BIGARREN PARTEA

        — Barrengo txoko pollita! Eta zein nekez ulertzen den zu music-hallean egon ahal izatea, hemen ikusten zaitugunean, lanpara arrosa honen eta krabelin-ontzi horren artean!

        Horra zer esan zuen hemendik zihoala, nire maiteminduak, nire etxera afaltzera, Hamondekin, bitartekariarekin, lehenengo aldiz etorri zenean.

        Maitemindu bat bai baitut. Antigoaleko izen hori besterik ez dut aurkitzen hari emateko: ez da ez nire amorantea, ez nire flirteoa, ez nire gigoloa... nire maitemindua da.

        «Barrengo txoko pollita!»... Gau hartan, haren ezkutuan, samintasunez barre egin nuen... Lanpara estali bat, urak ñir-ñir egiten duen kristalezko ontzi bat, besaulki bat mahaiaren ondoan, diban higatu bat kuxin-anabasa jakintsu batek ezkutatzen duena, —eta, bidaztiak, liluraturik eta axalezko, horma berde hitsen artean, bizitza erretiratu bat, gogoetari eta ikasteari emana, goi-mailako emakumearena, irudikatzen du... Ai! ai! Hark ez du ikusi ez tinta-ontzi hautsak hartua, ez luma lehorra, ez liburu ebaki gabea gutunetako paperarentzako ontzi hutsaren gainean...

        Gorosti-adar zahar bat kiribilkatzen da, surtara eroria bailitzan, zeramikazko ontzi baten ertzean... Pastel txiki baten kristala (Adolphe Taillandyren zirri-borro bat), arraildurik, alferrik itxaroten du noiz ordeztuko ote duten... Nire esku lazoak paper-pusketa bati heldu dio, eta gero ahantzi, supazterra argitzen duen bonbila elektrikoaren inguruan... Bostehun gutun postaleko pila batek —L'Empriseko eszenak, —paper grisezko beren zerrenden azpian, XV. mendeko boli grabatu bat estaltzen dute, hura birrintzeko arriskuarekin.

        Honek axolagabekeria, utzikeria, «zertarakoa?», partitzea ia, adierazten du. Barrengoa! Zer barrengotasun biltzen da, gauez, argi-estalkia zimeltzen ari zaion lanpararen ingurura?

        Barre egin dut, eta hasperen ere bai nekeagatik, nire bi gonbidatuak joandakoan, eta nire gaua luzea izan zen, Zozo-Handiaren mirespenetik bertatik sortutako ahalke ilun batek arnegarazirik. Haren fede laño gizon bero-bero eginarenak argia ikusarazi zidan, gau hartan, neure buruaren beraren gainean, hala nola gertatu ohi baita, bat-batean, ustegabeko ispiluren batek, kale bateko bihurgunean, eskailera batean, aurpegiko eta ziluetako zenbait akats, zenbait makurdura agerrarazten dituenean ere...

        Geroztik, baina, beste gau batzuk ere pasatuak dira, Hamond nire maiteminduarekin ekarri dituztenak, edo eta nire maitemindua Hamond gabe... Nire adiskide zaharrak buru-belarri egiten du bere lanbide zikina deitzen duena. Noiz babestu egiten ditu, gizon antzedun izanaren aisetasun bikain batekin, bere hegalpekoaren bisitak, zeinak hura gabe, guztizko zintzotasunarekin aitortuko dut, gogoz gaindi egingo baininduke. Noiz aienatu egiten da, ez luzaro, bere zain edukitzen gaitu, behar bezainbat besterik ez, herdoiltzen zihoan bere diplomazia mundutarra niretzat xahutuz...

        Ez naiz haientzat apaintzen, eta ez dut bat ere eranzten atorratxo tolesduna, ezta gona lau eta iluna ere. «Mutturra jausten» uzten dut haien aitzinean, ahoa ahitua eta itxia, begia nahitara histua, eta nire maiteminduaren setakeriari aitzi bere gogoz beste ezkontarazi nahi duten neskatilaren geldi-itxura jartzen dut... Zaindu, haientzat baino neuretzat gehiago, hain denbora laburrean bizi naizen dekoratu gezurti eta murritza baino ez dut zaintzen; Blandinek oniritzi egin dio langelako zoko-moko hautseztuei bisita egiteari, eta besaulkiaren kuxinek, mahaiaren aurrean, nire atsedenaren arrastoa gordetzen dute.

        Maitemindu bat daukat. Zergatik hau, eta ez beste bat? Horixe ez dakit. Zur eta lur so egiten diot, nirean sartzea lortu duen gizon honi. Alajaina! Hainbeste irrikatzen zuen! Zori guztiak alde izan ditu, eta Hamondek lagundu egin dio horretan. Egun batez, neure etxean bakarrik nengoela, tinbre-hots herabe bat entzun eta atea zabaldu nuen: nola bidali kanpora tipo hori, moldagaizki, besoak arrosaz lepo, Hamonden aldamenean zain zegoen eta begiradarekin erreguka ari zitzaidana? Hona sartzea lortu zuen, gertatu beharrekoa zen dudarik gabe...

        Itzultzen den aldiro haren aurpegia ikasten dut, sekula ikusi ez banu bezala. Sudurarren alde banatan, izurdura bat dauka jadanik markatua, bibotearen azpian galtzen dena, ezpain gorriak ditu, gorri-beltz samarrak berak, beltzaranegi direnei gertatzen zaien bezala. Buruko ilea, betzurdea, betileak, hori guztia deabrua bezain beltza dauka, eta eguzki-errainu oso argi bat behar izan nuen, egun batean, hainbesterainoko belztasunaren pean, nire maiteminduak begi-nini gris gorriak, ilunak oso, dituela ikusi ahal izateko...

        Zutik, zozo handi bat da benetan, zurrun, beharturik, dena hezur hutsa. Eserita, edo dibanean erdi-etzanik, ematen du kolpetik bigundu eta dastatu egiten duela beste gizon bat izatearen grazia, hots, gizon nagia, lasaia, eskuak zoriontsu higitzen, garondoa antsikabe kuxinen aurka botatzen duena...

        Ikusten ez nauela dakidanean, hari begira egoten naiz, apur bat gaitziturik pentsatzearekin ez dudala bat ere ezagutzen eta mutil hori nirean egotea pianoa sukaldean bezain ohiz-kanpokoa dela.

        Nola daiteke, nitaz maitemindurik dagoela, kezkaturik ez egotea ni hain gutxi ezagutzen nauelako? Ezagun du ez darabilela horrelako pentsamendurik gogoan, eta irudi du ni lasaitzea aurrena, nitaz jabetzea hurrena, hori besterik ez zaiola axola. Bada, bizkor oso ikasi badu —Hamonden aholkuari jarraiki, egingo nuke!— bere nahia ezkutatzen, mintzatzen zaidanean bere begirada eta bere ahotsa berazten, alegia egiten badu, maltzur basapiztia bat bezala, ahantzi egiten zaiola gutiziatzen nauela, antsiarik ere ez du erakusten ni ezagutuz joateko, galderak egiteko, nolakoa naizen asmatzeko, eta adiago ikusten dut argiak nire buruko ileetan egiten dituen jokoei nire hitzei baino...

        Zein harrigarria den hau!... Hortxe dago ningandik hurbil, eserita, eguzki-errainu bera labaintzen da haren eta nire masailan beheiti, eta gizon honen sudur-hegalak gorrimindurik ematen badu, nireak koral biziz margotua behar du... Ez dago hor, hemendik mila lekoatara dago! Etengabe izaten dut jaiki eta hari esateko gogoa: «Zergatik zaude zu hemen? Joan zaitez hemendik!» Eta ez dut ezertxo ere egiten.

        Pentsatzen al du? Irakurtzen al du? Lanik egiten al du?... Nik uste denarekin interesatu eta kolperik ematen ez dutenen sail ugari eta arrunt samarrean sartu beharrekoa dela. Buru-argitasunik bat ere ez, nolabaiteko lastertasuna ulertzen, ahots eder sendo batek nabarmentzen duen hiztegi bat zabal askoa, hainbeste gizonengan hauteman daitekeen irriberatasun hori, umeen modura alaitzeko erreztasun hori, horra nire maitemindua.

        Deusen gezurrik ez esateko, aipa dezagun harengan gustukoena dudana: begirada bat batzuetan urrun dabilena, miatzailea, begiaren barreneko irribarre-suerte hori, gizonezko sentibera oldarkor eta herabetien baitan ikusten dena.

        Bidaiatu egin du, baina jende guztiaren antzera: ez oso urruti, ez sarri. Jende guztiak irakurtzen duena irakurria omen du, «jendea ere nahikoa ezagutzen du» eta ezin dezake, bere anaia zaharrenaz landara, hiru adiskide min aipatu; nik arruntasun hori guztia barkatzen diot apaletik ezer ez duen lautasun baten fabore, eta bere buruaz esateko tutik ere aurkitzen ez duelako.

        Haren begiradak nekez egiten du topo nirearekin, ezkutatu egiten baitut. Ezin dut ahantzi haren presentziaren eta haren pazientziaren zioa. Eta hargatik, zer aldea hor, diban horretan, esertzen den gizonaren eta irrits basak akuilaturik nire aldagelako atea bortxatu zuen piztia beldurgarriaren artean! Ezerk ez du nirean salatzen gure lehenengo topaketaz oroitzen naizenik, Zozo-Handiarekin ia hitzik egiten ez dudala izan ezik. Edozer esaten saiatzen dela ere, labur erantzuten diot, edo eta Hamondi zuzentzen, bestela, nire maiteminduari zuzendutako erantzuna... Zeharka solas egiteko moda horrek astirotasun bat, gezurrezko alaitasun bat, ezin adierazizkoak ematen dizkie gure elkarrizketei...

        Pantomima berria entseiatzen jarraitzen dut, Braguerekin. Noiz Folies-Bergère-k aterbetzen gaitu goizez, edo eta Empyrée-Clichyk uzten digu bere platoa ordubeteko: alderrai ibiltzen segitzen dugu Gambrinus garagardotegitik, Baret txangoen deiadarretara ohituta dagoenetik, Cernuschi dantza-aretora.

        — Hau ondo zoan... esaten du Braguek, zeken konplimenduetan nola bere buruarentzat hala besterentzat.

        Troglodita zaharrak gurekin entseiatzen du: hamazortzi urteko mutiko gazte bat da, goseak hila eta Braguek inarrosi, zorarazi, irainez lepo jartzen duena, ni urrikaltzeraino:

        — Gogorregi hartzen duzu, Brague! Negar egingo du!

        — Egitea zaukan, bada! Ikusiko dun zer ostikoa emango diodan ipurdiaren erdian! Negarra ez dun bada lana!

        Arrazoia du, apika... Troglodita zaharrak bere malkoak irentsi, bizkar «prehistoriko» bat hanpatzen saiatu eta buru-belarri lotzen da puntuko jertse zuriz jantzita sino-minoak egiten dabilen Hamadriada bat zaintzera..

        Lehengo asteko goiz batean, Braguek nigana etortzeko lanak hartu zituen, bera handi-handirik, biharamuneko entseiua egingo ez zela gaztigatzera. Bazkaria bukatzen aurkitu gintuen, Hamond, Dufferein-Chautel eta hiruok.

        Brague minutu batzuetan eduki behar izan dut etxean, kafea eskaini, neure gonbidatuak aurkeztu... Eta han ikusten nuen nik Bragueren begi txiki beltz eta distiratsuak isil-gordeka nire maiteminduagan geratzen, poztasun jakinzale batekin, ergelki aztoratu ninduen halako ziurtasun-suerte batekin...

        Atzera atera eraman nuenean, lankideak ez zidan inolako galderarik egin, ez zuen inolako iruzkin lagunartekorik egin nahi izan, eta nire aztoramena berretu egin zen. Atzeraka egin nuen esplikaziotan hasita barregarri geratu aitzin: «Badakizu, lagun bat da... Hamonden adiskide bat bazkaltzera etorritakoa...»

        Fossettek iltze doratuekiko larru gorrizko lepoko bat darama orain, kirolzale tankera negargarrikoa bera. Ez nintzen esatera ausartu itsusia iruditzen zitzaidanik... Gorteiatu egiten du —eme txiki lausengari madarikatua!— giza eta tabako urrina darion ondo jantzitako jauna, zeinak zaflako iaioak emanez laztantzen baitu bizkarrean...

        Blandinek zazpi ahalak egiten ditu: kristalak garbitu, inork eskatu gabe tearen azpila ekarri nire maitemindua han dagoenean...

        Den-denek, Hamond nire adiskide zaharraren exenpluari jarraiki, ematen dute azpilanean dabiltzala nire aurka Maxime Dufferein-Chautelen alde... Damurik! Hain lan gutxi ematen dit hunkiezin irauteak!...

        Hunkiezin, eta soraio baino okerrago: atzeragarri. Ezen, eskua neure maiteminduari ematen diodanean, haren esku luze, bero eta lehorra ukitzeak ustegabean harrapatu eta higuindu egiten nau. Laztura urduri txiki bat nabaritzen dut beti haren jakaren ehuna azaletik ukitzen dudanean, eta oharkabez ere apartatzen naiz, hizketan ari denean, haren hats hargatik sanotik... Ez nioke inolaz ere gorbata lotuko eta askoz ere nahiago nuke Hamonden edalontzitik edan harenetik baino... Zergatik?

        Bada... mutil hori gizon bat delako. Nire gogoz beste, gizon bat dela oroitzen naiz. Hamond ez da gizon bat, adiskide bat baizik. Eta Brague lankide bat, baita Bouty ere. Elastiko nakaratu baten pean beren anatomiaren xehetasunik kilikagarrienak agerrarazten dituzten akrobata segail eta gihartsuak ere... akrobatak besterik ez dira!

        Inoiz gogoratu al zait Braguek, L'Emprisen saihets-hezurrak puskatzeraino estutzen nauenak, eta ahoa musu sutsu baten pean lehertzen ari zaidala ematen duenak, sexu bat bazuela?... Ez. Hala eta guztiz, nire maiteminduaren begiradarik leunenak ere, bostekorik gizabidezkoenak ere, zertarako etorria den oroitarazten didate, bai eta zer itxaroten duen ere... Zein denbora-pasa polita emakume lakrikun batentzat! Zein txatxankeria ona, kitzikagarria eta guztizkoa!

        Pena da ordea nik txatxankerietan ez jakitea. Gaitasun falta, aztura falta, erraztasun falta eta, batez ere, ene!, batez ere!, nire senarraren oroitzapena!

        Istant batez gogoratzen baldin badut Adolphe Taillandy bere eginkizunetan diharduelarik, esan nahi dut lanean, ezagun duen ehiztari-egarriarekin, ehiztari-egoskortasunarekin, emakume bat edo neska gazte bat limurtzen, hantxe nago ni atzera ere hoztua, uzkurtua, urduritua, «amodioaren gauzen» aurkakoa oso. Ondoegi ikusten dut berriro haren harrapatzaile-aurpegia, begi estalia, aho hobengabe eta maltzurra, eta lurrin baten pasaeran sudur-hegalak inarrosteko fazakeria hori... Utikan! Itzul-inguru hori guztia, amodioaren inguruko azpijan hori guztia —amodio ere ezin dei daitekeen xede baten ingurukoa, alegia—, neuk ere bultza, imita ote nitzake? Dufferein-Chautel errukarria! Batzuetan iruditzen zait zeu zarela hemen engainatzen duguna, eta esan egin beharko nizuke... zer beharko nizuke esan? Neskazahar bihurtuta nagoela, tentaziorik gabea, eta, neure modura, music-halleko aldagela bateko lau hormen artean giltzapeturik nagoena?

        Ez, ez dizut esango, guk, Berlitz School-eko hamargarren ikasgaian bezala, hasi-masizko esaldiak baizik ez baitakigu elkarrekin trukatzen, zeinetan ogia, gatza, leihoa, tenperatura, teatroa, familia, hitzek toki handia bereganatzen duten...

        Gizon bat zara, hainbat okerrago zuretzat! Nire etxean denak oroitzen bide dira horretaz, ez nire antzera, zuri zorionak emateko baizik, Blandinengandik hasita, zeinak sekula aspertzen ez den poztasunarekin so egiten dizun, Fossettenganaino, zeinaren txakur-irribarre nasaiak ere berdin esaten duen: «Azkenean! Horra etxean gizon bat — horra GIZONA!»

        Ez dakit zuri mintzatzen, Dufferein-Chautel errukarria! Zalantzan nago zer hizkera erabili: neure hizkera, zakar samarra, esaldiak bukatzea beti aintzat hartzen ez duena, baina termino tekniko baten zehaztasuna maite duena —mari-maixu ohiarena— eta music-hallean ikasten den hizkuntza zabar eta bizia, traketsa, argia, honelakoez apaindutakoa: «Zer diok hik», «Hago isilik!»... «Eman egingo diat»... «Hoa popatik hartzera!»...

        Zalantza egitearen eginez, isiltasuna aukeratzen dut...

        — Hamond maitea, zein pozik nagoen zurekin jateagatik! Entseiurik ez egun, eguzkia, eta zeu, primeran!

        Nire adiskide zaharrak, hezueriaren sastadak pairatzen dituenak, irribarre egiten dit, balakaturik. Izugarri argal dago orain, zaharturik, mehats, handi-handia, sudurra haragirik gabe eta makodun, Aurpegi Tristeko zalduna bezal-bezalakoa...

        — Nago, hala ere, aste honetan lehen ere izan ote dugun elkarrekin jateko plazerra? Hauxe da gehiegizko samurtasuna nire hezur zaharrentzat, Renée!

        — Ezin hobeto, gainezka nabil! Gaur, eguraldi ederra dugu, alai nago, eta... bakarrik gaude!

        — Eta zer esan nahi du horrek?

        — Zozo-Handia ez dagoela hemen, asmatu egin duzu!

        Hamondek bere aurpegi luze malenkoniatsua mugitzen du:

        — Dudarik ez dago, hori gorrotoa da!

        — Inolaz ere ez, Hamond, inolaz ere ez! Zera da hori... ezertxo ere ez da hori!... Eta, aizu, badira egun batzuk neure barrua zurekin hustea gogoan darabilkidala: ezin dut, hain zuzen ere, sentimendu-arrastorik txikiena ere aurkitu neure baitan Dufferein-Chautelen aldera... mesfidantza izan ezik, beharbada.

        — Bada hori zerbait.

        — Iritzirik ere ez daukat hari buruz.

        — Atsegin handia izango da niretzat zuri neurea eskaintzea. Gizon prestu horrek ez dauka historiarik.

        — Ez da nahikoa!

        — Ez dela nahikoa? Hori probokazioa da! Zuk ez duzu berea kontatzera animatzen.

        — Horixe besterik ez genuke falta! Ikus ezazu, bere esku handia bihotz handiaren gainean duela: «Ni ez naiz besteak bezalako gizona...» Hori esango lidake, ezta? Gizonezkoek emakumezkoek esaten duten gauza bera esaten dute beti, momentu horretan.

        Hamondek begirada ironiko batez betetzen nau:

        — Gustu-gustukoa zaitut, Renée, falta duzun —zorionez falta izan ere— esperientzia batez hornitzen zarenean. «Gizonezkoek hau egiten dute... gizonezkoek hura esaten dute...» Non hartu duzu halako ziurtasunik? Gizonezkoak! Gizonezkoak! Asko ezagutu al dituzu?

        — Bakarra. Baina a zer!...

        — Horixe, bada. Ez al diozu Maximeri aurpegiratzen Taillandy gogoraraztea?

        — Jainkoarren Ez. Ez dit ezertxo ere gogorarazten. Ezertxo ere ez, esaten dizut! Ez da buru-argia...

        — Maiteminduak ergel samarrak izan ohi dira beti. Ni bezalaxe, Jeanne maite nuenean...

        — Baita neu ere, beraz, Adolphe maite nuenean! Baina hori, jakinaren gaineko ergelkeria zen, boluptuosoa ia. Gogoan al dauzkazu Adolphe eta biok kanpoan afaltzen genueneko gauak, nik neure behartsu-eitea jartzen nuenean, «doterik gabe esposatutako neskatilaren eitea», Margotek esaten zuen bezala? Nire senarrak hitz eta pitz iharduten zuen, irribarre egiten, ebazten, denen artean gailentzen... Jendeak hura baino ez zuen ikusten. Lipar batez begiratzen baldin bazidaten, errukizko begirada izaten zen, nik uste. Hain ondo konpreniarazten zidaten ezen, hura gabe, ni ez nintzela existitzen!

        — Ene! Hala ere... gauzak apur bat handitzen ari zara...

        — Bat ere ez, Hamond! Ez ezazu ezetz esan! «Neure indar guzti-guztiekin ahalegintzen nintzen ahalik eta gehien ezkutatzen. Hain ergelki maite nuen!

        — Eta nik, eta nik!, esaten du Hamondek, berotzen zihoala. Oroitzen zara, Jeanne nire panpina txikiak nire taulei buruzko iritzia ematen zuenean? «Henri arduratsu eta antigoaleko jaioa da», aitortzen zuen. Eta ez nuen txintik esaten!

        Barre egiten dugu, pozik gaude, oroitzapen umiliagarri eta garratzei eragiten gazteturik... Zer dela eta behar du zapuztu nire adiskide zaharrak gure tradizio guztiekin horren bat datorren larunbat hau Dufferein-Chautelen izena gogora ekarrita?

        Haserre-aurpegia jartzen dut.

        — Berriz ere? Emaidazu bake piska bat jaun horrekin, Hamond! Zer dakit nik hari buruz? Txukuna dela, behar bezala hezitakoa, bull-txakurrak maite eta zigarroak erretzen dituela. Horretaz gainera, nitaz maitemindurik dagoela, hori ez da —izan gaitezen apal— aparteko ezeren seinale.

        — Ahal den guztia egiten duzu, ordea, bera sekula ez ezagutzeko!

        — Nire eskubidea da.

        Hamond urduritzen hasi eta klask egiten du mingainarekin, gaitzeskor:

        — Zure eskubidea da, zure eskubidea da... Ume batek bezala eztabaidatzen duzu, nire adiskide maitea, benetan esaten dizut!...

        Berearen azpian harrapatua zuen neure eskua libratzen dut eta arineketan hitz egiten hasten naiz, neure gogoaren aurka:

        — Zer esaten didazu benetan? Jenero ziur eta erraza dela? Zer nahi duzu, azken batean? Jaun horrekin oheratu nadila?

        — Renée!

        — Esan egin beharra dago, aizu! Denek bezalaxe egin dezadan nahi al duzu? Erabakia hartu dezadala? Gizon hori edo beste bat, ororen buru!... Zer nahi duzu, nire bake berreskuratua urratu, nire bizitza bideratu nik neuk neure mantenua ziurtatzearena, latza, indargarria, naturala bera, ez den beste ardura baterantz? Edo eta amorante bat, higieneagatik, garbigarri bat bezala, aholkatzen al didazu? Zertarako? Ondo portatzen naiz, eta, Jainkoari esker!, ez dut inor maite, ez dut inor maite, ez dut berriz inor ere maiteko, inor ere ez, inor ere ez!

        Hain ozenki oihukatu dut hori non bat-batean isiltzen bainaiz, nahastuta. Hamondek, ni bezain asaldaturik ez egonik, neure onera itzultzeko astia ematen dit, odola masailetara igo, emeki-emeki berriro bihotzerantz jaisten zaidan bitartean...

        — Ez duzu berriz inor ere maiteko? Jainkoagatik! Baliteke egia izatea. Eta ezer baino tristeagoa litzateke hori... Zuk, gaztea eta indartsua eta samurra eta... zaren horrek... Bai, ezer baino tristeagoa litzateke hori...

        Suminduta, negar egitear, horrela hitz egitera ausartzen zaidan adiskideari begiratzen diot:

        Oi! Hamond... zeu al zara, zeu al zara hori esaten didazuna? Gertatu zaizuna... gertatu zaiguna gertatu eta gero, uste onik izango al zenuke amodioarengan?

        Hamondek bere begirada alboratzen du, bere aurpegi zaharrean ageri zaizkion begi hain gazte horiek leiho argian finkatu eta hala-hola erantzuten du:

        — Bai... Oso pozik nago nagoen bezala, egia da. Baina, handik neure buruaz ziur egotera, handik hau aldarrikatzera: «Ez dut berriz inor ere maiteko!» Ez, ala fedea! Ez nintzateke ausartuko...

        Hamonden erantzun estrainio horrek gure eztabaida agortu du, ez baitut gogokoa amodioaz hitz egitea... Gordinkeriarik lotsagabeenak ere ez nau izutzen, baina ez dut gogokoa amodioaz hitz egitea... Haur maite-bihotzekoren bat galdu izan banu, uste dut ezin nezakeela gehiago haren izena esan.

        — Hator gaur gauean «chez Olympe»-ra afaltzera, esan dit Braguek entseiuan. Gero, errebistako laguntxoei diosala egitera joango gaitun, Emp'-Clich'era.

        Ez dut oker egoteko beldurrik: hori ez da afaltzeko gonbita; bi lankide gara gu, eta artisten arteko lagunkidetasunaren protokoloak —bat bada!— anbiguitate guztiak baztertzen ditu.

