VII

        Egunak bata bestearen atzetik lerratzen ziren, arrosario-aleak bailiran, asteak eta hilabeteak osatuz. Larunbatero lagunkideak Pavelen etxean elkartzen ziren, bilera bakoitza maila berri bat zen jendea urruneko lekuren batera apurka-apurka goratzen zuen eskailera luzean.

        Jende berria agertu zen. Vlasovtarren gela txikia estu eta itogarri bilakatu zen. Natasha izoztuta eta nekatuta iristen zen, baina kemenez gainezka beti, bizi eta alai. Amak galtzerdiak egin zituen, eta berak jantzi zizkion oin txikietan. Hasieran Natashak barre egin zuen, baina gero, bat-batean isildu eta, puska batean gogoetatsu egon ondoren, xuxurlatu zuen:

        — Nik umezaina eduki nuen, bera ere on hutsa zen! Hau bai bitxia, Pelageia Nilovna, herri langileak, haren bizitza horren zaila eta iraingarria izan arren, beste haiek baino bihotz zabalagoa du, eta onberagoa da!

        Eta eskuari eragin zion, urrunean, berarengandik oso urrun zegoen lekuren bat seinalatuz.

        — Zu bai zu! —esan zuen Vlasovak—. Gurasoak eta gainerako guztia bazter utzi... —ez zen gai gogoeta burutzeko. Hasperen egin eta isilik geratu zen, Natasharen aurpegiari begira, bere baitan zerbaitengatiko esker ona sentituz. Zoruan eserita zegoen, neskaren aurrean, eta honek irribarre egiten zuen pentsakor, burua beheraturik.

        — Gurasoak bazter utzi? —errepikatu zuen—. Horrek ez du garrantzirik! Aita guztiz zantarra da, eta neba ere bai. Eta mozkortia. Ahizpa nagusia zoritxarrekoa da... Bera baino askoz zaharragoa zen gizon batekin ezkondu zen... Oso aberatsa, gogaikarria eta zikoitza. Amak pena ematen dit. Emakume xumea da, zu bezalakoa! Sagutxo bat bezain txikia da eta, haien antzera, beti korrika ibiltzen da, guztien beldur. Batzuetan bera ikusteko gogo bizia egiten zait...

        — Ene gajoa! —esan zuen amak, burua tristuraz mugituz.

        Neskak burua azkar jaso eta eskua astindu zuen, zerbait uxatzeko bezala.

        — O, ez! Batzuetan hain poz handia, hain zorion handia sentitzen dut!

        Aurpegia zurbildu zitzaion, eta begi urdinek biziki distiratu zuten. Eskuak amaren sorbaldan ipinita ahots sakonez esan zuen, ahapeka eta sendo:

        — Jakingo bazenu... ulertuko bazenu zein handia den egiten ari garena!

        Bekaizkeriaren antzeko zerbaitek ukitu zuen Vlasovaren bihotza. Lurretik altxatu eta tristuraz esan zuen:

        — Dagoeneko zaharra naiz horretarako, ezjakina...

        ... Pavelek gero eta gehiago eta sarriagotan hitz egiten zuen, gero eta adore handiagoz eztabaidatzen zen, eta argalduz zihoan. Amari iruditzen zitzaion ezen, Natasharekin mintzatzean edo hari so egiten zionean, semearen begi latzek samurrago dirdiratzen zutela, ahotsak doinu gozoagoa hartzen zuela eta, oro har, mutilak xumeagoa ematen zuela.

        «Jainkoa, hala biz!» —pentsatzen zuen. Eta irribarre egiten zuen.

        Bileretan, eztabaidak sutsuegi eta bortitzegiak bilakatzen hasi bezain laster, jojola zutik jartzen zen eta, kanpai-mihi baten antzera alde batera eta bestera kulunkatuz, bere ahots ozen eta zoliaz hitz xume eta on batzuk esaten zituen, denak lasaitu eta serioago ipintzen zituztenak. Vesovstxikovek, betiere kopetilun, nonbaitera iristeko presa sartzen zien guztiei. Hark eta Samoilov ilegorriak ematen zieten hasiera eztabaida guztiei. Ivan Bukin, buru biribileko albinoa —lixibaz garbitzen zela ematen zuen—, haiekin ados egon ohi zen. Jakov Somovek, ile-leun eta garbi, gutxi hitz egiten zuen, ahapeka eta ahots serioz. Eztabaidetan hark eta Fedia Mazin bekoki-handiak Pavelen eta jojolaren alde jotzen zuten beti.

