12. KAPITULUA

Lurra anarkiak hartua

        Bidearen aldapa larriari jaramonik egiteke zaldiei arrapalada bizia eraginik, laster berreskuratu zuten zaldizkoek oinezko martxariekiko abantaila, eta azkenean Lancy-ko lehen eraikinen islak galarazi zien bistatik jarraikitzaileen taldea. Nolanahi ere, luzea izan zen lasterraldia, eta, hirira sartzea egin zutenerako, ilunabarraren kolore eta tonu beroz janzten ari zen sartaldea. Koronelak iradoki zuen ezen, polizia-postura jo baino lehen, ahalegina egin behar zutela, pasakeran, agian baliagarria izango zen beste gizabanako bat biltzeko beren artera.

        — Hiri honetako bost aberatsetatik lau —esan zuen— iruzurgile arruntak dira. Pentsatzen dut halatsu dela proportzioa mundu guztian barrena. Bosgarrena adiskide dut, oso gizon jatorra; eta, gure ikuspuntutik are garrantzizkoagoa baita, automobil baten jabea da.

        — Oker ez banago, hala ere —esan zuen Profesoreak, bere aldarte on hura galtzeke, edozein unetan mantxa beltz narrastaria ager zitekeen bide zurian atzerantz begiraturik—. Oker ez banago, hala ere, apenas dugun astirik bisita-kunplimendutarako.

        — Renard Doktorearen etxea hemendik hiru minutura baino ez dago —esan zuen Koronelak.

        — Gure galbidea —esan zuen Bull Doktoreak— hemendik bi minutura baino ez dago.

        — Bai —esan zuen Syme-k—; lasterka bizian ekiten badiogu, atzean utzi behar ditugu, oinez dira eta.

        — Automobil bat du —esan zuen Koronelak.

        — Ez dakigu, hala ere, utziko ote digun —esan zuen Bullek.

        — Bai, guztiz zuen aldekoa da.

        — Kanpoan egon daiteke, ordea.

        — Eutsi pixka batean mihiari —esan zuen Syme-k tupustean—. Zer da hots hori?

        Segundo batez zaldizko estatuak bezain geldirik geratu ziren guztiak, eta segundo batez —bi edo hiru edo lau segundoz— zeru-lurrek ere halakoxe geldi ziruditen. Orduan belarri guztiek, arretaren larri ezinagoan, gauza bat bakarrik adieraz dezakeen dardara-taupada deskribaezin hori entzun zuten bidean barrena: zaldiak!

        Koronelaren aurpegiak bat-bateko mudantza bat jasan zuen, tximistak jo eta hala ere deusen zimikorik ere egin ez balio bezala.

        — Ederra sartu digute —esan zuen, ironia militar hitz-laburrez—. Zalditeriari harrera egiteko prest!

        — Nondik atera ote dituzte zaldiak? —galdetu zuen Syme-k, mekanikoki trostan jarriz bere zamaria.

        Koronela isilik egon zen apur batez, eta gero ahots bortxatuz esan zuen:

        — Zehaztasun oso-osoz ari nintzen aipatu nizuenean «Soleil d'Or» ostatua zela hogei milia barru zaldirik lor daitekeen leku bakarra.

        — Ez! —esan zuen Syme-k bortizki—. Ezin dut sinetsi halakorik harengandik. Ez da posible, ile zuri horrekin guztiarekin.

        — Behartu egingo zuten, beharbada —esan zuen Koronelak ezti-ezti—. Ehun lagun izan behar dute gutxienez; horrexegatik joango gara oraintxe nire adiskide Renard-engana, hark automobil bat baitu.

        Hitz horiekin, kale kantoi batean brau jiratu zaldia, eta han joan zen kalean behera, halako ziztuan, ezen besteak, ordurako ondo arrapalada bizian zihoazen arren, lanak izan baitzituzten haren zaldiaren buztan hegakariari jarraitzeko.

        Renard Doktorea kale piko baten gailurreko etxe garai eta eroso batean bizi zen, eta hala zaldizkoek, haren ate aurrean oineztu zirenean, berriro ikusi ahal izan zuten muinoaren ertz berde, gotorra, eta hartan bide zuria zeharka, hiriko teilatu guztien gainean hantxe. Arnasa hartu zuten berriro, bidean ez baitzen artean deus ageri, eta txirrina jo zuten.

        Renard Doktorea gizon irritsu bizar-nabar bat zen, Frantziak Ingalaterrak baino are hobeki iraunarazten jakin duen profesional-klase isil baina oso egitekotsu horren adibide on bat. Kontua azaldu ziotenean, neurrizgainekotzat jo zuen, guztiz, Markes ohiaren izularria; esan zuen, Frantses eszeptizismo sendo horrekin, ez zela noski pentsatzekoa, inondik inora ere, anarkista-matxinada orokor bat gerta zitekeenik.

        — Anarkia —zioen, soinburuak uzkurtuz—, zera, haurkeria hutsa!

        — Et ça —egin zuen espantu Koronelak tupustean, besteen sorbalda gainetik seinalatuz—, eta hori ere haurkeria hutsa da, ezta?

