VIII.
LEHERKETA

        Hurrengo goiza argiegi izan zen lo egiteko. James Harthouse goizetik jaiki eta bere jantzi-gelako behatoki atseginaren ondoan eseri zen, bere adiskide gaztearengan haro eragin erabatekoa izan zuen tabako berezi hura errez. Eguzki argitan atseden hartuta, ekialdeko piparen lurrina inguruan zuela, ke amesgarria airean iraungiz zihoala, haro goxo eta eztitsu udako usainetarik, Mr. Harthousek bere abantailak zenbatu zituen, irabazle laxo batek bere irabaziak zenbatu zitzakeen moduan. Ez zegoen batere asperturik une hartan eta gogoa eginkizunera hartara zezakeen.

        Mr. Harthouse konfiantzan sartua zen Louisarekin, beronen senarra kanpoan uzten zuen konfiantzan, haro zuzen ere. Mr. Harthouse konfiantzan sartua zen Louisarekin, eta konfiantza hau erabat jarkitzen zitzaion Louisak senarrarekin zerabilen axolagabekiari, bai eta senar-emazteon arteko gisatasunik ezari ere, azken hau behin eta betikoa baitzen. Mr. Harthousek arteaz, baina lañoki, Louisari ziurtatu zion ezagutzen zituela haren bihotzaren zoko-mokorik delikatuenak ere; Mr. Harthouse oso hurbildu zitzaion Louisari beronen bihotzeko sentimendurik samurrenen bitartez; Mr. Harthouse erabat lotu zitzaion sentimendu honi, eta Louisak bizitzaren aurrean ezarrita zeukan hesia zeharo urtua zen. Dena oso bitxia, eta primeran beretzat!

        Eta hala ere, Mr. Harthousek ez zuen izan, ez eta orduan ere, inongo asmo gaiztorik bere baitan. Ezkutuan zein agerian, askoz ere hobea izango zatekeen Mr. Harthouse bizi zen garaiari begira, bera eta legio horren taldekide guztiak berariaz gaiztoak izatea, axolagabe eta helburu gabeak izatea baino. Nonahiko tirainek noranahi darabilten iceberg alderraiak hondoratzen ditu ontziak.

        Deabrua inguruan dabilenean lehoi marrumalariaren antzera, halako itxuraz dabil ezen basati eta ehiztari gutxi erakartzen baititu. Alabaina, apaindu, bigundu eta ederturik dabilenean, usaiari dagokionez; bai bizioaz nekaturik, bai bertuteaz nekaturik, sufreaz okitua eta zoriontasunez okitua; orduan, problema burokratikoak ematen jardun nahiz su gorria pizten jardun, benetako Deabrua da.

        Honenbestez, James Harthouse leihoan bermatu zen, gogogabe errez, une hartan bidaiatzen ari zen bidean zehar zer-nolako urratsak egin zituen kalkulatuz. Honen amaiera aurrean zeukan, garbi-garbi eduki ere; baina ez zuen inolako ardurarik hartu horren gaineko kalkulurik egiteko. Zer gertatu behar, horixe gertatuko zen.

        Egun hartan Mr. Harthousek ibilaldi luzea egin behar zuen zaldiz —jendaurreko ekitaldi bat «burutzeko» baitzegoen zenbait miliatara, zeinek aukera paregabea emango baitzion Gradgrinden lagunen alde borrokari ekiteko— eta goiz jantzi zen gosaltzera jaisteko. Urduri zegoen ikusteko Louisa atzera erori ote zen aurreko gauaren ostean. Ez. Mr. Harthousek lehengo puntuan bertan berrekin zion. Berriz ere begi haiek jakin-minezko begirada egin zioten Mr. Harthouseri.

        Mr. Harthousek bozkario handiz (edo urriz) eman zuen eguna, halako eginkizun nekagarriak kontutan hartuta, eta seietan bertan etxeratu zen. Milia erdi inguruko tartea zegoen ostatutik etxeraino, eta Mr. Harthouseren zaldia oin-astiroka zebilen harri-txintxor samurretan, behinola Nickitsena izandako bide hartan barrena, noiz eta Mr. Bounderby brastadan irten baitzen sasi artetik, halako bortxaz, ezen Mr. Harthouseren zaldiak atzera egin baitzuen bidean izuturik.

        «Harthouse!» egin zuen oihu Mr. Bounderbyk. «Entzun duzu?»

        «Entzun zer?» esan zuen Harthousek, zaldia lasaituz, bere baitan Mr. Bounderbyri batere gauza onik opa ez ziola.

        «Orduan ez duzu entzun?»

        «Entzun zaitut, eta hala egin du animalia honek. Besterik ez dut entzun.»