        Batzuetan, Natasharen ordez Nikolai Ivanovitx agertzen zen hiritik. Gizon betaurrekoduna zen, kokospeko txiki eta ile-argikoa: probintzia urrunen batean jaioa zen eta oso era berezia zuen o soinua ebakitzeko. Oro har, urrutikoa zen nolabait. Mintzatzean gai arruntak erabiltzen zituen: familiako bizimodua, seme-alabak, merkataritza, polizia, ogiaren eta okelaren prezioak, jendearen eguneroko bizitzaren gorabehera guztiak. Eta, mintzagaia edozein zelarik ere, beti uzten zituen agerian faltsukeria eta nahaskeria, lelokeriaren bat, batzuetan barregarri suertatzen zena, baina beti ere gizabanakoarentzat guztiz kaltegarri zena. Amari iruditzen zitzaion leku urrun batetik iritsia zela, beste erresumaren batetik, zeinetan jendearen bizimodua zintzoa eta erraza zen, eta hemen dena arrotz egiten zitzaiola eta ezin zela ohitu bertako bizimodura, ezin zuela ezinbestekotzat hartu, ez zitzaiola gustatzen eta dena bere erara berreraikitzeko desira lasai eta setatiak eragiten ziola. Haren aurpegia horixka zen, ximur izpitsuak zituen begien inguruan, ahots doinu apala eta eskuak beti epel. Vlasova agurtzean osorik biltzen zion eskua bere atzamar sendoen artean, eta bostekoa hala eman ondoren amaren arima eztitu eta lasaiago geratzen zen.

        Hiriko jende gehiago ere azaltzen zen, eta denetan sarrien andereño lirain bat, garaia, begi handiekiko aurpegi zurbil argalekoa. Sashenka zeritzan. Ibileran eta mugitzeko moduan ar-zantzuak antzematen zitzaizkion, haserrez zimurtzen zituen bekain ile-sarri ilunak eta hitz egiten zuenean sudur zuzeneko zulo txikiek dardara egiten zuten.

        Sashenka izan zen lehendabiziko aldiz, ozenki eta ahots gordinez, esan zuena:

        — Gu sozialistak gara...

        Amak hitz hori entzun eta, isileko ikaraz, andereñoaren aurpegian finkatu zituen begiak. Entzuna zuen sozialistek tsarra hil zutela. Bera gazte zelarik gertatu zen hori. Ziotenez, lurjabeek mendeku hartu nahi zuten tsarrak nekazariak askatu zituelako, eta zin egin zuten ez zutela ilea moztuko harik eta tsarra hiltzen zuten arte, eta horregatik sozialistak esaten zieten. Eta orain ezin uler zezakeen semea eta haren lagunak zergatik ziren sozialistak.

        Denek alde egindakoan, Paveli galdetu zion:

        — Pavlusha, hi sozialista haiz?

        — Bai! —erantzun zuen semeak, amaren aurrean zutik, beti bezala tente eta ahots sendoz—. Eta?

        Amak hasperen sakona egin eta, begiak beheraturik, galdetu zuen:

        — Benetan, Pavlusha? Baina haiek tsarraren aurka zeudek, tsarra hil zitean.

        Pavelek gelatik urrats batzuk eman, eskuaz masailak laztandu, eta erdi irribarre eginez esan zuen:

        — Guk ez dinagu horren beharrik!

        Zerbaiti buruz hizketan aritu zitzaion, luze, ahapeka eta ahots serioz. Amak aurpegira so egiten zion, eta pentsatu:

        «Honek ez din ezer txarrik egingo, ezin din!»

        Harrezkero hitz beldurgarri hori gero eta sarriago errepikatzen hasi zen, haren laztasun guztia ezabatu eta azkenean amaren belarriek beste hamaika hitz ulertezin bezain ohikotzat hartu zuten. Baina Sashenka ez zitzaion gustatzen eta agertzen zenetan urduri eta ezinegonik sentitzen zen...

        Behinola jojolari esan zion, ezpainak atsekabez estuturik:

        — Zein latza den Sashenka hori! Beti aginduak ematen: hau egin behar duzue, hori egin behar duzue...

        Jojola barre algaraka hasi zen.

        — Hori bai egia biribila! Bete-betean asmatu duzu, enetxoa! Ezta, Pavel?

        Eta amari keinuka, irribarre maltzurra begietan, esan zuen:

        — Nobleteria!

        Pavelek lehor ohartarazi zuen:

        — Pertsona ona da.

        — Egia da! —berretsi zuen jojolak—. Baina ez du ulertzen berak behar duela eta guk nahi eta ahal dugula!

