15. ATALA

 

                Ez nioke Enperadoreari lekua utziko

                Ez pasatzen erregeari

                Koroa Hirukoitzaren aurrean

                ez nintzateke makurtuko

                Baina hau desberdina da!

                Haizeetako Botereekin borrokan ez dut egingo...

                Begirale, sar dadila barrura!

                Jaitsi zubia... gu guztion Jauna baita

                Ametsa egia bihurtu zitzaion Ameslaria!

                                Maitagarrien setioa

 

        Chiniko iparretik hirurehun kilometrotara, Ladakheko arbel urdinetan, Yankling sahiba dago, gizon alaia; mendi-gailurrak ari da katalejoz aztertzen, bere usmari kuttunaren bila, Ao-chungeko gizon bat. Traidore hori ordea, Mânnlicher errifle berri bat eta berrehun kartutxoekin, beste nonbait dago, azokarako muxeka-hartzak harrapatzen; hurrengo boladan jakingo du Yankling sahibak zeinen gaixo egon den bere usmaria.

        Bushahrreko bailaretan gora —Himalayetako arrano begi zorrotzak aldendu egiten dira haren aterki zuri-urdina begiztatzean—, bengaliar bat doa presaka, garai batean lodia eta itxura onekoa izandakoa, eta orain berriz mehea eta zaildua. Bi atzerritar argitsuen eskerrak jaso ditu, berak gidatu baititu, eta ez trebeziarik gabe, Indiako hiriburu alai eta handira daraman Mashobrako tuneleraino. Ez zen bengaliarraren errua izan, terrala zela eta, atzerritarrak telegrafo-estazioa eta Kotgartheko europar kolonia baino harantzago eraman izana. Ez zen haren errua izan, sarritan aipatzen zituen jainkoena baizik, atzerritarrak Nahaneko mugetara eraman izana, non estatuko rajak britainiar soldadu desertatuekin nahasi baitzituen. Hurri babua azaltzen aritu zen lagun haiek beren herrian zuten handitasuna eta loria, erregetxo lotiak irribarre egin zuen arte. Galdetu zion edonori azaldu zien, maiz, ozen, era askotan. Jatekoaren eske ibili zen, non egona topatu zuen, izterrondoko zauri bat sendatuz —arrokaz estalitako malda batean behera ilunpetan bueltaka erorita bar litekeena bezalakoa—, sendagile gisa zuen trebezia zuela frogatu zuen, eta derrigorrezkoa zela gauza guztietan. Adiskidetasun haren zergatiak asko esaten zuen bere alde. Beste esklabutza kide askok eta askok bezala, Iparreko askatzaile handia bezala ikusten ikasi zuen Errusia. Gizon beldurtia zen. Ikaratuta ibili zen, bere enplegatzaile adeitsuak ezingo ote zituen asaldaturiko nekazari haien haserretik libratu. Berari, izan ere, berdin zitzaion gizon santu bat jo ala ez jo, baina... Oso eskertuta zegoen, eta bihotz-bihotzez pozten zen «berak ahal zuen gutxia» egin izanaz haien abentura eramateko —galdutako ekipaia kenduta noski— zorieneko bukaerara; ahaztuta zeuzkan zartakoak; ukatu egiten zuen zartakorik eman zenik ere pinuen azpiko aurreneko gau itsu hartan. Ez zuen saririk nahi, ez ordainik egindako zerbitzuengatik, baina, merezi zuela uste bazuten, idatziko ote zioten gomendiozko gutun bat? Baliagarria izan zitekeen besteren batzuek, atzerritarren adiskideak, Pasabideak gurutzatzen bazituzten edo. Etorkizunean izango zuten handitasunean bera gogoan izan zezaten erregutu zien; izan ere «zorroztasunez irizten zuen» berak, bai, berak, Mohnedro Lai Dutt, Calcuttako Unibertsitatean lizentziatua zen hark, egin ziola «estatuari zerbitzuren bat».

        Atzerritarrek agiri bat eman zioten bere kortesia, laguntza, eta gidari bezala zuen trebezia goraipatuz. Babuak gerrikoan sartu zuen eta negar-zotinka hasi zen; izan ere, arriskutan ugarietan ibili ziren elkarrekin. Eguerdian, Simlako Mall jendez betea gurutzatuz, Simlako Alliance Bankura eraman zituen, nor ziren eman nahi baitzuten han aditzera. Handik Jakkuaren gaineko goizeko hodeia bezala desagertu zen.

        Ikustazue, meheegia izerditan hasteko, presatuegia burdinazko kutxako sendagaiak laudatzeko, Shamlegheko aldapa igotzen, gizon zuzen ezin hobea. Begiraiozue, babuen ezaugarri guztiak alde batera utzita, eguerdi aldean hamaka batean etzanda zigarroak erretzen, turkesez brodaturiko burukia daraman emakume bat hego-ekialderantz keinuka ari den artean, belardien bestaldean. Ohatilak, dio emakumeak, ez dira gizonak bezain azkar mugitzen, baina bila dabilen txoriak Lautadetan beharko zuten egon dagoeneko. Gizon santuak ez zuen han egon nahi, Lispeth saiatu zen arren. Marmar egiten du babuak, gerriko handia estutu ondo eta badoa berriz ere. Ez zaio axola ilundu ondoren bidaiatzea; baina egunean egiten duen bide puskak —ez da zenbatuko duen inor— bere endari irri egiten dion jendea txundituta utziko luke. Herritar atseginek, duela bi hilabeteetako Daccako sendagai-saltzailea gogoratuz, basoko izpiritu gaiztoen aurkako aterpea ematen diote. Bengaliar jainkoekin, Unibertsitateko heziketa eskuliburuekin, eta Royal Society-arekin, London, Ingalaterra, egiten du amets. Hurrengo egunsentiarekin batera, balantzaka beti, aurrera doa aterki zuri-urdina.

        Dunaren mugan, Mussurie atze-atzean eta lautadak urrezko hautsetan beren aurrean zabalduta dituztela, ohatila zartatu bat dago, eta han, Mendi guztiek ondo asko dakiten bezala, garbituko duen Ibai baten bila dabilen lama dago etzanda, gaixorik. Herriak borrokan hasi beharrean ibili dira lama edukitzeko ohorea dela eta; izan ere lamak bedeinkazioak eman dizkie, eta ez hori bakarrik, dirutza ederra ere eman die haren dizipuluak: sahiben prezioen hiruna. Duli-ak eguneko hogei kilometro egin ditu ia, euskarrien mutur koipetsu, zaharkituek erakusten duten bezala, eta sahib gutxik erabiltzen dituzten bideetatik gainera. Nilang pasabidearen gainetik, ekaitzarekin, haizeak bultzaturiko elur-hautsak lama izukaitzaren arropako tolesdura guztiak bete zituenean; Raiengekq adar beltzen artetik, non basahuntzen txilioak entzun baitzituzten hodeietan zehar; beheko arbeletatik, kulunka eta bihotzak estututa; lama juxtu-juxtu sostengatzen zutela sorbalda eta matrail estuen artean Bhagiratiren azpiko Cut Roaden bihurgune beldurgarriak igaro zituztenean; trosta motza sostengatuarengatik balantzaka eta kirrinka Uren Bailarara jaistean; presaka bailara itxi horretako lur lau hezeetan barrena; gora eta gora, Kedarnatheko haize-bolada orrotsuekin topo egiteko; gelditurik eguerdietan hariztietako itzal atseginpean; herriz herri eramanez goizaldeko freskuran, elizkoiei ere barkatu behar zaienean gizon santu pazientzia gabeei hitz itsusiak esatea; edo zuzien argitan, gutxien ikaratzen denak ere mamuetan pentsatzen duenean... heldu da duli-a azken etapara. Menditar mozkoteak izerditan daude beheko Siwaliketako bero desberdinean, eta apaizak inguratzen dituzte bedeinkapena eta ordaina jasotzeko.

        — Merituak eskuratu dituzue —dio lamak—. Zuek uste baino meritu handiagoak. Eta mendira itzuliko zarete —suspiriatzen du.