        Guztiek so egin zuten harantz, eta zalditeria beltzezko lerro makur bat ikusi zuten muinoaren gailurrari gaina hartzen, Atilaren kemen eta oldar berberaz. Abiadaren arina gora-behera, oste osoak ondo ere elkarturik zirauen, eta lehen ilarako aurpegi-mozorro beltzak ere hantxe zetozen, uniforme-ilara bat bezain xuxen. Alabaina, lauki beltz nagusia berdina izanik ere, nahiz biziago abian, bazen haatik orain desberdintasun ez nolanahiko bat, muino-hegiaren gainean garbi atzeman zezaketena, etzanikako mapa batean bezala. Zaldizkoen aldrak bloke bakarra osatzen zuen; baina zaldizkoetako bat ostetik puska batez aurrerago zetorren, ziztu bizian, eta eskuen eta orpoen mugimendu zoroz akuilatzen zuen zaldia gero eta bizkorrago joatera, halako gisan non pentsa baitzitekeen ez zela jarraikitzailea, jarraikia baizik. Are halako distantzia handitik, ordea, zerbait hain fantastiko, hain zalantzan jarri ezina ageri zen haren figuran, ezen garbi baitzeukaten Idazkaria bera zela.

        — Sentitzen dut honela moztea halako eztabaida kulturatsua —esan zuen Koronelak—, baina utziko al didazu zeure automobila, otoi, oraintxe bertan?

        — Sumoa dut guztiz erotuta zaudetela guztiok —esan zuen Renard Doktoreak, gizartekoi irribarre eginez—; baina eromen horrek ez dezala, Jainkoarren, gure adiskidetasuna eragotz. Goazen garajera.

        Renard Doktorea gizon otzan bezain animaleko ondasunen jabea zen; etxe-barrua Cluny-ko Museoaren parekoa zen, eta hiru automobil zituen doktoreak. Oso gutxitan erabiltzen bide zituen, nolanahi ere, Frantziako klase ertainaren gustu simpleak baitzituen, eta, doktorearen lagunak arakatu zituztenean, denbora dezente eman zuten haietako bat behintzat martxan jartzeko moduan zegoela konprobatzeko. Nekez bada ere, doktorearen etxe aurreko kaleraino eramatea lortu zuten. Garaje itzaletik irten zirenean, harritu egin ziren ikusirik tropikoetan gauak ohi duen tupustekotasun beraz etorria zela iluntzea. Edo uste zuten baino luzeago egonak ziren han barruan, edo lainozko oihalpe ezohiko batek bildua zuen hiria. Kale pikoetan barrena begiratu zuten, eta iruditu zitzaien lanbro arin bat ote zetorren itsas aldetik gora.

        — Oraintxe da aukera; bestela, jai dugu —esan zuen Bull Doktoreak—. Zaldiak entzuten ditut.

        — Ez —zuzendu zuen Profesoreak—; zaldi bat.

        Eta entzun ahala, gero eta garbiago zegoen harlauzen gainean klaska-klaska laster bizian hurbiltzen ari zen hots hura ez zela zaldialde osoarena, baizik hura atzean urrun utzia zuen zaldizko bakar batena: Idazkari buru-eria.

        Syme-ren familia, geroztik bizi-maila arruntera etorriak ziren asko bezala, auto baten jabe izan baitzen behinola, ederki ezagutzen zituen gure mutilak ibilgailuok. Jauzi batez igo txoferraren eserlekura, eta tiraka eta bihurrika ari zitzaion, aurpegia gorri-gorri, autoaren makinaria aspaldian erabili gabeari. Gider haietako baten gainean ahalegin guztian indar egin, eta gero ahots apalez esan zuen:

        — Ez dago noski martxan jartzerik.

        Hori esaten ari zela, kale kantoitik gizon bat agertu zen, oldar bizian zetorren bere zaldiaren gainean zurrun, gezi baten erru eta zurruntasunarekin. Okotsetik aurrera irten behar zuela zirudien irribarre bat zuen, masailezurra trokatua balu bezala. Automobil geldiaren pareraino etorri zen, zeinaren barruan pilaturik baitzeuden ordurako lagun guztiak, eta autoaren aurrealdean pausatu zuen eskua. Idazkaria zen, eta ahoa zuzen-zuzen jarri zitzaion garaipenaren hotsanditasunean.

        Syme bolantearen gainean indar eginez makurturik zegoen, eta ez zen soinurik, hirira sartzen ari ziren beste jarraikitzaileen zaldi-durundia baino. Halako batean, halare, burdina kirrinkarizko garrasi bat entzun zen, eta autoak jauzi egin zuen aurrerantz. Rast erauzi zuen autoak Idazkaria zela-gainetik, lekatik aizto bat nola; hogeiren bat yardaz ostikoka bizian arrastaka eraman, eta azkenean zoruaren kontra zabal-zabal eginda utzi zuen, han atzean urrun geratua zen zaldi ikaratuaren aurrez aurre. Bihurgunea bikain hartuz autoak kale kantoian jiratu zuenean, doi-doi ikusi ahal izan zituzten beste anarkistak kalea betetzen eta beren buruzagi eroria lurretik jasotzen.

        — Ez dut ulertzen zergatik dagoen hain ilun —esan zuen Profesoreak halako batean, ahots apalez.

        — Ekaitza dakar, nik uste —esan zuen Bull Doktoreak—. Tamala da, noski, argirik ez izatea auto honetan, bidea ikusteko ere.

