Zazpigarren kapitulua

        Zorionekoa bidaia luze eta nekagarria eginik etxera itzultzen den gizon ezkondua! Atzean utzi ditu hotza, euria, lokatza, posta-geltokietako arduradun logaletuak, troikako kanpaitxoaren hotsa, konponketak, liskarrak, kotxezainak, ferratzaileak eta bideetan aurkitzen diren mota guztietako gizatxarrak, eta, azkenean, hor dakusa bere bizitegiko teilatua, hortxe dauzka, bertatik bertara, beraren zain, etxeko argitxoak, gela ezagunak, ongi etorria egitera lasterka hurbilduriko jendearen oihu alaiak, haurren iskanbila eta joan-etorriak, tristura guztiak oroimenetik ezabatzeko ahalmena duten hitz lasaigarriak, ahapeka esanak, musu kartsuek etenak. Zorionekoa etxea zain daukan aita familiako ona! Eta zoritxarrekoa ezkongabea!

        Zorionekoa izaera aspergarri, gozakaitz eta beren egiazkotasun tristearengatik txundigarriak oro bazter utzi eta gizabanakoaren bertuterik gorenaren erakusgarri diren aiurrietara hurbiltzen den idazlea! Pertsonaia berezi bakanak soilik hautatzen ditu zurrunbilo handi batean etengabe jira-biraka aritzen diren irudi guztien artean; behin ere ez dio saldukeriarik egin poesiarako bere etorri goi-goikoari; sekula ez da jaisten gailurretik bere kide antzu eta ezdeusen mailara, eta, lurraren azala ukitu ere egin gabe, buru eta bihotz murgiltzen da bere irudi urrun, goitsuetan. Eta askoz ere desiragarriagoa da haren zori ederra: senitartean bezala dago bere irudien erdian, eta, bitartean, lau haizeetara hedatzen da haren ospea. Ke liluragarri batez lausotu ditu gizakien begiak, hitz ederrez balakatu ditu, bizitzaren alderdi goibela ezkutatu eta izaki ezin miresgarriagoa erakutsi die. Bizkor joaten dira denak haren atzetik txaloka, lasterrean jarraitzen diote haren garaipen-gurdiari. Munduko poetarik onena deritzote, gaina hartzen die munduan diren beste jeinu guztiei, hala nola arranoak hegan egiten baitu beste hegazti guztiek baino gorago. Haren izena entzute hutsarekin dar-dar hasten dira gazteen bihotz kartsuak, eta ororen begietan distiratzen dute esker oneko malkoek... Ez dago bera baino ahaltsuagorik, jainkoa da! Besterik gertatzen zaio une oro begi aurrean edukirik ere begirada axolagabeek atzematen ez duten guztia argitara ateratzeko ausardia duen idazleari; bestelakoa du horrek patua, eta alderantzizkoa zoria. Horrelako idazleak agerian jartzen du gure bizitza biltzen duten huskerien lupetz izugarri, ikaragarria; azalera ekartzen du mundu honetako gure izanaldi hainbatetan mingots eta gogaikarrian nonahi aurkitzen diren izaera hotz, arrunt eta xehen hondoa; zizel gupidagabea bere indar guztiarekin erabiliz, batere estalgarri edo leungarririk gabe erakusten ditu mundu guztiaren begien aurrean. Horrelako idazleak ez du txalorik bilduko, ez esker oneko malkorik ikusiko, ez du inolako zirrararik eragingo eta, beraz, ez du arima hunkituen beroa sentituko; hamasei urteko neskarik ez da joango itsumustuan harengana, burtzoraturik eta grina sutsu batek eraginik; ez du gogo bahituta geratzerik berak sorturiko soinuen xarma gozoaren altzoan, ez baitu horrelakorik sortzen; eta, azkenik, ezingo dio ihes bere garaiko irizpideari, bere garaikideen irizpen itxurazale eta sentiberatasunik gabeari: berak maitasun handiz sorturiko obrak hutsalak eta kaskarrak direla esango dute, zoko ziztrin batera baztertuko dute gizajendea iraindu duten idazleen multzoan, berak pintaturiko pertsonaien ezaugarri berberak egotziko dizkiote, ozen aldarrikatuko dute ez duela bihotzik, ez arimarik, ez jainkozko karrik bere antzean. Bere garaikideen irizpideak ez baitu onartzen eguzkiari begiratzeko erabiltzen den kristala bezain eder dela intsektu hautemanezinen mugimenduak ikusteko baliatzen dena; bere garaikideen irizpideak ez baitu onartzen barru sakoneko arima behar dela bizitza arbuiagarritik harturiko koadro bat argitzeko eta sorkuntzaren goren mailara eramateko; bere garaikideen irizpideak ez baitu onartzen gogotik eginiko barre ozenak lirikaren eragilerik gailenen parean egotea merezi duela eta amildegi sakon batek bereizten duela azoketako bufoien imintzioetatik. Garaikideek ez diote horrelakorik onartzen, iraina eta erdeinua besterik ez dute idazle aintzat hartu gabearentzat; eta idazle hori bakarrik geratuko da bidearen erdian, irizkiderik gabe, aldekorik gabe, lagunik gabe, familiarik ez duen bidaiariaren antzera. Latza da haren jardunbidea, eta mingotsa gertatuko zaio bere bakartasuna!

        Eta nik, indar miragarri batek bultzaturik, bide luzea egin behar dut oraindik nire pertsonaia bitxiekin batera; bizitza arruntari begiratu beharko diot bere zabaltasun osoan, so egin beharko diot hala jendearentzat ikusgai diren irri haietatik nola ikusezin eta ezkutuko zaizkion malko horietatik! Eta urrun dago oraindik inspirazioaren erauntsi errukigabeak beste alde batetik joko dueneko eguna; orduan, halako izu sakratu batez jantziriko buru argi-jario batetik jalgiko da, eta, taupada urduriz, ozen entzungo da bestelako hitzen burrunba handientsua.

        Baina jo dezagun aurrera!, ezaba ezazu bekokiko zimur hori, argi ezazu aurpegi ilun hori! Gehiago luzatu gabe, murgil gaitezen behingoz bizitzan, bere karraska sor eta kaskabilo guztiekin, eta ikus dezagun zertan ari den Txitxikov.

