10. KAPITULUA

Dueloa

        Syme kafeko mahai batera eseri zen bere lagunekin, begi urdinak han beheko itsaso distiratsua bezala ñir-ñir, eta Saumur botila bat eskatu zuen, egonezin atsegintsuz. Arrazoiren bategatik, barre egiteko gogo bizi bezain bitxia ematen zion aldarte batean zegoen. Ohi zuen baino nabarmen piztuago zegoen ordurako, eta animoak gorago zihoazkion Saumur-aren galga behera ahala; ordu erdi barru, zentzugabekeria-jario hutsa zen haren solasa. Esan zuenez, laster berak eta Markes zorrotzak izateko zuten elkarrizketaren plana lantzen ari zen. Arkatz batez oharrak hartzen zituen zoro-moro. Dotrina-liburu bat bezala antolaturik zegoen zirriborroa, galde-erantzunez, eta berealdiko isuri bizian irteten zitzaion plan-jario harrigarria ahotik.

        — Hurbilduko naiz. Haren kapelua burutik kendu aurretik, neurea erantziko dut. Esango dut: «Sain Eustache-ko Markesa, noski.» Hark, berriz: «Syme jaun ospetsua, jakina.» Frantses jiterik apain-bikainenaz esango du: «Zer berri?» Eta nik, berriz, neure erarik jator-bikainenaz: «Zaharrak berri, Syme-koari esker.»

        — Isilduko ahal zara —esan zuen betaurrekodun gizonak—. Zeure senera etorri, eta bota behingoan paper puska hori. Zer egiteko asmoa duzu benetan?

        — Katexima polit askoa zen, baina —esan zuen Syme-k patetikoki—. Uztazu irakurtzen. Berrogeita hiru galde-erantzun baino ez dira, eta Markesaren ateraldietako batzuk ederrak dira benetan. Arerioarekin justua izatea gustatzen zait.

        — Zertarako, ordea, zer guztia? —galdetu zuen Bull Doktoreak, bere onetik irtenxea.

        — Aupadari bide emateko, bada; zertarako, bestela? —esan zuen Syme-k, poz-pozik—. Markesak hogeita hemeretzigarren erantzuna ematen duenean, honela baitio...

        — Menturaz ez zaizu bururatu —galdetu zuen Profesoreak, sinpletasun astunez— beharbada Markesak ez dituela esango zuk hor jarri dituzun berrogeita hiru gauzak? Kasu horretan, ustez, zerorren epigramok bortxatu samar ager litezke aukeran.

        Syme-k mahaia jo zuen, begiak brist-brist.

        — Egia da eta! —esan zuen Syme-k—. Ez zitzaidan burutik pasatu. Jaun Profesore, aparteko buru argia duzu. Ospetsu egingo zara.

        — Zu bai zaudela total eginda xelebre! —esan zuen Doktoreak.

        — Geratzen den aukera bakarra —segitu zen Syme-k entzungor eginez— neronen eta hil nahi dudan gizonaren artean (halako esapidea zilegi bazait hemen) izotza hausteko beste metodo bat bilatzea da. Eta, elkarrizketa baten nondik-norakoa ezin baitu alderdietako batek bakarrik aurreikusi (zuk hain agudotasun apartaz seinalatu duzunez), egin daitekeen gauza bakarra, noski, zera da, alegia, alderdi horrek berak egitea, ahal dueneraino, elkarrizketa guztia bakarrik. Eta halaxe egingo dut, bai horixe! —eta tupustean zutitu zen, ile larua itsas haize leunak inarrosten ziola.

        Banda bat jotzen ari zen zuhaitz artean ezkutaturiko café chantant batean, eta orduxe arte emakume bat jarduna zen kantari. Syme-ren kasko berotuan, bandaren metal-orroa eta behinola Leicester Square-en hiltzeko prest zutitarazi zuen akerpiano haren tringili-trangulu soinua paretsuak ziren. Markesa zegoen mahaitxora begiratu zuen. Bi mahaikide zituen ondoan, longainaz eta zetazko kapelu apainez jantziriko frantses jaun arranditsuak, Ohorezko Legioaren arrosa-ikur eta guzti bata, gizarte maila ez nolanahikoko jendea, bistan zenez. Jantzi beltz zilindriko haien ondoan, Markesak, lastozko kapelu baldar eta udaberri-arropa argi haiekin, bohemioa eta are barbaroa zirudien; eta, hala ere, Markesa zirudien. Alabaina, errege zirudiela ere esan zitekeen, animale-dotorezia berezko harekin, begi destainatsu haiekin hantxe, buru harroa itsaso purpura-kolorearen kontra jasorik. Ez zen, ordea, inondiko kristau erregea, inolaz ere; areago zirudien despota ilunbeltz halako bat, erdi greko, erdi asiatarra, esklabotza gauzarik normalena bide zen garaian han goitik Mediterraneoko bere galera-ontzi eta esklabo kexatiei begira legokeena. Itxura huraxe izango zuen, pentsatu zuen Syme-k, halako tirano baten aurpegi urre-beltzaranak olibondo berde ilunen eta urdin irazekiaren kontra.

