Bigarren kapitulua

        Aste bete baino gehiago zen kanpotarra hirian bizi zela, jairik jai eta bazkariz bazkari, eta, esan ohi denez, oso modu atseginean eramanez denbora. Azkenean, bisitak hiriaren aldirietara aldatzea eta Manilov eta Sobakevitx lurjabeak ikustera joatea erabaki zuen, hala egingo zuela hitzeman baitzien biei. Baina, nonbait, beste zio batek bultzatu zuen hori egitera, arrazoi larriago batek, eginkizun ganorazkoago eta garrantzi handiagoko batek... Baina irakurleak ezari-ezarian eta bere denboran jakingo du horren guztiaren berri, baldin eta amaierara hurbildu ahala gero eta hedadura handiagoa eta zabalagoa hartuko duen liburu luze hau irakurtzeko adinako eroapena badu. Selifan kotxezainak goizean goiz zaldiak kotxeari lotzeko agindua zeukan; Petrushka, berriz, ostatuan geratuko zen, gela eta puskak zaintzen. Komeniko litzaioke irakurleari gure protagonistaren bi zerbitzariak hobeto ezagutzea. Pertsonaia horiek, jakina, ez dira beste batzuk bezain gogoangarriak, bigarren edo, areago, hirugarren mailakotzat jotzen diren horietakoak dira, poemako gertaera eta gorabehera nagusiak ez dira haien inguruan harilkatzen eta noizean behin soilik ukitzen dituzte, azaletik eta iragaitzaz beti; nolanahi ere, autoreari ikaragarri atsegin zaio gauza guztietan zehatza izatea, eta, halatan, errusiarra bada ere, alemaniarrak bezain zorrotza izan nahi du. Dena dela, horrek ez digu ez denbora luzerik ez toki handirik kenduko, ez dago-eta gauza askorik gehitzerik irakurleak dagoeneko dakienari, alegia, Petrushkak nagusi jaunak behinola erabilitako jaka gaztainkara lasai samar bat eraman ohi zuela soinean eta —beraren gizarte-maila bereko jendeak ohi duenez— sudur handia eta oso ezpain lodiak zituela. Areago zen hitz gutxikoa ezen ez berritsua; bestetik, ikasteko joera laudagarria erakusten zuen, hau da, liburuak irakurtzen zituen, nahiz eta haien edukiak bost axola zion: esku artean zeukana abezea, otoitz-liburua zein heroi maitemindu baten abenturak izan, berari berdin, arreta berberaz irakurtzen baitzuen dena; kimika-liburu bat emango baliote ere, ez lioke ukorik egingo. Irakurgaia barik, irakurtzea bera atsegin zitzaion, edo, hobeto esan, irakurtzearen prozesua: nola, letrak elkarturik, hitz bat sortzen den beti, nahiz eta batzuetan deabruak soilik jakin haren esanahia. Ate ondoko gelan irakurri ohi zuen, ohean etzanda, eta, jarduera horren eraginez, opila bezain zapal eta mehe zeukan lastaira. Irakurtzeko grinaz gain, beste ohitura bi ere bazituen, bere izaeraren ezaugarri berezi bi: oinetatik bururaino jantzirik lo egiten zuen, longaina bera ere erantzi gabe, eta halako usain berezi bat eramaten zuen beti gorputzari itsatsirik, logela batzuetan aditzen den kiratsaren antzekoa, eta hainbesterainokoa, ezen, edonora iritsirik, aski baitzuen longaina eta puska guztiak gela batera eramatea eta bere ohea zabaltzea usain berezi hura lekuaz jabe zedin, eta, ordu arte sekula inork erabili gabeko gela bazen ere, hamar urtean hor jendea bizi izana zela ematen zuen. Txitxikovek, gizon minbera eta, kasu batzuetan, oso estua izaki, goizean arnasa hartu, eta, Petrushkaren hatsa bere sudur marduletik biriketaratzen zitzaiola, begiak behin eta berriro kliskatu, buruari eragin, eta honela esaten zion: «Izerbera haiz ala zer demontre gertatzen zaik, motel? Arraioa, hoa gutxienez bainatzera!». Petrushkak ez zuen ezer erantzuten, eta edozein zeregini ekiten zion berehala; eskuila eskuan harturik nagusiaren frak esekira hurbiltzen zen, edo zernahi txukuntzen hasten zen besterik gabe. Zer pentsatzen zuen halakoetan, isilik zegoelarik? Agian, honela zioen bere artean: «Eta hi ez al hago gogaiturik lelo berbera hainbeste aldiz errepikatzeaz?». Batek daki, zail da asmatzen zerbitzariak zer darabilen buruan nagusiak kargu hartzen dionean. Eta hori da, oraingoz, Petrushkaren gainean esan dezakegun guztia. Selifan kotxezaina oso bestelakoa zen... Baina autoreari guztiz lotsagarri zaio irakurlea hain luzaz nekaraztea beheko klaseko jendeari buruzko kontuekin, arituaren arituaz ondo asko baitaki irakurleari ez zaiola batere atsegin jende arruntaren ezaupidea egitea. Horrelakoxea da errusiarra: berebiziko grina erakusten du gizartean bera baino gorago dagoen edonorekin harremanetan jartzeko, aldea txiki-txikia izanik ere; aukeran nahiago izaten du edozein konde edo printze azaletik ezagutu beste edonorekin adiskidetasun-harreman sakonak izan baino. Autoreari halako beldur bat sortzen dio bere protagonistaren patuak berak ere, kolejio-kontseilari hutsa baita. Zazpigarren mailako funtzionarioek, agian, gogo onez egingo dute haren ezaupidea, baina batek daki nola hartuko duten jeneral-mailara iritsi direnek: azpian duen orori gizakiak harrokeriaz zuzendu ohi dizkion destainazko begiratu horietako bat egotziko diote beharbada, edo, bestela, autorearen zoritxarrerako, ez diote inolako arretarik jarriko, eta hori askoz ere okerragoa litzateke. Dena dela, bi aukera horietako edozein mingarria izanik ere, gure protagonistarengana itzuli behar dugu ezinbestean. Esan bezala, gauean premiazko agindu guztiak emanik, oso goiz esnatu zen biharamunean; bere burua txukundu, igandeetan soilik egiten zuen legez oinetatik bururaino belaki heze batez gorputz osoa igurtzi (izan ere, igandea zen egun hura), leunaren leunaz eta distiraren distiraz masailak satenaren pareko utzi arte bizarra egin, txilar koloreko frak izpilduna eta otso-larruzko longaina jantzi, ostatuko morroiak tarteka alde batetik eta tarteka bestetik besotik heltzen ziola zurubian behera jaitsi, eta britxkara igo zen. Kotxea zalapartaka irten zen kalera ostatuko gurdi-atetik. Pope batek kapelua erantzi zuen haren aldamenetik igarotzean, eta alkandora zikinez jantziriko mutiko batzuek eskua luzatu zioten, esaka: «Jauna, limosnatxo bat umezurtz honentzat!». Gidariak, haur haietako batek kotxearen atzealdeko koxkara igotzeko gogo bizia erakusten zuela ikusirik, zigorraz jo zuen, eta britxkak aurrera jarraitu zuen kaleko harrien gainean jauzika. Pozarren begiztatu zuten han urrun langa marraduna, beste edozein oinaze bezala harrizko bidea ere laster amaituko zela esan nahi baitzuen horrek; eta, beste hainbat bider buruaz kotxearen sabaia gogor samar jo ondoren, lur bigunera iritsi zen Txitxikov. Gure herrialdean gertatu ohi denez, hiritik urrundu bezain laster gauzarik xelebreenak eta aldrebesenak agertzen hasi ziren, nahas-mahas, bidearen alde banatan: goroldioz estaliriko muino txikiak, izeidi bat, pinu gazte txikiz osaturiko sastraka ziztrinak, suak kiskalitako pinu-enbor zaharrak, basatxilarrak eta horrelako huskeriak. Ilaran eraikitako herrixkak agertzen ziren han-hemenka bidearen ertzean; etxeek antzinako egur-biltegien itxura zuten, teilatuak grisak ziren eta eskuoihaletan egin ohi diren brodatuen antzeko irudiak zeuzkaten hegal azpiko enborretan zizelaturik, etxearen apaingarri. Ohiturari jarraiki, hainbat mujik zeuden ate aurreko jarlekuetan eseririk, ikusmiran, ahari-larruzko beroki luzeetan bildurik. Goiko leihoetan emakume aurpegi-zabalak ikusten ziren, kalera begira, soinekoak bularrak estutzen zizkiela; beheko solairuetan, berriz, kanpora so egiten zuten zekorrek, edo beren mutur itsua ateratzen zuten zerriek. Hitz batean, betiko ikuspegia. Hamabosgarren versta egindakoan, Txitxikov gogoratu zen Manilovek esandakoaren arabera han egon behar zuela haren herrixkak, baina laster egingo zuten hamaseigarren versta, eta herrixkaren arrastorik ez; eta halako batean bi mujikekin topo egin ez balute, nekez lortuko zuten helmugara iristeko bidea aurkitzea. Zamanilovka herrixka urrun al zegoen galdeturik, txanoa erantzi zuten bi mujikek, eta bietako batek —bestea baino bizkorragoa eta bizar zorrotz mutur bakarrekoa— honela erantzun zuen:

