XXII

        Igandean, kartzelako bulegoan Pavel agurtzean, amak paperezko bolatxo txiki bat nabaritu zuen eskuan. Zirgit egin zuen, esku azpiko azala erre balio bezala, eta finko begiratu zion semeari aurpegira, eskez eta galdezka, baina ez zuen erantzunik jaso. Semearen begi urdinetan amak hain ondo ezagutzen zuen ohiko irribarre lasai eta irmoa ageri zen.

        — Agur! —esan zuen amak hasperenka.

        Semeak berriro luzatu zion eskua, eta zerbait samurra dardaratu zen haren aurpegian.

        — Agur, ama!

        Ama zain geratu zen, eskua askatu gabe.

        — Ez kezkatu, ez haserretu! —esan zion semeak.

        Hitz horiek eta bekokiko tolestura setatsuak erantzuna eman zioten.

        — Hara, zer ba? —murduskatu zuen, burua beheraturik—. Zergatik...?

        Eta presaka alde egin zuen, hari begiratu gabe, ezpainetako dardarizoak eta begietako malkoek barrean sentitzen zuena sala ez zezaten. Bidetik zihoala, iruditzen zitzaion mina zuela semearen oharra indarrez estutzen zuen eskuko hezurretan, eta beso osoa astunago zuela, besaburuan jo balute bezala. Etxean, ohartxoa Nikolairen eskuan ipini ondoren, zutik geratu zen haren aurrean eta, estu biribilkatutako papertxoa noiz zabalduko zain, atzera sentitu zuen itxaropenaren pilpira. Baina Nikolaik esan zuen:

        — Jakina! Hara zer dioen: «Ez dugu ihes egingo, lagunkideok, ezin dugu. Gutariko inork ere ez. Geure buruarenganako estimua galduko genuke. Ardura zaitezte duela gutxi atxilotu duten nekazari horretaz. Zuen laguntza jasotzeko duina da, zuen ahaleginak merezi ditu. Latzegi zaio hemen egotea. Egunero liskarrak izaten ditu agintariekin. Dagoeneko hogeita lau ordu eman ditu zigor-ziegan. Torturatu egiten dute. Guk haren aldeko eskaria egiten dizuegu. Kontsolatu, zaindu nire ama. Azaldu hau, berak dena ulertuko du».

        Amak burua jaso zuen, eta ahapeka, ahots dardaratiz esan:

        — Hara, zer azaldu behar didazue? Ulertzen dut!

        Nikolai alde batera jiratu zen agudo, mukizapia atera, ozenki zintz egin eta purrustadaka esan zuen:

        — Marrantak harrapatu nau; begira...

        Gero, eskuez estali zituen begiak betaurrekoak zuzen jartzeko eta, gelatik paseatuz, hizketan jarraitu zuen:

        — Begira, dena dela, ez genukeen astirik izango...

        — Beste aukerarik ez dago! Epai dezatela! —esan zuen amak, bekainak zimurturik, baina bularra tristura gordin, lainotsuz betetzen ari zitzaion.

        — Entzun, Petersburgoko lagunkide baten gutuna jaso dut...

        — Baina Siberiatik, alde egin ahal izango du... ezta?

        — Bai noski! Lagunkideak dio laster ezarriko dutela prozesuaren eguna, epaia ezaguna da: deportazioa denentzat. Ikusi duzu? Doilor ziztrin horiek komedia hutsa bihurtzen dituzte epaiketak. Ohar zaitez, epaia Petersburgon eman dute epaiketa hasi baino lehen...

        — Utziozu, Nikolai Ivanovitx! —esan zuen amak etsi-etsian—. Ez nauzu kontsolatu behar, ez didazu azalpenik eman behar. Pavelek ez du gaizkirik egingo, ez die ez bere buruari ez gainerakoei sufrimendurik alferrik ekarriko, ez du horrelakorik egingo! Eta maite nau, bai! Ikusi duzu, nitaz pentsatzen du. Azaldu, idatzi du, kontsolatu, ez?...

        Bihotza abiadan taupadaka ari zitzaion, burua jira-biraka narritaduraren eraginez.

        — Zure semea gizon bikaina da! —egin zuen oihu Nikolaik, ezohiko ozentasunez—. Nik estimu handitan dut!

        — Tira ba, ardura gaitezen orain Ribinez! —proposatu zuen amak.

        Une horretan bertan zerbait egiteko gogoa zuen, norabait joateko, akitu arte ibiltzeko.

        — Bai, ondo! —erantzun zuen Nikolaik, gelatik paseatuz—. Sashenka beharko genuke...

        — Etorriko da. Beti etortzen da Pashari bisita egiten diodanean...

        Burua pentsakor beheratuta, ezpainak hozkatuz eta kokospekoa bihurrituz, Nikolai dibanean eseri zen, amaren aldamenean.

        — Tamalgarria da arreba hemen ez izatea...