        — Hitzaldia egin behar duzu bilera horretan, bai ala ez? —galdetu zuen Profesoreak gaita txarrean, ikusirik Syme-k hantxe zutik segitzen zuela, mugitzeke.

        Syme-k azken basokada hustu zuen txinpart-ardo hartatik.

        — Bai —esan zuen, Markesaren mahai inguruko jendea seinalatuz—, ederra bilera. Ez dut batere gogoko bilera hori. Bilera horri bere sudurtzar kaoba-kolore itsusi horretatik tira egin behar diot.

        Han abiatu zen oldar arinean, nahiz ez halako oreka xuxenean. Markesak, hura ikusirik, harriduraz okertu zituen bere bekain beltz, asiriar haiek, baina adeitasunez egin zuen irribarre.

        — Syme jauna zara, ezta? —esan zuen.

        Syme-k gur egin zion.

        — Eta zu Saint Eustache-ko Markesa, noski —esan zuen, atsegin asko—. Atrebentziarekin, sudurretik tira egingo dizut.

        Hartarako aurreratu zelarik, Markesak atzerantz egin zuen, aulkia hankaz gora botarik, eta jaun txisteradun biek sorbaldetatik heldu zioten Syme-ri.

        — Iraindu egin nau, horra! —esan zuen Syme-k, azalpen-imintzioz.

        — Iraindu? —galdetu zuen, zorrotz, arrosa-ikur gorri eta guztikoak—. Noiz, ordea?

        — Oraintxe bertan, bada! —esan zuen Syme-k itsumustuan—. Nire ama iraindu du.

        — Zure ama iraindu! —egin zuen espantu jaundotoreak, sinesgogor.

        — Tira, konforme —esan zuen Syme-k, aldez bederen amor emanez—: nire izeba.

        — Nola liteke, ordea, Markesak zure izeba iraindu izana? —esan zuen bigarren jaundotoreak, harridura-puntu guztiz bidezko batez—. Hemen eseririk egona duzu-eta denbora guztian.

        — Eta esan duena, zer?! —esan zuen Syme-k ilunki.

        — Ez dut deus ere esan —esan zuen Markesak—, salbu eta bandari buruz zerbait. Wagner ongi jorik atsegin dudala esan dut soilik.

        — Nire familiaz ari zinen zeharka —esan zuen Syme-k irmoki—. Nire izebak gaizki jotzen zuen Wagner. Oso mingarri izan zaigu kontu hori beti. Mundu guztiak iraindu izan gaitu horregatik.

        — Bai gauza bitxi-harrigarria —esan zuen dominadun jaundotoreak, zalantzaz beterik Markesari begiraturik.

        — Zinez diotsut —esan zuen Syme-k serio-serio— zuen arteko solasaldi guztia nire izebaren puntu ahul horri buruzko iradokizun gaiztoz josirik zegoela.

        — Baita zera ere! —esan zuen bigarren jaundotoreak—. Niri dagokidanez, ez dut deus esan ordu erdiz, ez bada atsegin nuela neska beltxaran horren kantaera.

        — Ikusten?: berriro ari zarete! —esan zuen Syme-k, gaitziturik—. Izeba ile-gorria zen.

        — Iruditzen zait —esan zuen besteak— besterik gabe Markesa iraintzeko aitzakia bila zabiltzala.

        — Alazankoa! —esan zuen Syme-k, jiratu eta harengana so—. Argia tipoa!

        Markesa bertan zutitu zen, begiak tigre batenak bezala garretan.

        — Okasio bila nigana! —egin zuen espantu—. Nigana borroka bila! Ez du inoiz luzaroan itxaron beharrik izan, ez horixe!, horren bila etorri denak. Jaun hauek nire lekuko izateko prest egongo dira agian. Lau ordu badira oraindik egun argiz. Gaur bertan borroka gintezke, nigatik.

        Syme-k gur eder-galant bat egin zuen.

        — Markesa —esan zuen—, zure egintza zure sona eta odolaren duin da. Uztazu, arren, une batez kontsulta dezadan nire jagole izango diren jaunekin.

        Hiru zinki-zanka luzetan itzuli zen lagunengana, eta haiek, xanpainak eragindako asaldu hura eta eman zizkien azalpen ergelak artean gogoan, guztiz harriturik geratu ziren ikustean. Ezen orain ez zuen mozkor arrastorik ageri, nahiz aukeran zurbil samar zegoen, eta ahots apalean mintzatu zitzaien, zuzen eta zehatz.

        — Lortu dut —esan zuen, ahots lakarrez—. Piztiarekin buruz buru borrokatzeko tratua egin dut. Adi orain, ordea, zer esan behar dizuedan. Ez dago berriketarako astirik. Nire ordezkariak zarete, eta zuen baitan dago dena. Hortaz, zuenari eutsi behar diozue, amor eman gabe inolaz ere, bihar goizeko zazpietatik aurrera izan dadin dueloa, hala aukera izan dezadan Pariserako 7:45eko trena hartzea eragozteko. Tren hori huts egiten badu, bere krimena ere huts egingo du. Ezin dizue aitzakiarik jarri leku eta orduari buruzko halako txikikeria batean. Baina hona zer egingo duen. Geltoki batetik hurbil dagoen zelairen bat aukeratuko du, hala handik trena hartu ahal izateko. Oso ezpatari ona da, eta konfiantza izango du ni hil eta astia emango diola trena harrapatzeko. Ni ere ez naiz, haatik, batere txarra, eta uste dut lanak emango dizkiodala, okerrenean ere, trena gal dezan arte. Orduan, menturaz, hil egingo nau, emango dion amorrutik kontsolatzeko. Ulertu duzue, ezta? Tira, bada, egin ditudan adiskide xarmagarri batzuk aurkeztuko dizkizuet orain.