        Braguerekin biltzen naiz bada, gaur gauean, omen txarreko Olymp's barrean? Omen txarrekoa? Bost axola zait hori niri! Neure izen ona zaintzetik jareginik, gogoanbeharrik gabe igarotzen dut, baita atsegin barik ere, Montmartreko restaurant txiki horretako atalasea, zeina zazpietatik hamarretara isil eta gauaren gainerakoan ikara bizi-bizian egoten baita oihu, baxera eta gitarren arramantz nahiko artifizial bat dela eta. Inoiz edo behin etortzen nintzen afaltzera hona, azkar, bakarrik zein Braguerekin, aurreko hilabeteetan, Empyrée-Clichyra joan aurretik.

        Probintziako neskame batek, deien artean lasai eta astiro dabilenak, zerbitzatzen zigun gaur gauean salé aux choux txikia, janari sendoa, betegarria, astuna auzoko prostituta txikien urdail ahulduentzat hortxe ari baitira jaten gugandik hurbil, bakarka, behar bezain ondo elikaturik ez dauden abere eta emakumeek plater betearen aitzinean hartzen duten itxura muzin horrekin. Ai! Toki honek beti bezain triste jarraitzen du!

        Braguek, trufari, gupiturik sakonean, bi emakume sartu berri, gazte, argal, kizkurren gainean balantzaka dabilzkien sonbreru ergelak dituztenak, larrutzen ditu. Bata txunditzeko modukoa da, burua halako lotsagabetasun amorratuarekin gora ibilki duena; haren argaltasun mutiriak txairotasun handikoa dirudi, liberty zurigorrizko soineko luze-estu eta «piltzarketari»arenean erosiaren azpian. Otsaileko gau izoztu honetan, aldean dauka, estaltzeko, beroki bat, halako soingaineko arin bat, libertyzkoa hau ere, urdina eta zilarrez bordatua, zarpaildua... Izozturik dago, hotzak akabatzen, eta haren begi gris suminduek edozein urrikalmen uxatzen dute; irainka, aztaparka hasteko gertu dago, bihotza mindu eta, hauxe esango duen lehenengo gizasemeari: «Neskatxa gaixoa!»

        Ez da oso bakana, Montmartreko herrialde honetan izan ere, beren landerreria distiragarriaz eder, miseriaz eta urguiluz lehertzen diren neska horien espeziea. Topatzen ditut, han-hemenka, beren pilda arinak mahairik mahai herrestan eramanez Butte-ko tabernetan, alai, mozkor, amorraturik, ase-ezin, sekula ez goxo, sekula ez samur, mutur-beltzez lanbidean, eta «lanean ariz» hala ere. Gizonek «mari-purtxil zorionekoak» deitzen diete mesprezu atseginezko irri batekin, zeren amor ematen ez duen arrazakoak baitira, alegia ez gosea, ez hotza, ez amodioa aitortu ez eta «Ez naiz eri» esanez hiltzen direnen arrazakoak, ukaldien pean odolusten den, baina ukaldi horiek bihurtu egiten dituen arrazakoak, ala fedea...

        Bai, ezagutzen ditut piska bat, neska horiek, eta berak darabiltzat gogoan chez Olympe-n sartu berria den nexkato izoztu eta harroari begiratzen diodala.

        Barruan erdi-isiltasun antsiatsu bat da nagusi. Bi gizon gazte azal-apainduk eztenkada zorrotzak bidaltzen dizkiote elkarri, aretoko mutur batetik bestera, aparteko gogorik gabe. Kaleetako neska hanka-motz batek, menturazko sorgin-afariaren zain, ur mentadun batez afaltzen ari denak, ihardespena igortzen die nagiki. Bulldog-eme bat, zapart egiteraino beteta, arnas-estuka ari da tapiz higatuaren gainean, sabela pilota bat iduri titi konkorrez josita...

        Brague eta biok hizketan ari gara, gasaren berotasunak makalduta. Mahaian horrela eserita, nekaturik, soraio eta jakinminez, jateko arrotzen aurrean, ikusi gaituzten hiri guztietako erdipurdiko restaurant guztietan pentsatzen dut. Braguek altzairuzko urdail batekin buru ematen die geltokietako jantokietako ardo txarrei; ni, ordea, «veau bourgeoise»-ak edo «gigot bonne femme»-ak irentsezin gertatzen baldin bazaizkit, gazta eta arraultzopilarekin betetzen dut zuloa...

        — Aizu, Brague! Horko gizon hori, bizkarra ematen diguna, ez al da bada Stéphane-Dantzaria?

        — Zein?... Bai, bera dun...uso batekin.

        Eta nolako «usoa» gainera, ni, egia esan, harri eta lur geratzen naiz-eta berrogeita hamarka urteko emakume beltzaran ezpain belztu horren aurrean... Eta, gure begirada usainduko balu bezala, Stéphane-Dantzaria erdizka itzultzen da guri elkar aditzezko begi-ukaldi horietako bat jaurtitzeko zeinek, teatroan, «Ixo! Misterioa!» adierazteko balio izaten baitute areto osoak ikusteko nahikoa modu diskretuan.

        — Gizajoa! Irabazi egiten din, bai, bere dirua!, xuxurlatzen dit Braguek... Kafea, andereño, hots egiten du, hanka egingo dugu-eta bestela!

        Kafeak, alegia halako tinta beltz oliba-koloreak, halako tindu atxekikor bat uzten du kikaren paretetan. Alabaina, aspaldi honetan kafe onik ez edatean, tisana bero, mingots, erregaliz eta kinina usaina darien horietara zaletzen hasita nago... Haragi barik bizi gaitezke, geure lanbidean, kaferik gabe ez ordea...

        Geure kafea laster zerbitzatu diguten arren, Stéphane-Dantzariak guk baino lehen «egin du hanka» —Emp'-Clich'eko errebistan patinatu egiten du— bere neskalagun helduaren atzean. Lotsarik gabe, haren atzean, berrehun kiloko pisua «erauzten» duen atletaren keinua zirrimarratzen du, guretzat, eta gu horretaz barre egiteko bezain doilorrak gara... Gero, toki hits hori uzten dugu, «plazerrekoa» omen dena, zeinean dena erdi-lo baitago ordu honetan bonbila zurigorrien azpian: txakur-eme betea, kaleetako neska leher eginak, neskame baserritarra eta bibote lustreatuko gerentea...

        Kanpoan, kanpoko boulevardak, Blanche plazak, non haize izoztu bat baitabil zirimolaka, atzera biziberritzen gaituzte, eta ni, bozkarioz, atzera ere sentitzen naiz ihardun beharraren sukarrak, lan egiteko premiak, hartua... premia misteriotsu eta zehazkabea nola dantzatzen hala idazten, korrika egiten, komedia jokatzen zein gurdi batetik tira egiten... aseko nukeena.

        Nahi berberak hartuta bezala, Braguek esaten dit bat-batean:

        — Aizan, Salomon agentearen idazkitxo bat daukat... Aipatu ninan itzulia antolatzen hasita zagon. Han ibiliko gaitun egun bat hemen, bi egun han, aste bat Marseillan, beste bat Bordelen... Ba al daukan oraindik joaterik?

        — Nik? Berehalaxe! Zergatik ez?

        Saihetsetik begirada bizi bat jaurtitzen dit.

        — Ez zakinat... Ezergatik ez... Batzuetan... Bazakinat nik zer den bizitza...

        A! Ulertu egin dut! Nire lankidea Dufferein-Chautelez gogoratzen da eta uste du, hortaz,... Nire barre bat-batekoak, etsiarazi egin beharrean, gehiago nahasten du, baina, gau honetan, hain naiz sentitzen zirikatzaile eta pozik, arin, bideari lotua kasik jadanik... Oi! Bai, irtetea, berriz partitzea, ahaztea nor naizen eta atzo ostatu eman zidan hiriaren izena, ezertan ez pentsatzea ia, hauxe baizik ez islatzea eta gordetzea: trenaren alboan jira-bira dabilen eta aldatzen doan paisaia ederra, zeru urdinak errainu berdea ateratzen duen urmael beruna, enaraz inguratutako kanpai-dorrean sartutako orratza...

        Egun batean, gogora heldu zait... Rennes-etik maiatzeko goiz batez irtetean... Trena, oso astiro eta konpontzen ari ziren trenbide batetik, aurrera zihoan halako oihan txiki batzuen artean: elorri zuriak, sagarrondo zurigorri itzal urdin-dunak, sarats gazte jadezko hostokoak... Zutik, basoaren ertzean, haur batek igarotzen begiratzen zigun; hamabi urteko neskatxa bat zen eta nirekin zeukan antzak zirrara egin zidan. Begitartea larri, beltzuri, masaila biribil belztuekiko —nireak izan ziren bezalakoak—, ilea eguzkiak zurituxe, aldaska hostatsu bat zeukan bere esku ilundu eta urratuetan —nireak izan ziren bezalakoak. Eta izu-itxura hori, adinik gabeko begi horiek, kasik sexurik ere ez zutenak, dena benaz hartzen zutela ziruditenak, —nireak, benetan nireak!... Bai, zutik sasiaren hegian, neure haurtzaro basatiak so egiten zidan igarotzen, eguzki altxa berriak liluraturik...

        — Nahi dunanean, badakin!

        Lankidearen gonbit idorrak su malbek, haien dirdariak —Braguek dioenez— «begien atzealdea zauritzen baitu», argituriko Emp'-Clich'en aurrean iratzartzen nau eta sotora jaisten gara non bertako usain ezagunak, igeltsu, amoniako, Simon-krema eta arroz-hautsarenak, higuin ia atsegin batez jazartzen baitit... Errebistako lagunak ikustera gatoz, ez errebista bera!

        Neure aldagelara biltzen naiz berriro, orain Bouty bizi baita han, eta Braguerena Jadinek betetzen du bere presentzia lilurragarriaz, zeinak hiru paper egiten baititu Emp'-Clich'-Revuen-n.

        — Mugi zaitezte, oihukatzen digu. Paris la nuit nire kanturako iritsiak zarete justu-justu.

        Ai, Jadin karriketako emagaldu jantzi didate!... Gona beltza, atorra beltz bularralde oparokoa, amaraun-ehunezko galtzerdiak, zinta gorri bat lepoan, eta, buruan, kasko itxurako ohiko ileordea, non kamelia bat odoletan ageri baita! Egia esa, ezertxo ere ez da geratzen nexka bizkar-oker horren xarma arrunt eta zorarazletik...

        Espero izatekoa zen hori: azkar eta segurtasunez bihurtzen ari dira hemen neure apatxe muturkor eta freskoa kafe-kontzertuko emakumetxo! «Zer moduz?... Zer berri?... Ondo al dabiltza?» eta gisakoen artean, bere aldagelan harat-honat nola dabilen begiratzen diot, atsekabeturik Jadin lilitxo bat bezala ibiltzen hasia dela egiaztatzeaz, denak bezala, sabela sartuta eta paparra aterata, mintzatzean bere ahotsa anpurustu egiten duela eta ez duela oraindaino «K....!» esan iritsi garenetik...

        Bouty, harekin ezinbesteko «chaloupée»-a dantzatzera irtengo dena, arrai ageri da isilik sedazko kasketaren pean. Gutxigatik ez digu oihu egin: «Ei!» neskatxa erakutsiz, bere jabetzako gauza balitz bezala... Menpera bildu ote du azkenean bere lankidea? Ahaleginetan ari da, behinik behin, igartzen dut, Jadin banalizatzen, eta horra hor biak ere, orain, «berealdiko numero» bat, hagitz ondo ordaindua, Londresko Crystal-Palace-n egitea hizpide darabiltela!...

        Zein azkar aldatzen den dena!... Emakumeak batez ere... Honek, hilabete batzuen buruan, bere minkortasun guztia galduko du ia, bere sortzezko eta ohargabeko patetikotasuna. Atezaintsen, dendari txiki gutiziatsuen atabismo azpikari bat azaleratuko al da hamazortzi urteko Jadin zoro honengan, bere buruaren eta bere txanpon urrien hain emanzale denarengan? Zergatik, haren aurrean, Bell's-tarrak datozkit burura, izen ingeleseko akrobata alemanak, Brague eta biok Bruselan ezagutu genituenak? Indarrez eta graziaz paregabekoak larruazal horaila zurbiltzen zieten elastiko gerezi-koloreen azpian, altzaririk gabeko bi gelatan bizi ziren, bostak bizi ere, eta hantxe maneiatzen zuten jatekoa, burdinurtuzko labe txiki batean. Halatan, egun osoan izaten ziren han —enpresarioak kontatu zigun— hitz misteriotsuak, finantza-egunkarien gaineko hausnarketak, aharraldi basak urrezko mehategiak, Sosnowice eta Egiptoko Crédit Foncierra zela kausa! Dirua, dirua, dirua...

        Jadinek bere berriketa arruntarekin animatzen du gure bisita, horren premia badu-eta. Boutyk, hain argal ez dagoenak, bere osasunaren berri eman eta datorren negurako «gauzak hobeto joango direla» jakinarazi ondoren, hantxe geratu gara isilik, estuasunean, halabeharrezko adiskide halabeharrak banantzen dituenak izaki... Arasa gaineko azal-apainak eta lapitzak eskuztatzen ditut, sumindura antsiatsu horrekin, makilajearen hatz-min horrekin, platora irten diren guztiek ezagutzen dutenarekin... Txilintxak txiruliru egiten du, zorionean, eta Jadin izutu egiten da:

        Agudo! Igo zaitezte! Suhiltzaileak bere eszena-aurrea emango dizue eta ikusiko duzue ea gogoratzeko moduko saioa egiten dudan neure Paris la Nuit kantarekin!

        Suhiltzaile logaletuak, izan ere, bere lastozko aulkitxoa eta bere larga-bista uzten dizkit. Eserita, sudurra argi bero eta gorriskako lauki bat inguratzen duen sarean eta inork ikusi ezin nauela, orkestrako bi lerro-erdi eta plateako hiru palko estaligabe ikus ditzaket eta ikuspegi horretaz gozatu, baita eszena-aurre baten ikuspegiaz ere... eszena-aurre bat non nabari baita dama bat sonbreru bat ikaragarrizkoa, perlak, eraztunak, urre-xaflak, jantzita dauzkana, eta bi gizon, hots, Dufferein-Chautel seme-zaharrena eta Dufferein-Chautel seme-gazteena, biak ere beltz eta zuri, ondo lustreaturik, ondo dotoretuta. Argiek dorpeki jotzen dituzte eta aparteko garrantzia hartzen dute leihatilak enmarkatzen dituelarik.

        Emakumea ez da emakumea, dama baizik: Andere Dufferein-Chautel zaharra, ezbairik gabe. Nire maiteminduak, berriz, desfilearekin asko dibertitzen ari dela ematen du: emakume zatar-biltzaileak, zer-suma dabiltzan gurdizaintsak, haien ondotik heldu eta, couplet bat eta dantza-pauso txiki axolagabe bat egindakoan, alde egiten dutenak.

        Azkenean, horra Jadin berak bere burua iragartzen duela:

        — Eta orain zuekin Parisko gaueko erregina: Lilitxo.

        Han ikusten dut neure maitemindua programa gainerantz aski biziro makurtzen, gero sudurra altxatzen eta nire lankidetxoa xehe-xeheki aztertzen, kasko gisako mototsetik hasi eta amaraunezko galtzerdi hozkatuetaraino...

        Halako iraultze bitxi baten ondorioz, Maxime da orain, niretzat, ikuskizun bilakatzen dena, ezen Jadin txikiaren aurpegi-orrazea bakarrik ikusten dut, eszenarioko argi itsugarriek zapal-itxura ematen diotena, argiz ilaundurik bailegoen, sudur-hegala beltz, ezpaina uzkurtua hortz-mihi distiratsu baten gainean.

        Bere lepo zurrutarri gisara luzatu, trapu gorri batez lotuarekin, ume fresko honek, behingotik, Rops-en ez-dakit-zein eltxar lizunaren antza hartzen du.

        Bere couplet txikia bukaturik, bi aldiz agurtzera itzultzen denean, orpoak bildurik, hatzak ezpainetan, nire maiteminduak bere esku handi beltzaranekin txalotzen du, hain indar handiz non Jadin txikiak, ezkutatu baino lehen, musu txiki berezi bat botatzen dion, okots-ukaldi bat aurrerantz emanez...

        — Zer! Lo hago ala? Birritan esan dinat ja ez dagoela hemen gelditzerik: Heliopolisko taula jarri behar dute!

        — Bai, bai... banoa...

        Izan ere, lokartzen ari nintzela iruditzen zait, edo eta bestela pentsamendurik gabeko minutu horietako batetik irteten ari naiz, zeinak burutazio latz bat abian jarri aitzin etortzen diren, zeinak etsipen moral txiki baten hasiera izaten baitira...

        — Ea! Erabakia hartu dun, bai ala ez? Ados hago, ala ez hago ados?

        Hor daude biak, Brague eta Salomon, ahots eta begiradarekin ni hertsatu nahian. Honek barre egiten du niri konfiantza emateko, hark marmarka dihardu. Esku astun bat, Salomonena, bizkar gainean pausatzen zait.

        — Kontratu bezala kontratua dela uste dinat!

        Eskuetan daukat, kontratu daktilografiatu hori, eta hamaikagarren aldiz berrirakurtzen dut, beldurrak ez ote dudan aurkituko, haren hamabost lerro laburren artean, ezkutupeko segada, klausula susmagarria... denbora irabazteagatik irakurtzen dut batik-bat. Eta gero leihora begiratzen dut, tul almidonatuzko errezeletara eta, haien atzean, baila triste eta garbira...

        Gogoetan ari naizen itxura daukat, baina ez nabil gogoetan. Zalantzan egotea ez da gogoetan aritzea... Gogoa beste nonbait dudala, inbentariatu egiten dut ingeles-tankerako bulego hau hainbestetan ikusita daukadana, atzerriko argazkiez apaindutakoa: dama eskotatuak, bularraldea agerian, oso orraztuak, irribarre vienatarra dutenak; frakaz jantzitako gizonak, zeinez ezin asma baitaiteke zer diren: kantari ala akrobatak, mimo ala zaldizkoak...

        Itzuliko berrogei egun, ehun eta berrogeita hamar libera eguneko, horrek egiten du... sei mila libera. Dirutza polita. Baina...

        — Baina, esaten diot azkenean Salomoni, bat ere gogorik ez daukat zuri seiehun ezkur emateko! Ehuneko hamar azkenean lapurreta garbia da!

        Hitza eta hartaz baliatzeko artea aurkitu ditut berriro, baita hiztegi egokia ere. Salomon bere ilearen koloreko bihurtzen da, zurigorri bizi: haren begi ilaunak berak ere gorritzen dira, baina haren ahotzar irriberatik erregu ia maiteminezkoen olde bat jausten da tarrapataka:

        — Laztana! Pollit hori! Ez hasi txorakeriarik esaten!... Hilabete, hilabete badin hire ibilbidea prestatzen ari naizela! Galdegion Bragueri! Hilabete badun leherrenak eta bi egiten nabilela hiri lehen-mailako, aurren-aurreneko mailako establezimentuak aurkitzeagatik!... Iragarkiak ere zerarenak bezalakoak ... Madame Otérorenak bezalakoak izango ditun, horra!... Eta horrela eskertzen didan? Ez al daukan bada bihotzik? Ehuneko hamar? Hamabi ere eman beharko hizkidake, aditzen dun?

        — Aditzen dut. Baina bat ere gogorik ez daukat zuri seiehun libera emateko. Ez dituzu balio.

        Salomonen begi gorri txikiak are txikiagotzen dira. Haren esku pisuak, nire bizkar gainean, fereka egiten du, ni zapaltzeko gogoarekin:

        — A! Ale gaizto hori! Ikusten duk, Brague? Eta hala ere neuk egin nioan neskato honi lehenengo kontratua!

        — Bai, baina neskato hau adinez heldua da, xaharra, eta bere jantzitegia berritu beharrean dago! L'Emprisen neukan jantzia zarpaildurik dago, ez badakizu ere. Zaharra ematen duen jantzi berri bat hogeita hamar urre dituzu, gehi oinetakoak, gehi dantzako beloa, eta gainerako guztia! Aparte pagatuko al dizkidazu, agure txatxu horrek?

        — Brague, ikusten al duk? Esaten din berriz Salomonek... Lotsaturik utzi naik hire aurrean! Zer pentsatu behar duk berari buruz?

        — Pentsatzen diat, esaten du Braguek lasai, ondo egingo lukeela itzulia onartuta, eta gaizki hiri seiehun libera emanda.

        — Ondo da. Itzul iezazkidazue paperak.

        Esku lodiak laxatu egiten nau. Salomon, betosko eta zurbil, bere langela ingeles-tankerakora itzultzen da, guri begiratu ere egin gabe.

        — Aizu, Salomon, amarrurik ez gure artean! Ezkabia baino gaiztoagoa nauzu hartara jarriz gero, eta bost axola zait afera bat pikutara bidalita ere adarra jotzen didatenean!

        — Anderea, erantzuten dit Salomonek, duin eta sor eta lor, mesprezatzen den gizon bati bezala hitz egin didazu, eta bihotza minduta daukat!

        — Baboa!, esku hartzen du Braguek ahotsa ozendu gabe. Noiz utziko diok fanfarroikerietan ibiltzeari! Seiehun haren parteagatik, laurehun eta berroegita hamar nire parteagatik... akrobata alemantzat hartzen gaituk hik! Emaizkidak orriak: gaur ez diagu sinatuko. Hogeitalau ordu eskatzen ditiat neure familiaren iritzia jakiteko.

        — Akabo dena, orduan!, egozten du Salomonek oldarkortasun totelkari batez.

        Jende hori guztia oso establezimentu dotoreetako zuzendariak dituzue, eta ez dute gustukoa inork denbora alferrik galaraztea, eta...

        ... Ipurdia olio irakinetan edukitzen dutela, badakit!, eteten du nire lagunak. Ondo duk! Esaiek bihar pasatuko naizela... Bahator, Renée?... Salomon, gu biontzat, ehuneko zazpi t'erdi.. Eta nik uste hori onak eta eskuzabalak izatea dela.

        Salomonek bere begi lehorrak eta bere kopeta bustia txukatzen ditu:

        — Bai, bai, bi txerri pollit izango zarete oraindik!

        — Salomon, ezin daiteke esan zu ere oso polita zarenik...

        — Utzion, Renée, gizon hau maitagarria dun! Guk nahi duguna egingo din. Lehenengo eta behin, maite hau. Ez da hala, Salomon?

        Baina Salomon betosko dago. Bizkarra ume pottolo baten antzera bihurtu eta ahots negartiz esaten du:

        — Ez. Zoazte hemendik. Ez zaituztet berriz ikusi nahi. Pena handia daukat. Lehendabiziko aldia da, kontratuak egiten ditudanetik, halako umiliaziorik egiten didatela! Zoazte, zoazte! Bakarrik egon beharra daukat. Ez zaituztet berriz ikusi nahi.

        — Ondo da. Bihar arte!

        — Ez, ez! Gu hiruronak egin du!

        — Bostetan?

        Salomonek, bere mahaian eserita, gure aldera altxatzen du bere aurpegi zurigorri negar-jarioa:

        — Bostetan? Horixe, orain gainera zuengatik kale egin beharko diot Alhambran dudan hitzorduari! Ez seiak baino lehen, aditzen duzue?

        Desarmaturik, haren eskutzar motza estutzen dut eta kanpora irteten gara.

        Kaleko pilaketak edozein elkarrizketa ezinezko bihurtzen duenez gero, isildu egiten gara. Malesherbes boulebardeko hala-holako bakardadearen beldur naiz, Brague han eztabaidatzen eta ni etsiarazten hasiko da-eta. Etsiarazia, lehendik ere banago, eta abiatzera erabakia... Hamond ez da kontent izango. Margotek esango dit: «Ondo egiten dun, alabatxo!» horretaz bat ere pentsatu gabe, baina aholku bikainak emango dizkit bai eta hiruzpalau kaxa ere bete «botika berezi» buruko minaren, idorreriaren eta kalenturaren aurka..

        Eta Dufferein-Chautelek, hain zuzen ere, zer esango du? Dibertigarria zait zer aurpegi jarriko duen pentsatzea. Jadinekin kontsolatuko da, horixe da dena... Joan... noiz ordea?

        — Eguna, Brague! Pentsa, ez naiz horretaz ohartu!

        Braguek sorbaldak goratzen ditu eta nire ondoan jartzen oinezkoen tropelaren erdian zeinak, manukor, itxaroten baitaude makila zuriak ibilgailuen lerrokada arraildu eta meheune bat noiz zabalduko ote digun, Hausmann espaloitik Saint-Augustin plazako aterbera.

        — Hi besterik ez balego kontratuak egiteko, nire alabatxo maitea! Andereak oihuka egiten din, Anderea koleragorritu egiten dun, Andereak hau nahi din, ez din hori nahi, eta gero, handik puska batera: «To! Data begiratzea ahaztu zait!»