        Esnatu, nagiak atera, eta ondo lo egin zuela nabaritu zuen. Ohean ahoz gora etzanda pare bat minutu zeramala, hatzak klaskatu eta, irribarre zabala aurpegian, ia laurehun arimaren jabe zela gogoratu zen. Jauzi batez jaiki zen ohetik, bere aurpegiari erreparatu ere egin gabe. Zinez maite zuen bere aurpegia eta, atal guztien artean, bereziki erakargarri zeritzon kokotsari, eta harro-harro goraipatzen zuen sarri askotan lagunen aurrean, batez ere bizarra egiten zuen bitartean. «Begira nolako kokotsa dudan —esan ohi zuen, eskuaz laztantzearekin batera—, biribil-biribila!» Baina goiz hartan ez zion ez kokotsari ez aurpegiari erreparatu, eta halaxe, txukundu gabe, bizkor jantzi zen: tafiletezko botak —erliebezko irudi koloretsuz hornituak, errusiarron izaera zabarrari esker Torjok hiriak ugari salerosten dituen horietakoak— eta alkandora laburra —eskoziarrek erabili ohi dituztenen antzekoa. Jantzitakoan, bere seriotasuna eta tarteko adineko jendearen moduzkotasuna ahazturik, jauzi bi egin zituen gelan, zalutasun handiz orpoekin hankak leunki joz. Gero, lanari ekin zion: kutxaren aurrean eseririk, atsegin handiz igurtzi zituen eskuak, hala nola igurtzitzen baititu zemstvoko bake-epaile erosezinak auzitegirantz abiatu aurretik ahamen bat jateko asmoz mahaira hurbiltzen denean. Lehenbailehen burutu nahi zuen lana eta, gehiago luzatu gabe, bertantxe atera zituen paperak kutxatik. Erabakita zeukan eroste-agiriak berak prestatzea, idaztea eta kopiatzea, Estatuaren bulegoetako funtzionarioei ezer ordaindu beharrik ez izateko. Buruz zekien agiri ofizialen eredua eta, duda-mudan egon gabe, letra handitan idatzi zuen: «Mila zortziehun eta hainbatgarren urtea»; gero, letra txikitan horren azpian: «Halako lurjabea», eta gainerako xehetasun guztiak. Bi ordu geroago prest zeukan dena. Begira geratu zitzaien orduan orritxo haiei, noizbait haragi-hezurrezkoak izaniko mujik haiei, garai batean lan egin, lurra goldatu, mozkortu, zalgurdiak gidatu eta nagusiak atzipetu zituzten edo, besterik gabe, jende onak izan ziren nekazari haiei, eta sentimendu bitxi eta ezohiko batek hartu zion barrua. Bazirudien lerro bakoitzak bere nortasun berezia zuela, eta mujik bakoitzak izana berreskuratzen zuela izenaren bitartez. Korobotxkaren nekazari gehienek ezizenak edo izengoitiak zituzten. Pliushkinen oharrak, aldiz, oso laburrak ziren: izenaren eta patronimikoaren lehen letrak eta bi puntu besterik ez gehienetan. Harritzekoa zen, ordea, Sobakevitxen zerrendaren zehaztasun handia eta jakingarrien ugaria: bere nekazarien berezitasun guzti-guztiak idatzi zituen, bat bera ere ahaztu gabe; honakoa idatzi zuen haietako bati buruz: «Zurgin ona da»; ohar hau irakur zitekeen beste baten izenaren alboan: «Ondo daki bere lana eta ez da mozkortzen». Zehatz-mehatz adierazirik zegoen bakoitzak nor zuen ama eta nor aita, eta nolakoa zen norberaren jokamoldea. Fedotovo izeneko baten alboan soilik idatzi zuen «aita ezezaguna», argibide hau erantsirik: «baina jatorra da eta ez du lapurtzen. Kapitolina neskamea du ama». Xehetasun horiek halako bizitasun berezi bat ematen zioten agiriari: bazirudien nekazari haiek guztiak oraindik bizirik zeudela aurreko egunean bertan. Denbora luzea egon zen izen haiei begira, eta, bihotza beraturik, hasperen egin zuen, eta esan: «Maiteok, zenbat bildu zareten hona! Ene bihotzekook, zer-nolako bizimodua eraman zenuten mundu honetan? Nola moldatu zineten aurrera ateratzeko?». Eta, nahi gabe ere, abizen bati lotu zitzaizkion begiak: Piotr Saveliev Zolda-jario zikina zen, Korobotxkaren nekazari bat, dakizuenez. Berriz ere, ezin izan zion eutsi «Bai izen luzea!» esateko gogoari, eta oraingoan gaineratu zuen: «Lerro osoa betetzen duk! Eskulangilea hintzen?, edo mujik arrunta agian? Nolako heriotza egokitu zitzaian? Tabernan hil hintzen?, edo orga zahar batek zapaldurik, bide erdian lo hengoela?». «Probka Stepan, zurgina, edan-urri ereduzkoa. Hara!, hona hemen Probka Stepan, hona hemen bogatir hori, guardian zerbitzatzeko berebizikoa omen zen hori! Seguraski, probintzia guztiak korritu hituen, aizkora gerrikoan eta botak sorbaldatik zintzilik, kopek baten ogia eta bi kopeken arrain gazitua janari, eta, inondik ere, etxera itzultzen hintzen bakoitzean ehun errublo eramaten hituen zorroan gorderik, eta, beharbada, urteko zergaren dirua eramaten huen zaku-oihalezko galtzetan josirik edo boten barruan sarturik. Non eman huen azken arnasa? Beharbada, gehiago irabazi nahirik, eliza bateko kupulara igo hintzen, eta gero gurutzean gora egin huen, eta halako batean labaindu, behera erori, eta lurraren kontra jo huen, eta hiregandik hurbil zegoen Mikheiren batek soilik, eskuaz garondoan hatz eginez, esan zian: "Ai, Vania, zorigaiztokoa hi!", eta gero, soka bati heldurik, hi egondako lekura igo zuan bera. Maksim Teliatnikov, zapatagina. Zapatagina! «Zapatagina bezain mozkorra», dio esaera zaharrak. Bazekiat hire berri, maitea, ondo asko ezagutzen haut; nahi baduk, heure istorio osoa kontatuko diat: alemaniar batenean ikasi huen lanbidea, jaten ematen zizuen ikastun guztioi batera, lanean okerrik eginez gero uhalaz berotzen zizuen bizkarra, ez zizuen uzten kalera irteten parrandan ibiltzera, zapatagin bikaina hintzen, eta alemaniarrak sutsuki goraipatzen hinduen emaztearen edo lagunen aurrean. Eta ikastaldia amaiturik, esan huen: «Orain neure kontura jardungo diat, baina ez alemaniarrak bezala, dirua kopekez kopek bilduz, ez, ni kolpetik aberastuko nauk». Eta, halatan, heure jabeari zerga-gisa dirutza mardula emanik, dendatxo bat jarri, bezero ugari bildu, eta lanari ekin hion. Larru hondatua eskuratu huen non edo non, ohiko prezioa baino hiru aldiz merkeago, eta, alemaniarraren aldean, bi halako irabazten huen zapata-pare bakoitzeko, baina hire zapatak apurtu egiten zituan bi asteren buruan, eta sekulakoak entzun behar izan hituen bezeroen aldetik. Hutsik geratu zuan hire dendatxoa, eta hik edanari eman hion, kalez kale ibiltzen hintzen nora gabe, esanez: «Hau mundu petrala!, errusiarrok ezin bizi, alemaniarrak beti traban!». Ea nor dugun mujik hau: Elizaveta Vorobei. Arraioa, emakumezko bat! Utikan! Nola demontre iritsi da hona? Ziri ederra sartu zidak Sobakevitxek, doilor ziztrin horrek!» Zuzen zegoen Txitxikov: emakumezkoa zen, bai. Ezin asmatu nola sartu zen zerrendan, baina hain trebetasun handiz idatzirik zegoen haren izena, ezen urrunetik ikusirik gizonezkotzat har baitzitekeen: amaierako a letra ia atzemanezina zenez, bazirudien Elizavet zuela izena, ez Elizaveta. Dena dela, Txitxikovek ez zuen ontzat eman trikimailu hori, eta bertantxe marratu zuen izena. «Grigori Abiatu-bai-baina-heldu-ez! Nolakoa ote hintzen hi? Beharbada, garraiatzailea hintzen, eta, hiru zaldi eta kibitka kaskartxo bat erosirik, behin eta betiko alde egin huen etxetik, heure habiatik, eta hor hasi hintzen merkatariak azokaz azoka eramaten. Beharbada, bidean bertan eman hion heure arima Jainkoari, edo lagunek hil hinduten soldadu baten emazte gizen eta zurigorria zela eta, edo basoko arloteren batek begiz jo zitian hire eskularruak eta hire zaldi lodi baina sendoak, edo, beharbada, izba bateko oharkan etzanda pentsa eta pentsa egon ondoren, ez bat eta ez bi, tabernako bidea hartu huen halako batean, eta gero zuzenean joan hintzen izotzeko zulo batera eta hantxe desagertu hintzen arrastorik utzi gabe. Horrelakoxea duk Errusiako herria! Ez dik gogoko berezko heriotza! Eta zuek zer, maiteok? —jarraitu zuen, begiak Pliushkinenetik ihes eginiko arimen zerrendan jarririk—, oraindik bizirik bazaudete ere, ez didazue onura handirik ekarriko! Eta hil bazarete, gauza bera! Nora zaramatzate orain zuen oin zaluek? Txarto bizi zineten Pliushkinenean?, edo, besterik gabe, atsegin duzue basoan ibiltzea bidaiariak lumatzen? Espetxean zaudete?, edo beste jabe bat aurkitu duzue eta haren lurra lantzen duzue orain? Jeremei Kariakin, Nikita Volokita, haren seme Anton Volokita... ezizenak ikusirik, korrikalari bikainak hiru hauek. Popov, zerbitzaria; honek, seguraski, bazekik idazten eta irakurtzen: ziur nagok sekula ez duela labana eskuan erabili, gizabidez jokatzen dik lapurtzeko orduan ere. Baina, halako batean, nortasun-agiririk gabe harrapatu hau polizi kapitainak. Kementsu egin diok aurre itaunketari. "Norena haiz?", galdetu dik polizi kapitainak, bidenabar hitz gordin bat esateko aukera galdu gabe. «Halako eta halako lurjabearena!», erantzun duk hik, adoretsu. «Zertan habil inguruotan?», galdetu dik polizi kapitainak. «Baimena eman didate kanpoan lan egiteko, urteko zerga ordaintzeko dirua irabazte aldera», erantzun diok hik hitzetik hortzera. «Eta non daukak nortasun-agiria?» «Ugazabarenenan. Pimenov du izena.» «Deitu Pimenov horri! Hi haiz Pimenov?» «Bai, ni naiz Pimenov.» «Bere nortasun-agiria eman dik honek?» «Ez, gizon honek ez dit inolako nortasun-agiririk eman.» «Zergatik esan duk gezurra?», galdetu dik polizi kapitainak, galderari hitz gordin bat erantsirik. «Ez nion berari eman —erantzun duk hik bizkor—; berandu etxeratu zenez, Antip Prokhorovi eman nion, kanpai-joleari alegia, berak gordetzeko.» «Datorrela kanpai-jolea! Bere nortasun-agiria eman dik honek?» «Bai zera, honek ez dit inolako agiririk eman.» «Berriro gezurretan! —esan dik polizi kapitainak, esaldia hitz gordin batekin indarturik—. Non daukak nortasun-agiria?» «Aldean neraman —erantzun duk hik, kikildu gabe—, baina, inondik ere, bidean galdu zait.» «Eta zergatik lapurtu duk soldadu-longain hori? —galdetu dik polizi kapitainak, galdetzearekin batera hitz gordin bat esanez berriro ere—. Zergatik ostu diok apaizari kutxa bat kobrezko txanponez betea?» «Nik ez dut horrelakorik egin —erantzun duk hik, heurean tinko—, sekula ez naiz lapurretan aritu.» «Orduan, zergatik zegoen longaina heure gelan?» «Ez dakit, seguraski baten batek utzi du hor.» «Alproja galanta hi! Alproja ez bestea! —esan dik polizi kapitainak, buruari ezker-eskuin eraginez eta besoak hazta eginik—. Oinak girgiluz lotu eta eraman espetxera!» «Nahi duzun bezala, jauna, pozarren joango naiz», erantzun duk hik. Orduan, toxa sakelatik atera, eta, adiskidetsuki, tabakoa eskaini diek hire oinetan girgiluak ezartzen ari diren bi elbarriei, eta bide batez galdetu ea aspaldi hartu duten erretiroa eta zein gerratan izan diren. Eta giltzapean sartu haute epaileak hire auzia erabaki bitartean. Eta noizbait erabaki ditek Tsarevokokshaisk-etik beste espetxe batera aldatzea, eta, han hagoela, Vesiegonsk-eko espetxera aldatzea erabaki ditek, eta hor habil espetxez espetxe, eta honela diok egoitza berria aztertzeaz batera: «Hobea zuan Vesiegonsk-eko espetxea; han, gutxienez, bazegoan tortoloxetan jokatzea, handiagoa zuan eta jende gehiago zegoan!». Abakum Firov!, hik zer berri, adiskidea?, non hago, nongo bazterretan habil? Volgaraino iritsi eta bertan jarri haiz bizitzen, zirgatzaile, askatasuneko bizitzari atxikirik?...» Horra iritsirik, barne-solasa eten eta pentsakor geratu zen Txitxikov. Zer zerabilen buruan? Agian, Abakum Firoven zoria zuen gogoeta-gai; edo, beharbada, pentsatzen zegoen besterik gabe, hala nola egiten baitute errusiar guztiek —adina, gizarte-maila eta ondasunak gorabehera— estutasunik gabeko bizitzaren lasaikeria hausnartzen dutenean. Izan ere, non da orain Firov? Pozik eta zalapartatsu zebilek gariaren kaian barrena, merkatariekin tratua eginik. Txanoak lorez eta xingolaz apaindurik, jai-giroan zoak batera eta bestera zirgatzaile-taldea, idunekoz eta xingolaz ederturiko maitale eta emazte lerdenei agurka. Borborrean zegok plaza, jende guztia dantzan eta kantuan; eta, bitartean, karga-mutilek, garrasi, birao eta aupada artean, bederatzi pudeko zamak jasotzen ditiztek bizkar gainera kakoen laguntzaz, zarataka botatzen ditiztek ilarrak eta artatxikia sabel sakoneko gabarretara, kaitik behera jaurtitzen ditiztek oloz eta gariz beteriko zakutzarrak; urrunago, plazaren luze-zabal osoa harturik, zaku ugari ikusten dituk pilaturik, piramideak osatuz kanoi-balak bailiran; gari-meta ikaragarri handiak ere bazeudek, eta hor egongo dituk sabel sakoneko gabarretaraino garraiatu arte, eta orduan, udaberrian izotza urtzearekin batera, ibaian behera eramango ditik gabarra-flota amaierarik gabeak. Lehertu arte lan egin beharko duzue orain, zirgatzaileok!, lanari ekin beharko diozue denok batera, lehen paseatu eta jostatu zareten bezalaxe, eta izerdia isuri sokatik tiraka, Rus bera bezain amaigabeko kanta baten erritmoan.