        — Seguraski, Manilovka esan nahi duzu, ez Zamanilovka!

        — Bai, horixe, Manilovka.

        — Manilovka, jakina! Beste versta bat ibili behar duzu oraindik, daramazun bidetik, hau da, aurrera zuzen eta gero eskuinetara.

        — Eskuinetara? —galdetu zuen kotxezainak.

        — Eskuinetara, bai —esan zuen mujikak—. Hortxe aurkituko duzu Manilovkako bidea; Zamanilovkarik ez dago, ordea. Horrela deitzen da, Manilovka, horixe du izena; Zamanilovkarik ez dago inguru hauetan. Etxe bat ikusiko duzu muino baten tontorrean, harrizkoa eta bi solairukoa. Nagusi jaunaren etxea duzu, hau da, nagusi jauna hor bizi da. Manilovka du izena, baina inguru hauetan ez dakigu inolako Zamanilovkaren berririk.

        Aurrera jarraitu zuten, Manilovkaren bila. Bi versta egin zituzten, aurkitu zuten auzo-bidearen hasiera bihurgune batean, egin zituzten bi versta gehiago, eta hiru, eta lau, eta bi solairuko etxe harrizkoa ez zen inon ageri. Orduan, Txitxikov gogoratu zen adiskide batek bere herrira joateko gonbita egin eta hamabost verstara dagoela esaten badizu, gauza segurua dela hogeita hamar versta izango direla. Manilovka herrixkaren kokalekua inor gutxi erakartzeko modukoa zen. Jauretxea bakar-bakarrik zegoen muino baten tontorrean. Haizeak, edonondik jotzen zuela ere, ageri-agerian aurkitzen zituen etxearen alderdi guztiak. Muinoaren malda ondo berdinduriko belarrez jantzirik zegoen, eta Ingalaterrakoen erako bizpahiru lore-sail zituen, lilekin eta arkazia horiekin; bospasei urki txikik hosto txikiko adaburu bakanak agertzen zituzten hor-hemen. Haietako biren azpian kupula berde zapaleko pergola bat ikus zitekeen, zurezko zutabe urdinekin eta honako idazkun honekin: «Bakartasunean hausnartzeko tenplua». Beherago urmael bat zegoen, aingira-belarrez estalia, zeren hori, bestetik, ez da batere bitxia Errusiako lurjabeen lorategi ingelesetan. Muinoaren oinean —eta aldapan bertan ere bai— enborrezko izba grisak zeuden inguru guztian barreiaturik. Zergatik ez dakigula, gure protagonistak bertantxe ekin zion izbak kontatzeari, eta berrehun baino gehiago zenbatu zituen. Etxeen artean ez zegoen ez zuhaitzik ez bestelako landarerik, enborrak baino ez ziren ikusten, enborrak edonon. Bi emakumek bizitasuna ematen zioten paisajeari: oso modu pintoreskoan soinekoa gora jasorik eta gona-barrenak gerriaren jiran bildurik, ura belaunetaraino, astiro zebiltzan urmaelean, bi hagari loturiko sare urratu bat arrastaka zeramatela; bi karramarro eta zarbo distiratsu bat ikusten ziren sarean katramilaturik. Emakumeek, itxuraz, liskarren bat izan berria zuten, eta elkarri irainka ari ziren. Alde batean, ez oso urrun, pinudi urdinxka baten isla iluna atzematen zen. Eguraldia bera ere guztiz bat zetorren paisajearekin: eguna ez zen ez eguzkitsua ez goibela, ezpada gris argia, gure armadako soldaduen uniformeek soilik duten kolore gris horretakoa alegia; gure soldaduak, bidenabar esan dezadan, baketsuak dira, baina igandeetan mozkortzeko ohitura dute gehienek. Koadroa osatzeko, ez zen falta oilarra, eguraldi-aldaketen iragarle; oiloak gorteatzean beti gertatzen diren borroketan gainerako oilarren mokoek burua garunetaraino zulaturik bazeukan ere, oso ozenki jotzen zuen bere kukurrukua eta bizkor eragiten zien bere hego marrega zaharren antzera listuei. Hurbiltzean, Txitxikovek etxeko jauna ikusi zuen ate aurrean. Longain berde batez jantzirik zegoen, eta bekokian zeukan eskua, begien babesgarri, hurbiltzen ari zen zalgurdia hobeto ikusteko. Britxka ataurrera hurbiltzen zen neurrian, gero eta gehiago alaitzen zitzaizkion begiak, eta irribarrea, berriz, gero eta gehiago zabaltzen.

        — Pavel Ivanovitx! —egin zuen oihu azkenean, Txitxikov britxkatik jaitsi zenean—. Pentsatzen hasita nengoen gutaz ahazturik ote zeuden!

        Bi adiskideek elkar musukatu zuten bizitasun handiz. Gero, Manilovek egongelara eraman zuen bere gonbidatua. Denbora gutxi beharko dute atalondoa, salaurrea eta jangela zeharkatzeko, baina saia gaitezen tarte labur horretaz baliatzen zertxobait esateko etxeko nagusiaz. Eta, hona iritsirik, autoreak aitortu beharra dauka oso eginkizun zaila duela hori. Askoz errazagoa izaten da berdinik gabeko gizaki bakanak pintatzea: margoak hartu, eta oihalean hedatzea besterik ez duzu potreta egiteko; pintatu begi beltz kartsuak, bekain ile-sarriak, bekoki zimurtsua eta, sorbaldan, soingaineko beltza edo su-kolore gorriminekoa, eta prest daukazu potreta. Ikaragarri zaila da, ordea, mundu honetan hain ugariak diren gizaki arrunt horien potreta pintatzea: itxuraz oso antzekoak dira denak, eta adi-adi begiraturik soilik atzemango dizkiezu berez sumatzerik ez dagoen berezitasun ugari. Arreta handia jarri behar duzu bereizgarri xehe eta ia ikusezin horiek guztiak begien aurrera agerrarazteko, eta, oro har, sakon-sakonera zuzendu behar duzu begirada, lehenagotik ere arakatzearen antzean trebaturik daukazun arren.