        Hala, bizkor-bizkor besteak zeuden lekuraino eraman, eta aurretik entzun gabeak zituzten izen txit aristokratiko banaz aurkeztu zizkien Markesaren ordezkariak.

        Syme-k tarteka zentzun berezia erakusten zuen, espasmo moduko argialditan, nahiz bestela ez izan izakeraz halakoa. Betaurrekoei buruzko bihozkada hartaz berak ongi esan zuen moduan, intuizio poetikoak ziren, eta batzuetan profezien indarra ere hartzen zuten.

        Kasu horretan zuzen kalkulatu zuen bere arerioaren jokabidea. Ordezkariek jakinarazi ziotenean Syme-k ez zeukala borrokatzerik hurrengo goiza arte, ondotxo konturatuko zen oztopo bat altxatzen zitzaiola hiriburura zeraman bonba-asmo ezin utzizko haren bidean. Ezin zuen, jakina, eragozpen hori azaldu bere lagunen aurrean, eta, beraz, Syme-k iragarritako aukerari heldu zion. Trenbidetik urrun ez zegoen landa koxkor bat aukeratzeko esan zien bere ordezkariei, eta lehen erasoaldiaren halabeharrari gomendatu zitzaion.

        Ohorearen zelaian patxada osoan agertu zenean, ez zitzaion antzematen orduantxe bidaian inora joateko inolako itxura larririk zuenik; eskuak poltsikoetan zeuzkan, lastozko kapelua buruan atzera, aurpegi eder brontzeztatua eguzkitara ausart. Lekuko arrotz bati, hala ere, harrigarri gerta zekiokeen ikustea haren konpainian ez zetozela bakarrik ordezkariak ezpata-kutxarekin, baizik eta Markesaren zerbitzarietariko bi ere bai, maleta bat eta janari-otarre bat garraiatuz.

        Hain goiz izanagatik, eguzkiak bere berotan biltzen zuen dena, eta Syme apur bat harritu ere egin zen hainbeste udaberri-lore ikusirik, urre eta zilar garretan dizdiz, belaun pareraino iristen zitzaièn belartza jorian.

        Markesa izan ezik, guztiak zeuden zeremonia-jantzi ilun hotsandikoz jantziak, tximinia beltzak ziruditen kapeluz; Doktore koxkorrak bereziki, betaurreko beltz haien gehigarriaz, fartsa bateko lurperatzailea zirudien. Syme-k ezin zuen ekidin halako kontraste bat sentitzea hileta-elizkizun baterakoak ziruditen jantzi haien eta basaloreak nonahi hazten ziren belaze eder distiratsu haren artean. Hain zuzen ere, lore horien eta kapelu beltzen arteko kontraste komiko hura ez zen lore horion eta afera beltz haren arteko kontraste trajikoaren sinboloa baino. Eskuin aldera oihan koxkor bat zuen; ezker aldera, han urrunean, trenbidearen bihurgune luzea, zeina, nolabait esateko, Markesarengandik zaintzen ari baitzen, hura baitzuen hark jomuga eta ihesbide. Aurrez aurre, arerioen multzo beltzen atzetik, laino tindatu bat irudi, almendrondo koxkor bat ikus zezakeen, loretan, itsasoaren marra urrunlausoaren kontra.

        Ohorezko Legioko kideak —Ducroix Koronela, ustezko izenez—, Profesorea eta Bull Doktorea zeuden lekura kortesia handiz hurbildu, eta proposatu zuen aintzat hartzeko moduko lehen zauriarekin eman zedila amaitutzat buruz-burukoa.

        Bull Doktorea, hala ere, Syme-k aholku zehatzak emanak baitzizkion, puntu horretan nola jokatu, duintasun handi bezain frantses kaxkarrez tematu zen borrokarietako bat segitzeko gauza izan ez zedin arte luzatu behar zuela dueloak. Syme-k berekiko zeukan hogei minutuz gutxienez gai izango zela ez berak Markesa eta ez Markesak bera borrokan segitzeko gauzaezturik uztea galarazteko. Hogei minutuan Parisko trenak alde egina behar zuen.

        — Monsieur de Saint Eustache-ri, mundu guztiak aitortzen dion trebetasun eta adorea kontuan harturik —esan zuen Profesoreak hotsandiro—, ez zaizkio noski axola izango halako metodo-gorabeherak, eta gure ordezkatuak arrazoi sendoak ditu topaldi luzeago bat eskatzeko. Delikateziak eragozten dit hemen garbiago azaltzea arrazoiok, baina zin egin diezazueket guztiz arrazoi zuzen eta prestu...