        Mr. Bounderby, su eta bero, bidexkaren erdian paratu zen zaldi buruaren aurrean, horrela bere gertakizun ustekabekoa ondorio ikaragarriagoaz lehertzeko.

        «Lapurrak sartu dira banketxean!»

        «Ez da izango!»

        «Bart gauean sartu dira lapurrak, jauna. Oso modu harrigarriaz lapurtu dute. Giltza-aizunaz lapurtu dute.»

        «Zenbat?»

        Mr. Bounderby, zirrararik handiena eman nahirik, benetan gaitziturik zirudien erantzuna eman beharraz: «Ba, asko ez. Baina asko izan zitekeen.»

        «Zenbat diru?»

        «To! Zenbatekoa —zenbatekoaz ari bazara— ehun eta berrogeita hamar libera baino gehiago ez» esan zuen Bounderbyk, ezin egonez. «Baina ez da zenbatekoa, egintza da. Banketxean lapurrak sartu direla jakitea da, hori da garrantzitsuena. Harrituta nago zu horretaz ez konturatzeaz.»

        «E Bounderby maitea» esan zuen Jamesek, zalditik jaitsi eta uhala zerbitzariari emanda, «konturatzen naiz, eta zuk nahi duzun bezain atsekabeturik nago ene ikusmenari aurkezten zaion ikuskizunaren kariaz. Nolanahi ere den, espero dut utziko didazula zorionak eman diezazkizudan —eta hau bihotz-bihotzez degizut, benetan diotsut— galera handiagoaren jabe izan ez zarelakoz.»

        «Eskerrik asko» erantzun zuen Bounderbyk, labur zurrean, modu zakarrean. «Baina esango dizut. Hogei mila libera izan zitezkeen.»

        «Hala izan zitekeen, nik uste.»

        «Hala izan zitekeela uste duzu! Jainkoarren, uste osoa izan dezakezu. Alajainkoa!» esan zuen Mr. Bounderbyk, zenbait buru keinu eginez eta buruari mehatxukor eraginez. «Hamabi aldiz hogei izan zitezkeen. Ez dago jakiterik zenbat izan zitekeen, edo zenbait ezin zitekeen izan, lapurrei eragotzi ez baliete.»

        Orduan Louisa, Mrs. Sparsit eta Bitzer ageri ziren.

        «Hona hemen Tom Gradgrinden alaba, berak badaki ondo zer izan zitekeen, zuk ez badakizu ere» oihukatu zuen Bounderbyk. «Ziplo erori da, jauna, tiroa eman baliote bezala, kontatu diodanean! Orain arte inoiz ez dut ikusi halakorik egiten. Kontuak kontu, goraipatzekoa da erreakzio hori, nik uste!»

        Louisak artean makal eta zurbil zirudien. James Harthousek erregutu zion besotik hel ziezaiola; eta poliki-poliki ibiltzen hasita, emakumeari galdetu zion nola egin zuten lapurreta.

        «Ba, esango dizut» esan zuen Bounderbyk, besoa Mrs. Sparsiti emanez suminduta. «Hain puntalakurloa izan ez bazina zenbatekoaz, lehenago hasiko nuen. Ezagutzen duzu andre hau (ze emakume hau andre jaioa da), Mrs. Sparsit?»

        «Lehenago ere izan dut ohorea...»

        «Oso ondo. Eta gazte hau, Bitzer, egun berean ikusi zenuena?» Mr. Harthousek burua makurtu zuen baiezkotan; bestalde, Bitzerrek eri koskorrez ukitu zuen bekokia.

        «Oso ondo. Banketxean bizi dira. Agian jakingo duzu banketxean bizi direla, ezta? Oso ondo. Atzo arratsaldean, laneguna amaituta, ohiko moduan ipinita zegoen dena. Gazte honek lo egiten duen ondoko gela blindatuan, bazegoen... ez dio axola zenbat diru. Tomen armairuko diru-kutxatilak, gauza txikietarako erabiltzen dugunak, ehun eta berrogeita hamar libera baino gehiago zeuzkan barruan.»

        «Ehun eta berrogeita hamalau, zazpi, bat» esan zuen Bitzerrek.

        «To!» ihardetsi zion Bounderbyk, gelditu eta buelta eginez Bitzerren aldera, «ez dezazula berriro etenaldirik egin. Nahikoa da lapurrak bankuan sartzea zurrungaka ari zinela, erosoegi jarrita, orain zuzenketak egiten hasteko zure lau, zazpi, bat horiekin. Nik neuk ez nuen zurrungarik egiten, zure adinekoa nintzela, jakizu hori. Ez nuen behar beste jaten zurrungaka hasteko. Eta ez nenbilen lau, zazpi, bat ere kontatzen. Ezta jakinda ere.»

