketa handiagoak proposatu nituen, eta ia denak ebakeraren edo estiloaren garbitasunari zegozkionak, zeinaren kontra irakurleak hainbat hutsegite kausituko baitu. Nahi nukeen halaber gutun sobera luze batzuk mozteko baimena izan, haietariko anitzetan elkarri guztiz ere arrotz zaizkion sujetak aipatzen baitira, bereizirik, eta ia iragaitzarik gabe. Lan hori ez zidaten onartu, eta dudarik gabe ez zatekeen nahikoa idazlanari merezimendurik emateko, baina edekiko zizkiokeen bederen akats parrasta bat.
Ohartarazi didate gutunak berak nahi zirela ezagutarazi, eta ez soilik idazlan bat gutun horien gainean eginikoa; eta orobat zatekeela egiantzaren nahiz egiaren aurkakoa gutun horietan esku hartu duten zortzi edo hamar presunek izkiriatu izana guztiek berdin garbi. Eta argudiatu diedanean ezen, aitzitik, bilduma horretan ez zela ezein gutunik huts larririk gaberik, eta kritikatik salbu legokeenik, erantzun didate ezen irakurle zentzudun orok hain segur igurikiko zukeela partikular batzuen gutun bilduma batean hutsegiterik kausitzea, zeren itzal handiko autore anitzek, baita zenbait akademikok ere, orain arte argitara eman dituzten gutun bilduma orotan, ezeinik ere ez baita kausitu erantzuki horren gerizan egon litekeenik. Arrazoi horiek ez didate etsiarazi, eta iruditu zaizkit, oraino iruditzen zaizkidan bezala, errazagoak ematen, ezen ez onartzen; ez nintzen ni ordea nagusia, eta men egin diot. Atxiki dut soilik neure ezadostasuna adierazteko eta nire iritzia bertzelakoa zela jakinarazteko eskubidea; eta hori dagit une honetan.
Idazlan honek izan dezakeen merezimenduaz den bezanbatean, nire egitekoa ez da ausaz argibiderik ematea, nire iritziak ez baitu eraginik izan behar eta ez baitezake eraginik izan nehorenarenean. Haatik, irakurtzen hasi baino lehen, gauzak zertan diren hein batean jakitea laket dutenek; horiek, diot, segitzen ahal dute: bertzeek hobe dute bertatik idazlanera berera iragatea; bai baitakite aski eta sobera.
Hasteko, erran dezaket ezen nire iritzia izan baldin bada, eta hala izan dela aitortzen dut, gutun hauek argitara ematea, ez dudala haatik arrakasta izanen dutenik neholaz ere uste: eta nire egiaz mintzatze hau ez bedi har egile baten umiltasun aizunaren gisa; zeren eta egiaz berdin mintzaturik deklaratzen baitut ezen bilduma hau iruditu ez balitzait irakurleei eskainia izateko duina, ez nuela zeregin hori neure gain hartuko. Saia gaitezen itxurazko kontraerran hori adosten.
Idazlan baten merezimendua baliagarritasunak edota atsegintasunak osatzen dute, baita biek ere, horretarako gai denean: arrakasta ordea ez da beti izaten merezimenduaren frogagarri, eta sarri zaio atxikiagoa hautatu den gaiari, gaiaren egikerari baino, aurkezten dituen objetu multzoei, taxutuak izan diren erari baino. Beraz, izenburuak berak iragarri bezala, gizarte oso baten gutunak biltzen dituen bilduma honetan anitz interes dira nagusi irakurlearena ahultzen dutenak. Bertzenaz, hor adierazten diren ia sentimendu guztiak aizunak edo itxuratuak direnez, ez dezakete kitzika jakinminezko interesa baizik, zeina baita betiere sentimenduzko interesa baino hagitz maila apalagokoa, eta, oroz gain, ez baita bihozberatasunera bertzea bezain emana, eta are nabarmenago uzten baititu xehetasunetan ageri diren akatsak, hanbatenaz xehetasunak etengabe aihertzen baitzaizkio ase nahi den desira bakarrari.
Huts horiek kitatuak dirateke agian idazlanaren izateari berari dagokion dohain batez: erran nahi baita, estilo aniztasunaz, egile batek nekez erdiesten duen merezimendua, hemen ordea berez ageri zena, eta berdinkeriaren asperretik bederen salbatzen duena. Anitz presunek aintzat ere har lezakete ohar kopuru aski handi bat, zein berriak, zein ez oso ezagunak, gutun hauen baitan sakabanatuak. Hori da, nire iduriko, gutunok eman dezaketen atsegin guztia, denik eta oniritzirik handienaz ere jujaturik.