        — Peste! —jaulki zitzaion Markesari han atzean, aurpegia bat-batean ilundurik—. Utzi berriketari eta has gaitezen —eta lore garai baten burua ebaki zuen, zast, bere makilarekin.

        Syme-ri, ezinegon zakar hura ulertzen baitzuen, Markesaren sorbalda gainera joan zitzaizkion sen hutsez begiak, ea trena bistaratzen zuen. Ez zen, baina, ostertzean kerik ageri.

        Ducroix Koronelak, belaunikatu, eta, kutxa irekirik, bi ezpata biki atera zituen, zeinak eguzki argitan su zurizko zerrenda bi bihurtu baitziren. Markesari eskaini zion bat, zeinari hark zeremoniarik gabe erantsi baitzion eskua, eta bestea Syme-ri, zeinak eskuan hartu, okertu eta haztatu baitzuen, duintasunak onartzen zuen patxada guztiarekin. Gero Koronelak, beste bi ezpata atera, berak bat hartu, bestea Bull Doktoreari eman, eta gizonak beren lekuan kokatzeari ekin zion.

        Borrokari biek beren jaka-txalekoak erantziak zituzten ordurako, eta ezpata eskuan itxaroten zuten. Ordezkariak borroka-marraren alde banatan zeuden, haiek ere ezpatak biluzik, baina artean ere beren longain-kapelu beltzetan goibel. Ordezkatuek agurra egin zuten. Koronelak bare-bare esan zuen: «Ekin!», eta burdinorri biek tupust egin zuten ozenki.

        Altzairuen talka besoan sumatu zuen unean, historia honen gaia izan diren beldur fantastiko guztiak aienatu egin zitzaizkion Syme-ri, ohean esnatzen denaren ametsak irudi. Beren ordenan garbi-garbi gogoratzen zituen, kirioen tronperia hutsak izan balira bezala: nola Profesorearen beldurra amesgaiztoetako halabehar tiranikoen beldurra izan zen, eta Doktorearen beldurra, berriz, zientziaren huts airegabearen beldurra. Lehenbizikoa, edozein mirari gerta daitekeelako beldur zaharra zen; bigarrena, sekula miraririk gerta ez daitekeelako beldur modernoago, etsiago hori. Beldurrok, ordea, fantasia huts iruditzen zitzaizkion orain, zeren zer gaitz baten aurrean baitzegoen: heriotzaren beldurraren aurrean, hain zuzen, horrek ematen duen zentzun gordin, gupidagabearekin. Gau guztian erroitzetan amiltzen zela amets egin, eta urkatu behar duten goizean esnatuko litzatekeen gizona bezala sentitzen zen. Zeren, arerioak zeharka luzatzen zion ezpataren erretenean eguzkiaren argia lasterka ikusi zuen orduko, eta altzairu-mihi biak, bizidunak bailiran dardaraz, elkarrekin tupust egiten sumatu, garbi jakin zuen egokitu zitzaion etsaia borrokari ikaragarria zela, eta azken ordua iritsia zitzaiola aurki.

        Halako balio bitxi bezain bizia sentitu zuen inguruko lur guztian, oin azpiko belartzan; bizitzaren maitasuna sentitu zuen gauza bizi guztietan. Ia imajina zezakeen belarra hazten entzuten zuela; ia imajina zezakeen, bera hantxe zegoen bitartean ere, lore berriak ernetzen ari zirela eta kapulutan zabaltzen belazean: lore odol-gorri eta gar-urre eta urdinak, udaberri apainaren gala betean. Begiak Markesaren begi lasai, tinko, hipnotikoetatik lipar batez alderatzen zituen bakoitzean, loreturiko almendrondo koxkorra ikusten zuen zeru urdinaren islan. Iruditzen zitzaion ezen, mirariren batez onik ateratzea lortzen bazuen, prest egongo zela almendrondo hari begira bizi guztia pasatzeko, beste ezer desiratu gabe munduan.

        Lurrak, zeruak eta gauza guztiek galdu den zer baten edertasun bizia zuten bitartean, ordea, Syme-ren buruaren beste erdia kristala bezalako garden zegoen, eta gai zenik apenas usteko zuen trebezia mekaniko zehatz batez egiten zion kontra bere etsaiari. Haren ezpata-puntak eskumuturra zarraztu zion arinki, odol arrasto axal bat utzirik, baina edo ez zen inor ohartu, edo ezikusi egin zuten denek. Noizik eta behin, ihardetsi egiten zuen, eta behin edo bitan ia pentsatu zuen aurkaria zastatzea lortu ote zuen, baina ez ezpatan eta ez alkandoran odolik ikusi ez zuenez, oker zegoela suposatu zuen. Gero etenaldi bat gertatu zen, eta harekin aldaketa bat.

        Dena galtzeko arriskua ikusirik, Markesak, bere behako tinko hura etenik, begiratu bat bota zuen bere sorbalda gainetik eskuinaldera, trenbidea zegoen aldera. Gero Syme-rengana jiratu zuen atzera aurpegia, deabru batenera antzaldaturik, eta hogei armarekin ari balitz bezala ekin zion borrokan. Hain izan zen erasoa azkarra eta oldartsua, ezen ezpata distiratsu bakarrak gezi distiratsuzko zaparrada bat baitzirudien. Syme-k ez zuen trenbide aldera begiratzeko aukerarik izan; beharrik ere ez zuen, ordea. Aise asma zezakeen Markesaren tupusteko guda-grina zoro haren arrazoia: Parisko trena ikusmenean zen.