        Jainkoak bakarrik esan lezake nolakoa zen Manilov. Munduan bada sailkatzen oso zaila den jendea: ez dira ez hori ez bestea, ez ur ez ardo. Beharbada, haien artean kokatu beharko genuke Manilov. Lehen begiratuan, itxura oneko gizona zen; haren hazpegiak atseginak ziren, atseginegiak aukeran, gozoegiak; halako adeitasun eta adiskidetasun gizabidetsuegia erakusten zuen bere maneretan. Xarmagarria zen haren irribarrea; horia zuen ilea, eta urdin argiak begiak. Harekin hizketan hasi, eta aurreneko minutuan solaskideak honela esaten zuen, ezinbestean, bere kolkorako: «Hau bai gizon atsegina eta jatorra!». Hurrengo minutuan, ordea, inork ez zuen ezer esaten; eta hirugarrenean denek pentsatzen zuten: «Deabruak zekik nondik atera den hau!», eta harengandik aldentzen ziren, eta aldentzen ez zena izugarri aspertzen zen. Ezin espero zitekeen harengandik inolako hitz sutsurik edo arrandiatsurik, gogoko dugun gai batean aurka egiten digutenean ia denok esaten ditugun hitz horietakorik alegia. Nor bere zoroak bizi du: bati izugarri gustatzen zaizkio erbi-zakurrak; beste bat musikazale amorratua da, eta uste du ahalmen harrigarria duela musikaren alderdirik ezkutuenak barru-barruan sentitzeko; hirugarren bat aditurik jakintsuena da janari-kontuetan; laugarrenak, berriz, aldea txiki-txikia izanik ere dagokiona baino maila goragoko batekoa delako itxurak egiten ditu; bosgarrenak —bere gurarietan apalago— lo egin eta, ametsetan, tsarraren jarraigoko ofizial batekin paseatzen ikusten du bere burua, harro-harro adiskideen, ezagunen eta, baita ere, ezezagunen aurrean; seigarrenaren eskuak naturaz haragoko gogoa nabaritzen du bateko edo biko diamanteari ertz batean koskatxo bat egiteko; zazpigarrenaren eskuak, aldiz, nonahi ordena ezartzeko eta kotxezainaren zein posta-geltokiko arduradunaren aurpegira hurbiltzeko joera bizia erakusten du; hitz gutxitan, nor bere zoroak bizi du, Manilov izan ezik. Etxean, oso gutxi hitz egiten zuen, eta hausnarrean edo bere gogoetetan murgildurik ematen zuen denbora gehiena, baina Jainkoak bakarrik daki zertan pentsatzen zuen. Ezin esan daiteke etxaldeaz arduratzen zenik, sekula ez zen joaten bere lurrak ikustera, eta etxaldea berez gobernatzen zen. Administratzaileak esaten zionean «Jauna, ondo legoke hau eta bestea egitea», «Bai, ez legoke txarto» erantzun ohi zion berak, pipa erretzeari utzi gabe. Armadan zerbitzatu zuenean hartu zuen erretzeko ohitura; han, bestetik, oso ofizial sentibera, apal eta ikasitzat zeukaten denek. «Bai, ez legoke batere txarto», errepikatzen zuen. Mujiken batek harengana jo eta, eskuaz garondoan hatz eginez, esaten bazion «Jauna, uztazu etxaldetik kanpora joaten lanera, ea diru pixka bat irabazten dudan urteko zerga ordaintzeko», «Zoaz, zoaz!» esaten zion berak, pipa erretzeari utzi gabe, eta bururatu ere ez zitzaion egiten mujik hura zertara eta mozkortzera joango zela. Batzuetan, ate aurrean etxeari eta urmaelari begira jarririk, bere artean esaten zuen ondo legokeela biak lurpeko igarobide baten bitartez lotzea, edo urmaelaren gainean harrizko zubi bat eraikitzea, eta zubiko alde banatan jarlekuak ipintzea, saltzaileak hor eser zitezen nekazariek behar izaten dituzten gauzatxoak saltzen. Halakoetan, gozotasun neurrigabea agertzen zuten haren begiek, eta aurpegiak gogobetetasunik handiena adierazten zuen; dena dela, egitasmo haiek guztiak ez ziren urrunago joaten, hitz hutsetan geratzen ziren. Liburu bat zeukan beti bere gelan, bi urte lehenago irakurtzen hasia eta xingola orri-bereizlea hamalaugarren orrialdean zeukana. Haren etxean zer edo zer falta zen beti: egongelan, esaterako, altzari ederrak zeuden, sedazko oihal dotore inondik ere garesti samar erositako batez tapizatuak, baina, nonbait, ez zen oihal nahikorik izan besaulki guztiak janzteko, eta haietako bi marrega hutsean geratu ziren; eta, urtetik urtera, etxeko nagusiak jakinaren gainean jartzen zituen beti gonbidatuak, honela gaztigatuz: «Ez eseri besaulki horietan, oraindik ez daude prest». Beste gela batean, berriz, ez zegoen inolako altzaririk, nahiz ezkondu eta biharamunean emazteari esan zion: «Laztana, bihar bertan egin beharrekoak egin behar ditugu gela hau altzariz hornitzeko, behin-behineko besterik ez bada ere». Iluntzean, brontzezko argimutil bat ipintzen zuten mahai gainean, oso dotorea, hiru grazia antigoalekoen irudiez apaindua eta nakarezko pantaila dotore askoa zeukana. Argimutilaren aldamenean kobrezko elbarri koloka bat jartzen zuten; albo batera okerturik zegoen, eta argizari guztia isurtzen zuen handik, ez etxeko jauna, ez etxekoandrea, ez zerbitzariak horretaz konturatzen ez zirela. Emaztea..., esan beharra dago senar-emazteen arteko harremanak ezin eztiagoak zirela. Zortzi urte baino gehiago ziren ezkondurik zeudela, eta, hala ere, oraindik gordetzen zuten noizean behin batak besteari sagar-zatitxo bat, gozoki bat edo intxaur txiki bat emateko ohitura, eta, halakoetan —erabateko maitasunaren adierazgarri—, edonor hunkitzeko moduko ahots samurrez esaten zuten: «Zabaldu ahotxo hori, laztana, puskatxo hau sartuko dizut eta». Esan gabe doa ahotxo hori zabaltzen zela hain eskaintza samurraren aurrean, oso modu lirainean zabaldu ere. Urtebetetze-egunean, opariak egiten zizkioten elkarri: adibidez, zotzak gordetzeko zorrotxo bat, beira-alez egina. Eta, sarri askotan, biak dibanean eseririk zeudela, bat-batean, horretarako arrazoi berezirik ez bazegoen ere, batak pipa utzi, besteak joste-lana baztertu —baldin eta une horretan eskuetan bazeukan—, eta musu motel bat ematen zioten elkarri, hain luzea, ezen bitarte horretan zigarrotxo bat patxadaz erretzeko adina denbora baitzegoen. Hitz batean, zoriontsuak ziren. Jakina, oharraraz geniezaieke etxe batean beste zeregin asko ere badirela, musu luzeez eta ustekabeko oparitxoez gain, eta askotariko galderak egin geniezazkieke, hala nola sukaldariek zergatik jokatzen zuten hain modu ergel eta zentzugabean, janaritegia zergatik zegoen beti erdi hutsik, giltzain andrea zergatik aritzen zen lapurretan, zerbitzariak zergatik ziren hain zikinak eta mozkortiak, neskame-morroiek zergatik lo egiten zuten nahi adina denbora eta esna zeudenean zergatik zeuden beti alferkerian. Baina arazo horiek guztiak huskeriak ziren, eta Manilova andrea ondo hezitako emakumea zen. Eta, gauza jakina denez, barnetegietan jasotzen da heziketa ona. Eta, gauza jakina denez, horrelako ikastetxeetan hiru ikasgai nagusi dira giza bertuteen oinarri: frantses hizkuntza —ezinbestekoa famili bizitza zoriontsurako—, pianoa —senarrari une atseginak gozaratzeko— eta etxeko lanak —zorrotxoak eta bestelako oparitxoak jostea, alegia. Bestetik, hainbat hobekuntza eta aldaketa gertatu dira irakasteko metodoetan, gaur egun batez ere; ikastetxe bakoitzeko zuzendari andrearen zentzu eta gaitasunaren araberakoa da hori. Ikastetxe batzuetan, esaterako, aurrena pianoa, hurrena frantsesa eta azkenik etxeko lanak irakasten dituzte. Beste batzuetan, ordea, nahiago izaten dute lehenik irakatsi etxeko lanak —oparitarako gauzatxoak josten, alegia—, bigarrenik frantsesa eta azkenik pianoa. Hainbat metodo dago. Ez legoke soberan oharraraztea ezen Manilova..., baina aitor dut beldur ikaragarria ematen didala damez mintzatzeak; gainera, gure protagonistengana itzultzeko tenorea da, zeren badira minutu batzuk egongelako atearen aurrean daudela, biak arrenka, batak besteari lehena sartzeko eskatzen.