        — Ondo legoke hori orain antolatzea, Pasha barrean dagoen bitartean, gustatuko zaio! —esan zuen amak.

        Isilik geratu ziren, eta bat-batean amak astiro eta ahapeka esan zuen:

        — Ez dut ulertzen, zergatik ez du nahi?

        Nikolai jauzi batez hanka gainean jarri zen, baina txirrinak jo zuen. Brastakoan begiratu zioten elkarri.

        — Mmm, Sasha izango da! —esan zuen Nikolaik ahopean.

        — Nola esango diogu? —galdetu zuen amak, berak ere ahopean.

        — Ba-ai, hori da kontua...

        — Pena handia ematen dit...

        Berriro jo zuen txirrinak, ez lehenengoan bezain ozenki, ateaz bestaldekoa ere zalantzatan balego bezala. Nikolai eta ama altxatu eta biak batera abiatu ziren, baina sukaldeko atera iritsitakoan Nikolaik alde batera egin zuen, eta esan:

        — Hobe zuk...

        — Ez dago ados? —galdetu zuen neskak, irmoki, amak atea ireki zionean.

        — Ez.

        — Banekien! —besterik ez zuen esan Sashak, baina zurbildu zitzaion aurpegia. Berokiaren botoiak askatu eta, bi berriro lotu ondoren, sorbaldetatik gora eranzten saiatu zen. Ez zuen lortu. Orduan, esan zuen:

        — Euria, haizea, hau nazka! Osasunez dago?

        — Bai.

        — Osasunez eta pozik —esan zuen Sashak ahots apalez, bere eskua aztertzen zuen bitartean.

        — Idatzi du, Ribin askatu behar dugula esateko! —jakinarazi zuen amak, neskari begiratu gabe.

        — Bai? Nire ustez, gauzatu egin behar dugu plan hori —esan zuen neskak astiro.

        — Nik ere horixe uste dut! —adierazi zuen Nikolaik, atean azaldurik—. Egun on, Sasha!

        Eskua luzatuta, neskak galdetu zion:

        — Zer gertatzen da ba? Egoki deritzote denek planari?

        — Bai, baina nork antolatu? Lanpetuta gaude denok...

        — Utzi nire esku! —esan zuen Sashak berehalakoan, zutik jarrita—. Nik badut astirik.

        — Har ezazu ba! Baina besteei galdetu behar diegu...

        — Ondo, neuk galdetuko diet! Oraintxe bertan joango naiz.

        Eta, atzamar finak segurtasunez mugituz, hor hasi zen berokiaren botoiak berriro lotzen.

        — Zuk atseden hartu beharko zenuke! —proposatu zion amak. Hark leunki irribarre egin eta, ahotsa eztituz, erantzun zuen:

        — Ez kezkatu, ez nago nekatuta...

        Eta, isilean biei eskua estutu ondoren, han joan zen, hotz eta zorrotz berriro.

        Ama eta Nikolai leihora hurbildu eta begira egon ziren nola neska patioa zeharkatu eta ate atzean desagertzen zen. Nikolai ahopetik txistuka hasi zen, mahaira eseri, eta zerbait idazteari ekin zion.

        — Zeregin horretaz arduratuko da, eta eramangarriago izango zaio dena! —esan zuen amak, pentsakor eta ahapeka.

        — Bai, noski! —arrapostu zuen Nikolaik eta, amarengana jiraturik, aurpegi onberan irribarrea osatuz, galdetu zion—: Eta zu, Nilovna, ez zara kinka horretan egon, ez duzu inoiz gizon maitatuarenganako tristura ezagutu?

        — Bai zera! —egin zuen oihu amak, eskuari eraginez—. Nongo tristura? Beldur nintzen honekin edo bestearekin ezkonduko ninduten.

        — Eta ez zitzaizun inor gustatzen?

        Amak pentsatu, eta erantzun zuen:

        — Ez naiz gogoratzen, maitea. Nolatan ez gustatu inor?... Egia esateko, baten bat gustatuko zitzaidan, baina ez dut gogoratzen!

        Nikolairi begiratu bat zuzendu eta sinpleki, goibeltasun lasaiz amaitu zuen:

        — Senarrak gogotik jotzen ninduen, oroimenetik ezabatu zait bera baino lehen izan zen guztia.

        Hura mahaira bihurtu zen eta ama lipar batez irten zen gelatik. Itzuli zenean, Nikolai, samurtasunez begiratuz, ahapeka mintzatzen hasi zitzaion, hitzez bere oroitzapenak samurki laztantzen zituela:

        — Ba begira, nik ere istorio bat bizi izan dut, Sashak bezala! Neska bat maite nuen, emakume liluragarria zen, miragarria. Hogei bat une nituelarik ezagutu nuen, eta une hartatik bertatik maite izan dut, eta oraindik ere maite dut, egia esateko! Lehen bezala maite dut, bihotz-bihotzez, esker onez eta betiko...