        Bere nagusitasunarekin gozatzen uzten diot, adeitsuki. Bragueren gozamen bizienetako bat da ni hasberri gisa hartzea, ikasle moldagaitz gisa tratatzea... Lasterka goaz, agentearen makilaren pean, Malesherbes boulevarderaino...

        — Apirilaren 5etik maiatzaren 15era, bukatzen du Braguek. Ez al dun ezer aurka? Ez al hau ezerk ere hemen geldiarazten?

        — Ezertxok ere ez...

        Boulevarda igotzen dugu, hatsa apur bat handiturik karrika bustitik altxatzen den ur-laino epela dela kausa. Euri-zaparrada labur batek, ekaitz-erauntsia ia, jela-urtzen hasi du; lauzatu beltzaskak argiak islatzen ditu, luzatuak, kizkurtuak. Etorbidearen goialdea ke lauso, ilunabar-hondar batek gorritutakoan galtzen da... Nahi gabe, burua itzultzen dut, neure ingurura begiratzen hasten, zer ikusteko? Ezer ez. Ez, ezerk ez nau hemen geldiarazten, ezta beste inon ere. Inongo begitarte maiterik ez da behelainotik jalgiko, lore argi bat ur ilunetik azaleratzen den bezala, samurki erregutzeko: «Ez hadi joan!»

        Irtengo naiz beraz, beste behin ere. Apirilaren 5a urruti dago —otsailaren 15ean gaude— baina honezkero irtenda banengo bezala da. Braguek errenkadan eman ditzake, nire belarri adigabeetan, hirien, hotelen izenak, zenbakiak, zenbakiak, zenbakiak...

        — Entzuten al didan, gutxienez?

        — Bai.

        — Orduan ez dun ezer egitekorik, hemendik apirilaren 5era arte?

        — Ez, nik dakidala!

        — Ez dun gauzatxoren bat sumatzen, edozein txatxukeria, jende finarentzako modukoa, hemendik ordura bitartean egin beharrekorik?

        — Ez, benetan.

        — Nahi badun, egiteko txikiren bat bilatuko dizut astean-astean.

        Neure lankidea uzten dut, hari eskerrak emanez uzten ere, hunkiturik geldirik egotea eragotzi nahi didalako, alegia lanik gabeko komedianteak lur-jota utzi, pobretu eta nahasten dituen alfer egon beharretik babestu...

        Hiru buru altxatzen dira neure lan-gelatxora sartzen naizenean: Hamond, Fossette eta Dufferein-Chautelenak. Estututa hirurak ere argi-estalki zurigorriaren pean mahaitxo baten inguruan, écarté karta-jokoan ari ziren itxaroten zidaten bitartean. Fossettek bull-txakurren modura daki kartetan jokatzen, aulki batera igota, eskuen joan-etorriari jarraikitzen dio, urrutiegi jaurtiriko karta bat hegan harrapatzeko gertu.

        Hamond-ek oihu egiten du: «Noizbait ere!» Fossettek: «Uau!» eta Dufferein-Chautelek ez du tutik esaten, baina zaunka egitekotan egon da bera ere...

        Harrera alaiak, argi bahetuak lanbro kirastunetik irtetean, bihotza argitzen didate eta oihuz hasten naiz maitasunezko poztasun batek bultzaturik:

        — Kaixo! Badakizue? Banoa!

        — Bazoazela? Nolatan hori? Noiz?

        Jaramonik txikiena ere egin gabe nire maiteminduaren ahoskerari, bere gogoz beste, darion lehortasun eta inkisizio-usainari, neure eskularruak bildu eta sonbrerua eranzten dut.

        — Afaltzerakoan kontatuko dizuet dena. Biok geldituko zarete: agur esateko afaria izango da ia, dagoeneko!... Egon lasai, jarrai ezazue zeuon partidatxoarekin, Blandine saiheskiak ekartzera bidali eta txabux bat jantziko dut; izugarri nekatuta nago!

        Itzultzen naizenean, franela zurigorrizko kimono baten tolesturen artean galdurik, biei ere, Hamond eta Dufferein-Chauteli, antz ematen diet zer edo zer hitzartuta daukan jendearen itxura lasaiegi hori... Zer axola du? Nire adoratzailea, gaur arratsean, izadi guztira hedatzen den baikortasun batez hornitua dago: gonbidatu egin dut, «itzuliagatik topa egiteko», aldameneko dendariaren Saint-Marceaux-a guri eskaintzera, eta hantxe dator korrika, buruhas, besapeetan bi botila dakartzala...

        Durduzatua, moxkortuxe, sekula ikusi ez didan halako begirada eztitua pausatzen dut neure maiteminduaren baitan. Ozen-ozenki egiten dut irri, sekula aditu ez duen irri batekin, sorbalda gainera botatzen dut kimonoaren mahuka zabala, beso bat «bananaren mamiaren kolorekoa» agertzera emanez, esaten du hark... Atsegin eta adikor sentitzen naiz, bi sosen truke neure masaila ere luzatuko nioke: zer inporta du?, ez dut mutil hori berriz ikusiko! Berrogei egun? Inondik ere, denok hilda egongo gara ordurako!

        Maitemindu gaixoa, bai gaiztoa izan naizela berarekin, dena den!... Atzematen dut jatorra, garbia, ondo orraztua, atsegina... berriz ikusiko ez dugun norbaiten antzera! Ezen, itzulitakoan, ahantzia izango dut, eta berak ere izango nau ahantzia... Jadin txikiarekin, edo beste batekin... Jadin txikiarekin, hobeto esanda.

        — Zer? Jadin txiki hori!

        Ozenki esan ditut hitz horiek, ezinago bitxiak iruditzen zaizkidanak.

        Nire maiteminduak, gaur gauean barre nekez egiten duenak, bere ikazkin-bekainak zimurtuz begiratu dit.

        — Zer du bada Jadin txiki horrek?

        — Begi onez begiratzen zenion lehengo egunean, ei? Emp'-Clich'en?

        Dufferein-Chautel makurtu egiten da, arduraturik. Haren begitarteak argi-estalkiaren itzalgunea gainditzen du, eta haren begi-nini gaztainkara, gorrista eta pindarkariak, Delfinerriko zenbait agataren antzerakoak, beren ñabardura guztiekin bereizten ditut...

        — Aretoan al zeunden? Ez zintudan ikusi!

        Neure kopa husten dut, erantzun aurretik, misteriotsu:

        — A! Batek daki bada!...

        — Hara! Han al zeunden?... Bai, neska polita da Jadin txikia. Ezagutzen al duzu? Oso polita iruditzen zait.

        — Ni baino politagoa?

        Merezia izango nuen beste modu batera erantzun izan balie, eta ez isiltasun harritu batez, hitz burugabe, ergel, doilortu egiten ninduten horiei! Borrokan egin nahi nuke!... Ba! Zer inporta du? Banoa hemendik!... Neure ibilbidea kontatzen dut: Frantziako itzuli guztia, baina hiri handiak besterik ez; zerarenak bezalako iragarkiak... Madame Otérorenak bezalako iragarkiak! Eta ikusiko ditugun herrialde ederrak, eta Hegoaldean aurkituko dugun eguzkia, eta... eta...

        Txanpainak —hiru kopa, ez dut gehiago behar!— nire berriketa alaia itzaltzen du azkenean. Hitz egitea, hau indar xahutzea egunak eta egunak isilik egoten denarentzat!... Nire bi adiskideek erre egiten dute orain eta gero eta gehiago urruntzen dira beren kezko beloaren gibelean... Zein urruti nagoen! Jadanik abiatua, sakabanatua, bidaian aterbetua... Haien ahotsak iraungi egiten dira, aldendu, trenen burrundara eta txistuekin, irudizko orkestra baten uhin kulunkariekin, nahastekaturik. Ai! Irteera gozoa, lo goxoa, antzik ematen ez diodan urbazter baterantz naramana!...

        — Zer? Seiak al dira? Ondo da, mila esker... A! Zu al zara?

        Lotan nengoen eta bidaiekin egiten nuen amets: hoteleko mutil bat ukabilarekin jotzen ari zen nire ametseko atea, seiak zirela oihukatuz... Eta han suertatzen naiz asaldatuta neure diban zaharraren barrenean eseririk non nekeak, moxkorraldi txikiak loharrarazi bainaute. Zutik, nire parean, Zozo-Handiak gelako goialde guztia hersten du. Nire begiak, lasterregi zabaldurik, lanpararen aurrean keinuka ari dira, eta argi-estalkiaren ertzek, mahai argiztatuaren hegiek, beste hainbeste mihi distiragarrik bezainbat zauritzen dizkidate begiak...

        — Zu al zara? Non da Hamond?

        — Hamond berriki joan da.

        — Zer ordu da, bada?

        — Gauerdia.

        — Gauerdia!

        Ordubete baino gehiago egin dut lo!

        Oharkabetarik neure ile zapalduak harrotzen ditut hatzekin orrazten ditudala, gero txabuxaren hegia luzatzen dut txabuxaren puntaraino...

        — Gauerdia? Zergatik ez zara Hamondekin joan?

        — Beldur ginen hemen bakarrik zeundela ikusita ez ote zinen izutuko... Gelditu egin naiz, beraz.

        Nitaz burlatzen ari ote da? Ez dut bereizten haren aurpegia, hain goian, itzalpetan...

        — Nekatua nengoen, ulertzen duzu...

        — Oso ondo ulertzen dut.

        Zer esan nahi du doinu lehor eta haserre ematen duen horrek? Hodeietatik erortzen naiz! Benetan, koldarra izango banintz, aukera ederra izango nuke laguntza eskatzeko, handik goitik mintzo zaidan tipo beltz horrekin bakarrean egonda. Bera ere edanda dago, apika.

        — Aizu, Dufferein-Chautel, gaizki al zaude?

        — Ez nago gaizki.

        — Urrundu egiten da, Jainkoari eskerrak: nardaturik nengoen hain gora, nigandik hain hurbil ikusten!

        — Ez nago gaizki, sutan nago.

        — A, a!

        Une batez gogoeta egin eta gero, hauxe gaineratzen dut nahiko zozoki:

        — Ni banoalako agian?

        — Dufferein-Chautel gelditu egiten da:

        — Bazoazelako? Ez nuen horretan pentsatzen. Oraindik hemen zaudenez gero, ez daukat zertan pentsaturik joango zarela. Ez. Zurekin haserre nago. Lo zeundelako nago haserre zurekin.

        — Bai?

        — Zentzugabea da horrela lo hartzea! Hamonden aurrean eta are nire aurrean ere! Ageri da, bai, ez dakizula zer aurpegi duzun lotan zaudenean! Edo eta nahita egiten duzu, eta hori zatarra da zuregan!

        Zakarki esertzen da, hiru puskatan hautsi balitz bezala, eta nigandik hurbil-hurbil dago, aurpegia nirearen hein berean duela:

        — Lotan zaudenean, ez du lo zaudenik ematen! Zera ematen duzu... Ene!, hara, begiak zu baino azkarragoko poztasuna ezkutatzeko itxi dituzula ematen du! Horixe! Ez duzu lo dagoen emakumearen aurpegia... Tira, ulertzen duzu zer nahi dudan esan, Jainkoagatik! Ahalkaizungarria da! Pentsatzen dudanean horrela jende pila baten aurrean lo egina izango zarela, ez dakit zer egingo nizukeen!

        Zeharka eserita dago aulki ahul batean, eta erdizka itzultzen du bere aurpegi aztoratua, bi zimur zabalek arraildutakoa; bata kopetan dauka, bestea masailan zehar, bere suminduraren leherketak zartatu berri balu bezala. Ez dut beldurrik, alderantziz: aringarria da niretzat tolesik gabe aurkitzea, duela bi hilabete aldagela barrura sartu zitzaidan gizon hura bezala.

        Horra beraz, nire aitzinean, bere haur-zakarraldiarekin, bere abere-burugogortasunarekin, bere tolesgabetasun kalkulatuarekin, horra non berriro agertzen den nire etsaia, nire oinaze-emailea: amodioa. Ez dago oker egoterik. Ikusita nago kopeta hori, eta begi horiek, eta bata besteari estekaturiko eskuen durduzadura hori, bai, ikusita nago hori guztia... Adolphe Taillandyk desio ninduen garaian... Baina, eta zer egingo dut honekin? Ez naiz iraindurik sentitzen, ezta hunkiturik ere —edo hain gutxi!—; baina, zer egingo dut? Nola erantzungo diot?... Luzatzen ari den isiltasun hau haren aitorpena bera baino jasangaitzago egiten zait. Joan ahal baledi... baina zirkinik ere ez du egiten. Ez naiz mugimendurik txikiena ere egitera ausartzen, beldurrez-eta hasperen bat, nire etxeko soinekoaren kizkurdura bat, aski izango ote diren nire etsaia ernaberritzeko —ez naiz gehiago ausartzen nire maitemindua esatera, ez, gehiegi maite nau-eta!...

        — Hori besterik ez didazu esan behar?

        Haren ahotsaren soinuak, gozatua bera, horren atsegin bizia eragiten dit non irribarre egiten dudan, isiltasun hats-eragozgarritik askaturik.

        — Hara! Egia esan, ez dut ikusten...

        Niganantz itzultzen da, txakur handi baten halako jendetasun trakets batekin:

        — Egia da, ez duzu ikusten... Oi! Aparteko talentua duzu zuk ez ikusteko! Ni festan naizenean, ez duzu ikusten, ez duzu ezertxo ere ikusten! Nigandik zehar begiratzen duzu, nire gainetik bazeunde bezala egiten duzu irribarre, niri begiratu gabe egiten duzu hitz... Eta nik ezikusi-irudi egiten dut ikusten ez duzula. Bai burutsua! Bai zure eta nire duinekoa!

        — Entzuidazu, Dufferein-Chautel!...

        — Eta Dufferein-Chautel deitzen didazu, gainera! Badakit deitura barregarria dudala, diputatu, industrilari edo Aurrezki-Kutxako zuzendariaren deitura, alajaina! Ez da nire errua!... Bai, bai, egizu barre!... Eskerrak behinik behin, gaineratzen du apalago, barre eginarazten dizudan...

        — Ea bada, nola nahi duzu deitzea? Dufferein, ala Chautel? Ala Duduffe? Ala Maxime huts-hutsik, ala Max?... Ene! Arren, emaidazu eskuko ispilua, hantxe, mahai txikiaren gainean dagoena, eta hautsetako zapia: a zer aurpegia izango dudan!... Txanpaina, logura, eta hautsik eman gabeko sudurra!

        — Ez du axolarik!, esaten du ezin egonez. Norentzat hautseztatu nahi duzu tenore honetan?

        — Neronentzat, aurrena. Eta zuretzat hurrena.

        — Niretzat ez du merezi. Gorteiatzen ariko litzaizukeen gizon bat bezala tratatzen nauzu. Eta maite zaituen gizon bat besterik izango ez banintz?

        So egiten diot, sekula izan ez nintzen baino mesfidatiago, zur eta lur gizon honengan aurkitzeaz, geure arteko amodioaz ari garenez, argitasun bat, aisetasun bat apartekoak, Zozo-Handiaren itxura horien pean ondo ezkutatuak. Amodiorako gaitasuna, bai, horixe da harengan igartzen dudana, horrexekin gailentzen zait eta horrexekin aztorarazten nau!

        — Esaidazu egiazki, Renée... higuingarria, ala axolaga-bea, ala zertxobait atsegina gertatzen zaizu maite zaitudala jakitea?

        Ez da iraingarria, ez da umila, ez da negargilea, ez du ezer ez lotsatitik ez zuhurretik... Haren lañotasunari jarraiki, ausartzia hartuta erantzuten diot.

        — Ez dakit, benetan.

        — Horixe da nik uste nuena, esaten du larriki. Orduan...

        — Orduan?

        — Joatea beste erremediorik ez daukat!

        — Gauerdiko hamabi t'erdiak dira.

        Ez, ez didazu ulertu. Zera nahi dut esan: zu gehiago ez ikustea, Paristik alde egitea!

        — Paristik alde egitea? Zergatik?, diotsot nik zintzoki. Ez da beharrezkoa. Eta ez dizut ni berriro ikustea debekatu.

        Besaburuak astintzen ditu:

        — Ai! Badakit nik zer esaten dudan!... Gauzak ondo ez doazenean, zera... nahigabeak-eta ditudanean, hara, geure herrira joaten naiz.

        «Geure herrira» esan du, probintzianoen gisan, samurkiro.

        — Polita al da zuen herria?

        — Bai. Baso handiak ditu, izei asko, haritza ere ugari. Gustukoa dut oihana moztu berria dagoenean, badakizu, zuhaitzak bota eta altxumak baino gelditzen ez direnean, eta txondorretako lantegi handi biribilak, hurrengo udan marrubiak atera ohi direnak...

        — Eta ezkongai-lorea...

        — Eta ezkongai-lorea... Eta kuku-prakak ere bai. Ezagutzen al dituzu? Halakoxe luzeak dira, eta atzamarrak kanpaietan sartu ohi genituen, haurrak ginenean...

        — Ezagutzen ditut, bai...

        Kontalari txarra da Ardenetako nire basamutila, baina hain dut ondo ikusten kontatzen ari dena!

        — Udaran joaten naiz hara, autoz. Ehizan ere ibiltzen naiz piska bat, udazkenean. Amarenean, jakina! Ama Ebakitzaile Nekaezina!, esaten du barrezka. Ebaki eta ebaki egiten du, eta zerratu, eta saldu.

        — Ene!

        — Baina ez du ezertxo ere hondatzen, aizu! Badaki basoa zer den, gizon batek bezala ezagutzen du basoa, gizon batek baino hobeto, egia esanda!

        Beste gozotasun batekin entzuten diot orain, pozik unetxo batez ahantzi egiten nauelako, basamutil prestu baten modura bere amaren basoaz diharduelako. Ez nintzen Ardenetako semea zenik oroitzen, eta bera ere ez zen sekula arduratu bere sorterria maite zuela niri esateaz. Badakit orain zergatik daukan zozo-itxura hori! Jantziak apur bat «festako arropa» bezala-edo ibiltzen dituelako, halako baldreskeria ezabaezin eta atsegingarriaz, jai-egunez jantzitako baserriko mutil ederren antzera...

        — ...Dena den, bidaltzen baldin banauzu, Renée, amak berehalaxe ulertuko du «neure burua sendaraztera» noala berarenera, eta beste behin ere nahi izango nau ezkondu. Ikus ezazu zer galbidetan jarriko nauzun!

        — Amor eman eta ezkon zaitez, bada!

        — Ez duzu hori benetan esango?

        — Zergatik ez? Neronen esperientzia ezin okerragoa izan delako? Zer frogatzen du horrek? Ezkondu egin beharko zinateke, mesede handia egingo lizuke. Ezkondu-itxura duzu dagoeneko. Aita familiako gazte baten jantzietan ibiltzen duzu zeure ezkongetasuna, supazter ondoko txokoaz maiteminduta zaude, samur, jeloskor, setatsu, senar mainatu baten antzera samur, eta despota, sakonean, eta emazte bakarreko, jaiotzez!

        Harri eta zur eginik, nire maiteminduak tutik esan gabe begiratzen dit, gero zutitu egiten da bizkor:

        — Hori guztia al naiz?, egiten du oihu. Hori guztia al naiz? Zeuk esan duzu! Hori guztia naiz!

        Idorki geldiarazten ditut haren aldarriak eta keinuak:

        — Zaude isilik, gizona! Zer duzu? Funtsean, zeurekoia, eta nagia, eta etxezuloa, izateak, dantzan hasteko gogoa ematen al dizu?

        Otzan oso, nire parean esertzen da berriro, baina haren artzakur-begiek ernetasun garaile batekin betetzen naute goiti-behera:

        — Ez. Ez dit bat ere axola esaten duzun guztia banaiz ere: zuk jakiteak, horrexek ematen dit dantzan hasteko gogoa baina!

        Ai! Neu naiz inozoa gero! Hortxe dago garaile, sendo nire aitorpenarekin, nire jakinmina, non ez den interes biziagoren bat, aitortu izanarekin, alegia... Hortxe dago lorian, bere burua gehiago emateko irrikaz dardarka. Ausartzera, oihu egingo luke: «Bai, hori guztia naiz! Oniritzi al diozu beraz ni ikusteari, zure begientzat ba ote nintzen etsia hartzen nuen bitartean? Begira iezadazu gehiago! Ezagutu nazazu oso-osorik, asma itzazu nigan ahuleziak, irrigarrikeriak, abail nazazu irudizko bizioekin... Ez nau kezkatzen naizen bezalakoa ezagutzen banauzu: sor ezazu zeure gogara nahi duzun maitemindua, eta ondoren —maisu batek ikasle maitatu baten nolabaiteko lana antolatu eta berregiten duen antzera—, ondoren, gorde-antzean, poliki-poliki, sartuko ditut nik neure egiazko eiteak!»

        Ozenki errezitatuko al dizkiot neure pentsamenduak, bera nahasteagatik?... Kontuz! Beste errebeskeria bat egitera nindoan. Ez da nahastua sentituko, bere andere igartzaileari entzungo dio, zoraturik, eta ahots goraz laudatuko du amodioak eskaintzen duen bigarren ikuskizuna!... Eta zeren zain dago orain? Ni haren besoetan noiz eroriko? Ez dago munduan gizon maitemindua harrituko duenik. Urrun izan ledin nahi nuke... Gogor egiten dut atseden hartzeko, pausatzeko, esku bat altxatzeko, hauxe erregutzeko premiaren aurka: «Zaude!, geldi zaitez! Jadanik ez dakit nola jokatzen den! Gogorik izanez gero, berriro ekingo diogu; baina ez daukat zuri jarraitzeko mailarik aski, eta, ikusten duzunez, jokaldi guztietan menderatzen nauzu,...

        Haren begi erneak joan eta etorri dabiltza, azkar, nire betazaletatik ahora, nire ahotik betazaletara, eta nire begitartean irakurtzen dutela dirudite... Bat-batean, jaiki eta itzuli egiten da, dizkrezio zakarrez:

        — Agur, Renée!, esaten du ahots apalagoaz... Barkazioa eskatzen dizut hain berandu arte geratzeagatik, baina Hamondek gomendatu zidan...

        Nik ezetz esaten dut halako aztoramen adeitsu batekin:

        — Oi! Ez du axolarik, alderantziz...

        — Atezainak oso lo astuna al du?

        — Ezetz espero dut...

        Hain zozoturik gabiltzan non pena ere ematen dugun eta piska bat alaitzen naizen berriro:

        — Zaude!, esaten dut behingotik. Nahiago dut atezaina iratzartzen ez baduzu: leihotik irtengo zara...

        — Leihotik? Tira, Renée!

        — Behebarrua duzu.

        — Badakit. Baina ez al duzu beldurrik... ez al duzu beldurrik inork ikusiko ote nauen? Etxeko maizterren bat iritsi liteke orduantxe...

        — Zer uste duzu zuk, horrek inporta didala?

        Gogoz beste izan arren, erantzuterakoan, soinak goratzerakoan, hain axolagabekeria erdeinuzkoa erakutsi dut non nire maitemindua ez baita gehiago ausartzen bere poza azaltzera. Egia esan, goizaldeko ordu batean eta leihotik —nire logelako leihotik gainera, pentsa!— irten behar horrek estudianteena bezalako poza eman behar zion barrenean. Ai! Hau gaztetasuna!...

        — Jauzi egin ezazu! Holaxe! Agur!

        — Bihar arte, Renée?

        — Hala nahi baduzu, nire adiskidea...

        ...Hau gaztetasuna!... Hogeita hamahiru urte ditu, hargatik, gizon honek!... Nik ere bai... Hogeita hamalau sei hilabete barru...

        Espaloian korrika entzun dut, euri mehe eta itsaskor baten pean zeina galtzadari eratxekitzen baitzaio eta leihoaren esku-banda bustitzen, hortxe gelditu bainaiz ni ukondoetan bermaturik amorante bat iduri... Alabaina, nire atzean, inork ere ez du zapaldu ohe handia, arrunta eta hotza, zimurdurarik gabeko izara batez estalia, eta nire loezin etsituak ere zimurtuko ez duena.

        Alde egin du... Bihar itzuliko da, baita ondorengo egunetan ere, baimena eman diodalako. Ia zoriontsu itzuliko da, baldar, esperantzaz betea, hauxe esango balu bezala: «Ez dut ezer eskatzen», zeinak azkenean erromesaren ohargabeko eske batek adina ateratzen bainau neure onetik... Hain erraza zelarik bera zauritzea ezezko oraindik arrisku gabeko bat eman eta bere zauri egin berri eta sendagarriarekin joango zatekeela.

        Nire leiho argituaren laukian, euri mehea erortzen da, zuri kaleko zola beltzaren gainean, ehokari hezetsu bat iduri...

        Amor eman dut, aitortzen dut, amor eman dut, gizon horri bihar itzultzeko baimena emanez, haren baitan maitemindu bat barik, adiskide bat barik, neure bizitzaren eta ni neronen so-egile antsiatsu bat gordetzeko desioaren aitzinean. «Ikaragarri zahartu beharra dago, esan zidan egun batean Margotek, norbaiten aurrean bizitzearen antustekeriari uko egiteko!»