        — Mesedez, ez hartu horrenbesterainoko ardurarik niregatik, ni sartuko naiz azkena —zioen Txitxikovek.

        — Ez, Pavel Ivanovitx, ez, zeu zara gonbidatua —zioen Manilovek, eskuaz atea seinalatuz.

        — Ez kezkatu nitaz, arren, ez kezkatu nitaz. Sar zaitez zu aurrena, mesedez —zioen Txitxikovek.

        — Ezta pentsatu ere, ez dut inola ere onartuko hain gonbidatu atsegin eta ikasia azkena sartzea.

        — Ikasia! Zergatik esan duzu hori?... Aurrera, mesedez.

        — Ez, sar zaitez zu lehenago, arren!

        — Zergatik?

        — Hargatik! —esan zuen Manilovek, irribarre gozoa eginez.

        Azkenean, batera sartu ziren biak, saiheska eta batak bestea apur bat estutuz.

        — Eta orain, emaztea aurkeztuko dizut —esan zuen Manilovek—. Laztana! Hona hemen Pavel Ivanovitx!

        Orduan, Txitxikovek, dama bat ikusi zuen, zeinari erreparatu ere ez baitzion egin Manilovekin ate aurrean tirabira adiskidetsuan egon zen bitartean. Nahikoa polita zen, itxura onekoa. Kolore argiko mantal bat zeukan soinean, sedazkoa, oso ondo ematen ziona; haren eskutxo meheak zerbait utzi zuen berehala mahai gainean, eta ertz brodatuekiko zapi batistazkoa estutu zuen gero. Jaiki zen dibanteik, hor eseririk baitzegoen; Txitxikov atsegin handiz hurbildu zitzaion eskuan muin egitera. Manilovak, apur bat totelka mintzatuz, adierazi zion poz handia ematen ziela beraren bisitak eta senarra egunero-egunero oroitzen zela beraz.

        — Bai, halaxe da —erantsi zuen Manilovek—, eta berak txitean-pitean galdetzen zidan: «Eta? Zure adiskide hori ez da inoiz etorriko?», «Egon, laztana, etorriko da». Eta, azkenean, zure bisitaren ohorea egin diguzu. Oso pozgarria da guretzat, benetan... maiatzeko egun bat... bihotzaren jaia...

        Txitxikov apur bat aztoratu zen gauzak bihotzaren jairaino iritsiak zirela entzun zuenean, eta apaltasunez erantzun zuen berak ez zuela ez deitura ospetsurik ez goiko gizarte-mailarik.

        — Zuk dena duzu —eten zion jarduna Manilovek, irribarre gozoa eginez—, dena eta gehiago.

        — Zer iruditu zaizu gure hiria? —galdetu zion Manilovak—. Gustura zaude han?

        — Oso hiri ederra da, hiri zoragarria —erantzun zuen Txitxikovek—; eta oso gustura nago: jendea ezin adeitsuagoa da.

        — Eta zer iruditu zaizu gure gobernadorea? —esan zuen Manilovak.

        — Ez al da egia oso gizon agurgarria eta txeratsua dela? —gaineratu zuen Manilovek.

        — Egia biribila —esan zuen Txitxikovek—, oso gizon agurgarria da. Eta zein ondo betetzen duen bere eginkizuna!, zein ondo hartu dion neurria karguari! Horrelako jende gehiago beharko genuke.

        — Zein ondo tratatzen duen mundu guztia!, nolako begirunez jokatzen duen beti! —erantsi zuen Manilovek, irribarretsu eta atseginaren atseginez begiak erabat itxiz, hala nola egin ohi baitu katuak belarrien atzealdea hatz-puntekin leunki igurtzitzen diotenean.

        — Oso adeitsua eta atsegina da —jarraitu zuen Txitxikovek—; eta esku-trebea, alajaina! Zeharo harriturik utzi nau. Zein brodatu politak egiten dituen tulean! Berak josiriko zorrotxo bat erakutsi dit: nekez aurkituko genuke hark bezain ondo josten duen emakumerik.

        — Eta gobernadoreordea?, ez al da egia oso gizabidetsua dela? —esan zuen Manilovek, berriro ere begiak apur bat txilotuz.

        — Oso gizon ohoragarria da, bai, oso ohoragarria —erantzun zuen Txitxikovek.

        — Hara!, eta zer deritzozu poliziaburuari?, ez al da egia oso gizon atsegina dela?

        — Ikaragarri atsegina; eta zein buruargia, zein jakintsua den! Lehengo egunean, goizaldea arte egon nintzen haren etxean whistean jokatzen prokuradorearekin eta ganberaburuarekin; oso gizon ohoragarria da, oso ohoragarria, benetan.

        — Eta zer iruditu zaizu poliziaburuaren emaztea? —gaineratu zuen Manilovak—. Ez al da egia oso emakume maitagarria dela?

        — Bai, ezagutzen dudan emakumerik ohoragarrienetako bat da —erantzun zuen Txitxikovek.

        Ez zituzten goraipatu gabe utzi Ganberako eta postako buruak; banan-banan ekarri zituzten hizpidera hiriko funtzionario gehienak, eta guztiak iruditu zitzaizkien gizonik ohoragarrienak.

