NEIRA DE PARDOMONTE

        Nik Neira de Pardomonte-tarren artetik famatuena ezagutu nuen, don Felipe, azken karlistadan egon eta apaiz euskaldun baten oinordekoari zaldi bat erosi ziona. Apaiza belazeetan barna ibiltzen zen zaldiz, ondoan beti iloba bat oinez zeramala, apaizak lo egin bitartean zelata egiteko, eta txokolatea prestatzeko. Iloba apaizaren atzetik ibiltzen zen ongi kabreatuta ez ziolako fusila utzi nahi. Egun batean, enboskada batean, apaizari bala bat sartu zioten begitik eta bertan zerraldo geratu zen. Apaizaren zaldiak ez zion ilobari gainean jartzen uzten, tikia eta mehea zelako agian, apaiza handi eta gizena izaki. Orduan don Felipe Neira e Pardo-k zaldiaren gainean —zuri-beltza zen— jartzeko eskatu zuen eta, jaitsi gabe, ontza erdian hitzartu zuten prezioa. Ilobak ontza erdia, urrezkoa, ikusi zuenean, txapela kendu eta euskaraz zera esan zuen:

        — Hildakoaren arimaren alde izan dadila! Agur!

        Eta mendira jo zuen osabaren fusilarekin.

        Don Feliperen semea, ordea, Teodoro Carlos Neira XII, ezagutu nuen. Hirurogei beteak izango zituen. Gorpuzkera ertainekoa zen, burusoila, sudurluzea. Begiak zeru kolorekoak zituen, jatorrizko mirandarren modukoak, hango neskei hain ederki ematen dietenak. Pana beltza janzten zuen beti, eta hori ez zitzaion batere gustatzen Vilaverdeko nire ahaide bati:

        — Maragatoa ematen duen premu bat! —esan ohi zuen.

        Teodoro Carlos zorria baino alferragoa zen, eskuan labanatxo batekin beti egurrezko mokor batetik txoritxoak eta irudi hankamotz eta buruhandiak ateratzen, guztiak xisterarekin. Apaiztegian izan zen, Mondoñedon, baina gure urek ez zioten on egiten, eta latinak ez zion lorik egiten uzten. Dena den, Santa Catalinaren azpian egon zen denbora gutxian, zenbait esaldi ikasi zituen latinez, une larri, galdutako auzi edo dueluetan botatzen zituenak, isilaldi luzeak sortuz. Egun batean, mendiko barga batean, zeinu bitxi batzuk aurkitu zituen. Labanarekin kontu handiz garbitu eta letrak zirela konturatu zen. Niri galdegiten zidan noiz hasi zen papera munduan eta gizonek noiz utzi zioten harrietan idazteari.

        — Aspaldi hartan ez zen egunkaririk izango, ez da hala?

        Nik Mesopotamiako oholtxoez hitz egiten nion, papiroaz eta pergaminoaz ere bai, eta Talasko gatazkako gatibu txinatarrez, baina ez zidan horrenbesteko zientzia ezagutzen, edo ez zidan kasurik egin nahi, bere setakerian tematurik. Teodoro Carlosek jakin nahi zuena zen, konparazio batera, antzinako gailegoek parteak nola bidaltzen zizkioten elkarri. Nik barga zegoen tokira eramateko eskatzen nion, eta zeinuak kopiatu eta haien marrazki bat bidaliko niola Charfoléri, Lugoko Institutuan nire Historia irakaslea izandakoari, agian zer kontu zen hura jakingo zuela. Ezetz esan zidan, idazki hura, agian, mandatu pribatua izango zela, norbaiten ondra ukitzen zuena, edo interesak apika, eta ez zela zabaldu behar. Esan nion hizki haietan, agian, antzinako jainko baten izena egon zitekeela. Izutu egin zen.

        — Eta, toki hartara zeinuak irakurtzera joan, izena ozenki esan, eta jainko hori agertzen bazaizu?

        Eta kontatu zidan Fuquín izeneko hargin batek Barbelleko gaizkindunari buruz mintzatzen ziren kopla batzuk erosi zituela, eta nola Paciosko bere etxean Domu-santu egun bateko gauean —kanpoan haizeak orro egiten zuen, eta euri sarri eta gogorra ari zuen—, sukaldean artoa zuritu bidenabar familiakoei koplak irakurtzen ari zitzaiela, bat-batean Abscóndito deabrua heldu zen, bere belarri handi gorriekin, hain handiak non saguzarrek haietan lo egiten zuten, eta bere ahuntz hankekin, Lugoko andre bati ostutako gona batzuekin estaliak, eta nola Fuquín barrez hasi zen.

        — Kontxo Abscónditorekin! —esan zuen.

        Une hartan, leihotik, hautsi egin baitzen, txinpartetan bildua Abscóndito sartu zen.

        — Zer gertatzen da? —oihuka deabruak.

        Abscónditorekin zetozen txinpartek larru gorritan utzi zuten Fuquín, eta eskumuturrean zuen erlojua, Roskoff Patent bat, tripa gainean urtu zitzaion, eta bertan grabatu bat egin zion, hamaikak zazpi gutxitan gelditua.

        Neira oso jantzia zegoen altxor kontuetan, eta bazekien zenbat eman behar zitzaion Estatuari, eta Villalbako abokatu bati kontsultatu omen zion altxorren aurkikuntzak irabazpidezko ondasunak ote ziren. Estatuari kontuak eskatu beharko litzaizkioke-eta. Konparazio batera: «Mil quinientas pesetas por dar muerte a la alimaña guardadora del tesoro, que lo era sierpe venenosa».

        — Eta mairu batek gordez gero? —galdegiten zion hark.

        — Ez nuen hilko. Buenos Aires edo Caracasera bidaliko nuen. Eta orduan kontuan honelaxe paratuko genuke: «Cinco mil pesetas para el pasaje del moro del tesoro, que va en Buenos Aires».

        Bistan da gastu tikiak direla altxor bat aurkitzeak suposatzen duenaren aldean.

© Alvaro Cunqueiro

© itzulpenarena: Mikel Iriarte