        — Jakina. Mendi handietara, ahal bezain azkar —eramaileak sorbaldak igurzten ditu, ura edaten du, berriz bota, eta belarrezko sandalia ondo jartzen du. Kimek, estutua eta nekatua aurpegia, gerritik ateratzen dituen zilarrezko txanpon txikiak ordaintzen dizkie, jatekoen zakuaz arduratzen da, sartzen du ulezko fardel bat —idatzi sakratuak dira— bularrean, eta zutitzen laguntzen dio lamari. Agureari bakea nabari zaio berriz ere begietan, eta ez du uste mendiak erori eta zanpatuko dutenik uholdeak zirela eta geldik zain egon behar izan zuten gau beldurgarri hartan uste izan zuen bezala.

        Gizonak duli-a hartuta zuhaitz ttattarren artean desagertzen dira.

        Lamak esku bat jasotzen du Himalayen murailaren aldera.

        — Zuengana, mendi guztien artean bedeinkatuak zareten horiek, ez zen erori gure Jaunaren Gezia! Eta zuen haizea ez dut berriz arnastuko!

        — Baina hamar aldiz indartsuagoa zara zu haize on honetan —dio Kimek, Lautada atsegin joriak desiratzen baititu Kimen arima ahulduak—. Hemen, edo inguru hauetan, erori zen Gezia, bai. Oso poliki joango gara, koss bat eguneko beharbada, Bilakuntzak ez du huts egingo eta. Baina zakua oso astuna da.

        — A, Bilakuntzak ez du huts egingo. Tentaldi handia gainditu dut.

 

 

        Ez zuten orain eguneko hiru kilometro baino gehiago inoiz egiten, eta Kimen bizkarrak eramaten zuen zama guztia: agure baten zama, jatekoen zaku astuna liburu itxiekin, idazkien pisua bihotzean, eta eguneko errutinaren xehetasunak. Eskean ibiltzen zen egunsentian, maindireak jartzen zituen lamaren meditazioarentzat eskumuturrak min ematen zion arte euliak uxatuz, magalean hartzen zion buru ahula eguerdiko berotan, berriz ere eskean ibiltzen zen iluntzean, eta oinak igurzten zizkion lamari, eta lamak Askatasunaren aginduarekin saritzen zuen, gaur, bihar, edo, gehienera ere, etzi hartuko zuena.

        — Ez da inoiz halako chela-rik izan. Duda egiten dut batzuetan, hobeto zaindu ote zuen Anandak gure jauna. Eta sahiba zara zu? Ni gaztea nintzenean... aspaldi... ahaztu egiten zitzaidan. Orain sarritan begiratzen dizut, eta beti gogoratzen naiz sahiba zarela. Harritzekoa da.

        — Zuk esana da ez dela ez beltzik ez zuririk. Zergatik mintzen nauzu hitz horiekin, maisu? Utzidazu beste oina igurzten. Ez dut hori gogoko. Ni ez naiz sabla. Zure chela naiz, eta burua astuna sentitzen dut sorbalda gainean.

        — Pazientzia pixka bat! Elkarrekin lortuko dugu Askatasuna. Orduan gu biok, Ibaiaren bestaldetik, gure bizitzari begiratuko diogu, Mendiko bideak atzean ikusten genituenean bezala. Beharbada ni ere izan naiz inoiz sabla.

        — Ez da inoiz zu bezalako sahibarik izan, zin egiten dut.

        — Ziur naiz Etxe Miragarriko Irudien Gordetzailea iraganeko bizitzan oso Abade zuhurra izan zela. Baina haren betaurrekoek ere ez didate ikustarazten. Itzalak sortzen dira zuzen-zuzen begiratu nahi dudanean. Ez dio axola, ezagutzen ditugu azal gaixo txoroaren trikimailuak; beste itzala bihurtzen den itzala. Denbora eta espazioaren lilurek lotzen naute. Noraino heldu gara gaur haragitan?

        — Koss erdia edo egin dugu. (Kilometro erdia baino gehixeagoa, eta egun nekagarria izan zen hura).

        — Koss erdia. Ja! Hamar mila milako egin ditut izpirituarekin. Nola gauzkaten denok gauza zentzugabe horiek inguratuta, lotuta, eta zapalduta! —arrosarioaren aleak horren astunak gertatzen zitzaizkion zain urdineko esku meheari begiratu zion—. Chela, izan al duzu inoiz ni uzteko desiorik?

        Kimek ulezko fardelean pentsatu zuen, eta jatekoen zakuko liburuetan. Hartarako baimenik zeukakeen batek leku egokira eramango balitu, bost axola berari Joko Handiak bere kabuz jarraitzea. Nekatuta zegoen eta burua beroa zeukan, eta urdailetik zetorkion eztul batek kezkatu egiten zuen.

        — Ez —esan zuen oso serio— ni ez naiz maitatzen ikasi duenari koska egiten dion zakurra edo sugea.

        — Samurregia zara nirekin.

        — Ezta ere. Erabaki bat hartu dut zuri galdetu gabe. Mezu bat bidali diot Kuluko emakumeari goizean ahuntzaren esnea eman digun andrearen bitartez, esanez makaldu samartuta zeundela eta ohatila baten beharrean. Haserretu egiten naiz nire buruarekin pentsatzen dudanean ez nuela Dunean sartu ginenean eskatu. Hementxe egongo gara ohatila etortzen den arte.

        — Pozik nago. Urrezko bihotza duen emakumea da, zuk diozun bezala, baina berritsua... berritsu samarra.

        — Ez zaitu nekatuko. Horretaz ere arduratu naiz. Maisu, bihotza minduta daukat zurekin oso ardura eskasez ibili naizelako —trabatu egin zitzaion ahotsa eztarrian—. Urrunegi eraman zaitut; ez dizut jateko ona hartu beti; ez dut beroa kontutan hartu; jendearekin berriketan aritu naiz bidean, zu bakarrik utzita.. eta... eta... Hai mai! Baina maite zaitut... eta orain beranduegi da... Umea nintzen... O, zergatik ez ote nintzen gizona? —larridura, nekea eta bere urteen gainean zeukan zamarekin, lehertu eta negarrez hasi zen lamaren oinetan.

        — Zer da hori! —esan zuen agureak atsegin—. Pittin bat ere ez zara inoiz desbideratu Zintzotasunaren Bidetik. Ni baztertu? Zure indarrean bizitu naiz, ume, zuhaitz zaharra horma berriaren karean bizi den bezala. Egunez egun, Shamleghekoa gertatu zenetik, indarra lapurtu dizut. Horrexegatik, ez zuk bekaturik egin duzulako, zaude makalduta. Gorputza da, Gorputz inozo, zoroa, orain hizketan ari dena. Ez ziurtasunez beteta dagoen arima. Kontsola zaitez! Jakin ezazu behintzat zein deabrurekin ari zaren borrokan. Lurretik jaioak dira... liluraren kumeak. Kuluko emakumearengana joango gara. Merituak eskuratuko ditu guri ostatu emanez, eta batez ere niri lagunduz. Zu libre ibiliko zara berriz indartzen zaren arte. Ahaztuta neukan Gorputz zoroa. Errurik baldin bada, niri dagokit. Baina hurbilegi ditugu Askatasunaren Ateak erruaren zamarik eramateko. Egin diezazuket laudoriorik, baina ba al da bada horren beharrik? Azkar... oso azkar... behar guztien gainetik egongo gara.

        Eta halaxe lagundu eta kontsolatu zuen lamak Kim, horren gaizki ulertzen den animalia horri buruzko esaera jakintsu eta testu serioekin, gure Gorputzari buruzkoak alegia; izan ere Gorputza, engainua besterik ez delarik, Arimaren lekua hartzen saiatzen baita, Bidea iluntzeko, eta alferrikako deabruak etengabe ugaritzeko.

        — Hai! Hai! Mintza gaitezen Kuluko emakumeaz. Zer uste duzu, beste aztikeriaren bat eskatuko didala bere ilobentzat? Gaztea nintzenean, aspaldi-aspaldi, horrelako lanbroek, eta baita beste batzuek ere, traba egiten zidaten, eta abade batengana joan nintzen; oso gizon santua zen, egiaren bila zebilena, nik orduan ez jakin arren. Eseri eta entzun, nire bihotzeko ume horrek! Kontatu nion nire istorioa. Eta esan zidan, «Chela, hau jakin behar duzu. Gezur asko da munduan, eta ez gezurti gutxi, baina ez da gure gorputzak bezalako gezurtirik, gure gorputzen sentsazioak izan ezik. Hura pentsatzen kontsolatu egin nintzen, eta abadeak eskuzabaltasunez tea edaten utzi zidan bere aurrean. Utzidazu orain tea edaten, egarri naiz eta.