        — Eta zuek beti zaudete hemen, herrian? —galdetu zuen azkenean Txitxikovek, abagunea egokitu zitzaionean.

        — Ia beti —erantzun zuen Manilovek—. Noizean behin, hirira joaten gara, baina jende ikasiarekin elkartzeko bakarrik. Badakizu?, jendearekin harremanik izan ezean, aberetu egiten da gizakia.

        — Hala da, bai, hala da —esan zuen Txitxikovek.

        — Jakina —jarraitu zuen Manilovek—, beste kuku batek joko liguke auzolagunak gisakoak balira, neurri batean behintzat haiekin gizalegeaz eta gizarteko jokabide zuzenaz hitz egiterik balego, zientziaren batez edo bestez jardun ahal izango bagenu, barrua kilikatzeko, arimak bere hegoak zabaldu eta hegan egin dezan, nolabait esateko...

        Horra iritsirik, zerbait gehiago esan nahi izan zuen, baina, lar luzatzen ari zela konturaturik, airean eskuari eragin, eta honela jarraitu zuen:

        — Auzolagunak horrelakoak balira, jakina, askoz ere eramangarriagoak lirateke herriko bizitza eta bakartasuna. Baina ez dago halakorik... Hemen, Sin Otetxestva besterik ez dugu irakurtzen, eta noizean behin soilik.

        Txitxikovek jakinarazi zion erabat ados zegoela berarekin, eta gaineratu zuen horixe dela munduko plazerrik handiena: bakartasunean bizitzea, naturaren ikuskariaz gozatzea eta noizean behin libururen bat edo beste irakurtzea...

        — Baina —erantsi zuen Manilovek— hori guztia norekin partekaturik ez baduzu...

        — Oh!, arrazoi duzu, arrazoi osoa duzu! —eten zion Txitxikovek—. Zer balio dute orduan munduko ondasun guztiek? Halako gizon argi batek esan zuenez, «Ez bilatu dirurik, bila itzazu adiskide onak».

        — Hortxe dago gakoa, Pavel Ivanovitx! —esan zuen Manilovek leunki, eta begitarte gozoa jarri zuen, gozoegia aukeran, hala nola izaten baita gozoegia mediku antzetsuak, gaixoari alaigarri izango zaiolakoan, neurririk gabe eztitzen duen edabea—. Halako plazer espirituzko bat sentitzen duzu orduan...; orain, esaterako, patuak zurekin hitz egiteko eta zure solas atseginaz gozatzeko aukera paregabea eman didan honetan...

        — Tira, tira!, nondik nora da atsegina nire solasa? Gizon hutsala nauzu, ezin arruntagoa —erantzun zuen Txitxikovek.

        — Oh!, Pavel Ivanovitx, argi eta garbi esango dizut: pozarren emango nituzke nire ondasunen erdiak zure dohain horietako batzuen jabe izateagatik!

        — Alderantziz, ohore handitzat hartuko nuke nik zure...

        Ez dakigu bi adiskideek noraino eramango zuketen beren sentimenduen isuria halako batean zerbitzariak agertu eta bazkaria prest zegoela esan ez balie.

        — Plazer baduzu... —esan zuen Manilovek—. Barkatuko diguzu, baina hemengo janaria ez da hiriburuetakoa bezalakoa; Errusian ohitura dugunez, aza-zopa dago jateko, baina, hori bai, bihotz-bihotzez eskaintzen dizugu. Plazer baduzu...

        Tirabiran aritu ziren puska batean, aurrena nor sartuko, eta azkenean Txitxikov saiheska sartu zen jangelan.

        Ordurako, bi mutil koxkor zeuden han. Maniloven semeak ziren, haurrek jadanik helduekin batera baina oraindik aulki garaietan eseririk jaten duten adin horretakoak biak. Mutilen aurrez aurre irakaslea zegoen, zeinak, irribarre zabala aurpegian eta gizalege handiz, buru-makurtua egin baitzuen. Etxekoandrea bere zopa-katiluaren aurrean eseri zen; gonbidatuari etxeko jaun-andreen erdian jartzeko eskatu zioten, eta zerbitzariak ezpainzapiak lotu zizkien haurrei lepo inguruan.

        — Bai ume politak! —esan zuen Txitxikovek, mutikoei begira—. Zenbana urte dituzte?

        — Nagusiak zortzi, eta txikiak sei bete zituen atzo —esan zuen Manilovak.

        — Temistoklius! —esan zion Manilovek seme nagusiari, kokotsa ezpainzapitik askatzeko ahaleginak egiten ari baitzen.

        Txitxikovek pittin bat jaso zuen bekaina itxura grekoko izen hori entzutean, zeinari —batek daki zergatik— Manilovek «ius» amaiera jarria baitzion, baina ohiko moldera itzuli zuen berehala aurpegia.

        — Temistoklius, esadazu zein den Frantziako hiri nagusia!

        Irakasleak Temistokliusengan bildu zuen arreta guztia, eta bazirudien begiekin jango zuela mutikoa, baina, azkenean, zeharo lasaitu eta buruaz baiezkoa egin zuen Temistokliusek esan zuenean: «Paris».

        — Eta zein da Errusiako hiri nagusia? —galdetu zuen ostera Manilovek.

        — Petersburg —erantzun zuen Temistokliusek.

        — Eta zein beste?

        — Mosku —erantzun zuen Temistokliusek.

        — Oso azkarra zara, maitea! —esan zion Txitxikovek—. Asko daki bere adinerako —jarraitu zuen, Manilovtarrei so eta harriturik zegoelako itxurak eginez—. Esan behar dizuet ume hau oso buru-jantzia izango dela etorkizunean.

        — Oh!, oraindik ez duzu ondo ezagutzen —erantzun zuen Manilovek—, oso burutsua da. Alkid, gazteena, ez da hain bizkorra; honek, ordea, zomorro bat ikusi bezain laster, begiak zorroztu, atzetik lasterka joan, eta adi-adi erreparatzen dio. Diplomatikoa izatea proposatu diot. Temistoklius —jarraitu zuen, berriro ere seme nagusiari begira—, enbaxadorea izan nahi duzu?

        — Bai —erantzun zuen Temistokliusek, ogia mastekatzeari utzi gabe eta buruari ezker-eskuin eraginez.

        Une horretan, atzean zeukan lekaioak sudurra xukatu zion enbaxadoreari, eta oso ondo egin zuen, zeren, bestela, platerean zegoenaren inolako antzik ez zuen tanta handi bat eroriko baitzatekeen zopara. Etxeko jauna eta gonbidatua bizimodu lasaiaren plazerrei buruz hitz egiten hasi ziren, eta etxekoandrea tartean sartzen zen noizean behin, antzerkiaren eta aktoreen gaineko iruzkinak eginez. Irakasleak adi-adi begiratzen zien berbetan ari zirenei, eta, irribarre egingo zutela igarri bezain laster, ahoa zabaldu eta gogotik egiten zuen barre. Inondik ere, esker oneko gizona zen, eta etxeko nagusiek ematen zioten tratu ona saritu nahi zuen horrela. Halako batean, ordea, begitartea laztu, eskuaz mahaia jo, eta begiratu zorrotza egotzi zien bi haurrei, aurrez aurre eseririk baitzeuzkan. Eta garaiz egin zuen hori, zeren Temistokliusek kosk egin berri zion Alkidi belarrian, eta Alkid, begiak itxirik eta ahoa zabal-zabalik, modurik errukigarrienean negar-garrasika hasteko zorian zegoen, baina, hala eginez gero jatekorik gabe gera zitekeela oharturik, ahoa lehengora itzuli eta, begiak malkotan, txahal-hezur bat marraskatzeari ekin zion, masailak koipez distiratsu. Etxekoandrea sarritan mintzatzen zitzaion Txitxikovi, honela esanez: «Ez duzu ezer jaten, oso gutxi hartu duzu». Eta Txitxikovek beti erantzuten zion: «Estimatzen dizut nitaz hainbeste arduratzea, baina ase naiz, elkarrizketa atsegina edozein jaki baino gozoagoa da».