        — Badugu —esan zuen Koronelak, eta autoaren behegainetik burdina landuzko argiontzi astun, antigoaleko bat al-txatu zuen bistara, barruan argi bat zuena. Antzinakoa zen, bistan zenez, eta, antza, eginkizun erdi-erlijiozkoren baterako erabilia edo zen jatorriz, ezen bazuen gurutze baten moldura baldar bat alboetariko batean.

        — Non arraiotatik inguratu duzu hori —galdetu zuen Profesoreak.

        — Autoa inguratu nuen leku beretik —erantzun zuen Koronelak, irri murritzez—, neure adiskide hoberenaren eskutik. Honako gure lagun hau bolantearekin borrokan ari zen bitartean, etxe atarira lehiatu naiz eta Renard-ekin hitz egin dut, hantxe bere lorioan geratua baita, oroituko zaretenez. «Ez dago noski —esan diot— argiontzi bat lortzeko betarik.» Gora so egin du, adiskidekor klisk eginez bere eskaratzeko sabai-arku ederrera. Hantxe zegoen, burdin lan fin-finezko katea batzuetatik esekirik, argiontzi hau, altxor-etxe horretako ehundaka altxorretatik bat. Indarka erauzi dut argiontzia sabaiko bere lekutik, xafla pintatuak urratuz eta bi txarro urdin eraitsiz bere oldarrean. Gero burdinazko argiontzia eskura eman dit, eta nik autoan sartu dut. Ez al nenbilen zuzen, noiz eta esan bainizuen merezi zuela noski Renard Doktorea ezagutzea?

        — Zuzen zenbiltzan, bai —esan zuen Syme-k serio-serio, eta autoaren aurrealdean eseki zuen argiontzi astuna. Zeuden kinkaren alegoria moduko bat hauteman zitekeen automobil modernoaren eta halako argiontzi berezi, eklesiastikoaren arteko kontrastean.

        Ordura arte hiriko alderik bareenetatik iraganak ziren, eta ez zuten topatu pare bat oinezko baino, lekuaren bake ala etsaitasunaz berri txintik ere emateko gai ez zirenak. Orain, aldiz, etxeetako leihoak banan-banan argiztatzen hasiak ziren, giza-bizitza eta jendetasun sentsazio handiagoa emanez. Bull Doktoreak, ihesaldian gidari izan zuten detektibe berriarenganantz jiratu, eta hain berezko zituen irribarre adiskidetsu haietako bat baimendu zion bere buruari.

        — Argi horiekin animatuago sentitzen da bat.

        Ratcliffe Inspektoreak bekainaldea zimurtu zuen.

        — Areago anima nazaketen argi bakarrak zerekoak dira —esan zuen—, hiria pasatu eta hortxe ageri diren polizia-
-postu horretakoak. Jainkoak ailiotsa hamar minutuan horra hel gaitezen.

        Une hartan Bull-en zentzu on eta optimismo irakinak gainez egin zuen borborka.

        — Burua galdu ote dugu, ordea! —egin zuen espantu—. Benetan pentsatzen baduzu jende arrunta etxe arruntetan anarkista dela, zerori zaude noski anarkista bat baino okerrago burutik. Oraintxe jiratu eta tipo horien kontra borrokan hasiko bagina, hiri osoa borrokatuko litzateke gure alde.

        — Ez —esan zuen besteak sinpletasun kordokagaitzez—, haien alde borrokatuko litzateke hiri osoa. Ikusiko dugu.

        Hala hizketan ari zirela, Profesorea aurrerantz makurtu zen, tupusteko asalduz.

        — Zer da hots hori? —esan zuen.

        — Zera, atzetik datozkigun zaldiak noski —esan zuen Koronelak—. Atzean utziak genituela uste nuen.

        — Atzetik datozkigun zaldiak! Ez —esan zuen Profesoreak—; ez da zaldi hotsa, eta ez dator atzetik.

        Hitzok esan orduko, aurrean zuten kalearen muturrean barrena bi forma distira eta zarata jario iragan ziren fiuka bizian. Tximista-ziztuan aienatu ziren ia, baina denek ikusi ahal izan zuten automobilak zirela, eta Profesoreak, zurbil-zurbil, zin egin zuen Renard-en garajeko beste bi automobilak zirela.

        — Harenak ziren, baiki —errepikatzen zuen, begiak aurpegitik irten beharrean—, eta gizon mozorrodunez beterik zihoazen!

        — Baita zera ere! —esan zuen Koronelak, haserre—. Renard Doktoreak ez zizkien inolaz ere utziko bere autoak.

        — Behartu egingo zuten, apika —esan zuen Ratcliffe-k bare-bare—. Hiri osoa dute beren alde.

        — Oraindik horretan zaude? —galdetu zuen Koronelak, sinesgogor.

        — Denok sinetsi beharko duzue aurki —esan zuen besteak, esperantzarik gabeko patxada etsiz.

        Unetxo batez isilaldi lelotu bat nagusitu zen, eta gero Koronelak ekin zion berriro kolpetik:

        — Ez, ezin dut sinetsi. Zentzugabekeria da hori. Frantses hiri baketsu bateko jende xehe...

        Horretan etenda utzi behar izan zuen esaldia, tiro-hots bat entzun eta argi-sastada bat ikusi baitzuen, bere begien aurrean hantxe. Autoak, dena emanda, ke zurizko arrasto bat uzten zuen bere atzetik, eta Syme-k bala baten fiua entzuna zuen belarri ondoan.

        — Jainko maitea —esan zuen Koronelak—, norbaitek tiro egin digu.