        Bitzerrek berriro ukitu zion eri koskorrez bekokiari, itzalgaizka, eta bazirudien berehalako zirrara eta etsipena eragin zizkiola azken agerraldi hartan Mr. Bounderbyren pairamendu moralak emandako adibideak.

        «Ehun eta berrogeita hamar libera baino gehiago» segitu zuen Mr. Bounderbyk. «Diru kopuru hori Tom gazteak sartu eta gorde zuen kutxan, ez oso kutxa indartsuan, baina horrek ez dio axola orain. Dena gordeta kutxan, oso ondo. Ba, gau partean, aldi batean, gazte hau zurrungaka zebilela —Mrs. Sparsit, andrea, zurrungaka entzun duzula esan duzu?»

        «Jauna» erantzun zuen Mrs. Sparsitek, «ezin dut esan Bitzer zurrungaka entzun dudanik, hain zuzen ere, eta honenbestez, ez dut halako adierazpenik egin behar. Baina neguko gauetan, bere mahaian lotan gelditu izan denean, Bitzer entzun izan dut, nolabait esatea nahiago nuke, erdi itota. Halako aldietan entzun izan dut nola berak egiten zituen halako soinuak, nola baitira batzuetan Holandako erlojuetan entzuten direnen antzekoak. Ez nioke, haatik» esan zuen Mrs. Sparsitek, handikiro, jabeturik baitzegoen lekukotasun zorrotza ematen ari zela, «ezertxo ere leporatuko bere izaera moralari. Ezta hurrik eman ere. Beti jo izan dut Bitzer printzipio zuzenenetako gaztetzat; eta erregutzen dut neure lekukotasuna horren alde ager dadila.»

        «Ondo!» esan zuen Bounderbyk gainez eginda, «gazte hau zurrungaka, edo itoka, edo Holandako erloju-joka, honela edo bestela zebilen bitartean —lotan— lagun batzuk, nolabait, lehenago etxean ezkutaturik zeuden ala ez ikusteko dagoela, Tomen kutxaraino iritsi ziren, bortxaz ireki eta edukiak ebatsi zituzten. Lana galarazi zietenez, hanka egin zuten; ate nagusitik irtenda eta berau berriro bi buelta emanda giltzaz (bi buelta emanda zegoen sarraila, eta giltza Mrs. Sparsiten burkopean) giltza-aizunaz, ze hau geroago banketxe ondoko kalean topatu dute, gaurko hamabietan hain zuzen ere. Alarmarik ez, harik eta morroi hau, Bitzer, gaur goizean agertu eta bulegoak negozioetarako irekitzen eta prestatzen hasi den arte. Orduan, Tomen kutxari begiratuta, atea erdi irekita eta sarraila bortxatuta ikusi ditu eta dirua joanda.»

        «Non dago Tom, bidenabar esanda?» galdetu zuen Harthousek, ingurura begira.

        «Poliziari laguntzen ibili da» esan zuen Bounderbyk, «eta banketxean gelditu da. Nahiago nuke lagun horiek saiatu balira ni lapurtzen beren adinekoa nintzenean. Poltsikoan zulo bat izango zuten lanean xentimo bakar bat inbertitu balute; horixe esan behar diet.»

        «Badago susmagarririk?»

        «Susmagarririk? Esango nuke susmagarriren bat badagoela. Alajainkoa!» esan zuen Bounderbyk, Mrs. Sparsiten besoa utziz bere buru berotua xukatzeko. «Josiah Bounderby Coketownekoari harrapaketan aritu eta susmagarririk ez, horratio! Ez, eskerrik asko!»

        Galde zezakeen Mr. Harthousek zein zen susmagarria?

        «Tira» esan zuen Bounderbyk, ibilaldia gelditu eta denei aurpegia emanez, «esango dizut. Ez da inon aipatu behar; ez da inon aipatu behar; horretan sartuta dauden gizatxarrak (gizatxar samalda dago hor sartuta-eta) ustekabean harrapatzeko. Beraz, har ezazu hau konfiantzan. Egon pixka bat.» Mr. Bounderbyk burura xukatu zuen berriro. «Zer esango zenuke» orduan Bounderbyk bortxaz ekin zion, «Beso bat horretan sartuta balego?»

        «Espero dut» esan zuen Harthousek, nekerik hartu gabe, «ez dela izango Blackpot gure laguna»

        «Esan Pool, pot esan beharrean, jauna» erantzun zuen Bounderbyk, «eta horixe da gizona.»

        Louisak zerbait esan zuen ahapeka, sinestezinik eta harrituta.