        Markesaren ekinlarri hitsak leher gaizto egin zuen, ordea. Syme-k, bi defentsalditan, borroka-zirkulutik kanpora egotzi zuen aurkariaren ezpata; hirugarren batean, berriz, hain ekinaldi azkarrez egin zion kontra, ezen aldi hartan ez baitzegoen dudarik jo zuela. Izan ere, Syme-ren ezpata Markesaren gorputzaren pisuaz kuzkurtu egin baitzen, hura zulatu eta. Hain zegoen seguru Syme bere etsaia zastatua zuela, nola baratzezain bat aitzurra lurrean sartu duela. Hala ere, Markesak atzerantz jauzi egin zuen ezpatakadatik, balantzarik ere gabe, eta Syme bere ezpata-puntari begira geratu zen, ergel baten moduan. Ez zegoen odol arrastorik ere.

        Isilune zurrun bat gertatu zen, eta gero Syme-ren txanda izan zen besteari oldar bizian ekiteko, jakinguraz su eta gar. Seguru asko bera baino ezpatari hobea zen Markesa, oro har, hasieratik suposatu zuen bezala, baina une hartan arreta galdurik eta desabantailan zegoela zirudien. Zoroki bezain makalki ziharduen borrokan, etengabe trenbidearen aldera begiratuz, ia trenari bailion beldur handiagoa, altzairu zorrotzari baino. Syme, berriz, sutsuki baina hala ere kontu handiz borrokatzen zen, haserre intelektual halako batez, bere ezpata odolgabearen igarkizuna asmatzeko grinaz. Xede horrekin, Markesaren gorputza bainoago, haren zintzurra eta burua bilatzen zituen. Handik minutu eta erdira, ezpata-muturra kokospean barrena sartzen ziola sumatu zuen. Ezpatan odolik ez. Bere onetik irtenda, berriro ekin zion ezpataz, eta zarrastada odoltsu bat izan behar zuena egin zion Markesari masailan. Zarrastada arrastorik ere ez, ordea.

        Une batez izu naturazgainekoz belztu zen Syme-ren zerua. Gizon hura sorginduta zegoen noski. Oraingo beldur izpiritual hau, alabaina, gauza ezainagoa zen, jazartzen zitzaion elbarriak sinbolizaturiko gainazpikatze izpiritual soila baino. Profesorea intxixu bat zen; gizon hau, berriz, deabru bat: Deabrua bera, ausaz! Nolanahi ere, gauza segurua zen ezen hiru bider zulatua zuela giza ezpata batek haren gorputza, eta ez zuela markarik utzi. Syme, pentsamendu horren aurrean, tente jarri zen, eta zerurantz kantari hasi zitzaion bere baitan onetik zuen guztia, haizea zuhaitzetan gora bezala. Bere historiako gauza gizatiar guztiak zebilzkion buruan: Saffron Park-eko txinatar argiontziak, jardineko neskaren ile gorria, kaiko itsasgizon prestu garagardoz lepo eginak, hantxe aldamenean zituen lagun leialak. Menturaz gauza bizi atsegin haien guztien ordezkari gisa aukeratua zen, sorkuntza ororen etsaiaren kontra borrokatzeko, ezpata ezpatari. «Azken finean» —egin zuen bere artean—, «deabru bat baino gehiago naiz ni; gizon bat naiz. Satanasek egiterik ez daukan gauza bakarretakoa egin dezaket: hil egin naiteke.» Eta burutazio horrekin bat, tutu-hots motel, urrun bat entzun zuen, laster Parisko trenaren txistu eta marrua izango zena.

        Naturazgaineko arintasun halako batez ekin zion berriro borrokari, mahomazale batek paradisuaren irritsez nola. Trena hurbildu ahala, bere baitan irudikatu zuen jendea lore-arkuak jartzen Parisen; bat egiten zituen hots gero eta handiagoa eta bera Infernuaren kontra zaintzen ari zen Errepublika bikain haren loria. Pentsamenduak gero eta gorago zihoazkion, trenaren marru gero eta ozenagoarekin batera. Marru larriaren ondotik, harrotasun-zantzo irudi, txistu luze zorrotz bat entzun zen. Trenak gelditzera egin zuen.

        Bat-batean, mundu guztiaren harriduraz, Markesak jauzi egin zuen atzera, aurkariaren ezpataren irismenetik guztiz kanpo, eta bere ezpata lurrera egotzi zuen bertan. Jauzia miragarrizkoa zen, eta miragarrizkoa izateko arrazoirik ez txikiena zera zen: lehentxeago Syme-k gizonaren izterrean barrena sartua zuela noski ezpata.

        — Gel! —esan zuen Markesak, berehala men egitera behartzen zuen ahots batez—. Zerbait esan nahi dut.