        Zintzotasunez esan ote nezake ezen, zenbait astez geroz, ez naizela so-egile sutsu honen arretarekin laketzen? Neure begirakunerik biziena, neure irribarrerik askeena ukatu diot, neure ahotsaren doinua zaindu dut hari mintzatzean, neure begitarte guztia itxi diot, baina... Baina ez ote nuen bada hori guztia egiten egiazta zezan, mindurik, azpiraturik egiaztatu ere, berarentzakoak zirela nire erretizentzia guztiak, berarengatik hartzen nituela neure burua itzaltzeko lanak? Ez dago lakrikunkeriarik gabeko disimulurik, eta apaintzeko adina ardura, apaintzeko adina zaintza beharrezkoak dira taigabe itsusitzen ibiltzeko.

        Nire maiteminduak, itzalpean, nire leiho zabala zelatatzen baldin badu, harro egon dadila horretaz! Ez dut haren faltarik sumatzen, ez dut desio, baina gogoan darabilt. Gogoan darabilt, neure lehenengo porrota neurtuko nukeen moduan.

        Lehenengoa? Ez, bigarrena. Izan zen gau bat —a zein oroitzapen pozoitsua eta nola madarikatu dudan tenore honetan berpizteagatik!—, gau bat izan zen zeinean horrela bermatu nintzen ukondoekin, lorategi ikustezin baterantz makurturik. Bilo luzeegiak sedazko soka bat bezala zintzilika nituen balkoitik kanpora... Amodioaren ziurtasuna erori berria nuen neure buruaren gainera eta nire nerabe-indarrak, ahuldu ordez, harrotasunez jasaten zuen. Ez zalantza, ez malenkonia denik leunenak ere, moteldu zuten garaitiazko eta bakardadezko gau hori, glizinez eta arrosez koroaturikoa!... Zer egin zuen suhartasun itsu eta laño horretaz hura ernarazi zuen gizonak?

        Itxi dezagun leihoa, itxi dezagun leihoa. Sobera ikaratzen naiz han igotzen ikustearekin, euriaren belotik zehar, probintziako lorategi bat, berdea eta beltza, ilargi jaioberriak zilarreztatua, eta, ameslari, bere txirikorda luzea, suge ferekatzaile bat balitz bezala, eskumuturrean biribilkatzen ari den neskatila gazte baten errainua zeharkatzen ari dena...

        — Marseilla, Niza, Cannes, Toulon...

        — Ez, Menton, Toulonen aurretik...

        — Eta Grenoble! Grenoble ere badinagu!

        Umeek puxtarriak kontatu ohi dituzten bezalaze zenbatzen ditugu geure itzuliko hiriak... Braguek erabaki du bi pantomina eraman ditzagula: «L'Emprise» eta «La Dryade».

        — Lau egunez, sei egunez, lan egingo dugun hiri handietarako —esaten du—, zuhurragoa dun ordezko pieza bat eramatea.

        Niri ondo iruditzen zait... Edozein gauza iruditzen zait ondo... Gaur goizean ez da ni baino lagun onbera eta etorkorragorik. Cernuschi-ren estudioan, lanean ari garen tokian, alegia, Bragueren deiadarrak eta troglodita zaharraren barreak baino ez dira aditzen; azken hau pozez dardarka itzuli bat egin eta egunero hamabost libera irabazi behar dituela pentsatze hutsaz: haren gazte-aurpegi goseztoak, begi urdin hondatu-hondatuak dituenak, bozkario bat etengabekoa ageri du, eta Jainkoak daki zein garesti ordaintzen duen hori!

        — Argal madarikatu hori!, orro egiten du Braguek. Nik emango dizkiat hiri bailarinatxoen irriñoak! Ematen dik behin ere ez duala trogloditarik ikusi! Muturra okertzeko esaten diat, bada! Okerrago oraindik! Eta begiak irten-irtenak! Eta kokotsa dar-dar-dar! Ea, motell, Chaliapine-ren tankerako zeozer!...

        Kopeta xukatu eta niganantz itzultzen da, desanimaturik:

        — Ez zakinat zergatik lehertzen naizen arlote zarpazu honekin: Chaliapine-z hitz egiten diodanean, txerrikeriak esaten dizkiodala uste din!... Eta bestalde, aizan, zer arraiotan hago hor habe baten gisan?

        — Tira! Nire txanda al da orain? Neure buruari esaten ari nintzen, bada; aspaldian ez didala Braguek maitasunezko hitzik xuxurlatu!

        Nire lankide irakasleak goiti behera begiratzen dit erdeinu teatralarekin:

        — Maitasunezko hitzak! Hori beste batzuentzat uzten dinat: ez dinat uste horren faltan izango haizenik! Agudo! Saioa bukatu da. Bihar, entseiua, jantzi, dekoratu eta gainerantzeko guztiekin. Esan nahi baita hik belo bat jarriko dunala heure dantzarako eta hementxe dugun jaun honek kandela-kaxa bat karriatuko duela gure buruen gainean inarrosiko duen harritzarraren plantatan. Asper-asper eginda nago zuek ikusten, hi zapi txiki xixtrin batekin eta bestea Paris-Journal-a bola bat bezala bilduta bere harri-kozkorraren ordez. Bihar, hemen, hamarretan. Esana dago!

        Hain justu ere Braguek bere azken hitza esaten duenean, eguzki-errainu batek kristalezko sabaia urreztatzen du eta burua brast altxatzen dut goitik deituko balidate bezala.

        — Aditzen al didan, Renée?

        — Bai...

        — Bai? Hoa, bada, neska! Afaltzeko ordua dun. Hoa kanpora eguzkiaren usaina hartzera! Baserriarekin ametsetan habil, ezta?

        — Ez dago zuri ezer ezkutatzerik. Bihar arte.

        — Baserriarekin ametsetan nabil. Bai, baina ez nire lankide hutseginezinak pentsatzen duen bezala. Eta Clichy plazako ihardun alaitsuak, eguerdian, ez nau urruntzen oroitzapen narritagarri, berri-berri eta bizi-bizi batetik...

        Atzo, Hamondek eta Dufferein-Chautelek Meudoneko basora eraman ninduten, jostuntxo bat gonbidatzen duten bi estudiante gazteren antzera. Nire maiteminduak automobil berri baten ohoreak egiten zituen, larru-apain eta terebentzina usaina dariola: pertsona nagusiaren jostailutxo bikaina, alajaina.

        Haren begitarte ilun eta gazteak distiratu egiten zuen altzari eder bernizatu eta dardarati hori niri eskaintzeko lehiarekin, egia esan nik inondik ere irrikatzen ez nuena. Baina barrez ari nintzen, zeren Hamondek eta Dufferein-Chautelek, Meudonera egindako ihesaldi horretarako, sonbreru marroi, arraildu, hegal zabaleko berbera erakusten baitzuten, eta ni hain nintzen txiki ageri, bi mutil handi horien artean!

        Nire parean estrapontinetako batean eserita, nire maitemindua diskretuki ari zen hankak bere azpira tolesten nire belaunek harenak ukitu beharrik izan ez zezaten. Egun gris argiak, oso epelak, udaberrikoak, haren aurpegiaren, feldro gaztain-urreztatuaren pean beltzaranago ageri baitzen, xehetasun guztiak erakusten zizkidan, eta haren betazaletako keztatu-antzeko tonua, eta haren betile tenteak, ugariak, bi burdinesi bezalakoak. Ahoak, bibote beltz gorrista baten pean erdi gordeta, urduritu egiten ninduen, eta begien azpiko sare hautemanezin zimur txikiz osaturikoak, eta betzuloak baino luzeagoak zituen betzurdek, trinkoak, gaizki bukatuak, ehiza-txakurrenen antzo laztu-samartuak... Esku urduri batekin, bat-batean ispiluaren bila hasi nintzen neure poltsoaren barruan...

        — Zerbait galdu al duzu, Renée?

        Baina iritziz aldatzen hasia nintzen:

        — Ez, ezer ez; mila esker.

        Zertarako begiratu, haren aurrean, egunaren argian begiratua izateko ohitura galtzen ari den aurpegi bateko zimeldurak? Makilaje iaio bat, lapitz nabarraz, kohol urdinskaz, mahats gorriz, egindakoa, ez ote zen bada aski, egunero bezala atzo ere bai, arreta aho-begietarantz, hots, nire aurpegiko hiru argietarantz, hiru imanetarantz, erakartzeko? Gorririk ez masaila hondatuxeetan, ezta nekeak, begi-kliska sarriak, jadanik eztiki zizelaturiko betazalen azpian ere...

        Fossetteren alaitasunak, nire belaunen gainean eserita eta aterantz itzulita, solas egiteko hizpide ematen zigun tartean-tartean, baita oraindik neguko itxuratan, adaxka arreak zeru txintxila gainean, ageri zen baso horren gozotasunak ere... Baina haize-leun ahula, hosto zahar usteltzen hasitakoen musketa garratzaz betea, piska bat edateko makurtzen nintzen bezain laster, neure maiteminduaren begirada sentitzen nuen, sendo, gorputz guztian barrena...

        Paristik Meudoneko basora bitartean, ehun perpaus ere ez genizkion elkarri esan. Basoak ez nau hitz-jario bihurtzen eta Hamond nire lagun-xaharra aspertu egiten da gotorlekuak igarota berehala. Gure mututasuna nornahi goibeltzeko modukoa zen, ez izatezkerotan, beti ere, maitemindu bat berekoiki sariztatua ni han edukitzeagatik, bere begiradaren pean, bere ibilgailuan atxilo, geldi, kontent-edo, nolabait, paseotxoa zela eta, errepide busti eta zuloz beterikoan egiten genituen balantzei irribarre egiten niela.

        Fossettek, aginkor, deiadar labur bat egin eta erabaki zuen ez ginela urrutirago joango eta premiazko egiteko bat hoska ari zitzaiola baso biluzi horien hondarretik, arestiko euri-jasa batek utzitako ur-putzuek ispilu biribilak bailiran ñirñirka egiten zuten oihanbidetik barrena. Hirurok joan ginen haren ondotik kexatu gabe, oinez maiz ibili ohi den jendearen urrats luzearekin...

        — Usain ona da hemen, esan zuen bat-batean Zozo-Handiak, aireari usainka. Gurean bezalako usaina dago hemen.

        Nik burua astindu nuen:

        — Ez, ez zuenean bezala: geurean bezala! Hamond, zeren usaina da hau?

        — Udazken-usaina da hau, esaten du Hamondek nekatu-ahotsarekin.

        Hitz horiek esan ondoren, gehiago mintzatu gabe gelditu ginen, burua tantaien artean estututako zeru-zerrenda baterantz goratuz eta oihanari darion zurrumurru bizi eta xuxurlaritik zehar adituz neguari erronka egiten zion zozo baten xaramela heze, argi eta kantaria...

        Piztia txiki gorri bat, lepazuria edo erbinudea, irten zen gure oinen artetik. Fossettek lasterrari eman eta haren atzetik joan nahi izan zuen, eta han joan ginen gu ere txakur zoratu, adigogor eta nabarmenzalearen atzetik, zeinak «Ikusten dut! Harrapatu dut!» esaten zuen zaunkaka, irudizko oinatz bati segika.

        Berotuta azkenean ni ere, korrika hasi nintzen haren atzetik zuhaitzen artean, lasterketaren animaliazko gozamenari erabat emanik, mofetazko kapelua irmoki belarrietaraino sartuta eta hankak aske bi eskuekin eusten nion gonaren azpian...

        Gelditu nintzenean, hatsa eteteko zorian, Maxime aurkitu nuen neure atzean:

        — Oi! Nire atzetik etorri al zara? Nolaz ez zaitut bada korrika entzun?

        Arnasa arineketan hartzen zuen, begiak dirdiratsu bere bekain desberdinen pean, ilea lasterketak nahastua, zinez ikazkin bat maitemindua eta bat ere itxura baketsurik gabea, inondik ere.

        — Zure atzetik etorri naiz, bai... Kontu handi-handia jarri dut zure urrats beraz laster egiteko, nire oinen hotsa entzun ez zenezan... Oso erraza da...

        Bai... oso erraza da. Horretan pentsatu behar, ordea. Niri ez zitzaidan hori bururatuko. Mindurik, lotsa galdurik, eta artean ere ninfena bezalako zakarkeria batez horditurik, bere musu garbietan egiten nion barre, erronka jotzen niola. Hala tentaturik, distira hori eta gaiztoa nahi izan nuen berriro irazeki arrez eta gorriz hondarreztaturiko begi-nini ederren zolan... Mehatxua agertu egin zen, baina ez nuen amor eman, zaplastekoaren zain egoten, zaplastekoari deika egiten dioten haur lotsagabe horien antzera setati. Eta zigorra etorri egin zen, musu haserre eta gaizki emandako baten itxurapean, ahoa zigortu eta huts emanik utzi zidan musu porrot egindako baten itxurapean, alafede.

        ...Atzoko egunaren istant guzti-guztiak dira zehatz-mehatz aztertzen ari naizenak Batignolles-etako boulevardean aurrera noan bitartean, ez haiek atseginez biziberritzeagatik, eta ez aitzakia bat bilatzeagatik ere. Ez dago aitzakiarik, zirikatzen ibili nintzen gizonarentzat izan ezik. «Nik ez dinat, bada, normalean horrelakorik egiten!» esaten nuen neure kautan, atzo, Hamondenganantz atzera gentozen bitartean, saiheska bata bestearekin, eta fidakaitz... Ai! Zer dakit, bada, nik! «Heure burua baino etsai beldurgarriagorik ez daukan!»... Gezurrezko zoramena, gezurrezko burugabekeria, horra zer aurkituko litzatekeen emakume odolberorik okerrenaren sakonean, eta ni ez naiz halakoetan okerrena, ordea! Zorrotzak izan behar dugu kexan hasi eta hauxe dioten emakumeekin: «Ai! Ez zakinat ja zer egiten dudan!», eta hein handi batean maltzurkeria zuhurraren seinalea ikusi haien nahasmenean ...

        Ez dut inolaz ere onartzen neure arduragabekeria, ezta zatikakoa ere. Zer esango diot gizon horri gaur arratsean, bere besoetan estutu nahi baldin banau? Ez dudala nahi, sekula ez dudala tentatu nahi izan, jolas bat izan dela? Neure adiskidetasuna eskaintzen diodala itzulia hasi bitarte geratzen zaigun hilabete eta hamar eguneko aldirako... Ez! Erabaki bat hartu beharko dut! Erabaki bat hartu beharko dut...

        Eta ni aurrera eta aurrera noa, urratsa biziagotzen dudala erakusleiho bateko ispiluak neure irudia bihurtzen didan bakoitzean, piska bat teatralegia baita aurpegiari antz ematen diodan borondate sendoko eite hori, begiak ere ez direlarik behar bezain sinetsirik ageri bekain zimurtuen azpian... Ezagutzen dut aurpegi hori! Garraztasuna, ukamena, hartzen du mozorrotzat, hobeto itxaroteko mirari txikiari, nire maisu halabeharraren zeinuari, gaur gauean, neure lanpara itzaliko dudanean, horma beltzean idatziko duen hitz fosforeszenteari...

        Zein usain ona duen aireak bioleta heze eta ziritxo zuriz betetako orgatxo horien inguruan. Agure-zahar bizarrez jositako bat elur-lilipa landareak saltzen ari da, beren tipula lurrez estali eta erle-itxurako lore zintzilikatuekin. Laranja-ondoarenaren antzeratsuko urrina dute, baina hain ahula, sumatu ezinezkoa ia...

        Tira, tira! Erabaki bat hartu beharko da! Aurrera eta aurrera noa, jakingo ez banu bezala bada, neure adore-oldeak, neure arrengurak, neure buruari jasanarazten saiatzen naizen barne-penitentzia hori guztia gorabehera, jakingo ez banu bezala, jadanik, ez dudala erabaki hori hartuko, bestea baizik!...

        Hau nekea!... Hau nekea, benetan!... Loak hartuta geratu naiz bazkaldu ondoren, batzuetan gertatu ohi zaidanez entseiuko egunetan, eta hain nekatuta esnatu ohi naiz horrelakoetan! Munduko azken mugetatik iritsiko banintz bezala esnatzen naiz, harriturik, triste, doi-doia pentsatuz, etsaitasunez so egiten diedala etxeko altzari ezagunei. Sufritzen nuen garaietako latzenak bezalako iratzarraldia, zinez. Baina, orain sufritzen ez dudanez, zergatik?...

        Ezin naiz mugitu. Nirea ez balitz bezala begiratzen diot zintzilika dagoen neure eskuari. Ez dut ezagutzen neure soinekoaren ehuna... Nork edeki dit, lotan nengoen bitartean, neure diadema Ceres larri eta gazte baten txirikorden antzo bekokiaren inguruan biribildutako biloez egindakoa?... Hantxe nintzen... hantxe nintzen... Lorategi bat... zerua muxika zurigorri baten kolorekoa eguzki-sartzean... haur-ahots bat, zorrotza, enaren kurriskei erantzuten diena... Bai, eta urrutiko uraren murmurio hori, orain azkar eta orain motel: oihanaren hatsa... Neure bizitzaren hasierara itzulia nintzen. Hain bide luzea egin behar neure buruarekin bat egiteko, honaino! Dei egiten diot ihes egindako loari, gerizpe ematen zidan eta, izu-dardaraz eta biluzik bezala uzten nauela, nigandik aldendu berria den gortina ilunari... Sendaturik egon uste duten eriek ezagutzen dituzte gaitzaren berpiztaldi hauek; umeen modura harrituak eta negarti atzematen dituzte: «Bukatua zelakoan nengoen, baina!» Ez litzaidake asko kostako aiumaka ere hastea, ozenki, beroriek bezala...

        Lo bat zorigaiztoko eta gozoegia, ordubete gabe neure buruarekiko oroitzapena bera ere suntsitzen duena! Nondik nator bueltan eta zeinen hegalen gainean, horren astiro, umiliatua, herbesteratua, ni nerau izatea onets dezadan?... Renée Néré, dantzari eta mimoa... Hau al da nire haurtzaro harroak eta nire nerabezaro barnekoi, sutsu, maitasuna hain ausartki bildu zuenak, prestatu zuten xedea?

        Ai, Margot, nire adiskide etsigarri hori, zer dela eta ez daukat indarrik jaiki eta zuregana korrika egiteko, zuri hauxe esateko... Zuk ordea nire adorea baizik ez duzu estimatzen, eta ez nintzateke ausartuko zure aurrean pot egitera. Iruditzen zait, hartara, zure gizonezko-begirakuneak, zure esku txiki eihartu, ur hotzak eta xaboi arruntak arraildutakoaren sakak, hobeto dakitela neronek neure burua garaitzea sariztatzen egunero egiten ditudan ahaleginei laguntzen baino.

        Nire hurrengo abiatzea? Askatasuna?... Utikan! Askatasuna amodioa, lehenengo amodioa hasten denean baizik ez da benetan lilurragaria, hots, askatasun hori maite dugunari eskaintzen diogula, esan dezakegun egunean: «Har ezazu! Gehiago ere nahi nizuke eman...»

        Hiri berriak, herri berriak, lanbro artean ikusten, azaletik baino ukitzen ez ditugunak, oroimenean lurmentzen zaizkigunak! Ba al da herri berririk hari batez lotutako txori baten antzera itzulika dabilenarentzat? Nire hegaldi errukarriak, goizero berriz hasitakoak, ez ote du gauero lur hartuko Salomon eta Braguek goresten didaten «lehen-mailako establezimentu» ezinbestekoan?

        Lehen-mailako hainbeste establezimentu ikusita nago, dagoeneko! Publikoaren aldea: areto bat gupidagabeki argiztatua, non ke pisuak apenas ematzen baitu molduretako urrea. Artisten aldea: gelaska likits batzuk, airerik gabeak, eta komun-zulo higuingarri batzuetara ematen duen burdinazko eskailera...

        Beharrezkoa izango ote da, beraz, berrogei egunean, borroka horri eustea gogor eginez nekeari, tramoilarien borondate gaizto gogaikarriari, probintzietako orkestraburuen harrokeria suminkorrari eta hotel eta geltokietako janari murritzari? Behar izango ote dut neuregan aurkitu eta etengabe berriztu alderrai eta bakartien bizitzak eskatzen duen kemenezko altxor preziatu hori? Behar izango dugu, azkenean, —ai, ezin nezake ahantzi!— bakardadearen beraren aurka gudukatu... Eta zertara iristeko? Zertara?...

        Txikia nintzenean, esaten zidaten: «Ahalegintzeak bere baitan darama ordainsaria», eta, izan ere, ahaleginak eta bi egin ondoren, ordainsari bat misteriotsu eta ezin eramanezkoa itxaroten nuen, halako grazia-suerte bat, azpian harrapatu eta eraitsiko bainindukeen. Oraindik ere itxaroten dut...

        Txintxarri-hots motel batek, nire txakurraren zaunkak jarraiki zaizkionak, askatu egiten nau behingoz hain gogoeta mingotsetatik. Eta hortxe nago zutik, harriturik neure oinen gainera horren arin jauzi egin izanaz, berriro bizitzen horren erraz hasi izanaz...

        — Anderea, esaten du Blandinek erdi-ahapetik, Dufferein-Chautel jauna sar daiteke?

        — Ez.... une bat...

        Masailak hautseztatzea, ezpainak gorritzea eta bekokia gordetzen didaten ile kizkurrak orraze-ukaldi batez barreatzea, horixe da oharkabe, azkar eta ispiluaren laguntza beharrik izan gabe ere egiten dugun zereginetako bat. Azkazalak eskuilatzen ditugun bezalaxe egin ohi dugu hori, lakrikunkeriagatik baino txukuntasunagatik gehiago.

        — Hor al zaude, Dufferein-Chautel? Sar zaitezke. Itxaron, argia piztuko dut...

        Ez dut bat ere ezinegon edo larritasunik atzematen hura berriz ikustean. Atzo gure bi ahoek, fruiturik gabe, elkar ukitu zuten arren, horrek ez nau den gutxiena ere aztoratzen. Porrot egindako musu bat askoz ere larritasun gutxiagokoa da batak besteari bidalitako elkar-adituzko begiradak baino... Eta harritzekotan egon naiz berak, hain zuzen, atsekabetu eta huts egin itxura hori izateaz. Ohi bezala Dufferein-Chautel deitu diot, bataio-izenik izango ez bailuen.. Errespetuz hitz egiten diot beti, edo «Dufferein-Chautel» deituta bestela... Neronek behar al diot patxaran egoten lagundu? Bego.

        — Eta? Etorri zara etorri! Ondo al zaude?

        — Oso ondo, eskerrik asko.

        — Ez duzu bada ematen.

        — Oso zoritxarrekoa naiz-eta!, erantzuten dit azkar asko.

        Faborez, Zozo-Handi hori! Irribarre egiten dut haren zoritxarra dela eta, maite duen emakumeari musua gaizki eman dion gizonaren zoritxar txiki hori dela eta... Nahikoa urrutitik egiten diot irribarre, arestian bainatzen ari nintzen ur beltz aratzetatik haratago... Kaxa bat luzatzen diot bere zigarro gogokoenez betea, tabako gorri eta azukreztatu bat ezti-ogiaren usaina dariona bera...

        — Ez al duzu gaur erretzen?

        — Bai. Baina zoritxarrekoa naiz dena den.

        Dibanean eseria, bizkarra kuxin apaletan duela, ke-adar luzeak jaurtitzen ditu ohargabeki bere sudur-hegaletatik, bere zaldi-sudurzulo handietatik esatera nindoan. Nik ere erretzen dut, lasai nagoela emateagatik, hark bezala egiteagatik. Hobeto dago, buru-has. Txisterak itsusitu egiten du, eta feldro guriak ordea rastracuerismoraino edertzen... Begiak sabaian dituela erretzen du, prestatzen diharduen hitzen larriak nitaz arduratzea galaraziko balio bezala. Haren betile luze eta distiratsuak —gehiegizko gizontasuna hoben duen aurpegi horren apaingarri femenino eta sentsual bakarra— sarri durduzatzen dira eta aztoramena, zalantza, ematen dute agertzera. Arnasa hartzen entzuten dut. Neure bidai-erloju txikiaren tik-taka ere aditzen dut, bai eta haizeak supituki inarrosten duen supazterreko erlaiza ere...

        — Euria ari al du kanpoan?

        — Ez, esaten dit asaldaturik. Zergatik galdetzen didazu hori?

        — Jakiteagatik. Bazkalduz geroztik ez naiz irten eta ez dakit zer eguraldi dagoen.

        — Hala-moduzko eguraldia... Renée!...

        Zutik jarri da brastakoan, bere zigarrotxoa jaurtiz. Neure eskuak hartu eta hurbil-hurbiletik begiratzen dit, behar bezain hurbiletik haren begitartea aukeran handiegia iruditu dakidan, zertzelada guztiak areagoturik: larruazaleko pikorra, haren begi handietako zoko pilpiratsu eta hezea... Hau da maitasunezkoa, bai, maitasunezkoa, begi horietan dagoena! Horiexek dira begi hiztun, eta ezti, eta guztiz maiteminduak! Eta esku handi horiek ere, nireak halako indar pareko eta komunikagarriaz estutzen dituztenak, zeinen etsiak atzematen ditudan!...