        «Ene!, hamabiak! —esan zuen Txitxikovek, erlojuari begira—. Nolatan berandutu zait hainbeste? Ganorazko zerbait egin izan banu, gaitz erdi; baina hor egon nauk buru-buztanik gabeko zozokeriak esaten eta pentsatzen. Ergela baino ergelagoa nauk!» Hori esandakoan, janzki eskoziarraren ordez arropa europarra jantzi, gerrikoaz sabel lodia estutu, gorputza kolonia-urez zipriztindu, eta, neguko txanoa eskuan eta paperak besapean, Ganberarantz abiatu zen eroste-agiriak legeztatzera. Bizkor zebilen; ez, ordea, berandu iritsiko ote zen beldur zelako, berandu iristeak ez baitzuen kezkatzen: ezagutzen zuen ganberaburua, eta bazekien nahierara aurreratu edo atzeratu ahal zuela bulegoa ixteko ordua, hala nola Homeroren Zeus antzinakoak eguna luzatu edo laburtzen baitzuen bere heroi kuttunen arteko gatazkak eten beharra zuenean edo azkeneraino borrokatzeko aukera eman nahi zienean. Ez, berandu iristeak ez zuen kezkatzen, bizkor zebilen lehenbailehen bukatu nahi zuelako bere egiteko hura, bitartean estu eta larri ibiliko zen eta; hala ere, gogora etorri zitzaion arima haiek ez zirela bene-benetakoak eta horrelako egoeretan ahalik lasterren kendu behar dela zama sorbalda gainetik. Oldozpen horiek buruan eta oihal gaztainkaraz forraturiko beroki hartz-larruzkoa soinean kalera irten berria zela, jaun batekin egin zuen topo aurreneko kale-kantoian, hark ere oihal gaztainkaraz forraturiko beroki hartz-larruzkoa soinean eta neguko txano belarriduna buruan. Oihu egin zuen jaunak: Manilov zen. Elkar besarkatu zuten berehala, eta bost minutu inguru egon ziren kale erdian horrela, bata bestearen besoen artean estuturik. Hain musu irmoak eman zizkioten elkarri, ezen ia egun osoan eduki baitzituzten mindurik hortzak. Maniloven aurpegian sudurra eta ezpainak bakarrik geratu ziren agerian, begiak erabat ezkutatu baitzitzaizkion, hain zegoen pozik. Ordu laurden batez tinko estutu zuen Txitxikoven eskua bereen artean, eta ikaragarri berotu zion. Esapiderik gozoenak eta atseginenak erabiliz azaldu zion nola, ikusi bezain laster, ziztu bizian jo zuen Pavel Ivanovitx besarkatzera, eta dantzaldietan neskagazteei soilik esaten zaizkien konplimendu horietako batekin biribildu zuen lore-jarioa. Txitxikov aho zabalik zegoen, eskerrak nola eman ez zekiela, eta, bat-batean, Manilovek paper bat atera zuen berokiaren barrualdetik, tututxo baten inguruan bildurik eta arrosa koloreko xingola batez loturik, eta, trebetasun handiz bi hatzekin heldurik zeukala, Txitxikovi eman zion.

        — Zer da hau?

        — Nekazariak.

        — Hara!