        — Zer gertatzen da? —galdetu zuen Ducroix Koronelak, harriturik begira—. Joko maltzurrik izan da, ausaz?

        — Nonbait izan da joko maltzurrik —esan zuen Bull Doktoreak, zurbil samar—. Gure ordezkatuak gutxienez lau aldiz zauritu du Markesa, eta ez zaio ezertxo ere gertatu.

        Markesak eskua jaso zuen, pazientziaren akabuko aurpegikera bitxi batekin.

        — Otoi, utzi mintzatzen —esan zuen—. Garrantzizkoa da oso. Syme jauna —segitu zuen, aurkariarengana jiraturik—, gaur hemen borrokan jardutearen arrazoia, zuzen gogoratzen banaiz, zuk agerturiko nahikunde bat da (nik bere garaian irrazionaltzat jo nuena): niri sudurretik tira egitekoa, alegia. Egingo al zenidake mesede lehenbailehen tira egiteko sudurretik? Tren bat hartu behar dut.

        — Kexu dagit. Arau guztien kontra doa —esan zuen Bull Doktoreak sumindurik.

        — Aurrez eredubiderik ez lukeen ebazpena litzateke hori zinez —esan zuen Ducroix Koronelak, bere ordezkatuari zalantza goibelez begira—. Ustez bada kasu bat jasoa (Bellegarde Kapitana eta Zumpt Baroia) zeinean topaldiaren erdian armak trukatu baitziren, borrokarietako batek hala eskaturik. Apenas har litekeen, baina, norberaren sudurra armatzat.

        — Tira egingo didazu ala ez sudurretik? —esan zuen Markesak, asaldu bizian—. Tira, tira, Syme jauna! Hori nahi zenuen; egizu, bada! Ezin duzu pentsatu ere egin zein garrantzizkoa den niretzat. Ez izan zeurekoia! Tira egidazu sudurretik behingoan, arren eskatzen dizut! —eta apur bat makurtu zen aurrerantz, irribarre xarmagarriz. Parisko trena, arnaska eta kirrinka, aldameneko muinoaren atzeko geltoki koxkor batera iritsia zen.

        Abentura haietan zehar behin baino gehiagotan izaniko sentsazio bera izan zuen Syme-k: zeruraino altxaturiko uhin ikaragarri bezain sublime batek azpian hartu behar zuelako sentsazioa, alegia. Erdizka ulertzen zuen mundu batean aurrera bi pauso eman, eta aitoren seme txit nabari haren erromatar sudur nobleari heldu zion. Gogor egin tira, eta eskuan geratu zitzaion.

        Segundo batzuetan hotsandikotasun zozo batekin halaxe egon zen, artean ere paper-orezko eranskina atzamarren artean, hari so, eguzkia eta lainoak eta oihan-muinoak agerraldi ergel hari goitik begira zeudela.

        Markesak ahots gora animotsu batez hautsi zuen isiltasuna:

        — Inork nire ezker bekaina beharko balu —esan zuen—, hona beretzat. Ducroix Koronela, onar ezazu, arren, nire ezker bekaina! Edozein egunetan ondo etor litekeen jeneroa duzu, horra —eta bere asiriar bekain ilunbeltzetako bat erauzi zuen serio-serio, harekin batera bere kopeta beltzaran haren erditsua eramanez, eta adeitsu eskaini zion Koronelari, erresuminez gorri-gorri hantxe baitzegoen, hitz-gabe.

        — Jakin banu —jaulki zuen, haserrez totelka— borrokatzeko bere burua gomaz estaltzen duen koldar batentzat ari nintzela...

        — Oi, badakit, badakit —esan zuen Markesak, itsumustuan bere zati bat edo beste zelaian barrena egotziz ezker-
-eskuin—. Oker zaude; baina oraintxe ezin dizut azalpenik eman. Trena geltokira sartu da, horra!

        — Bai —esan zuen Bull Doktoreak haserre bizian—, eta geltokitik irtengo da. Zu gabe alde egingo du. Ondotxo dakigu nolako deabrukeriarako...

        Markes misteriotsuak etsipen-keinu batez jaso zituen eskuak. Txorimalo bitxi bat zen, hantxe eguzkitan, aurpegi zaharraren erdia kendurik, eta beste aurpegi erdia azpitik irri-mirriz ñir-ñir.

        — Zoratu egin nahi nauzue, ala? —egin zuen espantu—. Trena...

        — Ez zara tren horretan joango —esan zuen Syme-k irmo, ezpatari tinko heldurik.

        Figura xelebrea Syme-rengana jiratu zen, eta esfortzu sublime baterako indarrak biltzen ari zela zirudien, hitz egin aurretik.

        — Tripazaku gogaikarri, begilauso burugabe zikin halako, txotxolo zahar madarikatu alaena! —esan zuen, arnasarik hartu gabe—. Arbitzar musu-arrosa iztupa-buru ergel halako...

        — Ez zara tren horretan joango —errepikatu zuen Syme-k.

        — Eta zer demonioetako arraiorengatik izan behar nuke nik —egin zuen orro besteak— tren horretan joateko gogoa?

        — Dena dakigu —esan zuen Profesoreak zorrotz—. Parisa zoaz, bonba bat jartzera!