        «O bai! Badakit!» esan zuen Bounderbyk, hura entzuteaz batera bere hariari ekinez. «Badakit! Ohituta nago horrekin. Badakit dena horretaz. Munduko lagunik zintzonenak dira lagun horiek, izan ere. Badakite ondo hitz egiten, hitz egin ere. Zer eskubide duten azal diezaieten besterik ez dute nahi, nahi izan ere. Baina esango dizut. Erakustadazu Beso arrangurati bat, eta erakutsiko dizut edozein gaiztakeria egiteko prest dagoen gizon bat, berdin zait zer den ere.»

        Coketowneko beste fikzio ezagunetariko bat: ahaleginak egiten ziren fikzio hau barreiatzeko —eta batzuek sinetsi egiten zuten.

        «Ezagutzen ditut biligarro horiek» esan zuen Bounderbyk. «Goitik behera irakurtzen ditut, liburuak bezala. Mrs. Sparsit, andrea, zeuri galdetuko dizut. Zer-nolako abisua eman nion morroi horri, lehenengo aldiz oina gure etxean jarri zuenean, berariaz etorri zenean jakitera nola lurreratu erlijioa eta bertan behera bota eliza araupekoa? Mrs. Sparsit, zure goiko harremanak direla eta, aristokraziaren mailan zaude zu; esan nion ala ez nion esan morroi horri: "ezin didazu egia ezkutatu, ez zara nire gogoko laguna; gaizki bukatuko duzu?"»

        «Jakina, jauna» erantzun zuen Mrs. Sparsitek, «hala egin zenuen, oso modu zirraragarrian egin zenion halako agiraka.»

        «Ez zizun orduan halako zauskada eman, andrea?» esan zuen Bounderbyk, «ez zituen zure sentimenduak astindu?»

        «Bai, jauna» erantzun zuen Mrs. Sparsitek, buru-keinu samur batez, «hala egin zuen, zalantzarik gabe. Horregatik ere, ez dut esan nahi neure sentimenduak ahulagoak izan litezkeenik halako puntuetan —zoroagoak, hitz hau nahiago baduzue— nola izan baitzitezkeenak betidanik egon banintz egungo mailan.»

        Mr. Bounderbyk tinko begiratu zion Mr. Harthouseri bat-bateko harrotasunez, hala nola esango bailuen: «Emakume honen jabea naiz eta uste dut zure arreta merezi duela.» Orduan, bere mintzaldiari berrekin zion.

        «Zuk zeuk gogora dezakezu, Harthouse, zer esan nion lagunari gure etxean ikusi zenuenean. Orduan ez nuen ahoan bilorik izan. Inoiz ez naiz hipokrita haiekin. EZAGUTZEN ditut. Oso ondo, jauna. Handik hiru egunera, gizonak ospa egin zuen. Hanka egin zuen, eta inork ez daki nora: gure amak egin bezala nire haurtzaroan —bakarrik, gizon hori nire ama baino okerragoa dela, halakorik balitz. Zer egin zuen joan baino lehen? Zer esan behar duzu» Mr. Bounderbyk, kapela eskuan, takada bat ematen zion kapelaren goialdeari bere esaldien arteko tarte bakoitzean, pandereta bailitzan, «bera ikusita gero —gauez gau— banketxea zaintzen? Bera ostu-ostuka ibilita gero hor inguruan —ilundu ostean? Mrs. Sparsiti halako zauskada emanda gero —gizona gaiztakeriaren bat egitekotan zebilela? Bitzerren atentzioa hartuta gero, eta bai honek, bai Mrs. Sparsitek gizonari erreparatuta gero —eta gaur ikerketan azaldu denez— auzokoek ere berari erreparatuta gero?» Gailurra harrapatuta, Mr. Bounderbyk, ekialdeko dantzari baten moduan, pandereta buruan jarri zuen.

        «Susmagarria» esan zuen James Harthousek, «zinez.»

        «Hala uste dut, jauna» esan zuen Bounderbyk, buru-keinu desafiozko batez. «Hala uste dut. Baina jende gehiago dago horretan. Emakume zahar bat dago. Batek inoiz ez ditu halako kontuak entzuten gaiztakeria burutu artean, baina era guztietako akatsak aurkitzen dira zalditegiaren atean zaldia lapurtutakoan. Orain emakume zahar bat azaldu da. Antza denez, noiz edo behin erratz makila batean hegan eginez herriratu izan den emakume zahar bat. Emakume horrek lekua zaintzen du egun oso batez morroi hori hasi baino lehen, eta zuk ikusi zenuen gauean, emakumea txoko batera zihoan gizonarekin kontziliabulu egitera —ziurrenik, bere lana amaitzeko informazioa emanez, atso arraioa!»

        Halako pertsona egon zen Stephenen gelan gau hartan eta zokoan paratu zen inork ikus ez zezan, gogoratu zuen Louisak.