        — Hori ez da aski arrazoi solasa bertan behera uzteko —esan zuen Ratcliffe goibelak—. Segi, otoi, esaten ari zinenarekin, Koronel. Frantses hiri baketsu bateko jende xehea zenuen, oker ez banago, mintzagai.

        Koronela oso urruti zegoen ordurako satira gaizki hartzeko aldartetik. Begi txundituak kalearen zabalean ibili zituen.

        — Harrigarria da —esan zuen—, oso ere harrigarria.

        — Pertsona gogaikarri batek —esan zuen Syme-k— desatsegina ere deituko lioke noski. Nolanahi ere, pentsatzen dut kale hau pasatu eta horrako zelai horretan ikusten diren argiok Jendarmeriarenak direla. Berehala iritsiko gara.

        — Ez —esan zuen Ratcliffe Inspektoreak—, ez gara inoiz iritsiko.

        Zutik egona zen, bidean aurrera erne-erne begira. Orain, eseri, eta neke keinu batekin pasatu zuen eskua bere ile-adats leunetik txukun.

        — Zer esan nahi duzu? —galdetu zuen Bull-ek zorrotz.

        — Bada, ez garela sekula iritsiko —esan zuen pesimistak patxada osoan—. Dagoeneko bi lerro gizon armatu jarriak dituzte bidean trabeska; hemendik ikus ditzaket. Hiria armatan altxatua da, nik nioen bezala. Bete-betean asmatu izana dut kontsolamendu bakar, ihalozka nadin bertan.

        Eta autoko bere eserlekuan erosotu eta zigarro bat piztu zuen Ratcliffe-k; besteak, berriz, asaldaturik tentetu ziren, eta bidean aurrera josi begiak. Planak zalantzaz bete ahala, Syme-k autoaren abiada moteldua zuen, eta justu itsasora malda zorrotzean zihoan albo-karrika baten kantoian egin zuen azkenean gelditzera.

        Hiria itzalpeak hartua zuen ia, baina eguzkia ez zen artean sartu; haren argi zapalak zirrikitu bat irekitzea lortzen zuen guneetan, urre kolore gar biziko batez tindatzen zen dena. Albo-karrika hartan gora, antzokiko argi artifizialezko izpi-sortak bezain zorrotz eta mehar distiratzen zuen ilunabarraren azken argiak. Bost lagunen autoa jo zuelarik, gurdi irazeki bat bezala piztu zuen. Kalearen gainerakoa, ordea, haren bi muturrak bereziki, ilunbistarik sakonenean zetzan, eta segundo batzuez ezin izan zuten deus ikusi. Gero Syme-k, zeinaren begiak baitziren zorrotzenak, txistu mingots bat ahapetik egin, eta esan zuen:

        — Egi-egia da. Jendalde bat edo gudaroste bat edo zerbait halakoa dago kale honen muturrean trabeska.

        —Tira, halakorik bada —esan zuen Bull-ek, erretasunez—, beste zerbait behar du: jolas-borroka bat edo alkatearen urtebetzea edo halakoren bat. Ezin dut eta ez dut nahi sinetsi honelako leku bateko jende xume, atsegina dinamita poltsikoetan dabilenik hor zehar. Segi aurreraxeago, Syme, eta ikus dezagun zertan diren.

        Autoak ehunen bat yarda egin zuen aurrerantz narraska, eta gero denak zurturik geratu ziren, Bull Doktoreak barre-algara ozen bat jaulki baitzuen bat-batean.

        — Hara, inozo ergelok! —egin zuen espantu— zer esaten nizuen nik? Behi bat bezain legera etorkor da jendalde hori; eta, hala ez balitz ere, alde dugu.

        — Nola dakizu hori? —galdetu zuen Profesoreak, harriturik.

        — Saguzar itsu halakoa —egin zuen Bull-el espantu—, ez al duzu ikusten nor duten gidari.

        Arreta handiz begiratu zuten berriro, eta Koronelak, korapilo bat ahotsean, oihu egin zuen:

        — Hara! Renard da eta!

        Izan ere, gizairudi lausozko lerro bat mugitzen zen bidean zehar, eta haiek ezin ziren garbi berezi, baina, arratsapaleko argiak inoizka jo zezan haiengandik aski aitzinaturik, kalean gora eta behera hantxe zebilen Renard Doktorea baino ezin izan zitekeena, kapelu zuriz, bizar nabar luzeari tiraka, ezker eskuan errebolber bat zeukala.

        — Bai tentela ni! —egin zuen espantu Koronelak—. Jakina, jator ere jator baita morroia, laguntzera etorri behar azkenean.

        Bull Doktoreari belarrietatik gainezka ateratzen zitzaion barre-txinparta, eta eskumakila bat balitz bezain arduragabe dantzatzen zuen ezpata. Autotik jauzi egin, eta tarteko espazioa zeharkatzeari ekin zion oldarrean, hoska:

        — Renard Doktorea! Renard Doktorea!

        Handik lipar batera, Syme-k pentsatu zuen burutik eginak ote zituen begiak. Ezen Renard Doktore filantropiko hark, bere errebolberra deliberatuki jaso, eta bi aldiz egin zion tiro Bull-i, zartaden durundia ozen hedatu baitzen kalean barrena.