        Haren alboan zutik, amak begiak ikusten zizkion, distira epel eta garden batek argituak. Besoak aulkiaren bizkarraldean eta burua haien gainean jarrita, Nikolaik urruneko nonbaitera begiratzen zuen, eta bazirudien haren gorputzak, argala eta sotila baina sendoa, aurrera jo nahi zuela, landare-zurtoin bat eguzkiaren argitara bezala.

        — Hara, ba ezkondu, horixe egin beharko zenuke!

        — O! Jadanik bost une dira bera ezkondu zela...

        — Eta zergatik ez zinen lehenago ezkondu? Apur batean pentsatu, eta erantzun zuen:

        — Begira, gure egoera erdipurdikoa zen beti: bera kartzelan zegoenean, ni kalean; bera kalean, ni kartzelan edo erbestean. Sashak orain bizi duen egoeraren antzekoa zen, oso antzekoa, benetan! Azkenean, hamar urterako deportatu zuten Siberiara, ikaragarri urrun! Nik haraino joan nahi nuen haren atzetik. Baina lotsa eman zigun, bai berari, bai niri. Eta han beste gizon bat aurkitu zuen, nire lagunkide bat, oso mutil jatorra! Gero, elkarrekin egin zuten ihes, orain atzerrian bizi dira, bai...

        Nikolaik hitz egiten amaitu zuen, betaurrekoak kendu, garbitu, argi kontran kristala aztertu, eta garbitzen hasi zen berriro.

        — Ai, nire bihotzeko laztana! —egin zuen oihu emakumeak, amultsuki eta burua astinduz. Erruki zuen eta, aldi berean, haren baitako zerbaitek ama-irriño epelez irribarre egitera behartzen zuen. Baina Nikolaik jarrera aldatu zuen, idazluma berriro hartu eta hitz egiten hasi zen, eskuen mugimenduez solasaren erritmoari jarraitzen zitzaiolarik:

        — Famili bizitzak urritu egiten du iraultzailearen energia, beti urritzen du! Seme-alabek eta bizitzeko baliabiderik ezak eguneroko ogia irabazteko gogor lan egitera derrigortzen dute. Eta iraultzaileak nekaezin garatu behar du bere energia, gero eta sakonago eta zabalago. Hori eskatzen digu gure garaiak, guztien aurretik joan behar dugu beti, zeren gu, langileok, historiaren indarrak hautatu baikaitu mundu zaharra suntsitzeko eta bizitza berria eraikitzeko. Eta nekeak jota edo berehalakoan garaipen txikiak lortzeko aukeraren lilurak hartuta atzean gelditzen bazara... txarto dago hori, kausari saldukeria egitea litzateke ia! Ez dago inor gure fedea itxuraldatu gabe aldamenean gurekin batera eraman dezakegunik, eta ez dugu inoiz ahaztu behar gure jomuga ez direla lorpen txikiak, erabateko garaipena baizik.

        Gogortu zen haren ahots doinua, zurbildu aurpegia, eta barnean eutsitako ohiko indar lauaren leinuruak argitzen zizkion begiak. Berriro deitu zuten ozenki, Nikolairen solasaldia erdian etenik. Liudmila zen, sasoirako egokia ez zen beroki arin batez jantzita eta masailak hotzak gorrituta. Eskalapoi apurtuak eranzten zituen bitartean, hala zioen haserre ahotsez:

        — Ezarri dute epaiketaren eguna, astebete barru!

        — Egia da hori? —oihu egin zuen Nikolaik gelatik.

        Amak berehalakoan jo zuen harengana, beldurrak ala pozak, zerk narritatzen zuen jakin gabe. Liudmila amaren alboan zihoan eta ironiaz mintzatzen zen bere ahots baxuaz:

        — Egia da! Auzitegian argi eta garbi aitortzen dute epaia aurretiaz emanda dagoela. Zer da hau gero? Beldur al da gobernua bere funtzionarioek etsaiarekin bigun jokatuko ote duten? Hain denbora luzez, hain ardura handiz beren morroiak galbidetu, eta, hala ere, ez daude ziur zitalki jotzeko prestaturik ote dauden?

        Liudmila dibanean eseri zen, esku ahurrez masaila zimelak igurtziz. Erdeinuak distiratzen zuen haren begi ilunetan, haren ahotsa gero eta amorru handiagoz jariatzen zen.

        — Ez dezazula bolbora alferrik erre, Liudmila! —esan zuen Nikolaik, lasaitu nahirik—. Guztiarekin ere, haiek ez dizute entzuten...

        Amak arreta biziz entzuten zuen haren solasa, baina ez zuen tutik ulertzen, eta, nahigabe, hitz berberak errepikatzen zituen behin eta berriro bere golkorako:

        «Epaiketa, astebete barru epaiketa?»

        Bat-batean, bihozgabeko, laztasun ankerreko zerbaiten hurbiltasuna sumatu zuen.

© Maxim Gorki

© itzulpenarena: Jose Morales Belda