        — Baita Jerikora ere, zeraren zera zertzera! —egin zuen espantu besteak, iletik tira eginez eta hura erraz asko askaturik—. Garunak beratu zaizkizue guztioi ala, ez konturatzeko zer naizen? Benetan uste al duzue trena harrapatu nahi nuela? Joatea daukate, niregatik, hogei tren ere Parisa. Utikan Parisko tren zikinok!

        — Zerk kezkatzen zintuen, orduan? —hasi zen Profesorea.

        — Zerk kezkatzen ninduen? Ez ninduen kezkatzen trena harrapatzeak; ea trenak ni harrapatuko ote ninduen nengoen ni kezkaturik; eta azkenean, alafede, harrapatu egin nau.

        — Sentitzen dut esan beharra —esan zuen Syme-k, euspen handiz— zure azalpenok ez dutela inolako inpresiorik eragiten nire baitan. Agian jatorrizko zure bekokitik geratzen dena eta zure kokotsa zenaren zatiren batzuk kenduko bazenitu, garbiago legoke zure esanahia. Buru-argitasuna modu askotara erdiets liteke. Zer esan nahi duzu trenak harrapatu zaituela diozunean? Nire literatur irudimena izan liteke, baina horrek zerbait adierazi behar duela sentitzen dut nolabait.

        — Den-dena adierazten du —esan zuen besteak—, eta den-denaren akabua. Igandek bere eskuetan gauzka, horra.

        — Bere eskuetan gauzka? —errepikatu zuen Profesoreak, zur eta lur—. Gu? Zer esan nahi duzu «gu» diozunean?

        — Polizia, jakina! —esan zuen Markesak, eta buru-larrua eta geratzen zen aurpegi-erdia kendu zituen.

        Agertu zen burua ingeles polizien artean arrunt dabilen buru ile-hori leun, ongi orraztua zen, baina aurpegia ikaragarri zurbil zeukan.

        — Ratcliffe Inspektorea naiz —esan zuen, zakartasunaren mugan zegoen presa halako batez—. Nire izena aski ezaguna da polizian, eta ez dut zalantza handirik zuek kideak zaretela. Hala ere, dudaren bat geratzen bazaizue, txartel bat badut... —eta txartel urdin bat ateratzen hasi zen poltsikotik.

        Profesoreak neke-keinu bat egin zuen.

        — Oi, ez erakutsi hori guri —esan zuen, unaturik—; badugu halakoetatik nahikoa, altxor-bila jolas bat antolatzeko ere.

        Bull zeritzon gizon koxkorrak, arruntasun eta bizitasun hutsez eginiko jendea dirudien askok bezala, bazuen kolpetik gustu oneko burubiderik. Kasu honetan, berak atera zituen, dudarik gabe, babak eltzetik. Antzaldaketa-agerraldi txundigarri haren erdian, ordezkari baten seriotasun eta erantzukizun osoz aurreratu, eta Markesaren bi ordezkariengana jo zuen.

        — Jaunak —esan zuen—, behar bezalako azalpen bat zor dizuegu noski; baina zinez diotsuet ez zaretela izan gogoetatzen duzuen bezain gustu txarreko txantxaren biktima, ez eta gizon baten ohorea zikin dezakeen deus lotsagarrirena ere. Ez duzue denbora galdu; mundua salbatzen lagundu duzue. Ez gara bufoiak, konspirazio zabal baten aurka guduka gabiltzan gizon etsi-etsiak baizik. Erbi-ehiza bagina bezala dabilkigu atzetik anarkisten elkarte sekretu bat; ez, hala ere, gosea nahiz aleman filosofia tarteko, han-hemenka bonba bat jar dezaketen gizagaixo zoro horietako bat, ez, baizik eta eliza aberats boteretsu fanatiko bat, mendebaleko pesimismoaren eliza, zeregin sakratutzat baitu gizadia piztia gaiztoen gisa suntsitzea. Zeinen gogor jazartzen zaizkigun, ikusi besterik ez duzue nolako mozorroetara behartu gaituzten —zeinengatik barkamena eskatzen baitizuet— eta nolako trikimailuetara, orain zuek pairatu behar izan duzuen hau kasu.

        Markesaren ordezkari gazteena, gizon mozkote bibote-beltz bat, kortesiatsu makurtu, eta esan zuen:

        — Onartzen dizkizuet, noski, desenkusak; baina zuek ere barkatuko ahal didazue zuen kinka horretan gehiago ez laguntzea, eta bertatik agur esatea. Lagun eta herritar ospetsu bat horrela eguratsean zati-zati egiten ikustea ez da ohikoa, eta, oro har, aski dateke egun bakar baterako. Ducroix Koronela, ez dut inolaz ere zure egintzetan eragin nahi, baina niri bezala iruditzen bazaizu honako lagunarte hau ez dela xuxen-xuxen egokia, atzera herrira abiatzekotan naiz oraintxe.

        Ducroix Koronela ibiltzen hasi zen mekanikoki, baina gero, tupustean bere bibote zuri hartatik tira egin, eta gogor ekin zion bertan:

        — Ez horixe! Ezta pentsatu ere! Jaun hauek halako jendaila makurraren arriskupean badaude, arrisku horretatik irten arte ni berekin nago. Frantziaren alde borrokatua naiz, eta gogorra litzateke orain zibilizazioaren alde borrokatzeko aukera hau pasatzen uztea.