        Mahaitik altxatu ziren. Poz-pozik zegoen Manilov, eta besoa sorbaldan jarririk gonbidatuari egongelaraino lagun egiteko gertu zegoela, gonbidatuak, bat-batean, garrantzi handiko gai bati buruz hitz egin nahi ziola jakinarazi zion, oso begirada adierazkorra egotziz.

        — Orduan, plazer baduzu, zatoz nire langelara —esan zion Manilovek, eta gela txiki batera eraman zuen. Gelako leihoek baso urdinkara batera ematen zuten—. Hona nire txokoa —esan zuen Manilovek.

        — Leku atsegina da —esan zuen Txitxikovek, begiekin gela azterturik.

        Izan ere, atsegina zen gela hura: hormak kolore urdin argi gris-antzeko batez pintaturik, lau aulki, besaulkia eta mahaia. Mahai gainean xingola orri-bereizlearekiko liburua zegoen —lehenago aipatu dugun hura bera—, paper idatzi batzuk eta, batez ere, tabakoa, tabakoa erruz eta era askotara: zorrotxoetan sarturik, toxa batean gorderik eta, azkenik, mahai gainean multzo txikietan bildurik besterik gabe. Bi leihoetan ere pipatik hustutako errauts-metatxoak ikus zitezkeen, ardura handiz antolatuak oso ilara txukunak osatuz. Nabari zenez, etxeko nagusiak horretan ematen zuen denbora batzuetan.

        — Mesedez, eser zaitez besaulkian —esan zuen Manilovek—. Erosoago egongo zara.

        — Eskerrik asko, baina aulki batean eseriko naiz.

        — Ezta pentsatu ere —esan zuen Manilovek, irribarretsu—. Hain zuzen ere, gonbidatuentzat daukat besaulkia. Nahi edo nahi ez, hor eseriko zara.

        Eseri zen Txitxikov.

        — Onartuko zenidake pipa baten eskaintza egitea?

        — Ez, ez dut erretzen —erantzun zuen Txitxikovek, xaloki eta nahigabetu-antzean.

        — Zer dela eta? —esan zuen Manilovek, xaloki eta nahigabetu-antzean berak ere.

        — Ez dut horrelako ohiturarik hartu, beldur naiz; diotenez, pipa erretzea osasunaren kaltegarri da.

        — Uztazu oharrarazten uste okerra dela hori. Gehiago esango dizut: nire iritziz, pipa erretzea tabakoa sudurretik hartzea baino askoz ere osasungarriagoa da. Gure errejimentuan bazen teniente bat, oso jatorra eta eskola handikoa bera, pipa ahotik sekula kentzen ez zuena, ez mahaian eta, barkatu esatea, beste leku batzuetan ere ez. Berrogei urte eta gehiago ditu orain, baina, Jainkoari eskerrak, ezin hobeto dabil osasunez.

        Txitxikovek oharrarazi zion batzuetan horrelako gauzak gertatzen direla, eta naturan badirela bururik argienak ere ezin azal ditzakeen fenomeno ugari.

        — Baina, beste ezer baino lehen, galdera bat egin nahi nizuke... —esan zuen gero, ahotsari halako doinu bitxia edo ia bitxia emanez; eta, hori esandakoan, atzera begiratu zuen, zergatik ez dakigula. Manilovek ere atzera begiratu zuen, zergatik ez zekiela—. Noiz aurkeztu duzu azken aldiz nekazarien errolda?

        — Aspaldi; edo, hobeto esan, ez naiz gogoratzen noiz.

        — Eta nekazari asko hil zaizkizu harrezkero?

        — Ez dakit; administratzaileari galdetu beharko nioke. Aizak, morroia, deitu administratzaileari!, gaur hemen behar dik.

        Agertu zen administratzailea. Berrogei urte inguruko gizona zen, bizar-moztua eta longainez jantzia. Aurpegi mardul beteak erakusten zuenez, oso bizimodu lasaia zeraman; begi txikiek eta azalmintzaren kolore horixkak, berriz, lumatxaren eta izaren lagun mina zela salatzen zuten. Behingoan antzematen zitzaion etxalde-administratzaile guztiek bezalaxe egin zuela gora: aurrena, idazten eta irakurtzen ozta-ozta zekien morroi arrunt bat besterik ez zen izan; hurrena, emaztetzat hartu zuen Agashka izeneko giltzainen bat, zeina etxekoandrearen kuttuna baitzen; gero, bera izan zen giltzaina; eta azkenean, administratzaile izendatu zuten. Eta, administratzaile zela, noski, administratzaile guztiek bezala jokatu zuen: herrixkako nekazaririk aberatsenen laguna egin zen, zergak igo zizkien pobreenei, goizeko bederatzietan esnatzen zen, samovarraren zain geratu, eta tea edaten zuen.

        — Esadazu, adiskidea, zenbat nekazari hil zaizkigu azken errolda aurkeztu genuenetik?

        — Zenbat? Asko hil dira ordutik hona —esan zuen administratzaileak, eta aho aurrean jarri zuen eskua, estalki gisa, zotinka ari zen eta.

        — Bai, horretan nengoen ni —esan zuen Manilovek—. Asko hil dira, asko! —Txitxikovenganantz jiratu, eta berriro esan zuen—: Horixe, asko.

        — Bai, baina zenbat? —galdetu zuen Txitxikovek.

        — Hori, zenbat? —errepikatu zuen Manilovek.

        — Nola esan zenbat! Ez dago jakiterik zenbat hil diren, inork ez ditu zenbatu.

        — Bai, hala da —esan zuen Manilovek, Txitxikovenganantz bihurturik—, horixe susmatzen nuen nik, mordoa hil direla; baina ez dago jakiterik zenbat.

        — Mesedez, hilak zenbatu eta zerrenda bat egin guztien izenekin —esan zion Txitxikovek administratzaileari.

        — Hori, guztien izenekin... —errepikatu zuen Manilovek.

        Administratzaileak «Bai, jauna» esan, eta han joan zen.

        — Eta zertarako behar duzu zerrenda hori? —galdetu zion Manilovek Txitxikovi administratzailea joan zenean.

        Galdera horrek, nonbait, ataka gaiztoan jarri zuen gonbidatua: gorriturik, haren aurpegiak halako larritasuna erakutsi zuen, zerbait azaldu nahi eta hitz egokiak aurkitzen ez dituenaren barrua estutzen duen larritasun hori alegia. Eta, izan ere, giza belarriek sekula aditu ez bezalako gauza bitxi eta harrigarriak entzun zituen Manilovek azkenean.