        Malkoen artean barrez, Kimek Jamaren oinak musukatu zituen, eta tea prestatzen hasi zen.

        — Zu nire gorputzean sostengatu zara, maisu, baina ni zugan sostengatzen naiz beste gauzetarako. Ba al dakizu?

        — Asmatu egin dut beharbada —eta Jamaren begiek keinu bat egin zuten—. Hori aldatu beharra daukagu.

        Hala, kirrinka artean, arrastaka eta arrandiatsu sahib andrearen palankin kuttuna agertu zenean, hogei kilometro baino urrutiagotik bidalita, ile urdindutako zerbitzari ury-a arduradun, eta baita geroago ere, Saharunpore atzeko etxe nahasi zuriaren ordena desordenatura heldu zirenen, bere neurriak hartu zituen lamak.

        Konplituak egin ondoren esan zuen sahib andreak alai goiko leiho batetik:

        — Zertarako balio du atso batek agure bati emandako aholkua? Esan nizun nik... esan nizun nik, maisu, begiak ez kentzeko chela-ren gainetik. Nola egin duzu? Ez ezer esan! Badakit. Emakume artean ibili da. Erreparatu begietara, a zer begi zuloak, eta sudurretik beherako marra argigarrira! Txiki-txiki egin dute! Hau lotsa! Eta apaiza gainera!

        Kimek gora begiratu zuen, erantzuteko makalegi, eta buruari eraginez ukatu nahian.

        — Ez txantxetan ibili. Garai hori bukatu da. Arazo handiak dauzkagu esku artean. Arima gaixotu egin zitzaidan niri Mendietan, eta berari gorputza. Orduz geroztik bere indarrean bizitu naiz... bera janez.

        — Umeak denak... zaharra eta gaztea —esan zuen purrustaka atsoak, baina ez zuen beste txisterik egin—. Sendatuko ahal zaitu nire abegi onak! Egon pixka bat eta jardungo dugu Mendi handi ederrez berriketan.

        Iluntzean —suhia itzuli zen, eta andreak ez zuen basetxean errondan ibili beharrik izan—, arazoaren muinera joan zen, lamak dena azaldu baitzion ahots apalez. Bi buru zaharrak batera makurtzen ziren, zuhurtziaz. Kim ohatila bat zuen gela batera joana zen balantzaka, eta lotan zegoen izerditan. Lamak debekatu egin zion maindireak jartzea eta jatenaz kezkatzea.

        — Badakit.. badakit. Nork jakingo du nik baino hobeto? —esan zuen karkaraz andreak—. Bizitzaren Ibaitik urez betetako txarroekin, txarro bete-beteekin datozenen eskuei heltzen diegu heriotza-sutzarrera goazenok. Oker jokatu dut mutilarekin. Bere indarra utzi al dizu? Egia da zaharrek gazteak jaten dituztela egunero. Orain mutila sendatzea dagokigu guri.

        — Askotan eskuratu dituzu merituak...

        — Nire merituak. Eta zer da hori?... Kurrya egosten duen hezur zakukada zaharra, «Nork prestatu du hau?» galdetu ere egiten ez duten gizonentzat. Baina nire ilobarentzat balira...

        — Sabelekoa izan zuena?

        — Pentsatzea ere Gizon Santuak hori gogoratzen duela! Amari esan behar diot. Oso ohore handia da! «Sabelekoa izan zuena»... segituan gogoratu zaio gizon santuari. Harro jarriko da.

        — Niretzat nire chela, argirik ez dutenentzat semea dena da.

        — Iloba esatea hobe. Amek ez dute gure urteen jakituria. Ume batek negar egiten badu zeruak goitik behera datozela esango dizu amak. Amonak berriz nahikoa urrun dauzka erditzearen oinazeak eta bularra ematearen plazerak, ez ote den negar hori gaiztakeria hutsa, edo haizeak, pentsatu ahal izateko. Eta berriz ere haizeez mintzatu zarenez gero, Gizon Santua azkenekoz hemen izan zenean, iraindu egin nuen agian aztikeriak etengabe eskatuz.

        — Arreba —esan zuen lamak, fraide budistek batzuetan mojari zuzentzeko erabiltzen duen forma erabiliz—, aztikeriek kontsolatzen bazaituzte...

        — Hamar mila sendagile baino hobeak dira.

        — Benetan diotsut, kontsolatzen bazaituzte, nik, Such-zeneko abade izan naizen honek, zuk nahi bezainbeste egingo ditut. Ez dizut inoiz aurpegia ikusi...

        — Mizpirak lapurtzen dizkiguten tximuek ere irabazitzat daukate hori. Je, je!

        — Baina lotan dagoen horrek esan bezala —keinu bat egin zuen gonbidatuen gelako aterantz, patioaren bestaldera—, urrezko bihotza daukazu... Eta, izpirituan, benetako «iloba» da niretzako.

        — Ondo! Gizon Santuaren behia naiz ni —hinduismo hutsa zen hura, baina lamak ez zuen kontutan hartu—. Ni zaharra naiz. Semeak eraman ditut sabelean. A, gizonen gogokoa nintzen garai batean, bai! Eta orain sendatu egiten ditut —lamak eskumuturrekoen soinua aditu zuen, ekintzarako prestatzen ari balira bezala—. Mutilaz arduratuko naiz, errezetak prestatuko dizkiot eta bete-bete egingo dut ondo osatu arte. Hai! hai! Oraindik ere badakigu zerbait zaharrok.

        Hala bada, hezur guztiak minduta, begiak zabaldu zituenean Kimek, eta sukalde aldera joan zenean maisuaren jatekoaren bila, debeku larriekin egin zuen topo, eta beloarekiko irudi zahar batekin atean, ile urdindutako zerbitzaria zuela aldamenean; oso zehatz azaldu zizkion hark inola ere egin ezin zituen gauzak.

        — Egin behar duzula? Ez duzu ezer egin behar. Zer? Kutxa itxi bat, liburu santuak edukitzeko? A, hori desberdina da. Jainkoek ez diezadatela utzi apaiza eta bere otoitzen artean jartzen! Ekarriko dute kutxa, eta zerorrek gordeko duzu giltza.

        Ohe azpian utzi zioten kaiza, eta Mahbuben pistola, gutunen ulezko baketea, eta giltzapeturiko liburuak eta egunkariak atera zituen bertatik Kimek, lasaitasunezko suspirio batez. Arrazoi zororen batengatik sorbaldetan zuen zama ez zen ezer buruko zamaren ondoan. Hura zela eta, min ematen zion lepoak gauetan.

        — Gazteek egun hauetan izaten ez duten ondoeza duzu zuk, aurrekoak zaintzeari utzi ziotenez geroztik. Lo egitea duzu erremedioa, eta sendagai batzuk —esan zion sahiba andreak; eta poztu egin zen Kim erdi mehatxatu erdi lasaitu egiten zuen iluntasunean murgiltzean.