        «Hauek ez dira guztiak, orain dakizkigunekin ere» esan zuen Bounderbyk, burua behin eta berriro mugituz esanahi ezkuturen bat adierazteko. «Baina oraingoz nahikoa esan dut. Mesedea egin behar didazu, eta ez aipatu inori ere. Denbora beharko da, baina harrapatuko ditugu. Horrela jardun behar dugu, haiei behar beste soka emanez, eta ez dago inolako eragozpenik hori egiteko.»

        «Jakina, legearen indarrik gogorrenaz zigortuko dituzte, hormetako iragarkietan esaten denez» erantzun zuen James Harthousek, «eta ondo etorriko zaie hori. Banketxeetan sartzen direnek ondorioak jasan behar dituzte. Ondoriorik ez balego, denok sartuko ginateke banketxeetan.» Mr. Harthousek Louisari eguzkitakoa eskutik kendu zion samurkiro eta emakumearentzat zabaldu zuen. Louisa itzalpean ibili zen, eguzkiak jotzen ez bazuen ere.

        «Oraingoz, Loo Bounderby» esan zuen beronen senarrak, «hemen dago Mrs. Sparsit zaindu beharrean. Mrs. Sparstitek zainak aldean ditu kontu honegatik, eta hemen geldituko da egun pare batez. Beraz, saia zaitez eroso egon dadin.»

        «Mila esker, jauna» esan zion andre zuhur hark, «baina mesedez, ez dezazula neure erosotasuna kontutan har. Edozerekin moldatuko naiz.»

        Laster nabaritu zen ezen Mrs. Sparsitek baldin bazuen akatsik etxe harekiko harremanetan, hauxe zela, hots, kontu gutxi egitea bere buruaz eta kontu gehiegi besteez, hainbesteraino ezen gogaikarri baitzen. Bere logela erakutsi ziotenean, hain sentibera azaldu zen logelaren erosotasunengatik, ezen honenbestez iradoki baitzitekeen andreak nahiago zukeela gaua ematea lisagailuaren txilindroan. Egia, Powlertarrak eta Scadgerstarrak ohituta zeuden esne-mamitan bizitzen, «baina gogoratu behar dut» Mrs. Sparsitek oso gogoko zuen hauxe ohartaraztea aire handiosaz, batez ere, etxeko otseinetariko bat aurrean bazeukan, «harrez gero, ez naizela izan nintzen hura. Areago» esan zuen Mrs. Sparsitek, «oroimenetik ezabatu ahalko banu Mr. Sparsit Powlertarra zela edota ni neu ere Scadgers sendiaren senitartekoa naizela; edota errealitate hori ezeztatu ahalko banu, eta neure burua jatorri arrunteko eta sendi arrunteko bihurtu, gogo handiz egingo nuke hori. Kontuak kontu, uste dut egokia izango litzatekeela hori egitea.» Eremutar antzeko egoera hartan zuenez gogoa, Mrs. Sparsitek uko egin zion afal orduan jateari eta edateari, harik eta Mr. Bounderbyk adeitasunez behartu zuen arte otorduak hartzera; orduan hauxe esan zuen Mrs. Sparsitek: «Benetan, oso ona zara, jauna», eta bertan behera utzi zuen lehenago ere agirian eta jendaurrean iragarri zuen erabakia, alegia, «bildoski xumearen zain egotea.» Halaber, Mrs. Sparsitek barkamen handiak eskatzen zituen gatza behar zuenean; eta gogo onez erabaki zuenez Mr. Bounderbyren lekukotasuna muturreraino eramatea bere zainei buruzko aipamenetan, noizean behin bere eserlekuan esertzen zen isil-isilik negar egiteko; halako aldietan malko eskerga bat, kristalezko belarritako baten antzekoa, ikus zekiokeen (edo menturaz, ikusi behar zitzaion, zeren malkoak jendearen arreta behar baitzuen) bere sudur erromatarrean behera lerratuz.