        — Zerrenda hori zertarako behar dudan jakin nahi duzu? Bada, zera, kontua da nekazariak erosi nahi ditudala, hau da, nekazari... —hasi zen Txitxikov, baina ez zuen esaldia bukatzeko adorerik izan.

        — Baina esadazu, mesedez, nola erosi nahi dituzu nekazariak?, lur eta guzti ala lurrik gabe? —galdetu zuen Manilovek.

        — Egia esan, ez dut nekazaririk nahi —esan zuen Txitxikovek—, zera, hilak nahi ditut...

        — Zer? Barkatu..., gor samarra naiz eta oso gauza bitxia entzun dudala iruditu zait...

        — Erroldaren arabera oraindik bizirik dauden nekazari hilak erosi nahi ditut —esan zuen Txitxikovek.

        Manilovek ahoa zabaldu eta pipa lurrera erortzen utzi zuen; eta aho zabalik geratu zen puska batean. Adiskidetasunean oinarrituriko bizitzaren plazerrez hizketan aritu ziren lehentxeago bi lagunak, eta geldi-geldirik zeuden orain biak, zirkinik egin gabe, bekoz beko elkarri so, antzina ispiluaren alde banatan aurrez aurre ipini ohi zituzten potret haiek bezala. Azkenean, Manilovek, pipa lurretik jasotzeko makurtu, eta behetik arakatu zuen Txitxikoven aurpegia, ezpainetan irribarre maltzurrik atzemango ote zion, adarra jotzen ari zelako seinale, baina ez zuen horrelakorik kausitu; aitzitik, Txitxikovek ohi baino serioago zeukan aurpegia; gero, pentsatu zuen gonbidatua erotu ote zen bat-batean, eta, izuturik, adi-adi begiratu zion, baina gonbidatuaren begietan baretasun erabatekoa zen nagusi, ez zitzaien igartzen zoroaren begiez jabetu ohi den su basati eta urduri horren arrastorik; ondo eta behar bezala zegoen dena. Manilov eginahalean saiatu zen zer egin eta nola jokatu behar zuen asmatzen, baina ahoan zeukan ke apurra oso hodei mehean kanporatzea besterik ez zitzaion bururatu.

        — Beraz, jakin nahi nuke ez prest zauden benetan hil diren baina legeari dagokionez oraindik bizirik dauden nekazari horiek niri saltzeko, uzteko edo egokien deritzozun moduan emateko.

        Baina Manilovek begiratu besterik ez zion egin, hain zegoen aztoraturik eta nahasirik.

        — Dirudienez, baduzu eragozpenen bat... —oharrarazi zion Txitxikovek.

        — Nik? Ez... bat ere ez —esan zuen Manilovek—, baina ez dizut ulertzen... barkatu... zu gizon ikasia zara, egiten dituzun gauza guztietan antzematen zaizu hori; nik, ordea, ez dut eskola handirik jaso, ez dut menderatzen txukun hitz egitearen antze zail hori... litekeena da horrek, esan berri duzun horrek alegia, zentzu ezkuturen bat izatea... Esaldia edertzeko mintzatu zara horrela, ezta?

        — Ez —esan zuen Txitxikovek—, ez, argi eta garbi hitz egin dut: dagoeneko hil diren arimez ari natzaizu.

        Zur eta lur zegoen Manilov. Sumatzen zuen zerbait egin behar zuela, galderaren bat egin behar zuela, baina deabruak zekien zer-nolako galdera. Azkenean, kea bota zuen berriro, baina ez ahotik, ezpada sudurzuloetatik.

        — Beraz, ondo baderitzozu, oraintxe bertan has gaitezke eroste-agiria prestatzen —esan zuen Txitxikovek.

        — Zer?, arima hilen eroste-agiria?

        — Ez! —esan zuen Txitxikovek—. Bizirik daudela idatziko dugu, nekazarien erroldaren arabera bizirik daude eta. Ni sekula ez naiz legearen bidetik baztertzen, nahiz eta horrek atsekabe franko ekarri dizkidan neure jardunean. Barkatuko didazu, baina betebeharra gauza sakratua da niretzat, men egiten diot beti legeari, aitzakiarik jarri gabe.

        Gustatu zitzaizkion azken hitz haiek Manilovi, baina artean ez zen jabetzen negozio haren benetako zentzuaz, eta, erantzun ordez, eginahalean ekin zion pipa xurgatzeari, hain kementsu, ezen pipa zurrungaka hasi baitzen azkenean, fagota bailitzan. Bazirudien egoera bitxi haren gaineko iritziren bat atera nahi ziola pipari, baina pipak zurrunga egiten zuen, besterik ez.

        — Beharbada, susmo txarra hartu didazu...

        — Oh, ez!, ez hurrik eman ere. Ez dizut inola ere pentsarazi nahi zure jokabidea gaitzesten dudanik. Baina, esadazu, egintza hori edo, beste era batera esanik, nolabait deitzearren, negozio hori, ez al da Errusiako legeen eta etorkizunaren kontrakoa?

        Hori esandakoan, batera eta bestera eragin zion Manilovek buruari; oso modu adierazkorrean begiratu zion Txitxikovi aurpegira, eta hain aire sakona agertu zuen hazpegi guztietan eta bere ezpain estutuetan, ezen sekula ez baita halakorik ikusi ezein gizakiren aurpegian, oso ministro buruargiren batenean ez bada, eta hori buruhauste larri baten aurrean aurkitzen denean soilik.

        Baina Txitxikovek erantzun zion egintza edo negozio hura ez zela inondik ere Errusiako legeen eta etorkizunaren kontrakoa, eta jarraian erantsi zuen herri-altxorrak berak etekina aterako zuela handik, legeak aginduriko zergak jasoko zituen eta.

        — Hala uste duzu?

        — Bai, uste dut zuzen jokatuko dugula.

        — Tira, hori besterik da: jokabidea zuzena izanik, ez dut ezer haren kontra —esan zuen Manilovek, lasaitu ederra harturik.

        — Orain, prezioaz hitz egin dezagun.

        — Prezioaz? —esan zuen Manilovek, eta isilik geratu zen lipar batez—. Zer uste duzu?, dirurik onartuko dizudala nolabait ere mundu honetako aldia egina duten arima batzuen aldera? Zuk gurari berezi hori duzunez, nik, neure aldetik, doan emango dizkizut arimak, eta, gainera, eroste-agiriaren gastuak ordainduko ditut.

        Kargu-hartze larria mereziko luke gertakarion berri ematen ari den historialariak, esan gabe utziko balu nolako poza jabetu zen gonbidatuaz Maniloven hitz haiek entzutean. Gizon serio eta zentzuduna bazen ere, ozta-ozta ez zen hasi ahuntzaren gisara jauzika —jendeak, denok dakigunez, pozez zoratzen dagoenean bakarrik egiten du hori. Hain bortizki jiratu zen besaulkian, ezen zarrastatu egin baitzen bigungarria biltzen zuen ehun artilezkoa; harrituxe begiratu zion Manilovek berak. Txitxikovek, esker onez gainezka, estimuzko hitzez josi zuen solaskidea, eta Manilov, gogoa zeharo nahasirik eta gorri-gorri jarririk, baiezko keinuak egiten hasi zen buruaz, eta azkenean esan zuen hori hutsaren hurrena zela, nahiago zukeela beste moduren batera erakutsi bihotzaren sakonean berarengana sentitzen zuen estimua, barru-barruko atxikimendua, eta arima hilen kontu hori, nolabait, huskeria zela.