        Papera hedatu, gainetik irakurri, eta txunditurik utzi zuen idazkeraren garbiak eta ederrak

        — Txukun-txukun idatzirik dago —esan zuen—, ez dago kopiatu beharrik. Orla eta guzti dauka!, nork egin du orla polit hau?

        — Ez galdetu —esan zuen Manilovek.

        — Zuk?

        — Ez, emazteak.

        — Jainkoarren! Benetan, lotsaturik nago niregatik hain neke handiak hartu dituzuelako.

        — Pavel Ivanovitxek ez du inor nekarazten.

        Txitxikovek esker oneko buru-makurtua egin zion. Manilovek, jakin zuenean Ganberara zihoala eroste-agiriak legeztatzera, laguntzeko prest zegoela jakinarazi zion. Biak batera abiatu ziren, besotik heldurik. Bidean goragune txikiren bat, oztopotxoren bat edo mailaren bat aurkitzen zuten bakoitzean, Manilovek Txitxikovi eusten zion, eta, besapetik airean ia altxaturik zeukala, irribarre gozoa eginez adierazten zion ez zuela onartuko Pavel Ivanovitxen oinek minik txikiena ere hartzea. Txitxikov, astun samarra zela baitzekien, lotsa-lotsa eginik zihoan, hain begiramen handia eskertzeko modua asmatu ezinik. Behin eta berriro elkarri lagunduz, Estatuaren bulegoak zeuden plazara iritsi ziren azkenean. Hiru solairuko etxe handia zen, harrizkoa, klera bezain zuria, zuritasun horren bidez han barruan lan egiten zutenen arima makulagabea irudikatu nahi izan balute bezala; plazako beste eraikuntzak ez zetozen bat harrizko etxetzarraren handitasunarekin. Hauek ziren: zaintzaileen etxola —non soldadu bat baitzegoen, fusila aldean—, bizpahiru kotxe-geltoki eta, azkenik, hesi luze bat, ikatzez eta klarionez eginiko idazkun eta marrazkiak zituena, hesi guztiek bezala. Besterik ez zegoen bazter-leku hartan, edo, Errusian esan ohi dugunez, plaza polit hartan. Noizean behin, Temis-en apaizen buru ustelezinak agertzen ziren bigarren eta hirugarren solairuko leihoetan, eta behingoan desagertzen ziren atzera, inondik ere bulegoburua sartu berria zelako gelan. Astiro barik, lasterka igo ziren bi adiskideak sarrerako zurubian gora: Txitxikovek, Maniloven beso oratzailetik ihes egin nahirik, urratsa azkartzen zuen, eta Manilovek, bere aldetik, bizkor jotzen zuen aurrera, Txitxikovi nekatzen ez uzteko ahaleginak eginez, eta, horrenbestez, etxe barruko korridore ilunean sartu zirenean, arnasestuka zeuden biak. Ez zen garbitasuna hango korridore eta gelen berezitasunik nabarmengarriena. Garai hartan, oraindik ez ziren horretaz arduratzen, eta zikintzen zena zikin geratzen zen, lehengo itxura erakargarria berreskuratu gabe. Temisek halaxe hartzen zituen bisitariak, zegoen bezala, batere txukundu gabe, etxeko janzki arruntak soinean. Orain, azaldu beharra legoke nolakoak ziren gure protagonistek zeharkatzen zituzten bulegoak, baina autorea zeharo kikildurik sentitu da beti Estatuaren edozein bulegotan. Horrelakoren batera joatea egokitu zaionean, itxura dotore eta apaineko lekua izanik ere, zorua eta mahaiak distiratsu bernizaturik egonik ere, albait lasterren alde egiten saiatu da beti, burua apal-apal makurturik eta begiak lurrean josirik, eta horregatik ez daki nola loratzen eta garatzen diren horrelako tokiak, tutik ere ez daki haietaz. Gure protagonistek paper asko ikusi zituzten —hala zirriborroak, nola orri zuriak—, eta buru makurtuak, garondo zabalak, frakak, probintzietako longainak, eta jaka gris argi bat ere, oso zakar nabarmentzen zena. Jakaren barruan zegoena, burua albo batera okerturik eta ia paperaren gainean bertan ipinirik, epailearen aginduz lurjabe baketsuren bati kenduriko lurrei edo bahituriko basetxeari buruzko txostena kopiatzen ari zen, bizkor eta arretatsu, eta, bitartean, auzipeturik egon arren, lurjabeak lasai bizi zituen bere azken egunak basetxe horretan, zeinaren teilatupean bizi izan baitziren haren seme-alabak eta ilobak ere. Noizean behin, ahots erlatsez esaniko esaldi laburrak entzuten ziren: «Fedosei Fedoseievitx, ekarri 368 espedientea!», «Edozein tokitan uzten duzu beti tintontziaren tapoia!». Batzuetan, larderiatsu aditzen zen ahots jasoago bat, bulegobururen batena inondik ere: «Kopia ezak hau!, bestela botak kendu eta sei egun edukiko haut baraurik!». Idazlumek zarata handia ateratzen zuten, lurrean aztalerainoko orbela duen basoa zeharkatzean abar lehorrez zamaturiko telega-multzo batek ateratzen duenaren antzekoa.

        Txitxikov eta Manilov aurreneko mahaira hurbildu ziren. Bi funtzionario gazte zeuden han eseririk, eta haiei galdetu zieten:

        — Barkatu, non egiten dira eroste-agiriak?

        — Zer nahi duzue? —esan zieten bi funtzionarioek batera, haienganantz jiraturik.

        — Eskabide bat egin nahi dut.

        — Zer erosi duzu?

        — Aurrenik jakin nahi dut non egiten diren eroste-agiriak. Hemen edo beste mahai batean?

        — Aurrenik esan behar diguzu zer erosi duzun eta zein preziotan, orduan esango dizugu nora joan behar duzun, bestela ez dugu jakiterik.

        Txitxikov behingoan konturatu zen funtzionario haiek jakingura hutsak zirela, funtzionario gazte guztiak bezalaxe, eta zutena baino garrantzi eta aginpide handiagoa zutelako itxurak egin nahi zituztela.

        — Aizue, gazteok —esan zien—, ondo asko dakit leku batean egiten direla eroste-agiri guztiak, prezioa edozein dela ere, eta, beraz, mesedez eskatzen dizuet zein mahaitara joan behar dudan azaltzeko, eta ez badakizue zeuen bulegoaren antolamenduaren berri, beste norbaiti galdetuko diogu.

        Funtzionarioek ez zuten ezer erantzun; haietako batek soilik atzamarraz seinalatu zuen gelako bazter bat, non agure zahar bat baitzegoen mahai baten aurrean eseririk, paper batzuk zigiluaz markatzen. Txitxikov eta Manilov zuzenean joan ziren harantz mahai ugarien artean. Agurea buru-belarri ari zen lanean.

        — Barkatu —esan zuen Txitxikovek, buru-makurtua eginez—, hemen egiten dira eroste-agiriak?

        Agureak begiak jaso, eta astiro esan zuen:

        — Ez, eroste-agiriak ez dira hemen egiten.

        — Non, bada?

        — Eroste-agirien sailean.

        — Eta non dago eroste-agirien saila?

        — Ivan Antonovitxen mahaian.

        — Eta non dago Ivan Antonovitxen mahaia?

        Agureak gelako beste bazter bat seinalatu zien atzamarraz. Ivan Antonovitxenganantz abiatu ziren Txitxikov eta Manilov. Ordurako, Ivan Antonovitxek begiratu bat emana zien sorbalda gainetik, baita begizeharka aztertu ere, baina une horretantxe berriro ekin zion lanari, lehen baino ardura biziagoz gainera.

        — Mesedez —esan zuen Txitxikovek, buru-makurtua eginez—, eroste-agiriak hemen egiten dira?

        Ivan Antonovitx, ez entzunarena eginez, sakonago murgildu zen bere paperetan, eta ez zien deus erantzun. Lehen begiratuan antzematen zitzaion adineko gizon zentzuduna zela, eta ez gaztetxo berritsu eta txoriburu horietakoa. Itxuraz, berrogei urte antzinatxo egina zen; ile beltz sarria zuen, eta aurpegiaren erdialde guztia aurrerantz nabarmentzen zitzaion, sudurrarekin bat eginik. Hitz batean, lagunarteko hizkeran pegar-muturra esaten zaien aurpegi horietakoa zuen.