        Baina Mrs. Sparsiten punturik handiena, oroz gain, Mr. Bounderbyz errukitzeko gogo tinkoa zen. Zenbaitetan, Mr. Bounderbyri so egitean, Mrs. Sparsitek nahigabe eragiten zion buruari, nolabait esango bailuen: «Ai, ene Yorick gaixoa!» Mrs. Sparsitek baimena eman zion bere buruari halako hunkipen zantzuek egiten zioten traizioa agerian geldi zedin, distira arina behartuz, eta tarteka arraitsu azalduko zen, honela esateko: «Oraindik ere, umore onean zaude, jauna, zorionez, konturatzen naizenez» eta itxuraz, ongi etorria emango zion, probidentziaren xedea bailitzan Mr. Bounderby suspertuz joatea, berak esan zuenez. Mrs. Sparsitek askotan eskatzen zuen barkamena ohitura batengatik, menderaezina zitzaiolakoan. Izan ere, Mrs. Sparsitek oso joera bitxia zeukan Mrs. Bounderbyri «Miss Gradgrind» deitzeko, eta hiruzpalau aldiz ihes egin zion izen hark gaualdiaren joanean. Akats hau behin eta berriro egiten zuelarik, Mrs. Sparsitek oso eratsu eta nahastuta zirudien, baina egia esan, Mrs. Sparsitek esaten zuenez, oso ulergarria zirudien Mrs. Gradgrind esateak; aitzitik, bere buruari sinestaraztea txikitatik ezagutzeko zoriontasuna zeukan andere gazte hura benetan Mrs. Bounderby zela, erdi ezinezkoa iruditzen zitzaion. Are eta bitxikeria handiagoa izan zen kasu nabarmengarri honetan, ezen zenbatenaz gogoeta gehiago egin kontuaz, hainbatenaz ezinezkoago baitzirudien; «batetik besterako aldea», Mrs. Sparsitek ohartarazi zuenez, «hain handia izanik.»

        Afal ostean salan zeudela, Mr. Bounderbyk lapurretari heldu zion: lekukoak aztertu, aztarnen gainean oharrak hartu, susmagarriak errudun bilatu eta legearen zigorrik gogorrena ezarri zien. Hori eginda, Bitzer herrira bidali zuen, argibideak emanda Tomi gomenda ziezaion posta-trenean etxera zedin.

        Kandelak ekarri zituztenean, Mrs. Sparsitek hauxe murmuratu zuen: «Alaitu bihotza, jauna. Mesedez, alai ikusi nahi zaitut, jauna, lehen egiten nuenez.» Halako kontsolamenduek sentibera bihurtu zuten Mr. Bounderby, sentiberatasun arranditsu eta burugogorra izanda ere, eta gizonak itsas animalia handi batek bezala suspiriatu zuen. «Ezin dut jasan zu honela ikustea, jauna» esan zuen Mrs. Sparsitek. «Saia zaitez backgammon partida bat jokatzen, jauna, zure teilatupean bizitzeko ohorea neukanean egiten zenuenez.» «Ez dut backgammonen jokatu, andrea» esan zuen Mr. Bounderbyk, «garai hartatik.» «Ez, jauna» esan zuen Mrs. Sparsitek, samurbera, «badakit ez duzula hori egin. Gogoan dut joko horrek ez diola Miss Gradgrindi kilikarik egiten. Baina poztu egingo naiz, jauna, eskaintza onartzen baduzu.»

        Lorategira egiten zuen leiho baten ondoan jokatu zuten. Gau giro ederra zegoen; ilargirik gabe, baina sargoritsu eta lurrintsua. Louisa eta Mr. Harthouse lorategian zehar ibili ziren, eta haien ahotsak isiltasun hartan adi bazitezkeen ere, ez zegoen aditzerik zer zioten. Mrs. Sparsit, backgammon-taularen ondotik, behin eta berriro ari zen begiak luzatuz kanpoko itzalak aztertzeko. «Zer duzu, andrea?» esan zuen Mr. Bounderbyk, «ez duzu surik ikusiko, ezta?» «Ene, Jesus; ez, jauna» erantzun zuen Mrs. Sparsitek, «Ihintza nuen gogoan.» «Zer ikusirik daukazu zuk ihintzarekin, andrea?» esan zuen Mr. Bounderbyk. «Ez naiz ni, jauna» erantzun zuen Mrs. Sparsitek; «kezkatan nago Miss Gradgrindek katarroa harrapatuko ote duen.» «Berak inoiz ez du katarrorik harrapatzen» esan zuen Mr. Bounderbyk. «Benetan, jauna?» esan zuen Mrs. Sparsitek. Eta eztarriko eztulak eman zion.

        Lotarako ordua etorri zenean, Mr. Bounderbyk baso bat ur hartu zuen. «Oi, jauna?» esan zuen Mrs. Sparsitek. «Ez duzu hartu behar zeure sherry epela, zitroin azalaz eta intxaur moskadaz?» «Tira, orain ez dut halako ohiturarik, andrea» esan zuen Mr. Bounderbyk. «Hainbat gaiztoago, jauna» erantzun zuen Mrs. Sparsitek; «aspaldiko ohitura on guztiak galtzen ari zara. Bizkor zaitez, jauna! Miss Gradgrindek baimena ematen badit, edaria prestatuko dizut, sarritan egin izan dudanez.»