        Edariak prestatu zizkion, lurrindegi baten Asiako ordeko misteriotsuren batean, usain txarra eta okerragoko gustua zutenak. Kimen ondoan egon zen atsoa hartu zituen arte, eta etengabe egin zizkion galderak atzera bota zituenean. Debekua jarri zuen patioan, eta gizon armatu bat bertan ezarriz areagotu zuen. Egia da gizonak hirurogeita hamar urte zituela, eta zorroan sarturiko ezpatak kirtena besterik ez zuela; baina sahib andrearen agintearen sinboloa zen, eta gurdi zamatuak, zerbitzari berritsuak, txekorrak, zakurrak, oiloak eta antzekoak, bihurgune handi bat egiten zuten leku hartan. Kimi gorputza garbitu zionean, eraikuntzen atzealdea bete-bete eginda zeukaten senide pobreen artetik —etxeko zakurrak, deitzen ditugu guk—, denetan onena, lehengusu baten alarguna aukeratu zuen, oso trebea europarrek, ezertxo ere ez baitakite horretaz, masaia deritzaten horretan. Eta biak elkarrekin, Kim ekialdetik mendebalderantz etzanarazita, traba egin ordez laguntza eman zezaten gure gorputzaren lokatza gurutzatzen duten lur-korronte misteriotsuek, txiki-txiki egin zuten arratsalde luze batean zehar, hezurrez hezur, giharrez gihar, zainez zain, eta azkenik, kirioz kirio. Erantzunik gabeko mami bihurtu arte oratuta, erdi hipnotizaturik emakumeei begiak estaltzen zizkien chador nahasiaren etengabe jarri eta kentzearekin, hogeita hamasei orduz murgildu zen Kim loan: lehortearen ondoren euriak lurra bustitzen duenean bezalako loan.

        Gero jaten eman zion, etxe osoa mugimenduan jarriz. Hegaztiak hil erazi zituen; barazkiak ekartzea agindu zuen, eta lore zaindari zuhurra, pentsaera mantsokoa, andrea bezain zaharra, izerdi batean egon zen; ongailuak, eta tipula, eta errekako arrain txikiak hartu zituen... eta limak sorbeteak egiteko, xederan harrapatutako galeper lodiak, eta oilasko gibel erreak, jengibre xerrak tartean sartuta.

        — Zerbait badakit mundu honetaz —esan zuen atsoak bete-bete egindako erretiluaren gainetik—, eta bi eratako emakumeak baino ez dira bertan: gizonari indarra kentzen diotenak, eta indarra itzuli egiten diotenak. Garai batean aurrenetakoa nintzen ni, eta orain berriz besteetakoa naiz. Ez, ez dezazula nirekin apaizarena egin. Txantxetan ari nintzen. Eta orain ez bada, halaxe izango da bideetara itzultzen zarenean. Lehengusu —hori senide pobreari, bere ongilearen borondatea laudatzen inoiz nekatzen ez zena—, zaldi orraztu berriaren distira ari zaio jartzen larru azalean. Ez al du ematen gure lan honek dantzari bati botatzeko bitxien garbiketa?

        Eseri eta irribarre egin zuen Kimek. Ahuleria izugarri hura zapata zahar bat kentzen den bezala desagertu zitzaion. Mingaina berriz ere hizketan lasai hasteko irrikitzen zeukan; astebete lehenago hitzik txikienak ere ahoa errautsez betetzen ziola iruditzen zitzaion. Lepoko mina (lamak kutsatua nonbait) joanda zuen, sukarraren oinaze eta ahoko zapore nazkagarriarekin batera. Bi atsoak, arduratuxeago orain beloekin, ez asko ordea, ate zabaldutik mokoka sartzen ziren oiloak bezain alai zebiltzan.

        — Non da nire maisua? —galdetu zuen Kimek.

        — Hara bestea berriz! Ondo daukazu maisua —esan zion sahiba andreak ahots zorrotzez—. Baina ez bere merituengatik. Jakingo banu zuhurtuko duen aztikeriaren bat badela, nire bitxi guztiak salduko nituzke huraxe erosteagatik. Neronek egositako jateko gozoei ezetza eman, bi gauetan sabel hutsarekin zelaietan barrena ibili, eta azkenean erreka batera erori, horri deitzen al diozu maisutza? Eta gero, zuk utzi didazun bihotz pusketa berak bere artegatasunarekin hautsi didanean, ez al dit bada esaten merituak eskuratu dituela? A, gizon guztiak berdinak dira! Ez, ez da hori... bekatu orotatik libre dagoela esan dit. Esango niokeen nik ere hori bera goitik behera busti beharrik gabe. Ondo dago orain. Duela astebete gertatu zen guzti hori... baina, a zer nolako santutasuna! Hiru urtetako ume batek hobeto egingo lituzke gauzak. Ez kezkatu zure maisuarengatik. Ez dizkizu begiak gainetik kentzen gure erreketan atzera eta aurrera ez dabilenean.

        — Ez dut gogoan maisua ikusi izana. Egunak eta gauak burdin zuriak eta burdin beltzak bezala igarotzen zirela gogoratzen naiz, zabaltzen eta ixten. Ez nengoen gaixo: nekaturik besterik ez.

        — Urte batzuen ondoren berez datorren lozorroa da. Baina bukatu da oraingoa.

        — Maharani —hasi zen Kim, baina atsoaren begiak ikusita, maitasunezko titulura itzuli zen—. Ama, bizitza zor dizut. Nola eman behar dizkizut eskerrak? Hamar mila bedeinkazio zure etxearentzat eta...

        — Kaka zaharra, etxea! —(ezin da andreak esandakoa hitzez hitz aldatu)—. Apaiz bezala, eman eskerrak Jainkoei nahi baduzu, baina niri, axola ez bazaizu, seme bezala eman eskerrak. A zer santu klasea! Ez al dizkizut bada oinetako hamar behatzak astindu eta altxatu eta zartatu eta bihurritu, gero zuk nire burura testuak botatzeko? Izango zen nonbait bihotza apur zeniezaion erditu zintuen amaren bat. Zer egiten zenuen harekin, seme?

        — Ez dut amarik izan —esan zuen Kimek—; hil egin zitzaidan, esan zidaten, oso txikia nintzenean.

        — Hai mai! Orduan ezingo du inork esan eskubideak ostu dizkiodanik... bidera itzultzen zarenean eta etxe hau beste mila etxeen artean beste bat izatean, gero ahazteko aterperako erabilia, ezertara behartzen ez duen bedeinkazioa eman ondoren. Ez dio axola. Ez dut bedeinkaziorik behar, baina... baina... —lurra oinaz jo zuen senide pobreari begira—. Eraman erretiluak etxera. Zertarako balio du jatenen kondarrak gelan edukitzea, zorigaiztoko emakume?

        — Nik... nik ere izan nuen seme bat nire garaian, baina hil egin zen —esan zuen intzirika sahib andrea bezalakoxea zen irudi makurtuak chador-aren azpitik—. Badakizu hil egin zela! Erretilua eramateko aginduaren zain nengoen.

        — Ni naiz, ni, zorigaiztokoa —egin zuen oihu sahiba andreak damututa—. Chattris-etara joaten garenok (apaizek azkeneko diruak hartzen dituzten aterki handiak, heriotza-sutzarren ondoan) chatti-ak daramatenei heltzen diegu indarrez (ur-txarroak: bizitasunez beteriko gazteez ari zen; baina hitz joko txarra da). Jaian dantzan egin ezin denean, leihotik begiratu beharra dago, baina amona izatearen lanak oso osorik hartzen dio denbora emakumeari. Alabaren seme zaharrenarentzat behar ditudan aztikeria guztiak ematen dizkit orain zure maisuak, zera... hori izango da ezta?, bekatutik guztiz libre dagoelako. Hakim-a oso maila apalean geratu da egun hauetan. Nire zerbitzariak pozoitzen jarduten du nagusiak aurrean ez daudenean.

        — Zer hakim, ama?

        — Daccako gizona, hirutan zatitu ninduen pastilla eman zidana. Galdutako gamelua bezala agertu zen duela astebete, Kulurako bidean anaia bihurtu zinetela esaka, eta zure osasunaz oso larrituta zegoela itxurak eginez. Oso mehea eta gosetuta zegoen, eta hura ere asetzeko agindua eman nuen... bera eta bere larritasuna!

        — Ikusiko nuke hemen baldin bada.

        — Egunean bost aldiz jaten du, eta bixikak kentzen dizkie nire morroiei bere buruari perlesia galarazteko. Hain kezkatuta dauka zure osasunak, ezen sukaldeko atean jarri eta hantxe egoten baita, kondarrak jaten. Hantxe egongo da orain noski. Ez gara sekula berataz libratuko.

        — Bidal ezazu hona, ama —une batez distira itzuli zitzaion Kimi begietara—, eta saiatuko naiz ni.

        — Bidaliko dut, baina ez dago ondo harrika bidaltzea. Gutxienez, izan zuen Gizon Santua errekatik ateratzeko adina zentzu; Gizon Santuak esan ez zuen bezala, merituak eskuratuz.