        Eztanda lazgarri hartatik ke-laino zurizko putzada irteten zen segundo berean ia, orobat irten zen ke-laino zurizko putzada luze bat Ratcliffe zinikoarengandik. Gainerako guztiak bezala, zurbilduxe zegoen, baina irribarre egiten zuen hark. Bull Doktorea —zeinari zuzenduak baitziren balak, burularrua gutxigatik huts eginez— hantxe geratu zen bidearen erdian geldi-geldi, beldur arrastorik gabe; gero, astiro-astiro jiratu, lagunak utziak zituen lekura herrestan itzuli, eta auto-barrura sartu zen, kapeluan bi zulo zituela.

        — Eta? —esan zuen zigarro-erretzaileak astiro—. Zer deritzozu orain?

        — Zera deritzot —esan zuen Bull Doktoreak zehaztasunez—, Peabody Eraikinetako 217. zenbakian nagoela, ohean, eta aurki esnatuko naizela jauzi batez; edo, hori ez bada, Hanwell-eko zoroetxeko gelaxka koltxoiztatu batean nagoela, eta doktoreak ez duela zer egin handirik nire kasuarekin. Aitzitik, jakin nahi baduzu zer ez deritzodan, hori ere esango dizut. Ez deritzot zuk deritzozuna. Ez deritzot, eta sekula ere ez diot iritziko, gizon arrunten masa, zera, pentsalari moderno satsuz osaturiko koadrila halako bat denik. Ez, jauna; demokrata naiz, eta oraindik ez dut sinesten Igandek berera bihur dezakeenik etxegintzako behargin edo dendamutil batez bestekoa. Ez, ni burutik egina egon ninteke, baina gizadia ez.

        Eskuarki erakusten ez zuen seriotasun batez jiratu zituen Syme-k bere begi urdin distiratsuak Bull-engana.

        — Jatorra zara oso —esan zuen—. Zurea soilik ez den buru-osasun batean sinesteko gai zara. Eta zuzen asko zabiltza gizadiaz, nekazariez eta ostatulari zahar atsegin hura bezalako jendeaz. Ez, ordea, Renard-i dagokionez. Hasieratik hartu nion susmoa. Razionalista da, eta, okerrago dena, aberatsa. Eginbidea eta erlijioa zinez suntsitzekotan, aberatsek suntsituko dituzte.

        — Zinez suntsituta daude dagoeneko —esan zuen zigarrodun gizonak, eta eskuak poltsikoan zutitu zen—. Hor datoz deabruak!

        Automobileko gizonek larri so egin zuten haren begiratu ameskararen norabidean, eta han ikusi zuten kale muturreko gudari-talde guztia beren gainera etortzen, Renard Doktorea aitzindari sutsu, bizarra haize leunean hegan.

        Koronela erretasun-espantu zakar ozenez jauzi zen autotik.

        — Jaunak —zioen—, hau sinestezina da. Txantxa arrunt bat izan behar du noski. Nik bezala ezagutuko bazenute Renard... zera, Victoria Erreginari dinamitari esatea bezala da hori. Burua galdua behar du batek pentsatzeko halako gizona...

        — Bull Doktoreak —esan zuen Syme-k sardonikoki—, kapelua bederen ondo galdua du dagoeneko.

        — Ezetz, bada, ezinezkoa dela! —egin zuen espantu Koronelak, zorua ostikoz jorik—. Azalpen bat emango du Renard-ek. Azalpen bat emango dit, bai horixe —eta aurrera ekin zion oldarrean.

        — Ez izan halako presarik —ebaki zuen, nagi, erretzaileak—. Berehala emango digu guztioi azalpena.

        Koronel erretxindua, ordea, entzunbidetik kanpo zen ordurako, aurrera eginez zetorren arerioarenganantz aurrera eginez. Renard Doktore buru-berotuak pistola jaso zuen ostera, baina, bere aurkaria nor zen hautemanik, zalantzan geratu zen, eta hala Koronela harekin buruz buru zegoen aurki, espantu biziko kargu-hartze keinuak eginez.

        — Alferrik da —esan zuen Syme-k—. Ez du ezer garbirik aterako fedegaldu horrekin hitz eginez. Zera proposatzen dut: autoa ziztuan jarri abian, eta jo eta erditik pasatzea, balak Bull-en kapelua pasatu diren bezala. Denak hilko gaituzte beharbada gu, baina beretako mordo eder bat eramango dugu aurretik.

        — Ezta pentsa'u 're —esan zuen Bull Doktoreak, bere bertutearen zintzoak mintzamoldea arruntagoturik—. Gizajoak erratuta egotea baliteke. Eman aukera bat Koronelari.

        — Atzera egingo dugu, hortaz? —galdetu zuen Profesoreak.

        — Ez —esan zuen Ratcliffe-ek ahots hotzez—, gure atzeko kalea ere harturik dago. Oker ez banago, zure beste lagun zahar bat ikusi dut hor, Syme.

        Syme-k, bizkor arraio jiratu, eta ibilia zuten bidean atzerantz begiratu zuen. Zaldizko oste irregular bat ikusi zuen bil-bil egiten eta berenganatz arrapaladan jausten. Zaldi-zelarik aurreratuenaren gainean ezpata baten zilar dirdira ikusi zuen, eta orobat, hura hurbildu ahala, agure baten adatsaren zilar dirdira. Bet-betan, ikaragarri zakar, bertan jirarazi autoa, eta itsasora txorrotxean zihoan karrikan behera abiarazi zuen oldarrean, hiltzea beste desirarik ez lukeen gizon baten gisa.