        — Ez da inola ere huskeria —esan zuen Txitxikovek, eskua estutzen zion bitartean. Oso hasperen sakona egin zuen gero. Nonbait, bihotzeko samurtasun guztia husteko gogoa zuen; sentimendu handiz eta oso modu adierazkorrean esan zituen hurrengo hitzak—. Jakingo bazenu zuk huskeriatzat daukazun horrekin zer-nolako mesedea egin diozun ez egonlekurik ez familiarik ez duen gizon honi! Bai, gorriak ikusi ditut nik bizitzan! Itsasoko olatu zakarren artean dabilen txalupatxoaren antzekoa nauzu... Nola esetsi didaten, nola eraso didaten, zein estualdi latzak igaro ditudan! Zergatik, eta justizia maitatzeagatik, kontzientzia garbi edukitzeagatik, alargun babesgabeei eta umezurtz errukarriei eskua luzatzeagatik! —Horra iritsirik, malko bat xukatu zuen sudur-zapiaz.

        Manilov arras hunkiturik zegoen. Bi adiskideek luzaz estutu zizkioten eskuak batak besteari, eta luzaz begiratu zioten elkarri, isilik, begietatik malkoak zerizkiela. Manilovek ez zuen inolako asmorik gure protagonistaren eskuak askatzeko, eta hain sutsuki estutzen zizkion, ezen Txitxikovek ez baitzekien nola aterako zituen handik. Azkenean, poliki-poliki eskuak askaturik, esan zuen ez legokeela txarto eroste-agiria lehenbailehen sinatzea eta, horretarako, ondo legokeela Manilov bera hirira joatea. Gero, kapelua hartu, eta agurtzeko imintzioa egin zuen.

        — Nola?, bazoaz? —esan zuen Manilovek, bat-batean bere onera itzulirik eta ia izuturik.

        Une horretan, Manilova sartu zen gelan.

        — Lizanka —esan zion Manilovek, nahigabeturik—. Pavel Ivanovitx badoa!

        — Inondik ere, aspertu egin da gurekin Pavel Ivanovitx —erantzun zuen Manilovak.

        — Andrea!, hemen —esan zuen Txitxikovek—, hemen, bai, hementxe —bihotzean ipini zuen eskua—, hemen iraungo du zuekin igaro dudan denboraren oroitzapen gozoak! Eta, sinetsidazu, niretzat ez legoke zorion handiagorik zuekin batera bizitzea baino, etxe berean ez bada, ahalik eta hurbilen bai behintzat.

        — Bai horixe, Pavel Ivanovitx! —esan zuen Manilovek, ideia hori biziki gustatu baitzitzaion—. Oso ondo legoke elkarrekin bizitzea etxepe berean, edo zumar baten gerizpean eseririk edozein gairi buruz filosofatzea eta sakon mintzatzea!

        — Oh, bai!, zoragarria litzateke bizitza hori! —esan zuen Txitxikovek, hasperen eginez—. Agur, andrea! —gaineratu zuen, Manilovaren eskura hurbildurik—. Agur, lagun txit agurgarria! Ez ahaztu nire eskaria!

        — Oh!, ziur egon ez dudala ahaztuko! —erantzun zuen Manilovek—. Beranduenez, bi egun barru berriro izango naiz zurekin.

        Jangelara irten ziren denak.

        — Agur, ume maiteok! —esan zuen Txitxikovek, Alkid eta Temistoklius ikusirik. Zurezko husar besomotz eta sudurgabe batekin jolasean ari ziren biak—. Agur, ene laztanok! Barkatu oparirik ez ekarria, aitor dut ez nekiela zuen berririk. Baina hitzematen dizuet hurrengoan oparitxo bana ekarriko dizuedala, huts egin gabe. Zuri sable bat ekarriko dizut. Sablea nahi duzu?

        — Bai —erantzun zuen Temistokliusek.

        — Eta zuri, berriz, danbor bat. Danborra nahi duzu, bai? —jarraitu zuen, Alkiden aldera makurturik.

        — Tanporra —erantzun zuen Alkidek, xuxurlaka eta burua makurturik.

        — Ederto, danborra ekarriko dizut. Danbor polit bat, honela egingo duena: tarra-pata-tan... tarra-pata-tan, pata-tan-tan... Agur, poxpolinok, agur!

        Hori esandakoan, umetxoari buruan musu eman, eta Manilov senar-emazteenganantz jiratu zen irribarre txikia eginez, seme-alaben apeta xaloen berri jakinaraztean gurasoei zuzendu ohi zaizkien irribarre txiki horietako bat alegia.

        — Zinez diotsut, Pavel Ivanovitx, gera zaitez! —esan zuen Manilovek, ordurako ataurrean zeudela—. Begira nolako hodeiak.

        — Hodei txikiak dira —erantzun zuen Txitxikovek.

        — Badakizu Sobakevitxen etxeko bidea?

        — Hain zuzen ere, horixe galdetzekotan nengoen.

        — Oraintxe azalduko diot zure kotxezainari.

        Orduan, Manilovek, adeitasun handiz azaldu zion kotxezainari nondik jo behar zuen, eta «jauna» deitu zion behin.

        Kotxezainak, bidegurutze bi atzean utzi eta hirugarrena hartu behar zutela entzunik, esan zuen:

        — Oraingoan asmatuko dugu, jauna.

        Han joan zen Txitxikov, eta etxeko nagusiek, oin-puntetan jarririk, luzaz lagundu zioten beren diosalekin eta zapi-astinduekin.

        Manilov denbora luzea egon zen ataurrean zutik, begiekin britxkari jarraitzen ziola, urrunduz baitzihoan; eta begien bistatik erabat desagertu zelarik ere, hantxe geratu zen, pipa erretzen. Azkenean, etxean sartu zen; aulki batean eseri, eta gogoetetan murgildu zen, poz-pozik bere gonbidatuari atsegin txiki bat emateko aukera izan zuelako. Gero, konturatu gabe, haren pentsamenduek beste bide batzuk hartu zituzten, eta batek daki noraino iritsi ziren azkenean. Pentsatzen hasi zen zein zorionekoa zen adiskidetasunean oinarrituriko bizitza, zein ederra litzatekeen lagun batekin ibai ertzean bizitzea: zubi bat eraikiko zuen ibaiaren gainetik, eta hurrena etxe handi-handi bat, behatoki garai batekin, zeinetik Mosku bera ere ikusiko baitzen, eta arratsean tea hartuko zuten han, aire zabalean, eta gai atseginez mintzatuko ziren. Gero, Txitxikov eta biak, zaldi-kotxe dotore batean joango ziren goi-gizarteko bilera batera, eta liluraturik utziko zituzten denak beren jokabide xarmagarriarekin, eta tsarrak —haien adiskidetasunaren berri jakinik— jeneral izendatuz sarituko zituen; eta Jainkoak daki zer gertatuko zen gero, Manilovek behintzat erabat galdu baitzuen bere gogoeten haria. Txitxikoven eskari bitxiak ametsaldia eten zion bat-batean. Ez zen gauza haren asmoen benetako zentzuari antzemateko: buruan jira-biraka bazerabilen ere, ez zuen lortzen korapiloa askatzea; eta han geratu zen eseririk, pipa erretzen, afaltzeko ordua arte.

© Nikolai Vasilievitx Gogol

© itzulpenarena: Jose Morales Belda