        — Barkatu, hau da eroste-agirien saila? —galdetu zion Txitxikovek.

        — Bai —esan zuen Ivan Antonovitxek, bere pegar-aurpegia itzulirik. Eta idazteari ekin zion berriro.

        — Entzun, mesedez, kontua da hainbat nekazari erosi dizkiedala barruti honetako lurjabe batzuei eta beste probintzia batera eraman nahi ditudala. Eginda daukat eroste-agiria, legeztatzea bakarrik falta zait.

        — Eta saltzaileak hemen dira?

        — Batzuk bai, eta gainerakoek eskuordetze-gutunak eman dizkidate.

        — Ekarri duzu eskabide-orria?

        — Bai, ekarri dut. Zera nahi nuke... lehenbailehen bukatu beharra daukat... ezinezkoa da, esaterako, gaur bertan egitea egin beharreko guztia?

        — Gaur bertan! Bai, ezinezkoa da —esan zuen Ivan Antonovitxek—. Argitasunak eskatu behar ditugu oraindik, nekazari horiek saltzeko debekurik ez dagoela egiaztatze aldera.

        — Kontuak kontu, gauzak azkartzeari dagokionez, Ivan Grigorievitx, ganberaburua, nire lagun mina da...

        — Baina Ivan Grigorievitx ez da bakarra, beste batzuk ere badira tartean —zakartu zitzaion Ivan Antonovitx.

        Igarri zuen Txitxikovek zer zegoen Ivan Antonovitxek tupustean asmaturiko aitzakia maltzur horren azpian, eta esan zion:

        — Beste horiek ere pozik geratuko dira; nik ere administrazioan lan egin dut, badakit zertan diren hemengo kontuak...

        — Zoaz, bada, Ivan Grigorievitxengana —esan zuen Ivan Antonovitxek, doinu samurragoz—, agindu beharrekoa agin diezaiola dagokionari, guregatik ez dira gauzak alferrik luzatuko.

        Txitxikovek sakelatik billete bat atera, eta aurrean ipini zion mahai gainean. Ivan Antonovitxek, ez ohartuarena eginez, liburu batez estali zuen berehala. Txitxikovek billetea erakutsi nahi izan zion, baina Ivan Antonovitxek buru-mugimendu batez adierazi zion ez zuela ikusi beharrik.

        — Horrek gidatuko zaituzte ganberaburuaren bulegora! —esan zuen Ivan Antonovitxek, buruarekin Temisen apaizetako bat seinalatuz. Hantxe zegoen bere zereginetan murgildurik, eta hain arta handiz gauzatzen zituen Temisen omenezko sakrifizioak, ezen bi mahukak tarrataturik baitzeuzkan ukondoetan, forradura aspalditik ateratzen zitzaiola handik, eta, horrexegatik hain zuzen ere, mailaz goratu eta kolegio-errejistratzaile izendatu zuten bere garaian. Gure lagunen zerbitzuan jarri zen —aspaldi batean Virgilio Danteren zerbitzuan jarri zen bezalaxe—, eta ganberaburuaren bulegoraino lagundu zien. Ganberaburua besaulki zabal batean eseririk zegoen idazmahaiaz bestaldean, bera bakarrik, eguzkia bailitzan, aurrean zertsaloa eta bi liburukote zeuzkala. Virgilio berria ez zen ausartu bere oinekin hango zorua zapaltzen, hain benerazio handia sentitu baitzuen leku hartan, eta, atzera bihurturik, ikusgai utzi zuen jakaren bizkarraldea, marrega zahar baten tankera hartzeraino higatua, zeinean oilo-luma bat baitzeraman itsatsirik. Aretoan sartu zirelarik, ikusi zuten ganberaburua ez zegoela bakarrik: Sobakevitx haren aldamenean eseririk zegoen, zertsaloaren atzean zeharo ezkutaturik. Bisitarien iristeak bozkariozko hotsak eragin zituen. Ganberaburuaren besaulkia zarataka mugitu zen atzerantz. Sobakevitx ere bere eserlekutik altxatu zen, eta begien bistan geratu zen haren luze-zabal osoa, mahukak beti bezain luze. Ganberaburuak irmoki besarkatu zuen Txitxikov, eta musuek durundi egin zuten gela osoan; osasunez nola zebiltzan galdetu zioten elkarri; gerriko mina izan ohi zuten biek, eta egoneko bizimoduari egotzi zioten gaitzaren errua. Nonbait, ordurako ganberaburuak bazekien —Sobakevitxek esanik— erosketaren berri, zeren eta zorionak ematen hasi zitzaion berehala Txitxikovi. Gure protagonista apur bat nahasirik geratu zen hasieran, batez ere Sobakevitx eta Manilov aurrez aurre ikusi zituenean, biak gela berean elkarturik, zeren tratua gordean egin baitzuen hala batarekin nola bestearekin. Hala ere, eskerrak eman zizkion ganberaburuari. Gero, Sobakevitxenganantz jiratu, eta galdetu zion:

        — Eta zu zer moduz zabiltza osasunez?

        — Jainkoari eskerrak, ezin naiz kexatu —esan zuen Sobakevitxek.

        Eta hala zen, ezin zen kexatu: lehenago marrantatu eta eztulka hasiko zen burdina, hain modu miragarrian eraturiko lurjabe hura baino.

        — Zu beti zaude osasun betean —esan zion ganberaburuak—, eta zure aita ere gizon gogorra zen.

        — Bai, bakarrik joan ohi zen hartzak ehizatzera —erantzun zuen Sobakevitxek.

        — Bada, nik uste dut —esan zion ganberaburuak— zuk ere hartza eraitsiko zenukeela haren kontra borrokatuko bazina.

        — Ez, nik ez nuke eraitsiko —esan zuen Sobakevitxek—, aita ni baino indartsuagoa zen —eta, hasperen eginik, gaineratu zuen—: Ez, gaur egun ez dago horrelako gizonik. Hona hemen, esaterako, nire bizitza. Nola bizi naiz ni? Hainbestean...

        — Ederra da, gero, zure bizitza! —esan zion ganberaburuak.

        — Ez, ez da hain ederra —esan zuen Sobakevitxek, buruari eraginez—. Zerorrek erabaki, Ivan Grigorievitx: berrogeita hamar urte ditut eta inoiz ez naiz gaixorik egon; gutxienez behin edo behin eztarriko mina izan banu, edo zaldarren bat, edo pikortaren bat... Ez, susmo txarra hartzen diot!; egunen batean, ordaindu egin beharko dut hori.

        Eta malenkoniak eraso zion.

        «Hara bestea! —pentsatu zuten aldi berean Txitxikovek eta ganberaburuak—, aurkitu du azkenean zertaz kexaturik!»

        — Gutuntxo bat daukat zuretzat —esan zuen Txitxikovek, Pliushkinen gutuna sakelatik ateratzeaz batera.

        — Norena? —galdetu zuen ganberaburuak, eta, gutunari lakrea kendutakoan, esan—: Hara!, Pliushkinena. Oraindik da, beraz, mundu honetan. Horra nolakoa den patua, gizon argia eta aberatsa izan zen garai batean, eta orain...

        — Sasikumea galanta! —esan zuen Sobakevitxek—. Gizatxar hutsa!, gosez hil du bere jende guztia.

        — Ondo da, ondo da —esan zuen ganberaburuak, gutuna irakurritakoan—. Prest nago haren ordez jarduteko. Eroste-agiriak, orain edo geroago legeztatzea nahi duzu?

        — Orain —esan zuen Txitxikovek—, gaur bertan, ahal izanez gero. Hiritik joan nahi dut bihar; ekarri ditut eroste-agiriak eta eskabide-orria.

        — Ederto, nahi duzun bezala; baina ez dizugu utziko hain goiz joaten. Eroste-agiriak gaur bertan legeztatuko ditugu, baina zu gurekin geratuko zara puska batean oraindik. Oraintxe emango dut agindua —esan zuen ganberaburuak, eta funtzionarioz gainezka zegoen aldameneko gela batera ematen zuen atea ireki zuen. Abarasketan sakabanaturiko erle maratzen antza zuten funtzionario haiek, baldin eta abaraskak bulegoetako zereginekin alderatzerik badago—. Ivan Antonovitx hor al da?