        Lehen aldia da neure eskuak harenetan uzten ditudala. Aurrena, neure higuina menperatuko dudala uste dut, gero haren berotasunak etsiarazi egiten nau, zuritu egiten nau eta amor ematera noa senidearteko, harrigarrizko eta hain aspaldi luzetik dastatu gabeko plazer horren aitzinean, hots, lagun bati, hitzik gabe, neure barrua zabaltzearen, unetxo batez harengan babes hartzearen, izaki higi-gabe eta bero, amultsu, isil baten aurka kontsolatzearen plazerraren aitzinean... Oi! Besoak jaurti ahal izatea izaki, txakur ala gizon, baten lepora, maite nauen izaki baten lepora, alafede!...

        — Renée! Zer, Renée, negarrez al zaude?

        — Negarrez al nago?

        Arrazoia du, baina! Argia dantzaka dabil, milaka errainu puskatu eta elkar-gurutzatutan, nire malko isekietan. Muki-zapiaren ertz bat hartu eta behingoan xukatzen ditut, baina ez dut haiek ukatzerik pentsatzen. Eta irribarre egiten dut negar egin behar nuela pentsatuz... Noiztik ez dut negarrik egiten? Orain dela urteak eta urteak!...

        Nire adiskidea hunkiturik dago, eta bereganantz erakartzen nau, eta dibanean bere ondoan esertzera behartzen —ni ez naiz gehiegi defendatzen—. Begiak bustita dauzka berak ere, gizon bat besterik ez da-eta, bihotz-hunkidura bat itxuratzeko gauza, ezbairik gabe, ez ordea hura disimulatzeko...

        — Ene neskatxa maitea, zer duzu?

        Ahantziko al zaizkio erantzuna eman dioten heiagora itoa, dardarizoa? Hala izango ahal da... «Ene neskatxa maitea...» Haren lehenengo hitz samurrak zeintzuk eta «Ene neskatxa maitea!» izan behar. Bestearen hitz berberak eta doinu berbera ia.

        Umeena bezalako beldur batek erauzten nau haren besoetatik, bestea atera agertu berria balitz bezala, bere bibote Gilermo II.aren tankerakoarekin, bere begirada lauso gezurtiarekin, eta bere bizkar beldurgarriekin, eta bere baserritar-izter motzekin...

        — Renée! Laztana! Piska bat hitz egin nahi baldin bazenidake...

        Nire adiskidea zurbil dago, eta ez da niri berriro heltzen saiatzen... Ez dezala behinik behin jakin errugabeki egin berri didan gaizkia! Ez daukat gehiago negar egiteko gogorik. Nire malko koldar-eztiak euren iturbururantz biltzen dira berriz, emeki-emeki, eztarria eta begiak erretzen dizkidatelarik... Zeinu bat egin eta neure adiskidea lasaitzen dut, ahotsa sendotu dakidan itxaroten dudan bitartean...

        — Mindu egin al zaitut, Renée?

        — Ez, nire adiskidea.

        Neure oldez, haren alboan esertzen naiz berriz ere, baina lotsorrez, beldurrez nire jestuak, nire hitzek beste adierazpen samur, ezagun eta gorrotaturen bat sorraraziko ote duten.

        Senak oharrarazirik, badaki ez duela hain otzantasun bizkorrarekin poztu behar. Eusten didan besoak ez nau estutu nahi, eta ez dut jadanik aurkitzen berotasun ireki, arriskutsu, ongile hori... Nahikoa maite nau, inondik ere, igarri ahal izateko ezen, haren sorbalda indartsuaren gainean buru manukor bat pausatzen baldin badut, hori ez dela emari bat, froga bat baizik...

        Nire bekokia gizon baten sorbaldan!... Ametsetan ote nabil? Ez nabil ametsetan, eta burutik jota ere ez nago... Burua, zentzumenak, dena lasai daukat, halako lasaitasun goibelarekin. Hala ere, han geldirik naukan lazotasunean, bada axolagabetasun hutsa baino zerbait hoberik eta zerbait gehiagorik, eta baldin eta esku adigabe eta garbi batekin haren txalekoari eratxekitako urrezko katearekin jolasean banabil, babesturik eta defendaturik sentitzen naizelako da —kaletik bildutako, eta etxe bat daukanean baino jolasten eta lo egiten ez dakien katu errebelatuaren gisan...

        Maitemindu gaixoa... zer ote darabil gogoan, higigabe, nire isiltasunarenganako errespetuz? Atzerantz botatzen dut burua bera ikusteko, eta bertantxe apaltzen ditut begiak, gizon horren begitarteak adierazten duenak zirraraturik, nahasturik. Ai! A zer inbidia ematen didan hain biziro maitatzeagatik, halakoxe edertasuna ateratzeagatik bere maite-garretik!

        Nire begiradarekin topo egin eta heroikoki egiten du irribarre.

        — Renée... Uste duzu egunen batean, Jainkoak daki noiz, maite izango nauzula?

        — Zu maite izan? Horixe nahi nuke, nire adiskidea! Zuk ez duzu gaizto-itxurarik, zuk ez... Ez al duzu sumatzen zu estimatzen hasita nagoela?

        — Ni estimatzen hasita... Horrexen beldur naiz, bada, Renée: hori ez da inondik ere amodiorako bidea...

        Hain du arrazoi sakona non ez diodan aurka egiten.

        — Baina... itxaron... beharbada... Baliteke, neure itzulitik itzultzen naizelarik... Gainera, tira, oso adiskide onak izateak ere baditu...

        Burua astintzen du... Inolaz ere, ez dio deusetarako balio adiskideak izateak. Nik ordea pozik hartuko nuke adiskide bat Hamond baino adin gutxiagokoa, Hamond bezain akabaturik ez dagoena, egiazko adiskide bat, alegia.

        — Itzultzen zarelarik... Lehendabizi, benetan espero baldin bazenu ni egunen batean maitatzea, Renée, ez zenuke nigandik urruntzerik pentsatuko. Orain bezala bi hilabete barru ere, Renée berbera izango da bere esku txiki hotzak zabalduko dituena, nire begiradari sartzen uzten ez dioten begiekin, eta eskaintzen denean ere entregatzen ez den aho horrekin...

        — Ez da nire errua... Hementxe duzu, dena den, aho hori... Har ezazu...

        Burua haren sorbaldan pausatua dut, eta begiak ixten ditut, ikus-minez baino etsipenez gehiago, gero atzera zabaltzen ditut segundo baten buruan, harritua atzoko leiha ase-ezinarekin oldartzen ez delako... Bakar-bakarrik apur bat itzulia da nire aldera, eta bere eskuin besoarekin eroso inguratzen nau. Gero bere esku librearekin bi eskuak batzen dizkit, makurtu egiten da, eta han ikusten dut poliki-poliki hurreratzen aurpegi larri arrotz hori, hain gutxi ezagutzen dudan gizon hori...

        Ez dago ia tokirik, ez da ia airerik geratzen gure bi aurpegien artean, eta arnasa tarrapataka hartzen dut, itotzen ari banintz bezala, brastadan askatu nahi banu-edo. Baina nire eskuak helduta dauzka eta besoa gerriaren inguruan estutzen dit. Alferrik botatzen dut neure garondoa atzerantz, noiz eta ere Maximeren ahoa nirera iristen baita...

        Ez ditut begiak itxi. Bekainak zimurtzen ditut, nireak azpiratu, iraungi egin nahi dituzten begi-nini horiei mehatxu egiteko. Bada, leun, fresko, inpertsonal, musu ematen didaten ezpainak, atzoko berberak dira, eta haien efikaziarik ezak neure onetik ateratzen nau... Bat-batean, aldatu egiten dira, eta handik aurrera ezezaguna egiten zait musua, bizitu egiten dena, lehiaz ekin, lehertu eta bereoneratu, mugikor, erritmiko egin, eta ondoren baratu, iristen ez den erantzun bati itxaron nahiz bezala...

        Burua arian ez arian higitzen dut, sudurra bainila eta tabako eztidunaren lurrinaz igurtzitzen dizkidaten biboteak direla kausa... Ene!, bat-batean, nahi gabe, ahoak amor eman eta zabal dezatela utzi du, zabaldu egin da, aran heldua eguzkitan arrakalatzen den bezain zoragarriro... Ezpainetatik hasi eta saihetsetaraino, belaunetaraino, horra non berriro sortu eta banatzen zaidan min zorrotz hori, ireki eta hedatu egin nahi duen zauriaren hanpatze hori —ahantziriko boluptuositatea...

        Lauskitzen ari den fruituaren edatera uzten diot iratzarri nauen gizonari. Nire eskuak, arestiantxe gogortuta zeudenak, bero eta bigun abandonatzen dira haren eskuan, eta nire gorputz uzkailia haren gorputzarekin bat egin nahian dabil. Jasaten nauen besoaren gainean tolestuta, pixka bat gehiago hondoratzen naiz haren sorbaldan, haren aurka estutzen naiz, zur geure ezpainak ez banantzeko, erne geure musua era-erara luzatzeko.

        Hark ulertu eta baietz esaten du, marrumatxo zoriontsu batez... Noizbait ere ziur ihesi joango ez naizelakoan, bera da nigandik apartatu, arnasa hartu eta ikusmiran gelditzen zaidana, bere aho bustiari hozka eginez. Betazalak jaisten ditut, bera gehiago ikusteko premiarik ez dut. Baliteke biluztuko ote nauen eta nitaz osotoro jabetuko... Ez du axolarik. Bozkario arduragabe eta nagi batek betetzen nau goiti behera... Ezerk ez du presarik, musu hori berriro hasteak ez beste. Denbora guztia dugu geuretzat... Harro, neure adiskideak bere besoetan biltzen nau azau bat bainintzan, dibanean erdizka etzateko, hantxe batzen baita nirekin bera ere. Haren ahoak nirearen gustua dauka, orain; baita nire arroz-hautsaren urrin mehea ere... Berria egin nahi du, aho jakintsu horrek, eta behin berriz ere laztana aldatu, baina ausartzen hasia naiz jadanik erakusten nahiago dudala musu bat ia higigabea, luzea, erdi-lo geratzen dena, —bi loreren, bata-bestearen aurkako, zapaltze geldia zeinean soilki bi pistilo elkar bat eginen taupada dardaratzen baita...

        Orain, atseden hartzen ari gara. Tregoa luze bat, arnasa berriro hartzeko balio diguna. Neu izan naiz oraingoan hura utzi eta jaiki naizena besoak bihurritu, lohadarrak luzatu, handitu egin beharrez. Ispilua eskuan hartu dut buruko ileak atondu eta neure aurpegi berriari begiratu ahal izateko, eta barrez hasten naiz biak ere ikustearekin azpegi logaletu horiekin, ezpain ikarati, distiratsu eta puztu-xamartu horiekin. Maxime dibanean gelditu da, eta haren dei mutuak erantzunik lausengariena bildu du niregandik: txakur-eme manukor, lotsatuxe, jipoitu-xamartu, guztiz mainatu eta oro, hedea, lepokoa, bere nagusiaren oinazpian etzan beharra, onartzen duenaren begirada...

        Joan da. Elkarrekin afaldu dugu, ez du inporta nola: Blandinek saiheskiak saltsan maneiatu ditu, pepiniloekin... Goseak amorratzen nengoen. «Eta amodioak dena betetzen du, dena lekat...» zioen hark, Verlaine irakurria duela erakustearren.

        Afariaren bukaerak ez gaitu jaurti bata besteraen besoetara, eta ez gara amoranteak, izan ere hura ahalketsua da eta nik ez ditut inprobisazioak gogoko... Alabaina, konprometitu egin naiz, hitza eman alaiki, lakrikunkeriarik gabe:

        — Denbora guztia badugu, ezta, Max?

        — Ez gehiegi, laztana! Hainbeste zahartu naiz, zure zain nagoenetik!

        Hainbeste zahartu... Ez daki zenbat urte ditudan...

        Joan egin da, bihar itzuli behar du... Ezin zuen nigandik alde egin, eta beldur nintzen amor emango ote nuen, besoak zabalduta uxatzen nuen... Beroa neukan, eta oldarrean usainkatzen ninduen, ausikitzeko gertu bailegoen... Noizbait ere, joan egin zen. «Noizbait ere» esaten dut, harengan-eta, guregan-eta, pentsatu ahal izango dudalako.

        «Amodioa...» esan du. Amodioa al da? Ziur egon nahi nuke. Maite ote dut? Neure sentsualtasunak izutu nau; baina beharbada larrialdi bat baino ez da izango, nire indar hain luzaz hertsatuaren gainezkatze bat, alegia, eta inondik ere gero ohartuko naiz maite dudala... Atzera baletor nire leihoan jotzera... Bai; maite dut, maite izan ere. Hunkiturik, gogoa gaur egin dituen zenbait doinueraren oroitzapenerantz isurtzen zait —haren amodiozko marrumatxoaren oihartzuna aski dut arnas estuka jartzeko-, eta gainera, bai onbera izan dela, eta sendoa, eta urrikaltsua nire bakardadearekin, burua haren sorbalda gainean pausatu dudanean!... Jakina, maite dut! Nork bihurtu nau hain beldurti? Lehen ez nuen hainbeste mindulinkeriarik egiten,...

        Zein hilobiren aurka behaztopatu berri da nire gogoa, zuhur ez ibiltzeagatik? Beranduegi da ihes egiteko, beste behin ere egiten dut topo neure aholkulari gupidagabearekin, hots, ispiluaren bestealdetik hitz egiten didanarekin...

        «Lehen ez huen hainbeste mindulinkeriarik egiten, amodioak, hire gainerantz oldartuz, hain ero eta ausart aurkitu hinduenean! Egun hartan ez huen heure baitan galdetu amodioa ote zen! Ezin hintekeen oker egon: hura zunan, amodioa, lehenengo amodioa. Hura zunan, eta sekula ere ez dun berriro hura izango! Neskatxa gaztea izan arren, hire lañotasunak ez zinan zalantzarik izan hari antz ematen eta tratuan egiteke eman hion bai heure gorputza, bai heure ume-bihotza. Hura zunan, iragartzen ez dena, aukeratzen ez dena, eztabaidatzen ez dena. Eta sekula ere ez dun berriro hura izango! Behin bakarrik eman dezakenanaz jabetu zunan: konfiantza, lehenengo ferekaren harridura erlijiotsua, hire malkoen berritasuna, hire lehenengo oinazearen lorea!... Maita ezan, ahal badun; hori eman egingo zain zalantzarik gabe, hortaz, heure zorion hutsalaren onenean, beste behin ere gogora dakinan, amodioan, lehenengo amodioak beste ezerk ez duela axolarik, etengabe jasan dezanan, halaber, oroitzearen zigorra, konparatzearen laztura! Are esaten dunanean ere: «A!, hau hobea dun!» sufritu egingo dun bakarrekoa baizik ez dela ona ulertzeaz! Badun Jainko bat bekatariari diotsana: «Ez zinateke nire bila ibiliko, dagoeneko eriden izan ez baninduzu...», amodioak ez izan, ordea, hainbesterainoko urrikalmendurik: «Behin eriden ninduzun horrek —esaten din-, sekulakotz galduko nauzu!» Zer uste huen, bada, hura galdutakoan? Sufritu beharreko guztia sufritua hintzela? Ez dun bukatu! Dasta ezan, izan hintzena berpizten ahalegintzean, heure eroria; agor ezan, heure bizitza berriko oturuntza bakoitzean, lehenengo amodioak, amodio bakarrak isuriko duen pozoia!...»

        Margotekin hitz egin beharko dut, aitortu berari gertakari handia, nire bizitza irazekitzen duen eguzki-errainu hori... Egia baita, izan ere; elkar maite dugu. Egia da, bai, eta, gainera, erabakia hartuta nago. Pikutara bidaliak ditut neure oroitzapen eta pena zahar guztiak, eta, nik diodan eran, filigrana sentimentaletarako daukadan nahikeria hori, eta neure bai-ak, neure zeren-ak, neure baina-k, neure hala ere-ak...

        Taigabe ikusten dugu elkar, nitaz jabetu egiten da, zorabiarazi egiten nau bere presentziarekin, pentsatzea galarazten. Erabaki egiten du, agindu ia, eta nik, neure askatasunaren opariarekin batean, neure urguiluaren eskaintzaria ere egiten diot, ezen laga egiten dut etxera irits dakizkidala lore-sorta, hurbil den udako fruitu-sail ugari eta diru-hondatzaile horiek, eta, lepoan itsatsita, gezitxo ñirñirkari bat badaramat, eztarrian sarturik baneuka bezala, errubiz gorri-gorria.

        Eta ez gara amoranteak, halere! Pairakor hemendik aurrera, Maxek gaina hartu eta, gainean, ezkongaialdi estrainioki deprimigarria ezartzen dit, zeinak, astebetean baino gutxiagoan, dagoeneko piska bat argaldu eta ahuldu baikaitu. Hori ez da bizioa harengan; lakrikunkeria da, hots, besteren nahiak egiteko luzamendutan ibili eta, aldi berean, nahi dudan bezain denbora luzean, halako «hautesmen libre» engainagarria utzi nahi didan gizonaren lakrikunkeria...

        Ez zait, bestalde, desio izateko gauza handirik geratzen... eta gauza batek bakarrik ikararazten nau orain: atzendutako su horrek, lehenengo ukitzearekin nigandik jauziak, beti basatiki prest egoten denak hari obeditzeko... Bai, ondo egiten du guztiz bat egingo gaituen ordua atzeratuz. Orain badakit nik zer balio dudan, baita hark jasoko duen dohainaren handitasuna ere. Ziur nago haren esperantzarik burugabeenak ere beteko ditudala! Arramaska egin dezala apur bat bere baratzan, nahi baldin badu...

        Eta sarritan nahi izaten du. Neure gozamen eta arrengurarentzat, edertasun soil eta simetrikoko mutilaundi honengan halabeharrak hala jarrita, amorante zorrotz bat dut, emakumearentzat sortua, eta hain begi-zolia non bai baitirudi ezen haren fereka nire gurariarekin batean sortzen dela. Music-halleko neska-lagun lizun txiki baten hitzak gogorarazten dizkit —lotsatu egiten naiz horretaz—, zeinak amorante berri baten trebetasuna laudatzen baitit: «Norberak ere ez liken hobeto egingo, neska!»

        Margoti jakinarazi beharko diot, baina! Margot gaixoa, erabat ahantzia daukat... Hamondi dagokionez berriz, aienatu egin da. Dena daki, Maxek esanda, eta ahaide zuhur bat bezala urruntzen da nire etxetik...

        Eta Brague? A zer aurpegia zuen Braguek egin genuen azkeneko entseiuan! Bere Pierroten imintziorik ederrenaz hartu ninduen Maxen automobilean iritsi nintzenean, baina ez zuen hala ere fitsik esan. Jendetasun bat apartekoa eta merezigabea ere erakutsi zidan, goiz hartan moldegabe azaldu bainintzen, gogoa urrun, gorritzeko eta desenkusatzeko pronto. Azkenean, eztanda egin zuen:

        — Alde egintzan hemendik! Hoa! Ase hadi behingoz eta ez berriz hona etorri lepo eginda egon arte...

        Zenbat eta nik barre gehiago egin, hainbat eta tximista gehiago jaurtitzen zizkidan, Asiako galtzagorri baten pare:

        — Barre egintzan, ea, barre egintzan! Nolako aurpegia dunan ikusiko bahu!

        — Nire aurp...?

        — Irrikatzen zagon, bai, eskean zabilen hire aurpegia! Ez ditzanala heure begiak niganantz altxa, Messaline!... Ikusten duzue, oihukatzen zuen jainko ikustezinak hartzen zituela lekuko: eguerdian eta begi handi-txunditu horiek erakusten, eta, Driadaren amodiozko eszenarako, dituen guztiak eman eta gauzak gatz piska batekin egiteko eskatzen diodanean ordea, jauna lehenengoz hartu behar duen neskattoaren aurpegitxoa jarri behar orduan.

        — Benetan hainbeste nabari al zait, bada?, galdetu nion Maximeri etxera lagundu zidanean.

        Ispiluak, lehengo gauean nire garaitu-begitarte loriatsua islatu zuen berak, aurpegi bat zorrotza eta irribarre mesfidatikoa agerrarazten du, azeri atsegin baten irudikoa. Bada, hala ere, su edo irrits antzeko zerbait, gainetik dabilkiona, halako gaztetasun unatu batez, esan ahal badezaket, makilatzen duela...

        Beraz, dena aitortuko diot Margoti: berriro erori naizela, zoriontsu nagoela, maite dudan gizonaren izena... Lan ematen dit. Margok ez da «esan ninan, bada, nik» esaten duen emakumea, baina uste dut hala ere, hark ezagutzera ematen ez badu ere, tristatu egingo dudala, kale egingo diodala. «Kateme galdaran errea, galdarara itzuliko haiz!» Egia da, bai, hara noa berriro, eta sekulako gogoarekin!...

        Margot, aldatu-ezinik, beti bezalakoxea aurkitzen dut lo egin, jan eta bere txakur brabantearrak hazten dituen langela handian. Luze, tente, atorra moskobita eta jaka luze beltza jantzirik, bere aurpegi zurbil erromatar masailekikoa eta bere ile urdin latz eta belarri pean moztuak makurtzen ditu saskitxo baten gainera non zorroilo hori txiki bat durduzatzen baita, franelazko atorraz jantzitako txakur ñimiño bat nire lagunarenganantz brontzezko kopeta konkorduna, urtxintxa-begi eder erregutzaileak, goratzen dituena... Nire inguruan, zaunkaz eta zalapartaka ari dira sei basapiztia itsusi eta aurpegirik gabeko, zigor-zartakada batek beren lastozko etxoletarantz habailan bidaltzen dituenak.

        — Nolatan, Margot, beste brabantear bat? Grina ere bada hori, gero!

        — Ai, Jainkoa, ez!, esaten du Margotek nire aurrean animaliatxo eria bere belaunen gainean kulunkatuz esertzen dela. Ez dinat gustukoa koittada hau.

        — Oparitu egin al dizute?

        — Ez, erosi egin dinat, jakina. Horrek erakutsiko zidan ez berriz pasatzen txakur-saltzailearen aurretik, Hartmann gizatxar horren dendaren aurretik, alegia. Brabantear-eme hau ikusi izan bahu eraskusleihoan, bere arratoi eriaren aurpegitxoarekin eta halako tipula-korda dirudien bizkar-hezur horrekin, eta begi horiekin, batik bat... Badakin gauza bakarra dagoela bihotza erdiratzen didana: salgai dagoen txakur baten begirada, alegia... Erosi egin dinat, orduan. Erdi-hilda zagon beherakoz; hori ez zaien behin ere dendan antzematen, kakodilatoz drogatzen dituztelako... Esaidan, ume, aspaldi-aspalditik ez haut ikusi: lanean ari al haiz?

        — Bai, Margot, entseiatzen ari naiz...

        — Seinale dun, nekatu-itxura daukan.

        Okotsa hartzen dit, bere betiko keinu ezagunarekin, nire aurpegia atzerantz bota eta bereganantz erakartzeko. Aztoraturik, begiak ixten ditut...

        — Bai, nekatuta hago... Zahartu egin haiz, esaten du ahots-doinu sakonaz.

        — Zahartu!... Ene! Margot!...

        Neure sekretu guztia joaten zait ihesi oinazezko heiagora horretan, malko-olde batekin batean. Neure adiskide zorrotzaren ondoan gerizatzen naiz, eta hark sorbalda ferekatzen dit, berrikitan brabantear eria lasaitzeko zerabilen «ume gaixoa» bera esaten didala...

        — Tira, tira, ume gaixoa, ea... Pasatuko zain. Hartu, hementxe daukan ur boroduna begiak garbitzeko. Egin berri-berria ninan Miretteren begientzat. Mukizapiarekin ez, hartzan kotoi hidrofiloa! Horrelaxe!... Ume gaixoa, beraz, heure edertasuna behar-beharrezkoa dun momentu hauetan, ezta?

        — Bai, bai... Ai! Margot...

        — «Ai! Margot!» Jipoitu egin haudala ematen din, gero! Begiraidan! Oso haserre al hago nirekin, ume gaixo hori?

        — Ez, Margot...

        — Badakin, jarraitu zuen bere ahots berdindu eta goxoarekin, niregan beti ere denetariko laguntza-motak aurkituko ditunala, are denetan mingarriena dena ere: egia... Esan baldin badinat, esan dinat: zahartu egin haiz...

        — Bai... Ene! Margot...

        — Tira, ez hasi berriro! Aste honetan zahartu haiz, baina! Gaur zahartu haiz! Bihar edo ordubete barru, bost urte gutxiago, hamar urte gutxiago, izango ditun... Atzo, edo bihar, etorri izan bahintz, esango ninan ziurraski: «Aizan, gaztetu egin haiz!»