        Eta gai ulertezin bati buruz eztabaidatzen hasi ziren.

        Gainera, ama ohartu zenez, Sashenkak Pavelekin inorekin baino latzago jokatzen zuen, eta aldika oihu ere egiten zion. Pavelek, irribarre burlatiz, isildu eta lehen Natasharekin erabiltzen zuen begirada samur berberaz so egiten zion neskari aurpegira. Hori ere ez zitzaion gustatzen amari.

        Batzuetan harrituta uzten zuen bat-batean eta aldi berean guztiez jabetzen zen aldarte biziki alaiak. Egunkarietan atzerriko langileei buruzko zerbait irakurtzen zuten arratsetan gertatu ohi zen hori. Horrelakoetan alaitasunez dirdiratzen zuten guztien begiek, era bitxian aldatzen ziren, ume-zorion antzeko batek hartuko balitu bezala, irri alai eta garbiz barre egiten zuten, lagunkiro sorbaldan txapaka egiten zioten elkarri.

        — Primerakoak, lagunkide alemaniarrak! —oihu egiten zuen baten batek, alaitasunez hordituta bezala.

        — Gora Italiako langileak! —oihukatzen zuten hurrengoan.

        Urruneko nonbaitera bidaltzen zituzten oihu horiek, ezagutzen ez zituzten eta haien hizkuntza ulertzen ez zuten adiskideengana eta, itxuraz, seguru zeuden jende ezezagun hark gar hori aditu eta ulertzen zuela.

        Jojolak begiak dirdirka zituela hitz egiten zuen, denak besarkatzen zituen maitasunezko sentimendu batez beterik...

        — Idatzi beharko genieke, ezta? Jakin dezaten Errusian badirela haien erlijio eta sinesmen berberak, jomuga berberak dituzten adiskideak, haien garaipenekin pozten den jendea bizi dela.

        Eta denek, amets lainotan, irribarrea aurpegian, luze hitz egiten zuten frantziar, ingeles eta suediarrei buruz, beren adiskideak, bihotzeko lagun minak bailiran, begirunez, haien alaitasunarekin eta tristurarekin bat eginik.

        Gela estuan mundu osoko langileekiko gogo-kidetasun sentimendua jaiotzen zen. Denak arima bakar batean biltzen zituen sentimendu horrek ama ere hunkitzen zuen eta, ulertezin bazitzaion ere, adorez betetzen zuen bere indar alai eta gazte, hordigarri eta itxaropentsuaz.

        — Zuek bai zuek! —esan zion halako batean jojolari—. Denak dituzue lagun: armeniarrak, hebraitarrak, austriarrak. Guztiengatik tristatu eta alaitzen zarete!

        — Guztiengatik, enetxoa, guztiengatik! —egin zuen oihu jojolak—. Guretzat ez dago ez naziorik ez arrazarik, guretzat lagunak eta etsaiak besterik ez dago. Langile guztiak dira gure lagunak; aberats guztiak, gobernu guztiak gure etsaiak. Munduari begi onez begiratzen diozunean, gu langileok asko garela eta indar handia dugula ikusten duzunean, halako alaitasun batek hartzen dizu bihotza, halako poztasun ikaragarri bat sortzen zaizu bularrean! Eta gauza bera sentitzen dute frantziar eta alemaniarrek bizitzari begiratzen diotenean, eta horrelaxe alaitzen dira italiarrak! Guk ama bakarra dugu: munduko herrialde guztietako langileen arteko elkartasuna aldarrikatzen duen ideia garaiezina, alegia. Berak berotzen gaitu, bera da eguzkia justiziaren zeruan, eta zeru hori langilearen bihotzean dago, eta edonor delarik ere, haren izena edozein delarik ere, sozialista gure arimako anaia da betiko, orain eta beti, menderen mendetan.

        Fede ume-kutsuko baina sendo hori gero eta sarriago agertzen zen haien baitan, gero eta gorago igo eta hazten zen bere indar ahaltsuaz. Eta, ikusten zuen bakoitzean, amak nahigabe sentitzen zuen munduan benetan jaioa zela zerbait handi eta argia, berak zeruan ikusten zuen eguzkiaren antzekoa.

        Sarritan kantak abesten zituzten. Denok ezagutzen zituzten kanta arruntak abesten zituzten, goraki eta alai, baina batzuetan kantu berriei ekiten zieten, hauek oso harmoniatsuak ziren, baina tristeak eta doinuak ezohikoak. Ahotsa goratu gabe abesten zituzten, serio, elizan baleude bezala. Abeslarien aurpegiak aldian zurbildu aldian biztu egiten ziren eta hitz ozenetan indar handia sumatzen zen.