        — Bai, hemen da —erantzun zuen ahots batek ateaz bestaldetik.

        — Esaiozu hona etortzeko!

        Ivan Antonovitxek —irakurleok dagoeneko ezagutzen duzuen funtzionario pegar aurpegiko hori— ganberaburuaren gelan sartu eta burua makurtu zuen begirune handiz.

        — Ivan Antonovitx, hartu eroste-agiri hauek guztiak...

        — Ivan Grigorievitx —moztu zion esaldia Sobakevitxek—, ez ahaztu lekukoak behar direla, bi gutxienez alde bakoitzetik. Bidali norbait oraintxe bertan prokuradorearen bila, gizon astitsua da eta ziur etxean dagoela, lan guztia egiten dio Zolotukha abokatuak, mundu honetako alprojarik handienak. Osasun-batzordeko ikuskatzailea ere gizon astitsua da, eta ziur etxean dagoela bera ere, baldin eta nonbaitera joan ez bada kartetan jokatzera. Lurrean egonean egotea beste lanik ez duen jende asko aurkituko duzu urrunera gabe: Trukhatxevski, Begushkin...

        — Arrazoi duzu, arrazoi duzu —esan zuen ganberaburuak, eta bulegoko bat bidali zuen berehala haien guztien bila.

        — Nik ere gauza bat eskatu nahi dizut —esan zuen Txitxikovek—: nekazariak saldu dizkidaten lurjabeetako batek Kiril artzapezaren semea izendatu du ordezkari. Hemen lan egiten du, Ganberan; esaiozu, mesedez, hona etortzeko.

        — Nola ez! Hori ere ekarriko dugu hona! —esan zuen ganberaburuak—. Dena egingo dugu. Hori bai, mesedez eskatzen dizut ezertxo ere ez emateko funtzionarioei. Nire adiskideek ez dute ordaindu beharrik.

        Hori esandakoan, itxuraz batere gustatu ez zitzaion agindu bat eman zion Ivan Antonovitxi. Eroste-agiriek eragin ona izan bide zuten ganberaburuarengan, batez ere ikusi zuenean erositako nekazarien guztizko prezioa ehun mila errublo ingurukoa zela. Minutu batzuk eman zituen Txitxikovi begietara so, aurpegian atsegin handia erakutsiz, eta azkenean esan zion:

        — Oso erosketa ona egin duzu, Pavel Ivanovitx! Bai horixe!

        — Oso ona, bai —erantzun zuen Txitxikovek.

        — Tratu ona, bai, tratu ona benetan!

        — Bai, hala da, ni ere konturatu naiz nekez egingo nukeela tratu hoberik. Diotena diotela, gizonaren etorkizuna ez dago erabakirik hankak oinarri sendo baten gainean tinko finkatzen ez dituen bitartean, gaztaroan librepensamenduak eragindako amets ustelak bazter utzirik.

        Eta hor hasi zen hitz garratzez gaitzesten liberalismoa, eta, bide batez, baita gazte-jendea ere. Baina nabaria zen batere irmotasunik gabe mintzo zela, bere artean esan balu bezala: «Horiek gezurrak, adiskidea!, gezur-sorta galanta!». Begiratu ere ez zien egin Sobakevitxi eta Manilovi, haien aurpegietan zerbait nabaritzeko beldurrez. Guztiz funsgabea zen, baina, beldur hori: Sobakevitxen aurpegia ez zen behin ere mugitu, eta Manilovek, hitz-etorriak liluraturik, buruari noizean behin arinki eragin besterik ez zuen egiten, atseginaren atseginez eta ados zegoela erakutsi nahirik, halako jarreran nola egoten baita musikazalea kantariari entzuten biolina bera gainditurik txorien eztarriak ere ezin jaulki lezakeen nota zoli horretara iristen denean.

        — Zergatik ez diozu azaltzen Ivan Grigorievitxi zer saldu dizudan? —sartu zen tartean Sobakevitx—. Eta zuk, Ivan Grigorievitx, zergatik ez diozu galdetzen zer-nolako nekazariak erosi dituen? Ezin hobeak!, urre garbia denak! Nor eta Mikheiev gurdigilea bera saldu diot.

        — Ez da izango!, Mikheiev saldu diozu? —esan zuen ganberaburuak—. Ezagutzen dut Mikheiev gurdigilea: ezin trebeagoa bere lanbidean; drojkia konpondu zidan behin batean. Baina..., nolatan liteke!..., ez al zenidan esan hil zela?

        — Nor?, Mikheiev? —esan zuen Sobakevitxek, batere aztoratu gabe—. Bai zera!, haren anaia hil zen; bera bizi-bizirik dago, lehen baino sasoi hobean gainera. Zaldi-kotxe paregabea amaitu du egunotan, Moskun ere ez lukete egundo horrelakorik egingo. Egia esan, tsarrarentzat bakarrik lan egin beharko luke.

        — Bai, Mikheiev oso gurdigile ona da —esan zuen ganberaburuak—, eta harrigarria iruditzen zait zuk aldetik kendu izana.

        — Ez bakarrik Mikheiev! Baita Probka Stepan zurgina ere; eta Milushkin, adreilugilea; eta Maxim Teliatnikov, zapatagina; guzti-guztiak saldu dizkiot!

        Orduan, ganberaburuak galdetu zion zergatik saldu zituen hain gizon onak, etxerako zein lanerako ezinbestekoa da-eta horrelako jendea edukitzea. Sobakevitxek, eskuari eragin, eta honela erantzun zion:

        — Gogoak eman didalako. Sal itzazu, esan nion neure buruari, eta saldu egin nituen birritan pentsatu gabe!

        Hala mintzatutakoan, burua apaldu zuen, hori egin izana damutuko balitzaio bezala, eta gaineratu:

        — Zaharra naiz eta, hala ere, oraindik ez naiz zentzatu.

        — Baina esadazu, mesedez, Pavel Ivanovitx —esan zuen ganberaburuak—, zergatik erosi dituzu nekazariak lurrik gabe? Beste nonbaitera eramango dituzu, ala?

        — Bai, beste nonbaitera eraman nahi ditut.

        — Tira, hori besterik da. Nora?

        — Zerara... Kherson probintziara.

        — Ederra hango lurra! —esan zuen ganberaburuak, eta sutsuki goraipatu zituen bazter hartako belardiak—. Eta lur nahikorik baduzu han?

        — Bai, behar adina erosi ditudan nekazarientzat.

        — Eta zer duzu, ibaia edo urmaela?

        — Ibaia. Baina urmaela ere badago.

        Hori esandakoan, bestela bezala begiratu zion Sobakevitxi, eta, Sobakevitx lehen bezain geldirik bazegoen ere, iruditu zitzaion hau zeukala idatzirik aurpegian: «Gezurretan ari haiz! Ez ibairik, ez urmaelik, ez lurrik, ezertxo ere ez daukak hik!».

        Haiek hizketan zeudela, bata bestearen atzetik iristen hasi ziren lekukoak: prokuradorea —zeinari, irakurleok ondo dakizuenez, ezkerreko begia noizean behin berez kliskatzen baitzitzaion—, osasun-batzordeko ikuskatzailea, Trukhatxevski, Begushkin, eta beste hainbat, Sobakevitxek zioenez Lurrean egonean egotea beste lanik ez duten horietakoak. Txitxikovek ez zituen inondik ezagutzen haietako asko: behar zituztenak eta gehiago aukeratu zituzten hantxe bertan, Ganberako funtzionarioen artean. Kiril artzapezaren semea ez ezik, artzapeza bera ere ekarri zuten. Lekuko bakoitzak bere maila eta merezimenduak idatzi zituen, letra zuzenez batek, letra etzanez beste batek, eta errusierazko alfabetoan sekula ikusi ez diren hankaz gorako hizkiak eginez hirugarren batek. Ivan Antonovitxek ezin hobeto egin zuen bere egitekoa: eroste-agiri bakoitzean data eta errejistro-zenbakia idatzi, errejistro-liburuan haien berri jaso, eta Moskovskie Vedomosti egunkarian argitaratzeagatik ordaindu beharreko ehunekoa kobratu zuen. Hutsaren hurrena ordaindu behar izan zuen Txitxikovek horregatik guztiarengatik. Gainera, ganberaburuaren aginduz, legeztatze-tasaren erdia bakarrik kobratu zioten, eta beste erdia, batek daki nola, beste erosle baten zorrari gehitu zioten.