Idazlan honen baliagarritasuna, are ukatuagoa izanen dena agian, uste dut haatik aiseago frogatzen ahal dela. Ohitura gaiztoak dituztenek ohitura onak dituztenak galbidean jartzeko baliatzen dituzten bideak erakustea ohituren zerbitzuan aritzea dela iruditzen zait bederen, eta, nire iritzian, gutun hauek eragintza handiz lagun dezakete xede hori erdiesten. Zein bakan baliatzen diren ikusirik, ezezaguntzat jo litezkeen bi egia garrantzitsuren froga eta etsenplua ere kausituko da gutunotan: bata, ohiturarik gabeko gizona lagunartean hartzera makurtzen den emakume orok ez duela azkenik kaltea baizik hartuko harengandik; bertzea, alabaren fidantzia bera ez den bertze norbaiten esku uzten duen ama oro zuhurtziarik gabea dela gutxienez. Sexu bateko zein bertzeko gazteek ikas lezakete orobat ezen ohitura gaiztoko presunek horren erraz eskaintzen bide dieten adiskidantza ez dela beti segada arriskutsu bat baizik izaten, eta hagitz galgarria nola haien zorionarentzat hala haien bertutearentzat. Guztiarekin ere, uste dut soberakeriari, nahiz ontasuna hurbil duen beti, beldur izan behar zaiola halakoetan; eta, gazteriari idazlan hau irakurtzea kontseilatzetik urrun, oso garrantzitsua iruditzen zait gazteek urrun izan ditzaten gisa horretakoak oro. Idazlan hau arriskutsua izatetik baratu eta baliagarri bilaka daitekeen garaia iruditzen zait biziki ontsa hauteman duela, nahiz den emakume, ama on, zentzuzko ez ezik, zentzu oneko batek. «Iduriko zait», erraten zidan, gutun hauen eskuizkribua irakurri ondoren, «zinez eginen diodala neure alabari zerbitzu, liburu hau esposatuko den egunean emanik.» Baldin etxekoandre guztiak iritzi berekoak badira, bozkarioak eginen ditut betiko liburua argitaratu izanaz.
Ordea, idazlan honen aldeko uste on hori abiapuntu harturik ere, iruditzen zait bilduma hau jende gutxiri laketuko zaiola betiere. Gizon eta emakume galduek interesa dukete kalte egin diezaiekeen idazlan bat gaitzesteko; eta ez baitute trebetasunaren eskasik, trebe izanen dira agian oinarrizko arau zorrotzak dituzten jendeak haien alde eta fabore jartzeko, beldurrik ere gabe aurkezten dugun ohitura gaiztoen ikuskari horrez asaldatuak.
Zentzuz ustez bortitzak direnek ez dute batere interesik izanen emakume debot batengan, eta horregatik beretik emaztetto baten gisa behatuko diote; debotak aldiz haserretuko dira bertuteak lur jo duela ikusirik, bai arranguratuko ere erlijioa agertu izanaz ahalez hain eskas.
Bertzenaz, gostu fina dutenak higuindurik dirateke gutun hauetariko askoren estilo sobera bakun eta sobera akastunaz; irakurle arruntak aldiz, inprimatua den oro lanaren emaitza delako usteak liluraturik, egile baten molde bortxatua ikusi usteko du bertze zenbait gutunetan, mintzarazi duen pertsonaiaren gibelean ageri.
Azken finean, norbaitek erranen du, oro har agian, ezen gauza bakoitzak bere lekuan baizik ez duela balio; eta ezen egileen estilo sobera landuak eskuarki grazia kentzen baldin badie alabaina gizarte gutunei, gutun hauen laxotasunak zinez hutsegite bihurtuak direla, eta pairagaitzak gertatzen direla, inprimarazten direlarik.
Zinez dut aitor ezen gaitzespen horiek guztiak egiaztatuak izan daitezkeela: uste dut halaber gaitzespen horiei ihardets ahal niezaiekeela, eta aitzinsolas baten luzera gainditu ere gabe. Baina onartu beharrean gara ezen orori behar izan banio ihardetsi, orduan ez zuela idazlan honek deusik ihardesten ahal; eta hala iritzi izan banio, batera edekiko nituzkeela orobat aitzinsolasa eta liburua.
© Choderlos de Laclos
© itzulpenarena: Jon Muņoz