        — Oso hakim zuhurra da. Ekarrarazi ezazu hona, ama.

        — Apaiza apaiza laudatzen! Horixe da miraria! Adiskidea baduzu (borrokan aritu zineten azkenekoz elkartu zinetenean), loturik ekarriko dut eta... eta gero primerako afaria emango diot, seme... Altxa eta ikusi mundua! Ohean egote hori hirurogeita hamar deabruen semea da... seme! Seme!

        Bizkor ibiliz joan egin zen sukaldean haize zirimola sortarazteko, eta andrearen itzala zapaldu beharrean agertu zen babua, sorbaldei zegokienean behintzat erromatar enperadore baten erara jantzita, Titus bezalako kokotondoarekin, buru-hutsik, txarolezko zapata berriekin, gantzak inoiz baino joriago, agurka eta pozez zoratzen.

        — Ene Jainkoa, Mister O'Hara, hau poza zu ikusteaz! Atea ixteko mesedea egingo dut. Lastima gaixorik zaudela. Oso gaixo al zaude?

        — Paperak... Kilta-ko paperak. Mapak eta murasla! —giltza luzatu zion artega; izan ere, Kimen arimak orduan behar zuena guzti hartaz libratzea baitzen.

        — Arrazoi duzu. Horixe da Zerbitzuaren ikuspuntutik egin beharreko gauza egokia. Dena al daukazu?

        — Kilta-n eskuz idatzita zegoen guztia hartu dut. Gainontzekoa menditik behera bota nuen —giltzak sarrailan egiten zuen soinua entzun zuen, ulearen tirazo gogorra itsasgarria poliki urratzen zen artean, eta paperen zarata babuak denak bizkor aztertu ahala. Arrazoirik batere gabe bere azpian zeuden paperak, komunikatu ezinezko zamak, kezkatuta eduki zuten gaixo egon zeneko egun hutsaletan. Harexengatik ere sentitu zuen gorputz osoan odola taupadaka, Hurrik, elefante batek bezala salto eginez, eskua berriz estutu zionean.

        — Primeran! Ezin hobeto, Mister O'Hara! Denak harrapatu dituzu, denak banaka-banaka... Esan zidaten zortzi hilabeteetako lana oso-osorik galdu zutela! Ene Jainkoa, nolako astindua eman zidaten! Begira, hementxe dago Hilásen gutuna! —babuak bizpahiru lerro irakurri zituen gorteko pertsieraz, horixe baita diplomaziaren mintzaira, baimendua eta baimendu gabearena—. Rajah sahib jaunak azkeneraino sartu du hanka. Ofizialki esplikatu beharko du nola demontre idazten dizkion amodiozko gutunak Zarrari. Eta mapak primeran eginda daude... eta inguru horietako hiruzpalau lehen ministro ere badira gutun haietan nahastuta. Jainkoaren izenean, sar! Britainiar Gobernuak Hills eta Burnárren ondorengoa aldatu, eta oinordeko berriak izendatuko ditu tronurako. «Traizio maltzurrena»... baina ez duzu ulertzen, ezta?

        — Zure esku al daude orain? —esan zuen Kimek. Hori besterik ez zitzaion axola.

        — Dudarik ez izan horretaz —gorputzeko leku ezberdinetan gorde zuen altxorra, ekialdekoek bakarrik ahal duten eran—. Eta berehala helduko da bulegora. Betirako apaindura naizela hemen uste du atsoak, baina hauek hartu eta segituan joango naiz, oraintxe bertan. Harrotuko da Mr Lurgan. Ofizialki nire menpeko zara, baina ahozko txostenean zure izena aipatuko dut. Lastima ez daudela onartuta txosten idatziak. Bengaliarrok nabarmenak gara zientzia zehatz horretan —giltza Kimi bota eta kutxa hutsa erakutsi zion.

        — Ondo. Ondo dago hori. Oso nekatuta nengoen. Nire Maisua ere gaixo zegoen. Eta erori egin al zen...?

        — A, bai. Ni bere adiskide egin naiz, eta oso ona gainera. Oso jokaera bitxia zeukan zugana etorri nintzenean, eta pentsatu nuen berak izango zituela agian paperak. Meditazioetan zebilenean atzetik ibili nintzaion, eta etnologia armez eztabaidan ere jardun nuen berarekin. Begira, hemen orain oso gauza gutxi naiz, bere aztikeria guztien ondoan. Ene, O'Hara, ba al dakizu, atakeak izaten ditu. Halaxe da, bai. Kataleptikoak gainera, ez badira epileptikoak. Halaxe topatu nuen zuhaitz baten azpian, in articulo mortem; jauzi egin zuen, erreka batean sartu eta itoko zen, nigatik izan ez balitz. Nik atera nuen.

        — Ni ez nengoelako han! —esan zuen Kimek—. Hila gertatu zitekeen.

        — Bai, hila gertatu zitekeen, baina orain lehortuta dago, eta eraldatzea gertatu zaiola dio —babuak bekokia jo zuen jakituriaz—. Royal Society-rako oharrak hartu ditut in posse. Bizkor ibili beharra daukazu, erabat sendatu eta Simlara itzuli, eta Lurganen etxean kontatuko dizut nire istorio osoa. Primerakoa izan zen. Praken behealdea nahikoa urratuta zeukaten, eta Nahan raja zaharrak europar soldadu desertoreak zirela pentsatu zuen.

        — A, errusiarrak! Zenbat denbora eman zuten zurekin?

        — Frantziarra zen bat. A, egunak eta egunak! Orain menditar guztiek errusiar guztiak eskaleak direla uste dute. Ene! Nik lortu ez nien gauzarik ez zeukaten batere. Eta jende arruntari kontatu niona... a, zer nolako istorio eta pasadizoak! Lurgan zaharrenean kontatu dizkizut hara joatean. Atera egingo gara gau batean ospatzera! A zer tantoa biontzako! Bai, eta ziurtagiri bat eman zidaten. Horixe izan zen onena. Ikusi behar izan zenituen, Alliance Bankuan nor ziren aditzea ematen! Eta eskerrak Jainkoari paperak hartu zenizkiela! Ez duzu barre askorik egiten, baina egingo duzu sendatzen zarenean. Orain burdinbidera joango naiz zuzenean eta ospa. Konfiantza osoa izango duzu hemendik aurrera lanerako. Noiz etorriko zara? Oso harro gaude zutaz, ikara handia pasarazi badiguzu ere. Eta batez ere Mahbub.

        — Bai, Mahbub. Non dabil?

        — Hemen inguruan zaldiak saltzen, jakina.

        — Hemen? Zer bada? Mantso hitz egin. Burua astuna daukat oraindik.

        Babuak behera begiratu zuen lotsatuta.

        — Begira, ni oso beldurtia naiz, eta ez dut erantzukizuna atsegin. Zu gaixo zeunden, ezta, eta nik ez nekien non demontre zeuden paperak, eta ezta zenbat ziren ere. Beraz, hona etorri nintzenean telegrama bat bidali nion pribatuan Mahbuberi, Miruten baitzen zaldi lehiaketan, eta zertan zen gauza kontatu nion. Bere gizonekin agertu eta lamaren adiskide egin da, eta txoroa deitzen dit eta oso zakarra dabil...

        — Baina, zergatik, zergatik?

        — Horixe da nik galdetzen dudana. Bakar-bakarrik proposatu dut dokumentuak inork lapurtuko balitu edo, gizon indartsu, adoretsuren bat nahi nukeela atzera berriz lapurtzeko. Badakizu, hil ala bizikoak dira, eta Mahbubek ez zekien non zinen zu.

        — Mahbub Ali sahib andrearen etxera lapurtzera etorri? Erotuta zaude, babu —esan zuen Kimek bere onetik aterata.

        — Paperak nahi nituen. Eman dezagun atsoak lapurtu zituela, orduan zer? Proposamen praktikoa besterik ez zen, nik uste. Ez zaizu asko gustatzen, ezta?

        Bertako esaera batek, aldatu ezina, erakutsi zuen zenbateraino ez zen hura Kimen gustukoa.