        — Amaitu dut —esan zuen ganberaburuak dena bukatu zenean—. Orain, erosketa bustitzea besterik ez zaigu falta.

        — Ondo deritzot —esan zuen Txitxikovek—. Zuek esango duzue noiz. Nire aldetik, bekatu larria litzateke hain lagun-talde atseginari botila xanpaina batzuk ez eskaintzea.

        — Ez, ez didazu ondo ulertu: geuk jarriko dugu xanpaina —esan zuen ganberaburuak—; gure betebeharra da, gure eginbidea. Gure gonbidatua zara eta abegi ona egin behar dizugu. Entzun zer egingo dugun, jaunok!: hemendik atera eta poliziaburuaren etxera joango gara denok batera mokadu bat jatera; mirariak egiten ditu gizon horrek, mirariak: arrandegira edo edaritegira inguratu, begi-keinua egin, eta janaurreko ederra antolatuko digu segituan!, eta guk, bitartean, whistean egingo dugu.

        Inork ezin izan zion uko egin halako proposamenari. Arrandegia aipatze hutsarekin janguraren harra bihurka hasi zen lekukoen sabelean; kapeluak eta txanoak hartu, eta amaitutzat jo zuten egun hartako lana. Bulegoak zeharkatzen ari zirelarik, Ivan Antonovitx pegar-aurpegiak, gizalegezko diosala eginik, ahapeka esan zion Txitxikovi:

        — Ehun mila errublo ordaindu dituzu nekazari horiengatik, eta niri hogeita bost bakarrik eman dizkidazu harturiko nekeen ordainetan.

        — Baina nekazari horiek ez dute horren erdia ere balio —erantzun zion Txitxikovek, berak ere xuxurlaka—, zabor hutsa dira, ezin txarragoak.

        Ivan Antonovitxek antzeman zion gizon setatsua zela, eta ez ziola gehiago emango.

        — Zenbatean erosi dizkiozu arimak Pliushkini? —xuxurlatu zion Sobakevitxek beste belarrira.

        — Zergatik sartu zenuen Vorovia zerrendan? —erantzun zion Txitxikovek.

        — Vorovia? Zein Vorovia? —galdetu zion Sobakevitxek.

        — Emakumezkoa, Elizaveta Vorovia, izenaren amaierako a antzik ez emateko moduan idatzirik.

        — Nik ez dut inolako Voroviarik sartu zerrendan —esan zuen Sobakevitxek, eta besteenganantz urrundu zen.

        Tropelean heldu ziren azkenean poliziaburuaren etxera. Eta bai, poliziaburuak mirariak egiten zituen. Haien asmoen berri jakin bezain laster, kalezain bati deitu zion —mutil gazte eta bizia bera, txarolezko bota luzez jantzia—; belarrira pare bat hitz esan eta «Ulertzen?» gaineratu besterik ez zuen egin, eta handik gutxira, bisitariak whistean ari ziren bitartean, hantxe azaldu ziren aldameneko gelako mahaian izokinak, tamaina guztietako gaizkatak, kabiar-orea, kabiar gazitua, sardinzar ketuak, gazta, mihi ketuak eta gaizkata-bizkar onduak, dendetatik ekarria hori guztia. Gero, bestelako jakiak agertu ziren mahai gainean, etxeko jaunaren beraren opari: izokin-buruz eginiko pastel bat —bederatzi pudeko gaizkata baten kartilagoak eta masailak barruan zituena—, esnegorriz beteriko pastel bat, gurinezko gozopilak, konpota eta mota askotako opilak. Poliziaburua, nola edo hala, hiriko ongile eta aita babeslea zen. Bere familian bezala sentitzen zen hiritarren artean, eta bere janaritegian bezala sartzen zen dendetan eta kaleko saltokietan. Ondo asko hartua zion neurria karguari, eta ezin hobeto betetzen zuen bere egitekoa. Zail da erabakitzen bera kargurako sortu zuten ala kargua berarentzat. Hain buru argiz gobernatzen zen kontu orotan, ezen bere aurreko guztiek baino bi aldiz gehiago irabazten baitzuen; eta gainera, hiritar guztien estimua bereganatu zuen. Merkatari handiek biziki maite zuten, harroputza ez zelako hain zuzen ere; gogo onez onartzen zuen haien seme-alaben aitabitxi izatea, lagun-giroan ibiltzen zen haiekin, eta noizean behin gogor hartzen bazituen ere, trebetasun handiz tratatzen zituen beti: bizkarrean zapladatxo batzuk eman eta barrez hasten zen, tea hartzera gonbidatzen zituen, hitzematen zien etxera joango zitzaiela dametan jokatzera, gauzak zer moduz zihoazkien galdetzen zien eta eguneroko gorabeherez mintzatzen zen haiekin. Baten baten haurtxoa gaixorik zegoela jakiten bazuen, zer sendagai eman behar zioten esaten zien gurasoei. Hitz batean, gizon jatorra benetan! Bere drojkian kaleak zaintzen ibiltzen zenean, adiskidetsuki mintzatzen zen guztiekin: «Aizak, Mikheitx, bukatu beharko diagu partidatxo hori egunen batean!». «Bai, Aleksei Ivanovitx —erantzuten zion besteak, txanoa eranzteaz batera—, bukatuko dugu.» «Aizak, Ilia Paramonitx, ea noiz hatorren nire trostaria ikustera: lasterketa egingo diagu, ea zeinek irabazten duen, hireak ala nireak!» Merkatariak, txoratzeko punturaino gustatzen baitzitzaizkion zaldiak, atseginez irribarre egin eta, bizarra laztanduz, erantzuten zion: «Bai, lasterketa egingo dugu, Aleksei Ivanovitx!». Eta, bitartean, dendariek berek ere, txanoa eskuan, pozik begiratzen zioten elkarri, hau esan nahi balute bezala: «Bai gizon jatorra gure Aleksei Ivanovitx!». Labur esanik, oso begiko zuten herritarrek, eta merkatari guztiak iritzi berekoak ziren: «Aleksei Ivanovitxek beti kenduko dik zerbait, baina sekula ez hau salduko».

        Otordutxoa prest zegoela ikusirik, partida jan ondoren bukatzea proposatu zien poliziaburuak gonbidatuei, eta aldameneko gelara joan ziren denak. Handik zetorren usaina aspalditxo hasia zen gonbidatuen sudurzuloak oso modu atseginean kilikatzen. Eta aspalditxo zen Sobakevitx hango aterantz begira zegoela, mahaiaren bazter batean zegoen gaizkata handi bati urrunetik erreparaturik. Rusen zigiluak egiteko erabiltzen diren Siberiako harri garden horietan bakarrik aurkitzen den oliba kolore ilun horretako likore bat edan zuten gonbidatuek aurrena, kopa bana. Gero, sardexka eskuan, alde guztietatik inguratu zuten mahaia, eta zein bere izaera eta gustuen arabera jaten hasi ziren denak, nor kabiarra, nor sardinzar ketuak, nor gazta. Sobakevitx, halako huskeriei jaramonik egin gabe, gaizkataren aurrean eseri zen, eta besteek edan, hitz egin eta jaten zuten bitartean, berak ordu laurden eta gutxi behar izan zuen arrain handi hura irensteko. Halako batean, poliziaburua arrainaz gogoratu zen eta honela esan zien mahaikideei: «Hara, jaunok, ikusi duzue Naturaren mirari hau?»; baina, sardexka eskuan harturik besteekin batera gaizkatara hurbildu zenean, Naturaren mirari horretatik isatsa bakarrik geratzen zela ikusi zuen. Sobakevitx, ez ohartuarena eginez, gainerakoak baino urrunago zegoen plater batera hurbildu zen eta arrain ketu txiki bat hartu zuen sardexkarekin. Gaizkata handi hura sabelean zeukala, besaulki batean eseri zen eta ez zuen ez jan eta ez edan gehiago; begiak txilotu, eta noizean behin kliskatu besterik ez zuen egin handik aurrera. Poliziaburuak, antza, ez zuen gogoko ardoa giltzapean gorderik edukitzea. Ezin konta ahal bider egin zuten topa. Irakurleak aise igarriko zuenez, lehenbiziko topan Khersongo lurjabe berriaren osasunerako edan zuten; hurrena, haren nekazarien ongizateari eta migrazio zoriontsuari egin zioten topa, eta gero Txitxikoven etorkizuneko emazte ederrari, gure protagonistaren ezpainetan irribarre gozoa loraraziz horrekin. Alde guztietatik inguratu, eta gogotik ekin zioten eskatzeari hirian beste pare bat astez gera zedila:

        — Ez, Pavel Ivanovitx! Zuk egin nahi duzuna izba hoztea bezala da: atea zabaldu, eta sartu gabe ospa! Ez, gera zaitez hemen puska batean oraindik! Ezkondu egingo zaitugu; ez al da egia, Ivan Grigorievitx, ezkondu egingo dugula?