        Miss Gradgrindek prestutasun handiz eman zion baimena Mrs. Sparsiti berak gogoko zuen edozer egin zezan, eta andre begiratu hark edaria prestatu zuen Mr. Bounderbyri emateko. «On egingo dizu, jauna. Bihotza berotuko dizu. Zuk halako gauzak nahi dituzu eta halakoak hartu beharko zenituzke, jauna.» Eta Mr. Bounderbyk «Zure onerako, andrea!» esan zuenean, Mrs. Sparsitek sentimendu handiz erantzun zuen. «Eskerrik asko, jauna. Baita zure onerako ere, eta zure zoriontasunerako ere bai.» Azkenean, Mrs. Sparsitek gau on esan zion Bounderbyri, guztiz atsekabeturik, eta Mr. Bounderby bihotza bigunduta oheratu zen, konbentziturik ezen zerbait samurrekin topo egin zuela, nahiz eta berak ezin zuen, biziaren penan ere, aipatu zer zen hura.

        Louisa arropak erantzi eta ohean etzan zenetik denbora luzera arte, erne egon zen bere neba noiz etxeratuko ote zain. Hori nekez gertatuko zen, Louisak bazekienez, gau erditik ordubete igaro arte; baina baso aldearen isiltasunean, Louisaren pentsakizunen kezkak inolaz ere lasaitu ez zituen isiltasun hartan, denbora nekez zebilen. Noizbait, iluntasuna eta isiltasuna hainbat orduz bata bestea trinkotuz ibili zirela ematen zuenean, Louisak ateko txilina aditu zuen. Louisari bururatu zitzaion pozik entzungo zukeela txilina arturratzera arte jotzen; baina eten egin zen, eta azken soinuaren oihartzunak gero eta ahulago, bai eta zabalago ere, barreiatu ziren airean, eta berriz ere dena hilik azaldu zen.

        Louisa zain egon zen ordu laurden batez, bere irudiko. Orduan, jaiki egin zen, bata laxoa jantzi, eta bere logelatik irten zen ilunpean, eskaileretan gora nebaren gelara igotzeko. Tomen atea itxita zegoenez, Louisak kontuz ireki eta mutilari zerbait esan zion, beronen ohera urrats isilez inguratuz.

        Louisa belauniko jarri zen ohe ondoan, besoa Tomen lepoaren inguruan ipini zuen, eta mutilaren aurpegia berearen ondora ekarri zuen. Louisak bazekien Tom lo itxuran ari zela, baina ez zion ezer esan.

        Tom mantso-mantso hasi zen, iratzarri berria bailitzan, eta galdetu zuen nor zen eta zer gertatzen zen.

        «Tom, ez didazu ezer esan behar? Inoiz ere maite izan banauzu eta beste inori kontatu ez diozun zerbait gordeta baduzu, esadazu neuri.»

        «Ez dakit zertaz ari zaren, Loo. Ametsetan egon zara.»

        «Ene neba maitea» Louisak burkoaren gainean ipini zuen burua, bere ilea Tomi gainean zeriola, Louisak bere neba ostendu nahi izango bailuen jende guztiarengandik, bere ikusmenetik izan ezik, «ez dago ezer esan behar didazunik? Ez dago ezer esan ahal didazunik, nahi izanez gero? Edozer esanda ere, betikoa izango nauzu. Arren, Tom, esan egia!»

        «Ez dakit zertaz ari zaren, Loo!»

        «Nola hemen bakarrik etzanda baitzaude, maite hori, gau malenkoniatsuan, hala gauen batean beste nonbait etzanda egon beharko duzu, zeren orduan ni neu ere, bizirik banago, ez naiz zurekin egongo. Nola ni ere hemen bainago zure ondoan, oinutsik, arroparik gabe, ilunpearekin bat eginda, hala egon beharko dut etzanda neure jausialdiaren gau osoan, hauts bihurtu arte. Gogoan izan garai horiek, Tom, eta esan egia orain!»

        «Zer jakin nahi duzu?»

        «Ziur egon zaitezke» bere amodioaren indarrez, Louisak altzoan hartu zuen Tom, mutikotxo bat bailitzan, «ez dizudala kargurik hartuko. Ziur egon zaitezke benetan errukia edukiko dizudala. Ziur egon zaitezke salbatuko zaitudala, kosta ahala kosta. Arren, Tom, ez didazu ezer esan behar? Xamur-xamur xuxurlatu. Esan 'bai' bakarrik, eta ulertuko dizut!»

        Louisak belarria Tomen ezpainetara bihurtu zuen, baina mutilak isilik iraun zuen seta handiz.

        «Hitz bat ere ez, Tom?»

        «Nola esango dut bai, edo nola esango dut ez, ez badakit zer esan nahi duzun? Loo, neska ausarta eta atsegina zara, eta pentsatzen hasia naiz merezi duzula ni hain neba hobea. Baina ez daukat gehiagorik esateko. Zoaz ohera, bada, zoaz ohera.»