        — Pentsa ezazu bada, Margot, laster hogeitalau urte izango ditut!

        — Kexa hadi! Nik berrogeita hamabi ditinat.

        — Ez da gauza bera. Hara, Margot, hain da beharrezkoa niretzat polita izatea, gaztea izatea, zoriontsua izatea... Badaukat, bada... zera...

        — Amorante bat al daukan, bada?

        Ahotsa gozoa du oraindik, baina aurpegiaren adierazpena apur bat aldatuxea dauka.

        — Ez daukat amoranterik, Margot! Dena dela, zalantzarik txikiena ere ez dago... bat izango dudala. Baina... maite dut, badakizu?

        Neure burua zuritzeko era tentel horrek Margot alai-

        tzen du.

        — A! Maite dun?... Hark ere maite al hau?

        — Ene!

        Keinu harro batez, susmorik txikiena ere hastantzen dut neure adiskideagandik.

        — Ondo zagon. Eta... zenbat urte ditu?

        — Nik beste justuki, Margot: hogeita hamalau urte ia-ia.

        — Ondo... ondo zagon.

        Ez dakit zer gehiago esan. Ikarragarri nahastuta aurkitzen naiz. Esperantza banuen, aurreneko estuasunak igarota, neure poza azaltzeko gauza izango nintzela, neure adiskideaz esan beharreko guztia esango nuela, haren begien kolorea, haren eskuen itxura, haren onberatasuna, haren prestutasuna...

        — Oso... mutil atsegina da, ba al dakizu, Margot?, ausartu nintzen esatera lotsorrez.

        — Hobe horrela, alabatxo. Ba al duzue zeozer egiteko asmorik?

        — Zeozer egiteko asmorik? Ez... Oraino ez dugu ezertan pentsatu... Badaukagu astirik...

        — Bai horixe: bazagon, bai, astirik... Eta itzulia, egin behar al dun oraindik itzulia, hori guztia gertatu eta gero?

        — Nire itzulia? Jakina! Horrek ez ditu gauzak ezertxo ere aldatzen.

        — Heure... heure morroi hori eramango al dun?

        — Malkotan hurtuta nagoen arren, ezin diot barreari eutsi: Margotek zuhurtasun higuindu batez aipatzen du nire adiskidea, zerbait zikinaz mintzatuko balitz bezala!

        — Eraman, eraman... zera... Egia esan, Margot, ez dakit. Ikusiko dut...

        Koinatak bekainak altxatzen ditu:

        — Ez dakin ezer! Ez daukan ezer egiteko asmorik! Ikusiko dun!... Benetan harritzeko modukoak zarete zuek! Zertan pentsatzen duzue, beraz? Dena den, horixe beste egitekorik ez duzue: zeozer egitea pentsatzea, etorkizuna antolatzea!

        — Etorkizuna... Oi, Margot, ez dut bat ere gustukoa! Etorkizuna antolatzea! Brr... Etorkizunak badakin berak bakarrik bere burua antolatzen, eta hain da laster heltzen...

        — Zer egiteko asmoa duzue baina, ezkondu ala ohaidetu?

        Ez dut berehalaxe erantzuten, larrituta, lehendabizikoz, Margot garbiak erabilitako hitz gordin horiek direla eta...

        — Ez dugu oraindik ezer egiteko asmorik... Elkar ezagutzen goaz, elkarren berri jakiten...

        — Elkarren berri jakiten!

        Margotek, ahoa zimikaturik, bere begi txiki argitsuei alaitasun anker bat dariela begiratzen dit.

        — Elkarren berri jakiten!... Ikusten dinat: bata bestearen aurrean gaindorra erakusten ibiltzen zareteneko garaia, ezta?

        — Benetan, Margot, guk ez dugu horrelakorik egiten, esaten dut nik neure burua irribarre egitera bortxatuz. Jolas hori ona da maitale gazte-gazteentzat, eta gu ordea ez gara dagoeneko, ez hura eta ez ni, oso maitale gazteak.

        — Are arrazoi handiagoa! Ihardukitzen du Margotek, errukigabe. Gauza gehiago dituzue elkarri gorde beharrak... Aizan, neskatxo horrek, gehitzen du gozoki, ondo dakin barre egin beharra dagoela nire maniaz. Hain gauza higuingarria iruditzen zaidan ezkontzea! Nahiko barre eragin al dinat zera kontatzen dinadala, alegia, ezkondu eta lehenengo egunetatik bertatik, ezetz esan niola neure senarrarekin gela berean lo egiteari, inmoral irizten niolako geure familiarentzat arrotza zen mutil gazte batengandik horren hurbil bizitzeari? Berezkoa dinat, zer nahi dun bada? Ez naun orain aldatuko... Ez al didan gaur Fossette ekarri?

        Ahaleginak egiten ditut, Margot bezala, alai agertzen:

        — Ez, Margot. Zure txakur-tropak hain harrera txarra egin zion, azkeneko aldian!

        — Egia. Momentu hauetan ez zabiltzan oso txintxo nire txakurrak! Zatozte hona, helbarri horiek!

        Ez diote birritan esanarazten. Han irteten dira kaxa-errezkada batetik, tropeltxo ikarati eta urrikalgarrian, dozena-erdi txakur, haietatik handiena sonbreru baten barruan sartu bailiteke. Gehien-gehientsuenak ezagutzen ditut, Margotek txakur-saltzailearengandik salbatutakoak, erakusleihoetan animaliatxo eriak, ok eginak zein goseak hilak, alkoholizatuak, paratzen dituen salerosketa ergel eta kaltegarri horren atzaparretatik askatutakoak... Batzuk, behin haren etxera ezkero, berriz ere txakur osasuntsu, alai eta sendo bilakatu dira; baina beste batzuek ordea betiko izango dute urdaila hondatua, larrua zoldatsu, histeria bat ezin erremediatuzkoa... Margotek ahal duen ondoen zaintzen ditu, adorea galdurik bai baitaki bere karitatea alferrikakoa dela eta egun-eta-beti izango dela «luxuzko txakurrik» salgai...

        Txakur-eme gaixoa lokartu egin da. Ez dut deus esatekorik aurkitzen... Gela handiari begira nago, beti ere piska bat halako eritegi itxura-edo izaten baitu, bere gortinarik gabeko leihoekin. Mahai batean hor ageri dira, lerroka ageri ere, farmazi flaskoak, benda biribilkatuak, termometro bat ezinago txikia, kautxuzko udare txiki-txiki bat txakurren aiutak egiteko. Iodozko tintura eta kreosota usaina dago... Handik joateko gogoak ematen dit bat-batean, bere-berehala —bere-berehala, bai— neure etxetxo mehar eta beroan egotekoak, diban hondoratuarekin, loreekin, maite dudan adiskidearekin...

        — Agur, Margot, banoa...

        — Hoa, ume.

        — Oso haserretuta al zaude nirekin?

        — Zer bada?

        — Horren zoroa, horren barregarria izateagatik; maiteminduta egoteagatik, horra! Hainbeste promes eginda nengoen neure buruari...

        — Zurekin haserretuta egon? Neskato gaixoa, oso gaiztoa izatea izango huke hori!... Amodio berri bat... Ez haiz ondoegi pasatzen ariko... Gaixo neskatoa!...

        Presa dut neure etxera itzultzeko. Izoztua, kuzkurtua sentitzen naiz, eta hain triste!... Berdin dio, ufa! Eginda dago: den-dena esan diot Margoti. Jasota nago espero nuen ur-parrastaldia, eta arin bai arin noa lehortzera, astintzera, neure barrua sugarren aitzinean hustera... Daramadan belo txikiak, beheititurik, bihozminaren arrastoak gordetzen dizkit, eta lasterka noa, lasterka noa harenganantz!

        — Maxime jauna hemen dago anderearen zain.

        Ezen nire neskameak, Blandinek, esaten du orain: «Maxime jauna», samurkiro, bere haur-jaio berriaz mintzatuko balitz bezala.

        Hemen dago!

        Arrapaladan noa neure gelara eta bertako atea ixten: ez diezadala aurpegia ikusi! Bizkor! Arroz-hautsak, kohola, ezpainetako lapitza... Oi!, hor, begiaren azpian, zimurdura nakaratu hori, zimeldua... «Zahartuta hago...» Tuntun hori, neskatxa baten antzera hasten haiz negarrez! Ez dun negar barik sufritzen ikasi? Non da, beraiek bustitzeke, masailetako balusetik irristatzen zitzaizkidan neure malko distiragarrien garaia? Jakin nuen, bada, behiala, neure senarra berriro neureganatzeko, neure negar-malkoekin apaintzen, berari begira negar egiten nuenean, aurpegia gora, begiak zabalik eta ederrago egiten ninduten perla astirotsuak, txukatu gabe, inarrosiz... Zein koitada naizen!

        — Hemen zaude azkenik, neure maite bihotzekoa, neure lore usain gozoduna, neure azukre-koxkorra, neure...

        — Jainkoarren! Bai tentela zarela!

        — Oi! Bai, hasperen egiten du nire adiskideak etsi-etsian erabat sorgorturik.

        Bere jolas kuttunenari lotzen zaio, zeina baita ni bere besoetan altxatzea sabaia jo arte, eta musuka hasten zait masailetan, okotsean, belaunetan, ahoan. Gogor egiten dut, bere indarra erakustera behartua izan dadin adina. Gure borroka haren garaipenarekin amaitzen da, eta goiti-behera jausi-arazten nau bere besoetan, buruz behera eta hankak airean, harik eta «Lagundu!» oihukatzen dudan eta zutik jartzen nauen arte. Txakurra arrapaladan heldu da ni defendatzera, eta jolas zakarrak, gustukoa zaidanak, zalaparta handi batekin segitzen du zaunka lakatz, aldarri eta irriekin...

        Ai! Bai ona dela ergelkeria sano hau! A zein lagun alaia dudan, bost axola zaiona nola erne-itxura ematea hala gorbata okertzen bazaio ere!... Zeinen gustura gauden hemen eta zeinen azkar bihurtzen den erronka boluptuoso gure barre hori, norgehiagoka dihardukaten gudukariena bezalakoa bera! Irentsi egiten din bere «azukre-koxkorra», emeki-emeki dastatzen, gourmet baten gisan...

        — Zein goxoa zinatekeen jateko, laztana!... Ahoa azukreztatua daukazu, baina zure besoak, kosk egiten diedanean, gaziak daude, pixka-pixkatxo bat, eta zure sorbalda, eta zure belaunak... Ziur nago gazia zarela burutik oinetaraino, itsas-fruitu freskoen antzera, ez al da hala?...

        — Laster jakingo duzu, Zozo-Handi horrek!

        «Zozo-Handi» deitzen baitiot oraindik ere, baina... beste doinu batekin...

        — Noiz?... Gaur gauean? Gaur osteguna da, ezta?

        — Hala uste dut... bai... zer bada?

        — Osteguna... Oso egun ona da...

        Tontakeriak esaten ditu, poz-pozik, eroritako kuxinen artean etzanik. Ile-txerlo batek begia estaltzen dio, desirazko larrialdi handietako bere betsein uherrak ditu eta ahoa erdizka zabaltzen du arnasa hartzeko. Baserritar mutiko eder bat, belarretan «siesta» egiten duen basamutil bat, horra zer bilakatzen den —eta ez diot gogokoa ez dudanik— planta zabartzen duen bakoitzean...

        — Jaiki zaitez, Max: serio hitz egin beharra daukagu.

        — Ez dut nahi niri nahigaberik ematea!, egiten du hasperen aieneka.

        — Max, tira!

        — Ez! Badakit zer esan nahi duen horrek, serio hitz egiteak... Amatxok hitz horiexek esaten ditu aferez, diruaz edo eta ezkontzaz hitz egin nahi duen aldiro!

        Kuxinen artean hondoratu eta begiak ixten ditin. Ez da arinkeria setati hori erakusten duen lehen aldia...

        — Max! Oroitzen al zara apirilaren 5ean joatekoa naizela?

        Emakumezkoen betile luzeko betazalak zabaldu eta begirada luze batekin lausengatzen nain:

        — Joatekoa al zara, laztana? Nork erabaki du bada?

        — Salomonek, enpresarioak, eta nik.

        — Ondo da. Baina nik ez dut oraino neure oniritzia eman... Tira, ondo da. Joatekoa zara. Nirekin joango zara, hortaz.

        — Zurekin! Esaten dut nik ikaratuta... Ba al dakizu zuk zer den itzuli bat?

        — Bai. Bidaia egitea... nirekin!

        — Berriro esaten dut:

        — Zurekin? Berrogeitabost egunean! Ez al daukazu bada ezer egiteko?

        Oi! Bai. Ezagutzen zaitudanetik, minutu bat ere ez daukat neuretzat, Renée.

        — Erantzun sotila da hori, bai, baina...

        Zur eta lur begiratzen diot egitekorik bat ere ez daukan gizon horri, dirua bere sakelean etengabe aurkitzen duenari... Bat ere egitekorik ez dauka, egia da, behin ere ez nion horri erreparatu! Ez dauka lanbiderik, inongo sinekura-klasek ez du mozorrotzen lanik ez izateak ematen dion askatasuna... Harrigarria da, benetan! Lanik gabeko gizasemerik ezagutu gabe nengoen hau ezagutu nuen arte... Osorik eman daiteke, gau eta egun, amodioari, zera bat... urdaxka bat bezala.

        Gu bion artetik urdaxka hura delako burutazio bitxi horrek bat-bateko alaitasuna eragiten dit, eta haren bekain irudikorrak kizkurtu egiten dira...

        — Zer duzu? Barrez ala?... Ez zara joango!

        — Hara bestea! Eta nire kalteordaina?

        — Nik ordainduko dizut.

        — Eta Braguerena? Eta troglodita zarrarena?

        — Nik ordainduko ditut.

        Adarra jotzen ari balitz ere, erdizka baino ez zait atsegiten. Zalantzarik izan ote dezaket, oraindik, elkar maite dugula? Aurreneko eztabaida izatear gaude!...

        Oker nengoen, izan ere hortxe baitago nire adiskidea nire ondoan, neure oinetan ia:

        — Renée neurea, nahi duzuna egingo duzu, badakizu!

        Ordea bere eskua nire bekokian jarri du, eta haren begiak nireei eratxekitzen zaizkie, haietan obedientzia irakurtzeko... Nahi dudana? Zoritxarrez, oraingoz hura besterik ez dut nahi.

        — L'Emprise antzezten jarraituko al duzue itzulian?

        — La Dryade ere eraman behar dugu... Oi! Hauxe gorbata more ederra daukazuna! Horistatu egiten zaitu goitibehera!

        — Utzazu nire gorbata! L'Emprise, La Dryade, hori guztia aitzakia hutsak dituzu zeure hanka ederrak eta gainerakoa erakusteko.

        — Kexa zaitez orain! Ez al zen, bada, oholtza gainean «gainerako hori» ezagutzeko ohorea izan zenuen tokia?

        Bere aurka estutzen nau, min emateko moduan estutu ere:

        — Zaude isilik! Oroitzen naiz! Gauero, bost egunez, gauza nardagarriak esan nituen neure artean, eta behin betikoak beti. Ergel handi bat nintzela iruditzen zitzaidan Emp'-Clich'era, zuk esaten duzunez, joateagatik, eta eszenatik alde egiten zenuenean, neure burua iraintzen nuela joaten nintzen. Eta gero, biharamunean, koldarki amor ematen nuen: «Azkeneko gaua izango diat, bai horixe, "boîte" honetan ikusiko nautela! Baina ziur egon nahi nikek zer ñabardura duten Renée Néréren begiek, eta gainera, atzo, ezin izan ninduan hasierara iritsi.» Hitz batean, erabat zozotuta nengoela jadanik!

        — Zozotuta jadanik! Eufemismo zaporetsuak esaten dituzu, Max! Hain arraroa iruditzen zait emakume batez begiratu hutsarekin maitemindu ahal izatea...

        — Zer emakumeri begiratzen zaion. Zuk ez dakizu fitsik gauza horietaz, Renée Néré... Pentsa ezazu: ordubete gutxienez pasatu nuen, L'Emprisen zeure mimoak egiten lehenengo aldiz ikusi eta gero, zure aurpegiaren irudia marrazten. Lortu egin nuen, eta han ibilia naiz, ez dakit zenbat aldiz egin eta egin, liburu bateko ertzetan, nik bakarrik ulertzen ahal dudan marrazki geometriko txiki bat... Minutu bat ere bazen, hire pantomiman, ezin jasanezko bozkario batekin betetzen ninduzunekoa: engainatzen zenuen gizonaren gutun mehatxagarria, mahai gainean eserita, irakurtzen zenuenean. Ba al dakizu? Izterrak zaflatzen zenituen, barrezka atzealderantz lehertu beharrez, eta nabaritzen zen izterrak soineko mehearen pean biluzik zenituela. Jestua sendotasunez egiten zenuen, kaleko emakumeen gisan, baina zeure aurpegia hain gaiztakeria zorrotz eta finaz, zeure gorputz eskuragarria bera baino hain gaiztakeria goragokoaz izekitzen zen... Gogoratzen zara?

        — Bai, bai... horrela... Brague pozik zegoen nirekin eszena hartan... Baina hori..., Max, hori... mirespena da, desioa! Amodio bihurtu al zen gero?

        Begiratu egiten dit, guztiz harrituta.

        — Amodio bihurtu? Ez dut behin ere horretaz pentsatu. Dudarik gabe, orduantxetik maite zintudan. Emakume asko badira zu baino ederragoak, baina...

        Esku-mugimendu batez, amodioan ulertezinetik, erremediaezinetik, dagoen guztia adierazten du...

        — Max, dena den, ni bezalako burgestxo txintxo batekin gertatu ordez, mari-galdu trebe eta hotz, eta ezkabia bezain gaizto batekin, topo egin bazenu? Beldur horrek ez al zizun atzera eragin?

        — Nabaritu ere ez nuen egin, esaten du barrez! Bururatzea ere! Tira, norbait maite denean, ez da hainbeste gauzatan pentsatzen!

        Badaki bai jaurtitzen niretzat, gogoan hainbeste gauza darabiltzadan honentzat, mingarri diren esaldi horietakorik!

        — Aizu, neskato hori, xuxurlatzen du, zergatik lan egiten duzu kafe-kontzertuan?

        — Aizu, Zozo-Handi hori, zergatik ez duzu zurgintzan lan egiten? Ez diezadazula erantzun horretan aritu gabe bizi zaitezkeela, jakin badakit-eta! Baina, zer nahi duzu nik egitea? Josi, daktilografia, ala kalea? Music-halla da inolako lanbiderik ikasi ez dutenen lanbidea.

        — Baina...

        Ahotsagatik, zerbait larria eta enbarazagarria esatera doala susmatzen dut. Neure burua, haren sorbalda gainean pausatua baitzen, altxatzen dut, eta arreta handi-handirekin so egiten diot sudur zuzen eta gogorreko aurpegi horri, begi samurrak babesten dituzten bekain ezkibelei, ezpain trebeekiko ahoa gordetzen den bibote sarriari...

        — Baina, laztana, orain berriz ez duzu music-hallaren beharrik, ni naukazularik eta...

        — Ixo!

        Isiltzera behartzen dut, larriturik, izuturik nagoela ia-ia. Bai, hortxe dago, eskuzabaltasun guztietarako gertu. Baina horrek ez dit axola, ez dut nahi horrek axolarik izan dezan niretzat. Ezin dut, ahalegindu arren, ondorio pertsonalik atera nire adiskidea aberats izatetik. Ezin dut, saiatuagatik, hark gutiziatzen duen tokia prestatu neure etorkizunean. Hori etorri egingo da, dudarik gabe. Ohitu egingo naiz. Ez dut besterik eskatzen neure ahoa harenarekin bat egitea baino, baita aurretiaz frogatzea ere harena naizela, eta haren bizitza neure bizitzarekin bat egin ezinda nabil horregatik! Iragarri egingo balit: «Ezkontzen naiz!» uste dut jendetasunez erantzungo niokeela: «Neure zorionik beroenak!», neure barrenean pentsatuz: «Horrek ez nau ni ukitzen». Eta hala eta guztiz, ez nuen bat ere gustukoa izan, orain dela hamabost egun, Jadin txikia horrenbesteko atseginarekin xehakatzea...

        Nahasmendu sentimentalak, fazakeria, ardaila eta anabasa, bakarrizketa psikologikoak. Zein barregarria naizen, Jainko maitea!. Ez al litzateke funtsean zintzoago eta emakume maitemindu batentzat egokiago hari hauxe erantzutea: «Jakina ba, hor zaude zu, eta elkar maite dugunez, zuri eskatzen dizut dena! Hain da erraza! Benetan maite bazaitut, dena zor didazu, eta ogi lohia hire eskutik heltzen ez zaidana da.»

        Oso ondo dago pentsatzen dudan guztia. Ahots goraz beharko nuke esan, milikagarriro isilik egon beharrean, masaila igurtzitzen dudan bitartean nire adiskidearen masaila bizar-moztuaren aurka, zeina leuna baita pomiz-harri leun-leun baten antzera.

        Nola egun asko baziren Hamond nire lagun zaharra etxean egotera tematzen zela, bere erreumatismoak, gripea, presazko lan bat, aitzakiatzat hartuz tematu ere, niregana etor dadin eskatu diot. Ez da asko berandutu, eta haren aurpegi diskretu eta lasaiak, ezkonberrienera bisitan doan ahaidearena bezalakoak, areagotu egiten du haren berriz ikusteak ematen didan poza.

        Hortxe gaude bekoz-beko, amultsuki, behiala bezala...

        — Behiala bezala, Hamond! Eta a zer aldaketa, horregatik!

        — Jainkoari eskerrak, umetxoa! Zoriontsua izango al zara azkenean?

        — Zoriontsua?

        Zinez eta benaz harriturik begiratzen diot.

        — Ez, ez naiz zoriontsua izango. Bururatu ere ez zait egiten. Zergatik behar nuke zoriontsua izan?

        Hamondek klask egiten du mihiarekin: modu horretan egiten dit errieta.. Neurasteniak jota nagoelakoan dago.

        — Ea, ea, Renée... Ez al doaz, bada, gauzak nik uste nuen bezain ondo?

        — Baietz ba, Hamond, ondo doaz! Ondoegi, egia esan! Beldur naiz elkar itsuki maitatzen hasiak ote garen.

        — Eta?

        — Eta! Zer uste duzu bada, hori nahikoa dudala zoriontsua izateko?

        Hamondek ezin du irribarre bat galarazi, eta orain nire txanda da malenkoniatsu agertzeko:

        — Zer tormentutara jaurti nauzu berriro, Hamond? Zeuk jaurti bainauzu, aitor ezazu, zeuk jaurti bainauzu... Bozkariorik hoberenengatik ere trukatuko ez nituzkeen tormentuak, gehitu dut isilago.

        — Ei! jaurtitzen du Hamondek arindurik. Salbatu egin zara, bederen, zugan artean ere irakiten zuen iragan horretatik! Asperturik nengoen, egia esan, zu ilundurik, mesfidati, Taillandyrekiko oroitzapen eta beldurrak harrapaturik ikusten? Barka iezadazu, Renée, baina gauza zinez itsusiak egingo nituzkeen zuri amodio berri bat ematearren!

        — Benetan! «Amodio berri» batek, zuk diozun bezala, lehengoaren oroitzapena suntsitzen ala berpizten duela uste duzu?

        Nire galderaren garraztasunak nahasturik, Hamondek ez daki zer esan. Baina hain baldarki jo nau zauria dudan tokian!... Eta gainera, gizon bat besterik ez da: ez daki. Hainbeste aldiz maitatu izango zuen: ez daki jadanik. Haren lazturak bihotza ukitzen dit.

        — Ez, nire adiskide maite hori, ez naiz zoriontsua. Zera... horrelako zerbait naiz gutxi gorabehera. Bakar-bakarrik... ideiarik ere ez daukadala nora noan. Hori esan beharra dizut, zeharo Maximeren amorantea izan aurretik...

        — Edo haren emaztea!

        — Haren emaztea?

        — Zergatik ez?

        — Nahi ez dudalako!

        Nire erantzun itsumustukoak aurrea hartu dio nire arrazonamenduari, animaliak segadatik urrun egiten du jauzi bera ikusi baino lehen...

        — Horrek ez du gainera axolarik, esaten du Hamondek arduragabe. Gauza bera da, beti ere.

        — Gauza bera dela uste al duzu? Badaiteke zuretzat hala izatea, baita gizonezko askorentzat ere. Niretzat, ordea! Gogora ezazu, Hamond, zer izan zen niretzat ezkon-bizitza... Ez, ez naiz saldukeriez ari, ez didazu ulertzen. Ezkontzako sehigoaz ari naiz, hainbeste eta hainbeste emazte helduentzako halako haurtzain-suerte bihurtzen dituenaz... Ezkondurik egotea da... nola esan? Ikaran egotea Etxeko Jaunaren haragi-xerra erreegia dagoelako, Vittel-eko ura nahikoa hotz ez dagoelako, alkandora gaizki almidonatuta, idunekoa bigunegi, bainuko ura sobera bero; bitarteko aringarriaren lan gogorra bizkarreratzea Jaunaren aldarte txarraren, Jaunaren zekenkeriaren, Jaunaren sabelkeriaren, Jaunaren nagikeriaren...