        — Bai, ezkonduko dugu, ezkonduko dugu —lagundu zion ganberaburuak—. Hanketatik eta besoetatik eutsi behar badizugu ere, ezkondu egingo zaitugu! Ez, adiskidea, hona agertu zara, eta orain ez hasi aitzakiak jartzen. Gu ez gara txantxetan ibiltzen diren horietakoak.

        — Lasai, ez didazue hanka-besoetatik eutsi beharrik izango —esan zuen Txitxikovek, erdi irribarre eginez—. Ezkontzea ez da hain larria. Kontua da emaztegaia behar izaten dela horretarako.

        — Emaztegaia izango duzu, nola ez! Nahi adina izango dituzu, nahi adina...

        — Tira, horrela bada...

        — Primeran! Geratuko da! —egin zuten oihu denek—. Gora Pavel Ivanovitx! Biba zu!

        Eta denak hurbildu zitzaizkion berriro, kopak eskuan eta topa eginez.

        Txitxikovek topa egin zuen guztiekin. «Beste bat!, beste bat! Berriro!», errepikatzen zuten sutsuenek, eta topa egin zuten berriro; gero, hirugarren aldiz inguratu zuten eta hirugarren aldiz egin zuten topa. Handik gutxira, pozez zoratzen zeuden denak. Ganberaburuak, alai zegoenean gizon ezinago atsegina baitzen, hainbat aldiz besarkatu zuen Txitxikov, eta, bihotz-bihotzeko begikotasunaren jarioari ezin eutsirik, honela esan zion halako batean: «Nire laztana! Nire amatxo bihotzekoa!»; eta gero, hatzak klaskatuz, jauzika hasi zen haren inguruan, kanta ezagun baten errepika ahopean abesten zuen bitartean: «Hi bai hi, Karamin-eko nekazari». Xanpainaren ondotik Hungariako ardoa edan zuten, eta horrek indarberritu eta are gehiago alaitu zituen guztiak. Erabat ahaztu zitzaien whist-partida; gai oroz eztabaidatu eta mintzatzen ziren oihuka; zela politikaz, zela gerra-kontuez, oso iritzi ausartak agertzen zituzten, nahiz eta beste garai batean gogor jipoituko zituzten seme-alabak, horrelakorik esan balute. Auzirik korapilatsuenak garbitu zituzten, asko eta denetarikoak. Ordu arte, Txitxikov ez zen inoiz hain pozik sentitu; Khersongo benetako lurjabe bat bezala irudikaturik bere burua, mota guztietako hobekuntzak aipatzen zituen —soroetako landareak hiru urtetik hiru urtera aldizkatzea, esaterako—; bi arimaren poza eta zorionaz mintzatu zen, eta Wertherrek Karlotari idatziriko hitz neurtuzko gutuna irakurtzen hasi zitzaion Sobakevitxi, zeinak, besaulkian eseririk, begiak kliskatu baino ez zuen egin, loak erreta zegoen-eta jandako gaizkata handiaren eraginez. Txitxikovek, neurri guztiak gainditzen ari zela konturaturik, kotxe bat eskatu zuen, eta prokuradoreak eskainitako drojkia onartu zuen. Prokuradorearen kotxe-gidaria, bidean antzeman zionez, eskarmentu handiko mutila zen: esku batekin bakarrik gidatzen zuen, eta bestearekin nagusiari heltzen zion, besoa atzerantz luzaturik. Prokuradorearen drojkian heldu zen, beraz, Txitxikov bere ostatura, eta han ere mota guztietako burugabekeriak erabili zituen mihian dantzan puska luze batean: aurpegi zurigorriko emaztegai ilehori bat —eskuineko masailan elutxa zuena—, Khersongo herrixkak, dirutzak. Selifanek agindu bitxia jaso zuen nagusiaren aldetik: mujik guztiak bildu behar zituen, abian jarri baino lehen zenbaketa orokorra egiteko. Selifan oso luzaz egon zen isil-isilik entzuten; gero, gelatik irten, eta Petrushkari esan zion: «Hoa nagusiari arropak eranztera!». Botak kentzeari ekin zion Petrushkak, eta gutxigatik ez zuen botekin batera nagusia bera ere lurrera bota. Baina, azkenean, lortu zuen botak kentzea; nagusiak behar den bezala erantzi zituen gainerako janzkiak; apur batean ohean alde batera eta bestera jiraka aritu —oheari kirrinka gupidagabeak eraginez—, eta lo gelditu zen Khersongo lurjabe benetako bat balitz bezala. Bitartean, Petrushkak korridorera atera zituen galtzak eta txilar koloreko frak izpilduna; zurezko esekitoki batean baldarki zabaldu, eta hortxe hasi zen zigorraz astintzen eta eskuilaz eragiten, hautsa korridore osoan barreiatuz. Janzkiak biltzeko prest zegoela, galeriatik behera begiratu, eta Selifan ikusi zuen ukuilutik itzuleran. Topo egin zuten bien begiradek, eta bertantxe ulertu zuten elkar: nagusia lo zegoen, sartu-irten bat egin ahal zuten, beraz, biek zekiten leku batean. Petrushka, arrapaladan galtzak eta fraka gelan utzi, eta behera jaitsi zen, eta elkarrekin joan ziren biak, bidaiatxoaren helburuaz hitz egin gabe eta bestelako kontuen gaineko txantxak eginez. Ibilaldi laburra egin zuten: kalearen beste aldera joan ziren, ostatuaren aurrez aurre zegoen etxe batera, eta kristal ketuzko ate baxu batetik sartu ziren soto batean; ordurako, denetariko gizonak zeuden zurezko mahai batzuen inguruan eseririk: bizartsuak eta bizargabeak, ahari-larruzko beroki luzez jantzirik batzuk, alkandora hutsean beste batzuk, eta artilezko longain zakarra soinean baten bat. Haien jainkoak daki zer egin zuten Petrushkak eta Selifanek han barruan, kontua da ordu bete geroago irten zirela handik, besotik helduta, isil-isilik, elkarren alderako ardura handia erakutsiz eta kale-kantoi guztietan elkar babestuz. Soinez soin, elkarrengandik askatu gabe, ordu laurden bat egon ziren zurubia igo ezinik; azkenean, mailak menderatu, eta goraino iristea lortu zuten. Petrushka geldirik geratu zen une batez bere ohe estuaren aurrean, lo egiteko jarrerarik erosoena zein izango ote zen pentsatuz, eta zeharka etzan zen azkenean, oinak lurrean bermaturik. Selifan ere ohe hartan bertan etzan zen, burua Petrushkaren sabelaren gainean jarrita, eta ahazturik berak ez zuela hor lo egin behar, ezpada morroien gelan, edo ukuiluan, zaldien aldamenean. Behingoan lokartu ziren biak, sekulako zurrungak eginez, zeinei sudur-txistuka erantzuten baitzien nagusi jaunak aldameneko gelatik. Handik gutxira, baretasuna nagusitu zen, eta lo sakon batek hartu zuen ostatu osoa. Leiho batean bakarrik ikusten zen argia. Riazanetik iritsitako tenientearen gela zen. Tenientea, itxuraz, botazale amorratua zen: lau pare eskatuak zituen ordurako, eta denbora luzea zeraman bosgarrena saiatzen. Behin baino gehiagotan hurbildu zen ohera, botak erantzi eta lotaratzeko asmoz, baina erabat ezinezkoa zitzaion: botak oso ondo eginik zeuden, eta luzaz eduki zuen hanka airean jasorik, gogo biziz eta liluraturik takoiari so.

© Nikolai Vasilievitx Gogol

© itzulpenarena: Jose Morales Belda