        — Tira bada —esan zuen Hurrik sorbaldei eraginez—, gustu kontutan ez dago asmatzerik. Mahbub ere haserretu egin zen. Hemengo inguru guztietan saldu ditu zaldiak, eta esaten du andrea pukka (benetakoa) dama dela, eta ez dagoela horrelako zakarkeriarik egiteko prest. Niri ez zait axola. Paperak badauzkat, eta oso pozik nengoen Mahbuben laguntza morala izateagatik. Egiatan, gizon ikaratia naiz, baina, nola edo hala, zenbat eta ikaratiago, orduan eta gauza zailagoetan sartzen naiz. Hala bada, pozik nengoen nirekin etorriko zinelako Chinira, eta pozik nago Mahbub inguruan zegoelako. Andrea batzuetan oso zakarra izaten da nirekin eta nire pastilla ederrekin.

        — Izan bedi Ala errukiorra! —esan zuen Kimek alai ukondoan sostengatuz—. Sinestezina da bai babu hau! Eta gizon hau bakarrik ibili zen, ibili baldin bazen, berak lapurretan egin zieten atzerritar amorratuekin!

        — A, hura ez zen ezer izan, eman zidaten astinduaren ondoren; baina paperak galtzea, hori bai, serioa izango zen. Mahbubek ere astindu ninduen ia, eta hona etorri eta lamarekin aritu zen hitz egin eta hitz egin. Hemendik aurrera etnologi ikerketetan murgilduko naiz. Hala bada, agur Mister O'Hara. Lauak eta hogeita bostetako trena harrapatuko dut bizkor ibiltzen banaiz. Primeran pasako dugu Mr Lurganenean zure istorioa kontatzen. Txosten bat egingo dut hobeto zaudela esanez. Agur, lagun maitea, eta hurrengoan emozioen menpe zaudenean ez erabili hitz mahomatarrik tibetarrez jantzita zaudela.

        Bi bider estutu zizkion eskuak Kimi, babua baitzen burutik oinetaraino, eta atea zabaldu zuen. Eguzkiaren argiak aurpegi oraindik arrakastatsua jo zionean, Daccako medizina saltzaile apala bihurtu zen berriz.

        — «Lapurtu egin die», pentsatu zuen Kimek, berak jokaturiko parteaz ahaztuta. «Ziria sartu die. Bengaliarren eran esan dizkie gezurrak. Chit bat eman diote (gomendiozko gutuna). Bere bizitza arriskatuz barregarri utzi ditu... ni ez nintzateke tiroen ondoren sekula itzuliko... eta gero ikaratia dela esaten du... Eta ikaratia da. Mundura itzuli behar dut berriz ere.

        Hasieran zangoak makurtu egiten zitzaizkion pipa kanoi txarrak balira bezala, eta eguzkiak argitutako lehen haize boladak itsutu egin zuen. Horma zuriaren ondoen eseri zen, duli-arekin egindako bidaiaren gertaerak buruan bueltaka zituela, Jamaren ahuleria, eta orain, hitz egiteko eragingarria desagertuta, baita berekiko errukia ere, ondoezik daudenek ohi duten bezala, erruz baitzeukan hartatik. Buruak, desanimaturik, kanpoko guztitik alde egiten zion, lehiaketarako zaldi hezigabeak eskalaproiari ihes egiten dion bezala lehenengo aldiz sentitzen duenean. Nahikoa zen, guztiz nahikoa, kilta-ren kondarrak joanak izatea, bere eskuetan ez egotea. Lamarengan pentsatzen saiatu zen, zergatik erori ote zen errekan, baina munduaren handitasunak, barneko patioaren atetik ikusita, pentsamenduak kateatzeko ahalmena eragozten zion. Orduan zuhaitzetara eta zelai zabaletara begiratu zuen, aleen artean ezkutaturiko lastozko teilatuko txabolez zipriztinduta, begi arrotzez begiratu zuen gauzen tamaina, proportzioa eta zertarakoa neurtu ezin zuten begiez, eta halaxe eman zuen ordu erdi bat. Denbora guzti hartan sentitzen zuen, hitzetan adierazi ezin zuen arren, inguruko gauza guztietatik at zeukala arima, makinari lotu gabeko gurpil koskadun bat bezalakoa zela, bazterrean geldirik zegoen azukre kanaberaren xehazkailu merkearen gurpila bezalakoa. Haizeak abanikatu egiten zuen, loroek garrasi egiten zioten, atzeko etxe populutsuen zaratak —eztabaidak, aginduak eta errietak— hildako belarrietara heltzen zitzaizkion.

        «Ni Kim naiz. Ni Kim naiz. Eta nor da Kim?». Behin eta berriz errepikatzen zuen hura Kimen arimak.

        Ez zuen negarrik egin nahi —ez zuen bere bizitzan inoiz negar egiteko horren gogo gutxirik izan— baina bat-batean malko zoro batzuk jaitsi zitzaizkion sudurretik behera, eta ia entzun zitekeen klik batez bere izakiaren gurpila kanpoko munduari lotzen zitzaiola berriz sentitu zuen. Lehen pare-paretik zentzurik izan gabe pasatzen zitzaizkion gauzak beren tamainara bihurtu ziren. Kaleak ibitzeko ziren, bizitzeko etxeak, animaliak larrerako, zelaiak landatzeko eta gizonak eta emakumeak beraiekin hitz egiteko. Errealitate eta benetako ziren denak, gotorki ezarrita oinen gainean, guztiz ulerkorrak, bere lokatzaren lokatza, ez gehiago ez gutxiago. Belarrian arkakusoa duen zakurrak bezala eragin zion buruari eta ataritik irten zuen. Andre sahibak, begi zelatariek mugimendu haren berri eman ziotenean, esan zuen: «Joan dadila. Nik egin dut neurea. Ama Lurrak egin behar du gainontzekoa. Gizon santua bere meditazioetatik itzultzean, esaiozue hari ere mutikoa joan egin dela».

        Gurdi huts bat zegoen muino batean handik kilometro erdira, atzean Bengalako pikondo bat zuela, gaztea oraindik; talaia, nolabait esateko, zelai goldatu berrien gainean; eta Kimi, haize gozoarekin, astuntzen hasi zitzaizkion betazalak hara hurbildu ahala. Lurra ona eta garbia zen; ez belar berria, hori, bizia bada ere, dagoeneko heriotzaren bidean baitago, aldiz, bizitza ororen haziak dauzkan lur itxaropentsua. Behatzen artean sentitu zuen, eskuekin zanpatu, eta pixkanaka-pixkanaka, gozamenez hasperen eginez, etzan egin zen luze-luze egurrez eutsitako gurdiaren itzaletan. Eta sahib andreak bezain leial jokatu zuen Ama Lurrak. Bere arnasa eman zion, horren luze bere korronte onetatik etendako ohatila batean etzanda egonik galdu zuen oreka berreskura zezan. Kimen burua indarge egon zen Ama Lurraren bularrean, eta esku zabalduak errenditu egin zitzaizkion haren indarrera. Babesten zuen zain ugariko zuhaitzak, eta baita egur hil moztuak ere bazekiten zeren bila zebilen, Kimek berak ez jakin arren. Hantxe egon zen ordutan, loaren sakonean baino sakonago.

        Iluntze aldera, bueltan zetozen abereen hautsak ortzi-muga osoa kez bete zuenean, lama eta Mahbub Ali etorri ziren, oinez biak, kontuz-kontuz, etxekoek esan baitzien nora joan zen Kim.

        — Ala! Horixe da zorakeria horrela egotea haizetan! —murmurikatu zuen zaldi-tratulariak—. Ehun bider tirokatu ahal izan dute... baina hau ez da muga ordea.

        — Eta —esan zuen lamak, askotan kontaturiko istorioa errepikatuz—, ez da inoiz horrelako chela-rik izan. Neurrizkoa, atsegina, zuhurra, izaera onekoa, alaia beti bideetan, arduratsua beti, ikasia, ongi hezia, konplitua. Handia da saria!

        — Ezagutzen dut mutila, esan dudan bezala.

        — Eta ez al da bada horrelakoa?