        Batez ere, kanta berrietako batek estu eta larri jartzen zuen emakumea. Kanta horretan ez ziren entzuten laidoturik eta ezbai mingarrien bidezidor ilunetan barna bakarrik eta noraezean dabilen arimaren gogoeta ilunak, ez pobreziak zakartutako, izuak beldurtutako arima itxuragabe eta kolorgearen zinkurinak. Ez ziren aditzen nondik jakin gabe erabateko askatasuna antsiaz bilatzen duen indarraren zizpuru goibelak, ezta axolagabeki ona zein txarra suntsitzeko prest dagoen ausardia zirikatzailearen garrasi erronkariak ere. Ez zen agertzen guztia birrintzeko gauza den baina ezer sortzeko indarrik ez duen mendeku eta irainezko sentimendu itsua. Kanta horretan ez zen mundu zahar, esklaboaren ezer aditzen.

        Amari ez zitzaizkion gustatzen ez kantaren hitz zakarrak ez doinu latza, baina hitza eta doinuaren atzean bazen zerbait handiagoa, bere indarraz soinua eta hitza itotzen zituena, bihotzean adimenak ezin atzeman zezakeen zerbaiten aurresentipena ernatzen zuena. Amak gazteen aurpegi eta begietan sumatzen zuen zerbait hori, bularretan antzematen zien, eta, ez hitzek ez doinuak ezin harrapa zezaketen indar horren menpe jarrita, gainerakoak baino arreta handiagoz eta ezinegon larriagoz entzuten zuen beti kanta hori.

        Kanta hori besteak baino isilago abesten zuten, baina, hala ere, haren soinua beste guztiena baino indartsuagoa zen, eta martxoko, etortzeko zen udaberriaren lehenbiziko eguneko haizeak bezalatsu besarkatzen zuen jendea.

        — Bada garaia hau kalean kantatzen hasteko! —esaten zuen, gogoilun, Vesovstxikovek.

        Zerbait lapurtu zuela-eta aita berriro ere kartzelan sartu zutenean, Nikolaik lasaitasunez adierazi zien lagunkideei:

        — Orain nire etxean bildu ahal gara...

        Ia arratsero, lana amaitu ondoren, lagunkide bat edo beste joaten zen Pavelen etxera, irakurtzen zuten, zer edo zer kopiatzen zuten liburuetatik, arduraz, garbitzeko astirik hartu gabe. Afalostean, liburuak esku artean zituztela edaten zuten tea, eta haien solasaldiak gero eta ulergaitzagoak egiten zitzaizkion amari.

        — Egunkari bat behar dugu! —esan ohi zuen Pavelek.

        Bizimodua gero eta lehiatsuagoa eta sutsuagoa zen, gazteek gero eta azkarrago jotzen zuten liburu batetik bestera, erleak lorez lore ibiltzen diren bezala.

        — Gutaz hitz egiten hasi dira! —esan zuen behinola Vesovstxikovek—. Laster harrapatuko gaituzte...

        — Izan ere, hori da galeperraren patua: sarean erortzea! —ihardetsi zuen jojolak.

        Gero eta gehiago gustatzen zitzaion gizon hori amari. «Enetxoa» esaten zionean, hitz horrek masailak laztantzen zizkion ume baten esku bigunaren antzera. Igandeetan, Pavelek ez bazuen astirik, jojolak egiten zuen egurra. Behin batean, ohol bat lepoan zekarrela agertu zen, aizkora hartu eta berehalakoan atalondoko maila usteldua aldatu zuen trebetasun handiz. Beste egun batean, lurrera eroritako hesia konpondu zuen inor ohartu gabe. Lanean jarduten zuenean txistu egin ohi zuen, eta txistua ederra eta tristea zen.

        Behinola, hala esan zion amak semeari:

        — Har dezagun jojola gure etxean. Hobe izango duk zuentzat, horrela ez duzue beti elkarren bila korrika ibili beharko.

        — Zertarako hartu zure gain ardura hori? —galdetu zion Pavelek sorbaldei gora eraginez.

        — Zer diok, gero! Bizitza osoa arduraturik eman diat, zertarako jakin gabe; gustura ez diat hartuko, bada, orain ardura hori gizon on batengatik!

        — Nahi duzuna egin ezazu! —ihardetsi zuen semeak—. Gurera baldin badator, poztu egingo naiz.

        Eta jojola haiekin bizitzera joan zen.

© Maxim Gorki

© itzulpenarena: Jose Morales Belda