        — Zer demonio gertatzen da orain? —egin zuen espantu Profesoreak, besotik heldurik.

        — Goizeko izarra erori da! —esan zuen Syme-k, berak gidatzen zuen autoa ere izar loka bat bezala iluntasunean amiltzen zelarik.

        Besteek ez zituzten ulertu haren hitzak, baina, kalean gora atzera begiratu zutenean, han ikusi zuten etsaien zalditeria, kale kantoian jiratu, eta maldan behera beren atzetik jausten; eta denen aurretik ostatulari jatorra zetorren, arratsapaleko argiaren xalotasun ankerrak aurpegia gorriturik.

        — Mundua burutik eginda dago! —esan zuen Profesoreak, eta eskuen artean hondoratu zuen burua.

        — Ez —esan zuen Bull Doktoreak, umiltasun eragozgaitzez—, ni nago burutik.

        — Zer egingo dugu? —galdetu zuen Profesoreak.

        — Une honetan —esan zuen Symek, bihotz-hoztasun zientifikoz— uste dut jo eta zapart egitera goazela farola baten kontra.

        Hurrengo liparrean, autoa pott egina zen, burdinazko zer baten kontra jota. Hurrenagoan, lau gizonak metalezko kaos baten azpitik irten ziren narraska, eta itsasaldeko ibilbidearen ertzeko farola luze argal bat han zetzan orain, oker-bihurriturik, zuhaitz moztu baten adarra bezala.

        — Jo eta zapartatu egin dugu, beraz, zerbait —esan zuen Profesoreak, irribarre murritzez—. Kontsolagarri da.

        — Anarkista bihurtzen ari zara —esan zuen Syme-k, txukuntasunerako sen berezkoz jantzietako hautsa kenduz.

        — Denak ere —esan zuen Ratcliffe-k.

        Hala mintzo ziren bitartean, zaldizko bizar-zuria eta haren jarraitzaileak trumoika zetozen han goitik, eta ia une berean gizon ilara ilun batek lasterka ekin zion itsas hegian zehar, deiadarka. Syme-ek ezpata bati eskua erantsi eta hortzetan kokatu zuen; beste bi besapeetan ezarri, laugarren bat ezker eskuan hartu eta eskuinean argiontzia, eta ibilbide garaitik han beheko hondartzara egin zuen jauzi.

        Besteek ere jauzi egin zuten atzetik, bueltarik ez zuen ekintza hura aho batez onetsiz horrenbestez, han goian utziz auto-hondakinak eta hara biltzen ari zen jendaldea.

        — Beste aukera bat geratzen zaigu —esan zuen Syme-k, altzairua ahotik kendurik—. Zernahi ere den pandemonium hau guztia, pentsatzen dut Jendarmeriak laguntza emango digula. Ezin gara gu hara heldu, bidea ixten digute eta. Baina bada hortxe itsasoan barneratzen den moilarri edo uhin-haustarri halako bat, beste ezer baino luzaroago defenda dezakeguna, Horaziok bere zubi hura bezala. Jendarmeak agertu arte defendatu behar dugu. Segi nire atzetik.

        Hondartzan barrena han abiatu ziren, bada, Syme-ren atzetik kriski-kraska, eta segundo batzuen buruan botek ez zuten gehiago itsas legarra zapaltzen, harri zabal, lauak baino. Adar bakarrean itsaso lauso irakinean barneratzen zen kaimihi luze eta behe batean barrena ekin zioten ilaran, eta haren amaierara iritsi zirenean, beren historiaren amaierara iritsiak zirela sentitu zuten. Bertan jiratu, eta hiriari aurrez aurre jarri ziren.

        Antzaldaturik zegoen hiria, istilu huts. Jaitsi berriak zireneko ibilbide garai guztian zehar, jendezko korronte ilun orrokari bat ari zen, besoei eraginez, aurpegiak suturik, berak zeuden alderantz mehatxu-imintzioka. Lerro luze ilunean zuziak eta argiontziak ageri ziren han-hemenka; baina are ezein su-argik aurpegi haserre bat argiztatzen ez zuenean, gizairudirik urrunenean ere ageri zen, keinurik itzaltzuenean ere, halako gorroto antolatu bat. Garbi zegoen gizon guztien etsai madarikatu bilakatuak zirela, eta ez zekiten zergatik.

        Bizpahiru gizon, tximinoak bezalako txiki eta beltz irudi, bide-ertzaren gainetik hondartzara jauzi egin zuten, lehenago berek bezala. Hondar sakona urratuz egin zuten aurrera, orroa ikaragarriak eginez, eta uretara sartu ziren itsumustuan. Haien eredura, gizon masa beltz osoa hasi zen handik gainetik azukre-zukua bezala parrastan isurtzen.

        Hondartzaratu ziren gizonen artetik aurreratuenik, bera eta lagunak organ eraman zituen nekazaria ikusi zuen Syme-k. Zalgurditzar batean uretara plaust sartu, eta aizkora astinduz mehatxu egin zien.

        — Nekazaria! —egin zuen espantu Syme-k—. Ez dira matxinatu Erdi Arotik hona.

        — Polizia etorrita ere —esan zuen Profesoreak itunki—, ez dauka ezer egiterik jendalde horrekin.

        — Txorakeriak! —esan zuen Bull-ek etsi-etsian—; izango da oraindik ere hirian jenderik gizaki izena merezi duenik.