        — Gauza batzuetan bai... baina oraindik ez dut topatu inoiz gezurtia izan ez dadin Txano Gorrien aztikeriarik. Ondo zaindu dute noski.

        — Sahib andreak urrezko bihotza dauka —esan zuen lamak serio—. Semea balu bezala zaindu du.

        — Ummm! India erdia mutila zaintzeko prest dago nonbait. Ondo dagoela ziurtatu besterik ez nuen nahi, eta bere borondatez dagoela hemen. Dakizun bezala, adiskide zaharrak ginen biok elkarrekin egin zenuten erromesaldiaren lehen egunetan.

        — Bion arteko lokarria dugu hori —lama eseri egin zen—. Erromesaldiaren bukaeran gaude.

        — Zurea ordea duela astebete erabat bukatzekotan egon omen zen. Entzun nuen andre sahibak esan zizuna ohatilara igo zintugunean —Mahbubek barre egin zuen, eta bizar tindatu berriari tiratu zion.

        — Beste gauzez ari nintzen meditatzen orduko hartan. Daccako hakim-ak eten zizkidan meditazioak.

        — Bestela —pashto-eraz esan zuen, ohitura onen izenean—, Infernuko lekurik itogarrienean bukatuko zenituen meditazioak... sinesgabea eta idolatra izateagatik, zure xalotasun eta guzti. Baina orain, Txano Gorri, zer egin behar dugu?

        — Gaur gauean —hitzak mantso etorri ziren, arrakastaren dardararekin—, gaur gauean bertan ni bezain garbi geratuko da mutila bekatu arrasto oroz, ni bezain ziurtaturik, oraingo gorputza uzten duenean, Gauzen Gurpiletik libratuko denaz. Zeinu bat daukat —bularreko mapa urratuan jarri zuen eskua—, laburra izango dela nire denbora alegia; baina babestu egingo dut urteetan barrena. Gogoan izan, Jakituria lortu dut, duela hiru gau bakarrik esan nizun bezala.

        — Egia behar du izan, Tiraheko apaizak bere lehengusuaren emaztea lapurtu nuenean esan zuen bezala, sufi-a naizela; izan ere, hementxe bainago —esan zuen Mahbubek, berekiko—, esanezineko bekatu handienak entzuten eta erantzun gabe... Gogoan dut istorioa. Hala bada, mutila Jannatu l'Adn-era doa (Edeneko lorategia). Baina nola ordea? Hil egingo al duzu, edo ito, babuak atera zintudan ibai zoragarri horretan?

        — Ni ez ninduten inongo ibaietatik atera —esan zuen lamak xalo-xalo—. Ahaztu egin zaizu gertatutakoa. Jakituriaz topatu nuen.

        — A, bai. Egia —esan zuen totelka Mahbubek, alde batetik haserre eta bestetik miretsita—. Ahaztuta neukan gertatutakoaren haria. Jakinda topatu zenuen.

        — Eta nik inori bizitza kenduko nionik esatea, hori ez da bekatua, erokeria hutsa da. Nire chela-k lagundu zidan Ibaira. Bekatuaz libre geratzeko eskubidea dauka... nirekin.

        — Bai, garbitu beharra dauka. Baina gero, adiskide... gero zer?

        — Zer axola dio horrek, Jainkoaren izenean? Nibbanez ziur dago... argia badu... nik bezala.

        — Ondo esana. Beldur nintzen ez ote zen Mahomaren zaldira igoko eta ihes egin.

        — Ez; aurrera egin behar du, irakasle bezala.

        — Hara! Orain konturatzen naiz! Horixe da moxalarentzat bide zuzenena. Irakasle joan beharra dauka, noski. Bere premia dute nonbait, estatuko funtzionario bezala, esate baterako.

        — Horretarakoxe prestatu zuten. Nik merituak eskuratu nituen, dirua eman nuelako berarentzat. Egitate onak ez dira hiltzen. Mutilak lagundu dit Bilakuntzan. Nik berriz berean lagundu diot. Zuzena da Gurpila, Iparreko zaldi-tratulari hori. Izan dadila irakasle; izan dadila funtzionario... zer axola dio? Azkenean lortua izango du Askatasuna. Gainontzeko guztia lilura da.

        — Zer axola dio horrek? Nirekin eduki behar dut eta Balkh baino harantzago sei hilabete barru! Hamar zaldi herren eta hiru gizon sendoekin etorri nintzen hona, babu oilo horri eskerrak, atso baten etxetik mutila indarrean ateratzeko. Eta orain ezer egin gabe egon beharra daukat nonbait sahib gazte bat idolatren nor daki zer zeruetara eramaten duten artean, Txano Gorri bat dela medio. Eta Jokoaren jokalari on samartzat naukate! Baina agure ero honek mutila maite du; eta nik ere ero zuhur baten gisa jardun beharko dut.

        — Zer da otoitz hori? —esan zuen lamak, pashto-erazko esaldiak bizar zurian sakabanatzen ziren artean.

        — Ez dio ardurarik; baina ulertzen dut orain, Paradisua ziurtatuta, Gobernuaren zerbitzura sar litekeela mutila, eta lasaiago nago. Zaldietara joan beharra daukat. Iluntzen ari du. Ez esnatu. Ez dut entzun nahi nola dabilen mutila zuri maisu esaka.

        — Dizipulua dut ordea. Zer esan lezake bestela?

        — Esan dit hori. Horretaz ez zara haserretuko, zu, bekaturik gabe, garbitu berria eta ia itota gainera, gizon ona zarela esaten dizudalako... oso gizon ona. Hitz eginda gaude elkarrekin hiru edo lau bider, eta zaldi-tratularia besterik ez banaiz ere, gauza naiz hala ere, esan ohi den bezala, santutasuna zaldi baten hanken artean ikusteko. Bai, eta ikusten dut halaber nola hartu zizun hasieran eskua gure Mundu osoaren Adiskideak. Ondo tratatu, eta utziozu mundura irakasle bezala itzultzen, zera..., hankak garbitzen dizkiozunean, hori baldin bada moxalarentzako sendabide egokia.

        — Zergatik ez duzu zuk zerorren Bidea egiten, eta hala, mutilari lagundu?

        Seko harrituta utzi zuen Mahbub eskakizunaren lotsagabekeriak; mugaren bestaldean zartako bat baino gehiagoz erantzungo zion halako bati. Baina bere arima lurtarrak egoeraren alderdi xelebrea sumatu zuen.

        — Mantso... mantso, pausoka-pausoka, Umballako errepidean zaldi herren zikiratuak oztopoak gainditu zituen bezala. Joan naiteke geroago Paradisura... badut horrelako asmorik... aspirazio handiak.. eta zure sotiltasunari zor dizkiot gainera. Ez al duzu inoiz gezurrik esan?

        — Zertarako?

        — Alaren izenean, hara bestea! «Zertarako» zure mundu horretan! Ez al diozu inoiz gizon bati kalterik egin?

        — Behin... arkatz-kutxa batekin... zuhurra izan baino lehen.

        — Bai? Iritzi hobea dut orain zutaz. Zure erakutsiak onak dira. Nik ezagutzen dudan gizon bat aldendu egin duzu bortxakeriaren bidetik —barre algaraka hasi zen—. Dacoity (lapurreta, armekin) egiteko asmoz hona etorri zen gizon bat. Bai, jo, ostu, hil, eta nahi mena eramateko asmoz etorritakoa.

        — A, zer nolako zorakeria!

        — A! Eta baita lotsa handia ere. Horixe pentsatu zuen hark ere zu ikusitakoan... zu eta beste batzuk, gizon eta emakumezko. Hala, bertan behera utzi zuen dena; eta orain gizon babu lodi handi bat astintzera doa.

        — Ez dut ulertzen.

        — Alak ez dezala horrelakorik nahi! Gizon batzuk duten jakituriagatik dira indartsu, Txano Gorri. Zure indarra are indartsuagoa da. Gorde ezazu... gordeko duzu noski. Mutilak ez bazaitu ondo zerbitzatzen, tiraiozu belarrietatik.

        Astrakanezko gerriko zabala estutuz, harrokeriaz balantzaka galdu zen ilunabarrean afganiarra, eta sorbalda zabal haiei begira geratzeko adina jaitsi zen lama bere hodeietatik.