        — Lizunkeria ahaztu zaizu, Renée, eteten du emeki Hamondek.

        — Ez, arraiopola, ez zait ahazten!... Bitartekari-lana bizkarreratzea, alegia, Etxeko Jaunaren eta gainerako gizateriaren artean. Zuk ezin duzu hori jakin, Hamond, hain denbora gutxian egon zara ezkonduta! Ezkontza da... ezkontza da: «Lotu iezadazu gorbata!... Bidali ezazu neskamea!... Moztu iezazkidazu oinetako azkazalak. Jaiki zaitez niretzako kamamila bat egitera... Prestatu iezadazu aiuta bat...» Ezkontza da: «Emaidazu neure traje berria, eta egidazu maleta, maitalearengana joateko...» Intendente, erizain, inude, —aski, aski, aski!

        Neure buruaz eta nire lagun zaharrak duen aurpegi luze ezkandalizatuaz barre eginez bukatzen dut...

        — Jainkoarren, Renée; zuk ematen didazu bihotzean mina jeneralizatzeko tirria gaizto horrekin! «Herri honetan, neskame guztiak dira kaxkagorriak!» Beti ez gara Taillandyrekin esposatzen! Eta zin egiten dizut bada, niri apalki dagokidanez, ahalkegorritu egingo nintzela emakume bati zerbitzu xehe horietako bat eskatzeaz, zeren, gainera... Alderantziz oso!...

        Esku-zartaka hasten naiz:

        — Zoragarria! Dena ikasi behar dut! «Alderantziz oso!» Ziur nago ez zenuela parerik botinen botoiak lotzen edo eta jantzigile-gona baten izurrak berdintzen. Ondikotz, denak ezin daitezke Hamondekin esposatu!...

        Isilune baten ondoren, benetan nekaturik hasten naiz berriro:

        — Utz iezadazu jeneralizatzen, zuk diozun moduan, eskarmentu bakarra dudan arren eta oraindik harekin abailduta sentitzen banaiz ere. Ez naiz jadanik aski gaztea, ez aski adoretsua, ez aski eskuzabala atzera berriz ezkon-bizitzarekin, edo eta bikote-bizitzarekin, nahiago baduzu, hasteko. Utz nazazu itxaron diezaiodala, apaindurik, ezer egin gabe, bakarrik neure gela itxian, bere harem-erako aukeratu nauenaren etorrerari. Haren samurtasuna eta haren sua, horixe besterik ez nuke harengandik nahi; hots, amodioarengandik, amodioa besterik ez nuke nahi...

        Jende asko ezagutzen dut, esaten du Hamondek isilune baten ondoren, amodio horri libertinajea deituko liokeena.

        Soinak goratzen ditut, adierazi nahi dudana adierazi ezinik suminduta:

        Bai, ekiten dio berriz Hamondek, libertinajea! Alabaina, nik neronek, zera... piska bat-edo ezagutzen zaitudanez gero, esango nuke, egia esan, zugan badela halako grina kimerikoa, halako grina funtsik gabea egin-ezinezkoaren aldera: maiteminduen bikotea, gela epel batean atxilotua, lau hormak lurraren beste gainerakotik baztertua... horra bizitzaz ezertxo ere ez dakien neskatila gazte baten ohiko amets ezaguna...

        — Edo eta emakume heldu batena, Hamond!

        Keinu iheskor eta adeitsu batekin aurka azaldu eta muzin egiten dio zuzenean erantzuteari.

        — Nolanahi ere, neskatxa maitea, hori ez da amodioa.

        — Zergatik?

        — Nire lagun zaharrak bere zigarroa botatzen du, mugimendu ia haserre batez:

        — Hargatik! Arestiantxe esan didazu: «Ezkontza, emakumearentzat, da sehigo bat onetsia, mingarria, umiliatua; ezkontza da lotu iezadazu gorbata, prestatu iezadazu aiuta bat, zaindu nire haragi-xerra, jasan itzazu nire aldarte txarrak eta nire saldukeriak.» Ezkontza barik amodioa esan beharko zenuen. Amodioa bakarrik baita erraz, pozgarri, loriatsu bihurtzen duena hemen aipatzen ari zaren sehigoa! Orain gorrotoa diozu, arnegatu egiten duzu hartaz, madarikatu egiten duzu, Taillandy maite ez duzulako jadanik! Oroit zaitez, amodioa dela kausa, gorbata, oinentzako bainua, kamamila, ikur sakratu, begiragarrizko eta izugarri bilakatzen zireneko garaiaz. Oroit zaitez zeure zeregin mixerableaz! Ni suminduraz ikaratzen nintzen han ikusten zintudanean kasik lupeme-lanaren konplizitateei loturik Taillandyren eta haren neskalagunen artean, baina, zuhurtzia eta pazientzia guztia galdu nuen egunean: «Maitatzea obeditzea da!», horra zer erantzun zenidan... Esan ezazu egia, Renée, izan zaitez argia eta esaidazu ea zure inmolazio guztiek ez duten, zure begietan, jadanik balio zeure hautesmen librea berreskuratu zenuenetik. Duten balioa ematen diezu orain, gehiago maite ez duzun honetan! Lehen —lanean ikusi zaitut, ezagutzen zaitut, Renée!—, ez ote zenuen oharkabean gozatzen amodioak ematen duen anestesia urrikaltsuaz?

        Zertarako erantzun?... Gertu nago, hala ere, munduko federik gaiztoenaz eztabaidatzeko: gaur ezingo nintzateke samurtu, salbu eta neure ezkontzako nahigabeak, gogoan bereak darabiltzala, zehazten dizkidan gizon dohakabe honekin. Zein den gazte eta «zaurgarri» ageri, bai eta beregandik hastandu nahi izan duen pozoiaz josia ere!... Bai urruti gaudela, urruti gaudenez, neure abenturatik eta Maxime Dufferein-Chautelengandik...

        Hamondekin hustu nahi nuen neure barrua, haren kontseiluak eskatu... Zein bidetatik itzultzen gara erremedio barik iraganera, arantza hilek erabat arramaskaturik? Iruditzen zait ezen, Maxime sartuko balitz, Hamondek eta biok ez genukeela astirik izango inork ikusi behar ez dituen geure aurpegi horiek aski azkar uzteko: Hamond hori-horia dago behazunagatik, tik txiki bat duela ezkerreko matrailezurrean, eta nik bekainak kizkurtzen ditut, atxaketak zapalduko balitu bezala, eta gogorki luzatzen lepoa aurrerantz, neure lepo sendo, baina haragi gaztearen biguntasuna, estalkia, galtzen ari dena...

        — Hamond, esaten dut ezti-ezti, ez al zaizu ahazten itzulia egitera partitu beharra daukadala, aldatzearren?

        — Partitu... Bai, bai, esaten du esnarazi berri den gizon baten antzera. Eta?

        — Eta! Eta Maxime?

        — Zeurekin eramango duzu, jakina!

        — «Jakina»! Ez da dirudien bezain erraza! Tournée-ko bizitza hori izugarria da... bikote batentzat! Goizik jaikitzea, egunsentian zein gau betean abiatu beharra, zain dagoenarentzat sekula amaitzen ez diren saioak, eta hotela gero!... Hasiera ederra eztialdi baterako!... Hogei urteko emakume bat ez litzateke arriskatuko argi-hasteak, trenean lo egiteak, hots, egun lehergarrien hondarreko lo horrek, hildako puztu-xamartu bat irudi duzunean, ekarritako ezusteetara... Ez, ez, arriskua handiegia da niretzat! Gainera, hark eta nik hori baino ere gehiago balio dugu! Pentsatua nuen, hala-hola oraindik, zera... atzeratzea geure...

        — ...Coeur à coeur...

        — Eskerrik asko... itzulia bukatu bitarte, eta orduan bizitza bat hastea, ene! bizitza bat! Ez gehiago pentsatzea, Hamond, lurpean gordetzea non edo han, harekin, bagoiko kristalaren atzean eskaini eta ebasten zaidan guztia neure ahoaren eta neure eskuen irispidean jarriko lidakeen herriren batean: hosto hezeak, haizeak kulunkatzen dituen loreak, fruitu lainoztatuak eta errekastoak oroz gain, ur librea, gutiziatsua, ur bizia... Aizu, Hamond, azkeneko hogeita hamar egunean tren bateko bagoian bizi izan zarenean, ezin dezakezu jakin nola ur lasterra ikusteak, belar berriz jantziriko ur-ertzen artean, azal guztia kizkurtzen duen ezin esanezko egarri-suerte batez... Gogoan daukat nola, neure azken itzulian zehar, goiz parte guztia bideari loturik ematen genuen, eta arratsaldea ere bai askotan. Eguerdian, pentzeetan, bordetako neskek behiak jezten zituzten: han, belar sakonean, kobre leunezko baldeak ikusten nituen, esne apartsuak xirrixta mehe eta sendoez zipriztintzen duen horietarikoak. Hura egarria, zelako antsia mingarriaz irrikatzen nuen esne epel, bitsez koroaturiko hori! Egiazko suplizio txiki bat jasan behar izaten nuen egunero, benetan diotsut... Orduan, falta dudan guztiaz gozatu nahi nuke batera: aire garbiaz, denetarik eta ugari daukan herrialde emankor batez...

        Nahi gabe, besoak, eskuak baturik luzatzen ditut, desio dudana hobeto konjuratzeko. Hamondek entzuten jarraitzen du, mintzatzen bukatu ez banu bezala:

        Eta gero, ume, gero?

        — Nolaz, «gero?» esaten dut sutsuki... Gero zer? Horixe da dena! Horixe besterik ez dut eskatzen.

        — Hori da zortea! murmurikatzen du bere artean... Hauxe nahi zuen esan, ordea: nola biziko zara, gero, Maximerekin? Uko egingo al diezu itzuliei? Ez al duzu berriz... Music-Hallean lan egingo?

        Haren galdera, hain berezkoa, aski da ni bertantxe gerarazteko, eta fidakaitz, urduri, izuturik ia, begiratzen diot neure adiskide zaharrari:

        — Zergatik ez? esaten dut nik indarge.

        Soinak goratu egiten ditu:

        — Tira, Renée, zentzu piska bat izan ezazu! Maximeri esker, aukeran, are luxu guztiarekin ere, bizi eta... hartara, hala espero dugu denok, berriro hartu ahal izango duzu herdoiltzen ari den luma erne hori... Eta gero, haur bat ere bai beharbada... Zer ume pollita izango litzatekeen!

        Hamond burugabea! Ezin eutsi izan dio bere portreta-margolari ohiaren azturari? Geroagokoan, maitale zintzo baten eta haur eder baten artean, izan nezakeen bizitzaren erretratu txiki horrek eraginik esplikaezinena, eraginik kaltegarriena, sortzen dit... Eta zorigaiztokoak hizketan segitzen du! Ekin eta ekin ari da! Ohartu gabe, hargatik, alaitasun higuingarri bat dantzan ari dela haren begien ihesi dabiltzan nire begien aurrean eta, nigandik, jadanik, ez duela lortzen «baietz» aspertu batzuk, ikasgaiari luzeegi deritzon eskolumearen «jakina... ez dakit ba...» horietako batzuk besterik...

        Haur eder bat... senar zintzo bat... Egia esan, ez da barre egiteko gauza!

        Neure barregura zitalaren arrazoiaren bila nabil oraindik... Haur eder bat... aitor dezadan behin ere ez zaidala halakorik bururatu. Ez nuen astirik izaten, ezkondurik egon nintzenean, aurrena amodioz arduraturik, jelosiaz hurrena, hots, Taillandyk erabat beretzakoturik, zeinak bestalde ere ez zuen antsia handiegirik azaltzen ume-saldo gogaikarri eta garesti bat osatzeaz...

        Horra non hogeita hamahiru urte eginda nagon ama izateko aukera aintzat hartu gabe. Munstro bat ote naiz?... Haur eder bat... Begi grisak, aurpegitxo fina, axelko baten eitea, amaren moduan, esku handiak, bizkar zabalak, Maximeren antzera... Ez, bada! Ahal dudan guztia egiten dut, baina ez dut ikusten, ez dut maite, izango nukeen, agian izango dudan haurtxo hori...

        — Aizu, zer pentsatzen duzu horretaz, Zozo-Handi laztan horrek?

        Iritsia da hara, emeki-emeki, hain presentea jadanik nire bihotzean non berarekin jarraitzen baitut neure kontzientziaren azterketa egiten...

        — Zer pentsatzen duzu izango genukeen haurraz? Hamondek haur bat izan dezagun nahi du, pentsa!

        Nire adiskideak Pierrotena bezalako ahoa zabaltzen du, biribil-biribila eta txunditua, begi handi-handi batzuk, eta oihuz hasten da:

        — Zoragarria! Gora Hamond! Zeure umea izango duzu!... Berehalaxe, Renée, nahi baduzu!

        Defendatu egiten naiz, modurik okerren eta hoberenean inarrosten bainau, pixka bat haginka eginez, musu asko emanez, behar adina —hain justu— izuarazten nauen gosezto-itxura horrekin...

        — Haur bat! oihukatzen du, umetxo bat geurea! Ez nuen horretaz pentsatu, Renée! Zein azkarra den Hamond! Egundainoko ideia ona da hori!

        — Hori iruditzen zaizu, laztana? Zeurekoi zakarra halakoa! Bost axola zuri nire gorputza okertu eta ni itsusitu eta sufrituta ere, ezta?

        Barre gehiago egin eta diban gainean atxekitzen nau, bere beso zabalduen azpian:

        — Gorputza okertu? Itsusitu? Zeu zara hemen zozoa, andere! Eder-ederra egongo zara, umetxoa ere bai, eta ikaragarri dibertituko gara!

        Brastakoan barre egitetik gelditu eta bere begi gozoen gaineko bekain beldurgarriak zimurtzen ditu:

        — Eta gero, horrela behintzat ez duzu ni berriz bertan uzterik izango, ezta mendi eta ibarretan gaindi bakarka lasterka egiterik ere, ezta? Harrapatuta egongo zara!

        Harrapatuta... Arduragabetu eta nagiki jolasten hasten naiz atzituta naukaten hatz horiekin... Baina arduragabetzea ahularen maltzurkeria ere bada... Harrapatuta... ondo esan du, berekoikeria sutsu batez esan ere... Den bezalakoxea juzkatu izan nuen, barrez burges monogamo, aita-familiako etxezulo, deitzen nionean.

        Hortaz, neure bizitza gozoki amai al nezake, haren gerizpe handian kukubilaturik? Haren begi zintzoek maiteko ote nindukete oraindik, nire graziak banan-banaka eihartuak izango direnean?... Ai! A zer aldea, a zer aldea... bestearekin!

        Salbu eta besteak ere bai baitzekien nagusi gisa mintzatzen eta isil-isilik esaten, esku latz batekin heltzen zidalarik: «Habil zuzen! Neure eskutan haukat!...» Sufritzen dut... min ematen didate haien desberdintasunek, min ematen didate haien antzekotasunek... Eta honen bekokia laztantzen dut, ezjakin, inuzente, eta esaten diodala: «Ene maite bihotzekoa...»

        — Ez nazazu deitu «ene maite bihotzekoa», laztana! Barregarri sentiarazten nauzu!

        — Barregarri sentiaraziko zaitut, nahi badut. Ene maite bihotzekoa zara, zera baino gazteago zarelako... hire adina baino gazteagoa, alegia, oso gutxi sufritu duzulako, oso gutxi maite izan, gaiztoa ez zarelako... Entzuidazu, ene maite bihotzekoa: partitzera noa.

        — Ez ni gabe, Renée!

        A zer garrasia egin duen! Penaz eta plazerrez ikaratzen naiz...

        — Zu gabe, ene maite bihotzekoa, zu gabe! Beharrezkoa da. Entzuidazu... Ez... Max... gero hitz egingo dut, dena den... Entzun ezazu, Max! Ez al duzu nahi, ezin al duzu nire zain gelditu? Zer, ez al nauzu bada nahikoa maite?

        Nire eskuetatik jare egin eta bortizki aldentzen da nigandik:

        — Ez nahikoa! Ez nahikoa! Oi, emakumezkoen arrazonamendu horiek! Ez zaitut nahikoa maite, zure ondotik banoa, eta ez zaitut nahikoa maite hemen gelditzen banaiz ere! Aitor ezazu: erantzun izan banizu: «Ondo dago, laztana, itxarongo dizut», zer pentsatuko zenuen nitaz? Eta hik, joan gabe geldi zintezkeela joan behar duzun horrek, nolatan nahi duzu bada maite nauzula sinestea? Hain zuzen ere...

        Aurrean jartzen zait, kopeta gora eta susmakor:

        — Hain zuzen ere, sekula ez didazu esan?

        — Zer?

        — Maite nauzula?

        Neure burua gorritzen nabaritzen dut, hoben egiten harrapatu banindu bezala...

        — Sekula ez didazu esan! Esaten du berriro, setati.

        — Oi! Max!

        — Esan didazu... esan didazu: «Laztana... Zozo-Handi laztan hori... Max... Adiskide maitea...» Ordea ozenki kexatu zinen, kantuan ari bazina bezala, beste egun hartan...

        — Max!...

        — Bai, niri «Maitea neurea...» deitzea ezin eragotzi izan zenuen egun hartantxe. Baina ez zenidan esan: «Maite zaitut!»

        Egia da. Zoroki espero nuen ez zela horretaz ohartuko. Egun batean, beste egun eder batean, hain sakon ari nintzen hasperen egiten haren besoetan non «... maite zaitut...» hitzak jalgi baitziren nigandik hasperen ozentxeagoko baten antzera, eta, berehalakoan mututu eta hotz geratu nintzen...

        «... Maite zaitut...» Ez dut berriro esan nahi, ez dut sekula berriro esan nahi! Ez dut berriro aditu nahi ahots hori, neure lehengo ahotsa, apurtua, apala, lehengo hitzak liluragarriro xuxurlatzen... Alabaina, ez dakit ordea beste hitzik... Ez dago beste hitzik...

        — Esaidazu, esaidazu, maite nauzula! Esaidazu, otoi eskatzen dizut!

        Adiskidea neure aurrean belaunikatu zait, eta haren erregu aginkorrak ez nau bakean utziko. Hurbildik irribarre egiten diot, aurre egingo banio bezala, jolastearren, eta hari min egiteko gogoak ematen dit bat-batean, hark ere piska bat sufritu dezan... Baina hain da gozoa, hain dago nire oinazetik urrun! Zergatik hura zamatu neure minarekin? Ez du merezi...

        — Neure maite bihotzekoa... ez zaitez gaiztoa izan, ez zaitez triste egon! Bai, maite zaitut, maite haut, oi, maite zaitut... Baina ez dizut esan nahi. Hain naiz harroa sakonean, bazeneki zenbateraino!

        Nire bularrean pausaturik, begiak ixten ditu, ziurtasun samur batekin onartzen du esan diodan gezurra, eta hau esaten diodala entzuten dit: «Maite zaitut», dagoeneko hitz egiten ez dudanean...

        Hau zama arraroa neure besoetan, hain luzaro hutsik egondako neure besoetan, daukadana! Ez dakit halako haur handirik kulunkatzen, eta hori da pisua hori haren buruak daukana... Hortxe atseden har dezala baina, nigan sendo!

        Nigan sendo... ezen aberrazio klasiko bat dela kausa, nire orainaz, nire etorkizun alderraiaz espatsu ageri baita, alabaina fidakor atseden hartzen ari da beste gizon batek hain luzaroan bete zuen bihotz horren ondoan! Ez zaio bururatzen, maitale prestua, maitale sen-gutxikoa, ni oroitzapen batekin partekatzen nauela eta ez duela dastatuko niri esan ahal izatearen loria hori, loriarik hoberena, alegia: «Bozkario bat dakarkizut, ezagutzen ez duzun oinaze bat...»

        Hementxe dago, nire bularrean... Zergatik hura, eta ez beste bat? Ez dakit. Haren kopeta gainerantz makurtzen naiz, neronengandik nahi nuke babestu, barkazioa eskatu hari bihotz deseratxeki bat baizik, are purifikatua ere, ez emateagatik. Egin diezaiokedan minetik nahi nuke babestu ... Tira! Margotek iragarri zuen: galdarara noa berriro... galdara gozo eta infernuzkotik ezer ez duen galdara batera: etxeko sutontzi baten antz handiago izango luke, egia esan...

        — Esna zaitez, laztana!

        — Ez nago lo, murmurikatzen du bere betile ederrak altxatu gabe... Zu arnasten ari naiz...

        — Parisen itxarongo didazu itzulia egiten dudan bitartean? Ala Ardenetara, amaren etxera joango al zara?

        Erantzun gabe jaikitzen da, eta ilea berdintzen bere esku-ahurrarekin.

        — Zer esan duzu?

        Mahai gainetik bere sonbrerua hartu eta badoa, begiak makur, isilik beti ere... Jauzi batez haren ondora hurbiltzen naiz, lepotik heltzen diot:

        — Ez joan! Ez zaitez joan! Nahi duzuna egingo dut! Itzul zaitez! Ez nazazu bakarrik utzi!

        Zer gertatu ote da nigan? Negar-malkoz bustitako pildatzar errukarri bat besterik ez naiz... Nigandik urruntzen ikusi dut, harekin batean, berotasuna, argia, eta bigarren amodio hori lehenengoaren errauts irazekiez nahastekatua, baina hain maitea, hain ustegabekoa... Neure adiskideagandik zintzilikatzen naiz, naufragoaren eskuekin, eta totelka mintzo naiz setatiki, hari aditu gabe:

        — Denek uzten naute!... Bakar-bakarrik nago!...

        Ondo baino hobeto daki, maite nauen hark, hitz eta arrazonamendu beharrik ez dela ni baretzeko. Beso kulunkariak, ele lainoen halako zurrumurru beroa, musuak, musuak...

        — Ez iezadazu begiratu, maitea! Itsusi nago, begietako beltza barreatu zait, sudurra gorria daukat... lotsa naiz horren tuntuna izanagatik!

        — Renée neurea! Ene neskatxa maitagarri hori! Zeinen astakiloa izan naizen!... Bai, bai, astakilo handi bat besterik ez naiz! Parisen itxaron diezazudala nahi duzu? Itxarongo dizut, bada. Amaren etxera joan nadila nahi duzu? Amaren etxera joango naiz, bada!

        Aiko-maiko, neure garaitiaz nahastuta, zer nahi dudan ez dakit jadanik:

        — Entzuidazu, Max maite horrek, horra zer egin behar dugun: bakarrik joango naiz, egurtutako txakur baten kemenarekin... Egunoro idatziko diogu elkarri... Heroikoak izango gara, ez?, berriro elkartuko gaituen egunera arte, maiatzaren 15garren eder hori bitarte, itxaroteagatik?

        Heroiak, kopetilun, baietz esaten du buruko keinu etsi batekin.

        — Maiatzaren 15a, Max!... Iruditzen zait, esaten dut isilago, egun horretan, itsasora nola jaurtiko nintzatekeen, hala jaurtiko naizela zuganantz, halakoxe ezinbestean, halakoxe jakinaren gainean...

        Erantzuna ematen didaten besarkada eta begiradaren pean, burua apur bat galtzen dut:

        — Gainera, entzun ezazu, ... ezin baldin badugu itxaron, tira, hainbat okerrago... nire bila etorriko zara... hots egingo dizut... Pozik zaude? Ororen buru, heroismoa ergela da... eta bizitza laburra... Esanda dago! Zoritxarrekoena bestearen bila joango da, edo etortzeko idatziko dio bestela... Baina, beti ere, ahalegina egingo dugu, zeren... eztialdia trenean igarotzea ere... Pozik al zaude? Zeren bila zabiltza?

        — Egarriak nago, pentsa; egarriak hiltzen nago! Blandineri hots egingo diozu?

        — Ez dugu haren beharrik! Zaude hemen: neu joango naiz behar dugunaren bila.

        Zoriontsu, geldirik, zerbitza diezaiodala uzten dit, eta edaten begiratzen diot, mesede handi bat egingo balit bezala. Nahi baldin badu, gorbata lotuko diot, eta afariko menua neure ardurapean hartuko... Eta bere txapinak ekarriko dizkiot... Eta nagusiaren mintzamoldearekin galdetu ahal izango dit: «Nora zoaz?» Eme nintzen eta eme naiz berriro, hartaz sufritzeko eta hartaz gozatzeko...

        Ilunabarrak nire aurpegi arin-aringa bereoneratua ezkutatzen du eta nik laga egiten dut, haren belaunen gainean eserita, nire ezpainetatik edan dezala oraintsuko negar-zotinek oraindik ere hautsitako nire hatsa. Muin ematen diot, iragaitzaz, nire bekokitik nire bularrera jaisten ari den haren eskuetako bati... Atzera berriro jausten naiz, haren besoen artean jausi ere, nahi ez eta eragozterik ere ez daukanaz ahapetik kexatzen den biktima mainatuaren egoerara...