        — Ez —esan zuen Inspektore esperantzagabeak—, gizakia aurki desagertuko da mundutik. Gu gara gizadiaren azkena.

        — Baliteke —esan zuen Profesoreak, bere gogoetan galdurik. Eta gero, bere ahots ameskaraz—: Nola da zer hura, Dunciad poemaren amaierako zera?

                «Ez su publikori, ez pribaturi

                Dario gizakiz jainkozko argi!

                Hor hire erreinu gaitza, Kaos, zut;

                Hire hitz galgarriz argia hil duk:

                Antzes-oihala duk, Anarka, ixten;

                Ilunbe osoak oro du hartzen.»

        — Geldi! —egin zuen oihu Bullek tupustean—, jendarmeak irteten ari dira.

        Izan ere, polizia-postuko argi apalek gizairudi presatu batzuk han-hemenka ezabatu eta hausten zituzten, eta zalditeria diziplinatu baten klaska eta txintxin hotsa entzuten zen iluntasunean.

        — Jendalderen aurka kargatzen ari dira! —egin zuen oihu Bull-ek, larrialdizko estasian.

        — Ez —esan zuen Syme-k—, ibilbidean zehar lerrokatuak daude.

        — Karabinak eskuetaratu dituzte —egin zuen oihu Bull-ek, zirraraz dantzan.

        — Bai —esan zuen Ratcliffe-k—, eta gure kontra su egitekotan dira.

        Hitz horiekin, zizpa-desarraldi luze bat entzun zen, eta beren aurreko harrietan balek kazkabarra bezala kinki-kanka jotzen zutela zirudien.

        — Jendarmeek berekin bat egiten dute! —egin zuen espantu Profesoreak, bekokia joz.

        — Gela koltxoiztatu batean nago —esan zuen Bull-ek, soraio.

        Isilaldi luze bat gertatu zen, eta gero Ratcliffe-k, guztia gris-purpura halako batez jantzia zen itsaso harrotuaren gainetik begirada luzatuz:

        — Zer axola dio nor dagoen eroturik eta nor ez? Denok hilik egongo gara aurki.

        Syme-k, harengana jiratu, eta esan zuen:

        — Batere esperantzarik ez duzu, hortaz?

        Ratcliffe jaunak harria bezalako isil eutsi zion une batez; gero, azkenean, bare-bare esan zuen:

        — Ez; harrigarria bada ere, ez dut oraindik itxaropen guztia galdu. Bada halako esperantzatxo zoro bat burutik kendu ezin dudana. Planeta oso honen botere guztia aurka dugu, baina, hala ere, ezin diot utzi ezbaian jartzeari esperantza txiki zozo hori esperantzarik gabea ote den halaz guztiz.

        — Zertan edo norengan duzu zeure esperantza hori? —galdetu zuen Syme-ek, jakinminez.

        — Sekula ikusi ez dudan gizon batengan —esan zuen besteak, berunezko itsasoari begira.

        — Badakit nortaz ari zaren —esan zuen Syme-k, ahots apalez—: gela iluneko gizona. Baina Igandek hil egingo zuen honezkero.

        — Beharbada —esan zuen besteak irmo—; hala balitz ere, ordea, Iganderi hiltzen zail gertatuko zitzaion gizon bakarra da hura.

        — Entzun dut zuen autua —esan zuen Profesoreak, bizkarra jiraturik—. Nik ere gogor eusten diot sekula ikusi ez dudan zerbaiten esperantzari.

        Tupustean, Syme-k, itsu gisa barne-gogoetan murgildurik egona, brau jiratu, eta oihuka ekin zion, lotatik esnatzen denaren gisa:

        — Non da Koronela? Gurekin zela uste nuen!

        — Koronela! Egia da —esan zuen Bull-ek—, non arraio sartu da Koronela?

        — Renard-ekin mintzatzera joan da —esan zuen Profesoreak.

        — Ezin dugu utzi piztia horien erdian —asaldatu zen Sy- me—. Gizalegeari duin zaion moduan hil gaitezela, baldin...

        — Ez errukitu Koronelaz —esan zuen Ratcliffe-k, destaina-keinu margul batez—. Ederki dago hura. Zera...

        — Ez! ez! ez! —egin zuen oihu Syme-k, frenesi gisako batek harturik—, Koronela ere bai, ez eta ez! Sekula ez dut sinetsiko hori!

        — Zeure begiei sinetsiko al diezu? —galdetu zuen besteak, eta hondartzara seinalatu zuen.

        Beren jarzarleetariko asko uretara oldartuak ziren, ukabilak mehatxuka astinduz, baina itsasoa zakar zegoen, eta ezin zuten kaimingaina erdietsi. Bizpahiru gizairudi, hala ere, harrizko oinbidearen hasieran hantxe ziren, eta kontu handiz hartan barneratzen ari zirela zirudien. Argi batek, halabeharrez, aurreratuen zihoazen bien aurpegiak nabarmendu zituen halako batean. Haietako batek mozorro-erdi beltz bat zeraman, eta haren azpian ahoa halako nerbio-zorotasunez kizkurtzen zen, non bizar xerlo beltza hara eta hona bihurrikatzen baitzen, gauza bizi, egonezin bat bezala. Bestea, berriz, Ducroix Koronelaren aurpegi gorri eta bibote zuria zen. Eztabaida-saio serio-serioan ziharduten.