        — Gizon horri kortesia falta zaio, eta itxuren itzalek engainatuta daukate. Baina ondo mintzatu da nire chela-z, eta orain mutilak bere saria hartuko du. Egin dezadan otoi! Esnatu, emakumegatik jaiotako zoriontsuena zaren hori. Esnatu! Azaldu da!

        Itzuli zen putzu sakonetatik Kim, eta lamak ahoa nahi adina zabal zezan utzi zion, izpiritu gaiztoak aldentzeko behatzak behar bezala kliskatuz.

        — Ehun urtetako loa egin dut. Non...? Maisu, luze egon al zara hemen? Zure bila atera naiz, baina —barre egin zuen erdi lotan—, loak hartu nau. Ondo nago orain. Jan al duzu? Goazen etxera. Ez zaitut aspalditik zerbitzatu. Eta sahib andreak ondo eman al dizu jaten? Nork garbitu dizkizu hankak? Eta ahuleria... sabela eta lepoa, eta belarrietako taupadak?

        — Joana... dena joana. Ez al zenekien?

        — Ez dakit ezer, urtetan ez zaitudala ikusi besterik ez. Zer jakin behar nuen?

        — Bai harrigarria, berria zugana ez iritsi izana, nire pentsamendu guztiak zugana zuzenduak zeudenean.

        — Aurpegia ezin dizut ikusi, baina ahotsa gong bat bezalakoa duzu. Gaztetu egin al zaitu bada sahib andreak bere sukaldearekin?

        Hankak gurutzatuta zituen irudiari begiratu zion, limoi kolorea beltzaren kontra. Halaxe dago eserita Bodishat Lahoreko Museoko ardatzei goitik behera begira.

        Isilik geratu zen lama. Arrosarioaren tintina, eta aldentzen ari ziren Mahbuben oinen urratsen klop-klop biguna izan ezik, Indiako arratseko isiltasun bigun, ketsuak bilduta zeuzkan biak.

        — Entzun! Berriak dauzkat.

        — Baina lehenbizi...

        Esku horia luzatu egin zen isiltasuna aginduz. Kimek tunikaren ertz azpian sartu zituen zintzo-zintzo oinak.

        — Entzun! Berriak dauzkat! Bukatu da Bilakuntza. Orain Saria dator... Horra nola. Mendien artean geundenean, zure indarraren kontura bizitu nintzen, adar gaztea makurtu eta ia-ia puskatu zen arte. Mendietatik etorri ginenean, kezkatuta nengoen zugatik eta bihotzean nituen beste arazo batzuengatik. Nire arimaren txalupari norabidea hautsi zitzaion; ezin nuen Gauzen Kausa ikusi. Hala, emakume bertutetsuaren eskuetan utzi zintudan oso-osorik. Ez nuen jatekorik hartzen. Ez nuen urik edaten. Hala ere ezin nuen Bidea ikusi. Jatekoa indarrean eman nahi zidaten, eta oihu egiten zuten nire ate itxiaren aurrean. Hala, zuhaitz baten azpiko zulora joan nintzen. Ez nuen jatekorik hartu. Ez nuen urik edan. Meditaziotan eserita eman nituen bi egun eta bi gau, nire gogoa isolatuz; arnasa hartu eta bota, behar den bezala... Bigarren gauean —hain izan da handia sacia-Arima zuhurra askatu egin zen Gorputz zorotik eta libre geratu. Hori ez nuen sekula lortu, nahiz eta ateetan egon. Pentsa ezazu, zoragarria da eta!

        — Zoragarria, bai. Bi egun eta bi gau jatekorik gabe! Baina non zen sahib andrea? —esan zuen Kimek ahots apalez.

        — Bai, arima libre joan zitzaidan, eta, arranoa bezala igoaz, ikusi zuen ez dagoela ez Teshu lamarik ez beste arimarik. Tanta uretara joaten den bezala, halaxe joan zen nire Arima ere gauza guztien atzean dagoen Arima Handira. Une horretan, kontenplazioari esker goratuta, India osoa ikusi nuen, itsas ondoko Ceylanetik Mendietaraino, eta baita Such-zeneko nire Arroka Margotuak ere; herri eta herrixka guztiak ikusi nituen, txikienak ere bai, inoiz atseden hartu dugun lekuak; une berean eta leku berean ikusi ditut denak, Arimaren baitan baitaude. Hala, ikusi nuen Denbora eta Espazioaren lilura gainditu zituela Arimak. Hala jakin nuen libre nintzela. Ohatilan etzanda ikusi zintudan, eta idolatrarekin mendian behera erortzen; une berean, leku berean, nire Ariman, Arimak, esan dizudan bezala, Arima Handia ukitu baitzuen. Teshu lamaren gorputz zoroa ere ikusi nuen etzanda, eta Daccako hakim-a aldamenean belaunikatuta, belarritik garrasika. Orduan nire Arima bakarrik geratu zen, eta ez nuen ezer ikusten, gauza guztiak bainintzen, Arima Handia iritsita. Eta meditatzen aritu nintzen milaka eta milaka urtez, batere grinarik gabe, Gauza guztien Kausak ondo ezagututa. Orduan ahots batek oihu egin zuen: «Zu hiltzen bazara zer gertatuko zaio mutilari?» eta zuganako errukiz bete nintzen; eta esan nuen: «Nire chela-rengana itzuliko naiz, bestela Bidea galduko du eta.» Orduan nire Arima, Teshu lamaren Arima dena, Arima Handiarengatik aldendu zen, kontatu ezineko neke, gonbitalarri eta sufrimenduz. Arrautza arrainetik bezala, arraina uretatik bezala, ura hodeietatik bezala, hodeia haizetatik bezala, halaxe atera zen, halaxe egin zuen jauzi, halaxe aldendu, halaxe banandu zen Teshu lamaren Arima Arima Handitik. Orduan ahots batek oihu egin zuen: «Ibaia! Ibaia gogoratu!» eta mundu osoari begiratu nion, lehenago ikusi bezala baitzegoen, bakarra denboran, bakarra espazioan, eta Geziaren Ibaia ikusi nuen oinetan. Ordu hartan nire Arima gaiztakeriaren batek edo bestek oztopatzen zuen, eta hala ez nengoen erabat garbituta, eta besoetan neukan bekatu hura, eta gerri inguruan bihurrituta; baina alde batera jarri nuen, eta aurrera egin nuen arranoak bezala Ibairantz hegan. Mundu bat bestearen atzetik apartatu nituen zuregatik. Ibaia ikusi nuen nire azpian, Geziaren Ibaia, eta, behera jaitsiz, urak inguratu egin ninduen; eta berriz ere Teshu lamaren gorputzean nengoen, baina bekatutik libre, eta Deccako hakim-ak burutik helduta neukan Ibaiko uren gainetik. Hemen dago! Mango zuhaiztiaren atzean dago, hemen, hementxe bertan!

        — Alla kerim! Eskerrak babua gertu zegoen! Asko busti al zinen?

        — Zer axola zitzaidan hori? Gogoan dut hakim-a Teshu lamaren gorputzarekin kezkatuta zegoela. Ur santuetatik atera zuen eskuetan hartuta, eta gero zure zaldi-saltzailea etorri zen Iparretik ohatila eta gizon batzuekin, gorputza ohatilan jarri eta sahib andrearen etxera eraman zuten.

        — Zer esan zuen sahib andreak?

        — Nire gorputz honetan ari nintzen meditazioan, eta ez nuen entzun. Hala bada, bukatu da Bilakuntza. Eskuratu ditudan merituengatik, hemen da Geziaren Ibaia. Nire Arimaren seme zaren hori, zu bekatu orotatik libratzeko, itzularazi egin dut Arima Askatasunaren Ataritik... libre bainago, eta bekaturik gabe! Zuzena da Gurpila! Ziurtatua dugu askatasuna! Zatoz!

        Eskuak magalean gurutzatu eta irribarre egin zuen, beretzat eta bere maitearentzat salbazioa lortu duen gizonari dagokion bezala.

 

 

 

© Rudyard Kipling

© itzulpenarena: Koro Navarro

 

 

"Rudyard Kipling / Kim" orrialde nagusia