        «Nekatuta zaude» xuxurlatu zuen Louisak berehala, ia-ia bere ohiko moduan.

        «Bai, leher eginda nago.»

        «Gaur oso presaka eta asaldaturik ibili zara. Aurkitu dute ezer berririk?»

        «Bakarrik entzun dizkiozunak... berari.»

        «Tom, esan diozu inori jende hari bisitaldia egin geniola, eta hiru haiek elkarrekin ikusi genituela?»

        «Ez. Ez zenidan zuk zeuk esan bereziki isilpean gorde nezala, zurekin etxe hartara joateko eskatu zenidanean?»

        «Bai. Baina orduan ez nekien zer gertatu behar zen.»

        «Nik ere ez. Nola jakingo nuen?»

        Tomek oso arin erantzun zion.

        «Esan beharko nuke, gertatutakoaren ondoren» esan zuen Louisak, ohe ondoan zutitu zela —gero eta urrutiratuago, eta azkenean jaikita, «bisitaldi hura egin nuela? Esan beharko nuke, Tom? Hori aitortu behar dut?»

        «Jainkoarren, Loo» erantzun zuen Tomek, «zuk ez didazu arduranean aholkurik eskatzen. Esan nahi duzuna. Zeure baitan gordetzen baduzu, nik ere neure baitan gordeko dut. Kontatzen baduzu, orduan hortxe amaituko da kontua.»

        Ilunegi zegoen batak bestearen aurpegia ikus zezaten, baina biek ziruditen arretatsu, hitzak gogoan hartuta hitz egin baino lehen.

        «Tom, uste duzu dirua eman nion gizonak benetan zerikusirik duela lapurretarekin?»

        «Ez dakit. Ez dut ulertzen zergatik ez litzatekeen hala izan beharko.»

        «Gizon zintzoa iruditu zitzaidan.»

        «Beste pertsona bat gaiztoa iruditu zitzaizukeen, eta hala ere zintzoa izan.»

        Isiltasuna izan zen, Tom zer esan ez zekiela paratu baitzen.

        «Laburbilduz» laburtu zuen Tomek, erabakia hartu bailuen, «horretaz ari bazara, agian urrunegi joan nintzen gizonari mesedea egin nahian eta horregatik eraman nuen gelatik kanpora isilpean esateko, ba, bururatu zitzaidala agian berak bere burua zorionekotzat jo zezakeela halako zortea jasotzeagatik gure arrebarengandik eta espero nuela ondo erabiliko zuela. Gogoan duzu kanpora eraman nuen ala ez? Nik ez nuen ezer esan gizonaren aurka; oso lagun jatorra izan liteke, nik dakidala; hala izatea espero dut.»

        «Gaitzitu egin zen zuk esandakoagatik?»

        «Ez, oso ondo hartu zuen; nahikoa atsegina izan zen. Non zaude, Loo?» Tom ohe gainean eseri zen eta musu eman zion arrebari. «Gau on, laztana, gau on.»

        «Ez didazu besterik esan behar?»

        «Ez. Zer esan beharko nizuke? Zuk ez zenidake utziko zeuri gezurrik esaten»

        «Ez nizuke utziko hori egiten gaur gauean, Tom, zure bizitzaren gau guztietarik; eta espero dut beste gau asko eta askoz ere alaiagoak biziko dituzula.»

        «Eskerrik asko, Loo maitea. Hain nekatuta nago, harrituta nagoela ezer esaten ez badut lo egin ahal izateko. Zoaz ohera, zoaz ohera.»

        Berriz ere Louisari musu emanda, Tom bueltatu egin zen, tapakia buru gainean jarri zuen eta geldi-geldi etzan zen, Louisak bere erreguetan aipatutako denbora hura heldu bailitzan. Louisa ohe ondoan egon zen aldi batez, astiro-astiro handik joan baino lehen. Ondoren, ate ondoan gelditu zen, atzera begiratu zuen atea ireki zuenean, eta nebari galdetu zion ea berak deitu ote zion, baina Tom geldi-geldi etzanda zegoen, eta Louisa atea isilik itxi eta bere gelara itzuli zen.

        Orduan mutil dohakabeak kontuz begiratu zuen inguruan eta konturatu zenean Louisa alde eginda zegoela, ohetik irten zen, atea sarrailaz itxi eta berriz ere burkoaren gainean etzan zen, ileak erauziz, alditxarturik, negarrez, Louisa gogo txarrez maitatuz, bere burua gorrotoz baina tai gabe mesprezatuz eta gorroto berberaz eta, halaber, inolako atarramendurik gabe, munduko ontasun guztia mesprezatuz.

© Charles Dickens

© itzulpenarena: Javi Cillero