        — Bai, Koronela ere kito —esan zuen Profesoreak, eta harri baten gainean eseri zen—. Kito dena. Kito ni! Ezin naiz fidatu neure gorputz-makinariaz ere. Neure eskuak, berez altxatu, eta zapla joko banindu ere, ez nintzateke harrituko oraintxe.

        — Nire eskua altxatzen denean —esan zuen Syme-k—, beste norbait jotzeko izango da —eta kaimingainean barrena ekin zion, Koronela zegoen alderantz, ezpata esku batean eta argiontzia bestean.

        Azken esperantza nahiz duda suntsitzeko bezala, Koronelak, Syme hala zetorrela ikusirik, errebolberraz apuntatu eta su egin zuen. Tiroak ez zuen jo Syme, baina bai haren ezpata bete-betean, eta girtenetik hurbil moztu zuen. Syme-ek oldarrean ekin zion aurrera, eta burdinazko argiontzia kulunkarazi zuen buru gainetik.

        — Judas Herodesen aurrean! —esan zuen, eta jo eta harrien gainera lurreratu zuen Koronela. Gero Idazkariarengana jiratu zen, zeinaren ahoa bitsa dariola ageri baitzen orain ia, eta hain jestu zurrun eta zurgarriz zeukan argiontzia gora jasorik Syme-k, ezen gizona, hala esaterik badago, hantxe hormaturik geratu baitzen une batez, eta entzutera beharturik.

        — Ikusten duzu argiontzi hau? —egin zion oihu Syme-k, ahots ikaragarriz—. Ikusten duzu grabaturik daukan gurutzea, eta barruko sugarra? Ez da zuk egina. Ez da zuk piztua. Zu baino gizon hobeak ziren, sinetsi eta men egiteko gai diren gizonak, burdinaren erraiak kizkurtu eta suaren elezaharra iraunarazteko gai diren gizonak. Ez da zuk ibiltzen duzun kalerik, ez da zuk janzten duzun haririk, argiontzi hau bezala egina ez denik, zure filosofia ustelkeriaz eta arratoikeriaz bete hori ukatuz. Zuk ezin duzu ezer egin. Suntsitu bakarrik egin dezakezu. Gizadia suntsituko duzu; mundua suntsituko duzu. Aski izango ahal zaizu hori. Halaz guztiz, honako kristau-argiontzi zahar hauxe ez duzu, ez, suntsituko. Zuen tximino-inperioa sekula aurkitzeko trebe eta gai izango ez den lekura joango da hau.

        Kolpe bat eman zion Idazkariari burdinazko ontziaz, hura kordokarazirik; gero, bi bira emanarazirik buruaren jiran, itsasoan barrena urrun jaurti zuen airean, eta han argiontziak, suziri orrokari bat bezala une batez gar bizitu, eta hondora egin zuen.

        — Ezpatak! —egin zuen deiadar Syme-k, aurpegi gartsua atzeko hirurengana jiraturik—. Karga dezagun txakur horien aurka, heldu baitzaigu heriotzaren tenorea.

        Hiru lagunak atzetik segitu zioten, ezpata eskuan. Syme-ren ezpata hautsirik zegoen, baina taket bat eskuratu zuen arrantzale baten ukabiletik, gizona airean botarik. Laster jendaldearen kontra muturrez mutur jo, eta bertan akabatuko ziren noski, baldin zerbaitek bertan behera utzi ez balu gauza. Idazkaria, Syme hala mintzatu zenetik, eskuak bere buru kolpatuaren kontra egona zen, jota irudi; gero bat-
-batean bere mozorro beltza kendu zuen.

        Agiontzien argitara azaleratu zen aurpegi zurbilak, amorrua bainoago, txundidura erakusten zuen. Autoritare artegaz jaso zuen eskua.

        — Errakuntzaren bat dago —esan zuen—. Syme Jauna, apenas uste dudan zeure posizioa ulertzen duzunik. Legearen izenean atxilotzen zaitut.

        — Legearen izenean? —esan zuen Syme-k, eta erortzen utzi zuen makila.

        — Noski! —esan zuen Idazkariak—. Scotland Yard-eko detektibe naiz—. Eta txarteltxo urdin bat atera zuen poltsikotik.

        — Eta zer uste duzu garela gu? —galdetu zuen Profesoreak, besoak gora jasorik.

        — Zuek —esan zuen Idazkariak larriki—, nik ondo ere ondo dakidanez, Anarkisten Biltzar Goreneko kideak zarete. Zuen arteko baten gisa mozorroturik, nik...

        Bull Doktoreak itsasora bota zuen ezpata.

        — Sekula ez da izan Anarkisten Biltzar Gorenik —esan zuen—. Polizia koadrila ergel bat baino ez ginen, bata bestearen atzetik genbiltzana. Eta tiroka frejitu nahi gintuen jende jator horrek guztiak zera uste zuen noski, dinamitariak ginela, alegia. Banekien nik ezin nintzela oker egon jendalde horretaz —esan zuen, han behean alde bietara urrutiraino hedatzen zen jendetza ikaragarriari iribarrez so, poz-pozik—. Jende arrunta ez dago inoiz eroturik. Ni neu ere arrunta naiz, eta badakit hori. Banoa lehorrera, trago batera gonbidatzera mundu guztia.

© G.K. Chesterton

© itzulpenarena: Juan Garzia