        Baina, bat-batean, jauzi batez jaiki, segundo batzuetan, fitsik esan gabe, harekin borrokan egin eta ihes egitea lortzen dut, oihuka:

        — Ez!

        Gutxik egin du ez bainau ustegabean harrapatu, hor, dibanaren txoko horretan! Haren saioa hain lasterra eta hain trebea izan da!... Haren eskumenetik kanpo, haserretu gabe so egin eta hauxe baizik ez diot aurpegiratu:

        — Zergatik egin duzu hori, Max? Bai zatarra izan dela!

        Niganantz hurbiltzen da, esaneko, damuturik, pasaeran estrapozu egiten du mahai txiki batekin eta aulki batzuekin, «Barkatu!... Ez dut berriro egingo!... Hain gogorra da itxarotea, maitea!...» eta horrelakoak esanez, haien erreguka hobengabea piska bat handituz...

        Ez ditut ondo bereizten haren azpegiak, gautzen ari du-eta. Ordea, oraintsu, saioaren zakarkeriaren pean, eromena bezainbateko haztaketa igarrita nago... «Harrapatuta egongo haiz! Ez haiz bakarrik gehiago joango mendi eta ibarretan gaindi laster egitera...»

        — Max gaixoa! Esaten diot eztiki.

        — Nitaz burlatzen zara, ez da hala? Barregarri egon al naiz?

        Sotilki apaltzen da, abiltasunez. Gogoa jestura bertara eraman nahi dit eta ekidin, hartara, haren egiazko zioen gainean pentsa ahal izan dezadala... Eta nik gezur txiki-txiki bat esaten dut, hura lasaitzeko:

        — Ez naiz zutaz burlatzen, Max. Ba al dakizu? Gizon gutxi ausartuko lirateke zu, mutil haundi hori bezala, emakume baten gainera jaurtitzera, beren izen on guztia bertantxe utzi gabe! Zeure baserritar-itxura bitxi horrek salbatzen zaitu, baita otso amorostuaren begi horiek ere! Arratsapalean alorretik heldu eta bide-bazterrean neska bat azpiratzen duen jornalari bat ematen duzu...

        Utzi egiten dut neure begiei balusatu eta pikardatzen dituen inguru urdinska berriro egiteko, beroki bat janzteko, neure buruari itsasteko sonbreru sakon horietako bat zeinen moldeak eta tonalitate ondo aukeratuek, Maxi, Champfleury-ko «Lore bizidunak» gogorarazten baitizkiote, lo-belar ifrentzikatu batez, ezkongai-lore ezkil batez eta petalo eroriekiko iris handi batez estalitako sorgin-lore txiki horiek, alafede.

        Irtetera goaz, biok ere, eta poliki-poliki automobilez ibili Bois-eko iluntasunean. Maite-maiteak ditut gaueko paseotxo hauek, zeinetan zehar, erdi-itzalean, neure adiskidearen eskua hartu ohi baitut, han dagoela jakiteko, han nagoela jakin dezan. Begiak itxi ditzaket orduan, eta amets egin partitzera noala, berarekin, herrialde ezezagun baterantz non ez iraganik, ez izenik, izango ez baitut, non aurpegi berri batekin eta ez-dakien bihotz batekin bir-jaioko bainaiz ...

        Aste bat gehiago, eta joan egingo naiz...

        Benetan joango al naiz? Badira orduak, badira egunak duda egiten dudanekoak. Udaberri goiztiarreko egunetan batez ere, adiskideak Paristik kanpora eramaten nauenean, automobilek eta bizikletek maiztu, zeharkatu, baina urtaro mingor eta freskoak guztiarekin ere misteriotsu bihurtzen dituen parke horietara. Behelaino malba batek, arratsaldearen bukaeran, etorbideak sakondu egiten ditu, eta ustegabean basa-jazinto bat topatzeak, zeinak lau haizetara bere hiru ezkil zorrotz urdin-laño koloreak zabukatzen baititu, lapurreta batek adina balio du...

        Joan den astean, luzaroan ibili ginen, goizeko eguzkiaren pean, Bois-ean, zaldi-zainak harrapaladan ibiltzen diren tokian. Bata bestearen ondo-ondoan, ernai, pozik, hitz gutxiko ageri ginen, eta nik arin-arin ibilarazten duen kantatxo bat kantatzen nuen ia ahapeka... Zaldientzako zuhaitz-bide batetik sartzean, buruz-buru egin genuen orkatz-eme oso gazte eta urre-kolore batekin, zeinak gu ikustearekin baretasuna galdu eta ihesari eman ordez bertan gelditu baitzen.

        Zirrarak arnas-estuka, haren belaun meheak dardaraz ari ziren, haren begi luzeak ordea, marra marroi batek are luzatuagoak —nireak bezala— beldurra baino gogaidura gehiago adierazten zuten. Belarriak, gureganantz zabalduak, apo-belarren hostoak bezala ilaintsuak, ukitu nahi izango nizkion, baita balus kotoitsuko mustur leun hori ere. Eskua luzatu nuelarik, kopeta mugimendu basati batez bihurtu eta aienatu egin zen.

        — Ehizan ibilita ez zenukeen hilko; ezta, Max? Galdetu nion.

        — Orkatz-eme bat hil? Eta zergatik ez emakume bat? Erantzun zuen lañoki.

        Egun hartan, jende guztiak bezala, guk ere Ville-d'Avray-en bazkaldu genuen, uraren ertzean terraza berezi batzuk, jateko eta oheratzeko terrazak, isekitzen dituen restaurant horretan, eta zentzudunak izan ginen aseak diren amoranteak iduri. Atsegin nuen Maxengan ere atzematea aire zabalak, haize garbiak, zuhaitzek kutsatzen didaten baretasun suhar berbera... Ukondoetan bermaturik, antzirako ur lau, uher eta guneka herdoildutakoari begiratzen nion, baita beldarrak zintzilika ageri ziren urritzei ere. Gero begiak nire bizitzako lagun onarengana itzultzen zitzaizkidan, harentzat bizitza hori bera bezain zorion luzea eraikitzeko esperantza sendoarekin...

        Benetan joango ote naiz? Izaten dira orduak zeinetan, ametsetan bainengoan, neure joaieraz arduratzen naizen. Toiletteko esku-xorroa, burusi biribildua, beroki inpermeablea, armairuetatik desenterratu eta eguargira agertu ziren berriro, menosturik, zimurturik, eta bidaiez lepo eginda bezala... Nazkaz hustu nituen zuri-koipetsu mingortuko potoak, petrolio-kiratsa zerion baselina horistako ontziak...

        Maitasunik gabe erabiltzen ditut, orain, neure lanbideko lanabes hauek. Eta Brague, berri bila etorrita, hain arreta gutxirekin, hain begirune gutxirekin izan da hartua, non zimurturik oso alde egin baitu, eta larriagoa dena, doinurik onenaz esandako «ikusi arte, adiskide maitea» batekin. Ba!, astia sobera izango dut berrogei egunean harekin egon eta kopeta alaitzeko!... Haren zain nago ni orain, aurki etortzekoa baita azkeneko argitasunak emateko. Max geroxeago etorriko da...

        — Egun on, adiskide maitea.

        Banengoen ba ni! Lankidea muturturik daukat oraindik.

        — Ez, aizu, Brague, nahikoa dugu! Arrabaleko aristokrata-piura horrek ez dizu bat ere ondo ematen! Serio hitz egiteko gaude hemen. Dranem Eguzki-Errege egin zuenean gogorarazten didazu, adiskide maitea» deitzen didazunean!

        Brague, behingoan alegeraturik, jazarri egiten zait:

        — Arrabaleko aristokrata-tankerak! Zergatik ez bada? Castellane-ren peto-petoa naun, kaskoak ematen didanean! Ez al naun behin ere frakez jantzita ikusi?

        — Ez!

        — Ezta nik ere... Aizan, iluna dun gero hire... jantzitegi txikia! Harrera-aretora joango bagina, argi gehiagorekin hitz egin genezaken.

        — Goazen, bada, harrera-aretora...

        Braguek, supazter gainean, Maxen argazki bat begiztatzen du laster: Max jaka berritan, zurrun, ilearen beltza beltzegi, begien zuria zuriegi, officiel eta irrigarri samar, baina oso ederra hala ere.

        Braguek portreta aztertzen du, zigarro bat bilduz:

        — Hire adiskidea dun, inondik ere, tipo hau, ezta?

        — Zera... nire adiskidea da, bai.

        Eta nik irribarre egiten dut galanki, ergel itxurarekin.

        — Mutil bikaina! Gobernuko norbait dela zin egin liteken! Zer dela eta egiten dun barre?

        — Ezergatik ez... gobernukoa-edo izan litekeelako burutazio hori! Horrek ez du inolaz ere haren antzik bat ere.

        Braguek bere zigarroa piztu eta begiaren ertzarekin so egiten dit:

        — Eramango al dun?

        Besaburuak altxatzen ditut.

        — Ez, mesedez! Ezinezkoa da! Nolatan nahi duzu eramatea?

        — Horixe ba, nik ez dinat nahi baina!, oihu egiten du Braguek, lasaiturik... Hori primeran zagon, neska, badakin? Makina bat itzuli izorraturik ikusita nagon, Andereak ez duelako Jauna bakarrik utzi nahi, edo eta Jaunak Anderea zaindu egin nahi duelako! Han izaten ditun, bada, liskarrak, musuketak, aharraldiak, adiskidetzeak, eta horien ondoren han egoten ditun gero ohe-zulotik irten ezinda, hankak eszena gainean makalduta eta egundoko begi-zuloekin: bizia zeharo desegina, horra!... Aipa iezadazue bikote bat bidaia taxuzkoa egin duena! Ezagutzen naun, inoiz ez dinat iritziz aldatu: horri buruz: amodioa eta lana ez ditun elkarrekin ondo konpontzen. Eta gero, nolanahi ere, berrogei egun ere ez ditun eternitatea: elkarri idatzi eta ondoren berriro elkartu, berriro elkarrekin goxo-goxo... Bulegorik ba al dauka hire adiskide horrek?

        — Bulegorik? Ez, ez dauka bulegorik.

        — Zera... automobil-fabrikaren bat agian? Tira, lantxoak egiten al ditu?

        — Ez.

        — Ez du ezer egiten?

        — Ezer ez.

        Gutxienera bi modutara uler daitekeen txistua entzunarazten du Braguek...

        — Ezertxo ere ez?

        — Ezer ez. Zera, basoak-eta omen dauzka.

        — Ikaragarria dun!

        — Zer da ikaragarria?

        — Norbait horrela bizi ahal izatea. Bulegorik ez. Fabrikarik ez. Entseiurik ez. Lasterketako zalditegirik ez! Ez al zain hiri bitxia iruditzen?

        Ebaska begiratzen diot, nahasturik eta konplize-itxura apur batez:

        — Bai.

        Ezin dut besterik erantzun. Nire adiskideak lanik ez egiteak, betiereko oporretan dabilen ikaslearen alferreria horrek, sarritan harritzeko zioa da niretzat, eskandalizatzekoa ia...

        — Ni seko geldituko ninduken, esaten du Braguek isilune baten ondoren. Ohitura-kontua dun!

        — Dudarik gabe...

        — Orain, jarraitzen du Braguek esertzen dela, hitz egin dezagun gutxi eta ondo. Behar dunan guztia badaukan?

        — Tira, jakina! Dryade-jantzia, berria, zoragarria da! Berdea da matxinsalto txikitxo bat bezala, eta bostehun gramo ere ez ditu pisatzen! Bestea birjosita dago, bordatuta, garbituta, berria dela zin egingo zenuke: hirurogei errepresentazio jasango ditu hondatu gabe.

        Braguek ahoa zimurtzen du:

        — Zera... ziur al hago? Jantzi berri bat erostea ere bahuen, L'Empriserako!

        — Horixe, eta zuk pagatuko zenidan, ezta? Eta L'Empriseko zure praka horiek ere, orkatz-larru bordatuzkoak, lustreatu dituzten oholtzadura guztietako kolorea hartu dutenak, aurpegiratu al dizkizut inoiz?

        Nire lankideak esku bat dogmatikoa altxatzen du:

        — Barkatu, barkatu! Ez ditzagun gauzak nahastu! Nire galtzak bikainak zauden! Gandua hartu diten, histu egin ditun: grès artistiko bat ematen diten! Krimen bat izango huke beste batzuk janztea haien ordez!

        — Zeken handi bat besterik ez zara! Esaten diot soinak goratuz.

        — Eta hi petral erretxindu bat!...

        A! On egiten du pixka bat errietan ibiltzeak! Lasaitu egiten du. Bata zein bestea behar bezain minduta gaude, justuki, errietak entseiu sutsu bat eman dezan...

        — ...Akabo! Oihukatzen du Braguek. Jantzien afera garbituta dago. Heldu diezaiogun orain ekipaiaren kontuari.

        — Zer uste duzu zuk, zure beharra daukadala horretarako ala? Elkarrekin goazen lehenengo aldia al da, akaso? Atorrak tolesten erakutsiko al didazu, bada?

        Braguek, lanbideko imintzioek izurtutako bere betazalen artetik, begirada zapalgarri bat uzten du erortzen nire gainera:

        — Ume gaixoa! Burumotz eta zangomakur! Hitz egin ezan, hitz egin, zarata atera, argitu itzan ideia horiek! Atorrak tolesten erakutsiko ote dinadan? Jakina erakutsiko dinadala! Entzun eta saiatu ulertzen: gehiegizko ekipaia gure kontu izango dun, ez da hala?

        — Ixo!

        Zeinu batez geldiarazten dut, aitzinganbaran bi tinbre-hots zuhur aditu izanak kordokaturik... Bera da! Eta Brague hemen dago oraindik!... Dena dela, elkar ezagutzen dute.

        — Sar zaitez, Max, sar zaitez... Brague duzu... Itzuliaz ari ginen: ez zaitu gogaitzen, ezta?

        Ez, ez du gogaitzen; niri, ordea, enbarazu piska bat ematen dit. Music-halleko nire kontu hauek gauza hutsalak dira, zehatzak, komertzialak, eta ez nuke haietan nahastu nahi neure adiskidea, neure adiskide alfer maitea...

        Braguek, gisakoa oso nahi duenean, irribarre egiten dio Maxi.

        — Baimena ematen al duzu, jauna? Geure ogibidearen barrunbeak ari gara hemen maneiatzen, eta ni harro nago sukaldari zuhurra izateaz, ezertxo ere galtzera utzi ez eta xixkarik egiten ez duena.

        — Arren, jauna!, jarraitzen du Maxek ere. Aitzitik, hau oso dibertigarria izango da niretzat, horretaz tutik ere ez dakidan honentzat; ikasi egingo dut...

        Gezurtia! Hainbeste dibertituko baldin balitz horrekin, ez luke halakoxe zaputz eta ilun itxurarik izango.

        — Jarraitu egingo dut!, ekiten dio berriz ere Braguek. Azkeneko itzulian, irailekoan, gogoratzen baldin bahaiz, eguneko hamar eta hamaika libera ere ordaindu genizkinan gehiegizko ekipaiagatik, Carnegie izango bagina bezala.

        — Aizu, Brague, denbora guztian, ez!

        — Denbora guztian, ez. Hiru libera, lau libera soberakineko egunak ere izan zitunan. Gehiegi eta sobera dun hori ere. Niri dagokidanez, nahikoa dinat. Zer ekipaia eraman behar dun hik, esku-xorrotik beste?

        — Neure kutxa beltza.

        — Handia? Hori eromena dun. Ez dinat nahi.

        Maxek eztul egiten du...

        Horra zer egingo dunan: nirea erabiliko dun. Goialdean: eszenarako jantziak. Bigarren konpartimentuan: gure azpiko arropa, hire atorrak, hire pantaloiak, hire galtzerdiak, nire alkandorak, nire galtzazuriak, eta abar.

        Max aztoratzen hasten da...

        — ...eta, barrenean, zapatak, hiretzako eta niretzako ordezko trajea, txibiskeriak, eta abar. Aditzen dun?

        — Bai, ez da hain zaila.

        — Hala ere... esaten du Maxek.

        — Era horretara, jarraitzen du Braguek, fardel handi bakarra izango dinagu —troglodita moldatuko dun!, haren amak, hegazti-lumatzailea baita, otarre bat utziko zion!— bakarra, denetara eta denetako. Gehiegizko ekipaia kendu, geltokietako zamaketari, teatroetako mutil eta beste horrelakoentzako eskupekoak gutxitu... Eguneko ehuna sos aurrezten ez baldin baditugu, tenore sartuko naun!... Noizero aldatzen dun azpiko arropa, itzulian haizenean?

        Maxengatik gorritu egiten naiz.

        — Egun biz behin.

        — Hire arazoa dun. Arropa hiri handietan, alegia Lionen, Marseillan, Tolosan, Bordelen, garbituko dugunez, niri hamabi atorra eta hamabi pantaloitxo ateratzen zaizkidan, gainerantzekoa araberan. Ez al naiz haundia eta eskuzabala? Tira, esperantza badinat zentzuzkoa izango haizela.

        — Zaude lasai!

        Brague jaiki eta Maxen eskua estutzen du.

        — Ikusten duzu zein azkar antolatu dugun dena, jauna? Aizan, geltokian zazpiak eta laurdenetan bilduko gaitun, astearte goizean.

        Bragueri aitzinganbararaino lagundu eta, itzultzen naizenean, gaitzespen, deitore eta agiraka erauntsi handi batek hartu nau.

        — Renée, ikaragarria da! Ulertezina! Burua galdu duzu! Zure atorrak, zeure atorrak, alegia, eta zeure pantaloi txiki motzegi horiek, nire amodio laztana, tipo horren galtzazuri zarpailekin nahastuta? Eta zure galtzerdi finak horren galtzerdi zikinekin, apika! Eta hori guztia ehun sos aurrezteagatik egunean! Hau iseka eta hau miseria!

        — Nolatan, hau miseria? Berrehun libera egiten ditu horrek!

        — Badakit, aizu! Halako zikoizkeriarik...

        Laguna ez zauritzearren, eutsi egin diot eman gogo nion ihardespenari: zer daki ume mainatu honek dirua, batek irabazten duen dirua, zerbait errespetagarria, zerbait larria dela, arretaz baliatu eta zorroztasunez baizik hizpide erabiltzen ez dena?

        Kopeta txukatzen du, sedazko mokanes eder eta more batekin txukatu ere. Azken bolada honetan, nire adiskideak kezka handi-handia erakusten du dotoreziarekiko: alkandora eder-ederrak darabiltza, gorbatei egokitutako mokanesak, orkatzezko hazpantardun oinetakoak... Berehalaxe konturatu naiz, bada apainduriazko xehetasunik txikienak ere garrantzia bat ia iraingarria hartzen du gorpuzkera astun samarreko Zozo-Handi maite honengan.

        — Zergatik onartzen duzu hori?, galdetzen du kargu hartuz. Promiskuitate hori higuingarria da!

        Promiskuitatea! Itxaroten nuen hitz hori. Jendeak asko erabiltzen du... «Bastidoreetako promiskuitatea»...

        — Esaidazu, maitea (bi hatzen artean, haren sedazko bibote beltz-gorriskak bihurritzen ditut), zure alkandorak eta zure galtzazuriak balira, ez litzateke promiskuitatea izango? Pentsa ezazu, bada: kabaretista txiki bat oso zentzuduna eta bere lanbidetik bizi dena, horixe besterik ez nauzu...

        Bat-batean estutu eta piska bat zapaltzen nau, nahitara:

        — Deabruak eraman dezala zure lanbidea!... Ikusiko duzu osoki nirea zarenean! Gura beste izango dituzu luxuzko trenak, eta zaretara loreak, eta soinekoak eta soinekoak! Eta topatzen ditudan gauza eder guztiak, eta asmatuko dudan guztia!

        Haren ahots eder goibelak agintza hutsala nobletzen du... Hitz arrunten pean, nire oinpean unibertso guztia jartzeko irrikaren pilpira adi dezaket...

        Soinekoak? Egia da, garratz eta ondo aspergarria atzeman behar du jostun-traje arre, marroi eta urdin ilunez ehunduriko nire krisalida, zeina, eszenako argiak piztutakoan, gasa margotuez, lentejuela argitsuez eta gona irisatu eta dirdaitsuez ordezten dudan. Luxuzko trenak? Zertarako? Ez dira besteak baino urrutirago joaten...

        Fossettek bere bontzo-kaskezurra, palisandroak bezala distiratzen duena, sartu du gure artetik... Nire lagun txikiak partitzea usnatzen du. Ertz larrutuekiko maleta eta beroki inpermeablea ezagutu ditu, beltzez esmaltaturiko kaxa ingelesa, makilajearen kutxatila ikusi... Badaki ez dudala neurekin eramango, aurretiaz men egiten dio gainera datorkion bizitzari, bizitza guri bati, bestalde: Blandinekin gotorlekuetan egurastu, afalondoak atezaintsarenean igaro, etxetik kanpo afaldu eta Bois-ean meriendatu... «Badakit itzuliko zarela, diote haren begi zeharrek, noiz baina?»

        — Max, asko maite zaitu: haren ardura hartuko al duzu?

        Tira, hasi gara! Animaliatxo urduri honen gainera makurtu besterik ez eta hortxe gaude biok malkoei ezin eutsiz! Neureak menperatzea lortzen dut, eztarrian eta sudurrean min ematen didan indar batekin... Zeinen eder ageri diren nire adiskidearen begiak, betileak bustitzen dizkioten bi malko argitsuek handiturik! Ai! Zergatik behar ote dut utzi?

        — Aizu, murmurikatzen du itoka, poltso txiki-pollit bat enkargatu dut zuretzat... sendoa oso... bidaiarako... eta zera... hemendik piska batera joango naiz haren bila...

        — Benetan, Max?

        — Zera... txerri-larruz egindakoa...

        — Max, ea!, izan ezazu nik baino adore handixeagoa!

        Erabat suminduta zintz egiten du:

        — Zer dela eta? Nik ez dut zertan adore izanik! Alderantziz!

        — Barregarriak gara! Biotatik inor ez ginen geure buruaz errukitzera ausartuko: Fossette izan da hunkitzeko behar genuen aitzakia. Manonek «mahaitxo»arekin eta Polichek maukerdiarekin izandako koska da, oroitzen zara?

        Maximek begiak txukatu egiten ditu, luzaz, arduraz, gauza guztiei eman eta barregarri geratzetik begiratzen duen lañotasunarekin.

        — Daitekeena da oso, Renée neurea... Bestalde, iturri bihur nadila nahi baldin baduzu, aski duzu niri hitz egitea hemen, etxebizitza txiki honetan inguratzen zaituen guztiaz, berriz zu itzuli arte ikusiko ez dudan guztiaz, alegia. Diban zahar honetaz, irakurtzeko esertzen zaren besaulkiaz, eta zure portretez, tapizaren gainean, eguerditik ordu biak bitartean, ibili ohi den eguzki-errainuaz...

        Irribarre egiten du, hunkituta oso:

        — Ez iezadazu hitz egin ez palaz, ez supazterraz, ez suhatzez, bestela lurjota geratuko naiz!...

        Txerri-larruzko poltso txiki eta pollitaren bila joan da.

        — Elkarrekin izango garenean, esan dit —lausengarri esan ere— irten baino lehen, saloitxo honetako altzariak emango dizkidazu, ados? Beste batzuk eginaraziko ditut.

        Irribarre egin dut, ezetz ez esatearren. Altzari hauek Maxen etxean? Ezkon-denborako altzarien hondakin hauek, behiala abilki ostu zizkidan autore-eskubideen barregarrizko ordain gisa Taillandyk bertan utzitakoak, diru-faltaz ez ditut aldatu. «Mahaitxo»aren zein couplet kanta nezake holandar nahiko haritz keztu honen gainean, jolasek, gonbidatua izaten ez nintzenekoek, pirtzildutako diban zahar horren gainean! Altzari buru-hausleak, non maiz esnatu izan bainintzen nire askatasuna amets hutsa izango ote zen beldur eroarekin... Eztei-opari bitxia amorante berri batentzat! Aterbe bat, eta ez etxe bat, horixe da neure atzean uzten dudan guztia: bigarren eta lehen klaseko etxe ibiltariak, eta edozetariko hotelak, eta Parisko, probintzietako eta atzerriko music-halletako aldagela likitsak, etxekoiago, geriza-emaileago izan zitzaizkidan nire adiskideak «barrengo txoko pollit bat» deitzen dion beste hau baino»!

        Zenbat aldiz joan naiz ihesi behebarru honetatik, neure buruaren beraren ihesi? Gaur, maitatua, maitemindua, abiatzera noala, sentitu nahi nuke are maitatuago, are maitaleago eta aldatua eta ezagunezina neure begietan beretan. Goizegi da, inolaz ere, eta ordua etorri gabe dago oraino... Baina, behinik behin, aztoraturik partitzera noa, oroiminez eta esperantzaz gaindika, itzultzeko irrikaz, neure zori berrirantz zabaldurik bere larru hiletik askatzen den sugearen bulta distiratsuarekin...

© Colette

© itzulpenarena: Periko Diez de Ulzurrun