        Bull Doktoreak, kapelua erantzi, eta airean astindu zuen, bibaka, jendaurreko bilera batean bezala.

        — Ez egin zarata gehiegi —esan zuen Ratcliffe Inspektoreak—; Igandek entzun zaitzake.

        — Igandek! —egin zuen espantu Bull-ek, eta kapelua erortzen utzi zuen.

        — Bai —ihardetsi zuen Ratcliffe-k—; horien artean egon daiteke.

        — Noren artean? —galdetu zuen Syme-k.

        — Trenetik jaisten ari den jendearen artean —esan zuen besteak.

        — Diozunak bururik ez hankarik ez du —hasi zen Syme—. Izan ere... Jainko maitea! —egin zuen bat-batean espantu, urrutian eztanda bat ikusten duen gizon batek bezala—. Jainkoarren! hau egia bada, Anarkisten Biltzarreko partaide ginen tontolapiko-aldra guztia anarkiaren kontra geunden! Denok ginen detektibeak, Lehendakaria eta haren idazkari pertsonala izan ezik. Nola ulertu behar da hori?

        Nola ulertu behar den! —esan zuen polizia berriak, harrigarriro bortizki—. Hilda gaudela esan nahi du horrek! Ez duzu ezagutzen Igande, ala? Ez al dakizu haren txantxak beti hain handi eta hain sinple direla non bati ez zaizkion burutik pasatu ere egiten? Bururatzen al zaizu ezer hau baino Iganderen estilokoagorik; alegia, bere arerio boteretsu guztiak Biltzar Gorenean jarri, eta gero hura gorena izan ez zedin arduratzea? Sinestadazu, konpainia guztiak erosi ditu, hari guztien jabe egin da, trenbide-adar guztiak kontrolpean dauzka... batez ere trenbide-adar hauxe! —eta hatz dardarati batez seinalatu zuen geltoki koxkorra—. Mugimendu guztia berak kontrolatzen zuen; munduaren erdia beraren alde altxatzeko prest zegoen. Baina baziren doi-doi bost lagun, inondik ere, aurpegi emango ziotenak... eta deabru zahar horrek, zer, eta Biltzar Gorenean jartzen ditu, elkarren zelatan gal dezaten denbora. Ergelak ez bestelako ergelak, berak planifikatu zituen gure ergelkeria guztiak! Igandek bazekien Profesorea Syme-ri jazarriko zitzaiola Londresen, eta Syme nirekin borrokatuko zela Frantzian. Eta bera kapital-masa eskergak metatzen ari zen, eta telegrafo-linea nagusien jabe egiten, gu ergelok bata bestearen atzetik korrika genbiltzan bitartean, itsumandoka jolasten ari diren haur inozo batzuen moduan.

        — Eta? —galdetu zuen Syme-k, halamoduzko patxadaz.

        — Bada —ihardetsi zuen besteak, bat-batean lasaiturik irudi—, itsu-itsuka jolasten harrapatu gaitu gaur hemen, basa-edertasun bikaineko zelai ezinago bakarti honetan. Munduaz jabetuko zen honezkero noski; zelai hau eta bertan gauden txorook harrapatzea baino ez zaio falta. Eta benetan jakin nahi baduzu zer nuen nik tren hori hona iristearen aurka, esan egingo dizut, zera, zein zen nire eragozpena: Igande edo haren Idazkaria jaitsi dira oraintxe tren horretatik, horra.

        Syme-ri nahi gabeko oihu bat irten zitzaion, eta denek ere han urrutiko geltokira jiratu zituzten begiak. Egi-egia zen jendalde handi samar bat mugitzen ari zela zeuden lekurantz. Urrunegi zeuden, haatik, inola ere bereizteko.

        — Saint Eustache-ko Markes ohiaren ekandua zen —esan zuen polizia berriak, larru-zorro bat aterarik— beti aldean eramatea operarako prismatiko pare bat. Lehendakaria nahiz Idazkaria, bietako bat guri jarraika dator jendetza horrekin. Geure zinak hautsi eta poliziari hots egiteko tentazioari lekurik uzten ez dion toki lasai-atsegin batean harrapatu gaituzte. Bull Doktorea, susmoa dut hobeki ikusiko duzula hemendik, zeure lente guztiz apaingarri horiekin baino.

        Doktoreari luzatu zizkion prismatikoak, eta hark, bere betaurrekoak berehala kendurik, begietara eraman zituen.

        — Ezin daiteke izan diozun bezain egoera txarra —esan zuen Profesoreak, dardara apur batez—. Jendetza handia da, bai, baina baliteke turista arruntak izatea noski.

        — Turista arruntek ez dute noski —galdetu zuen Bull-ek, prismatikoak begietan—, aurpegiaren erdia estaltzen dien mozorro beltzik eramango, ezta?

        Syme-k ia erauzi egin zizkion prismatikoak eskutik, eta bere begietara eraman zituen. Berengana zetorren jendaldeko askok itxura arrunt samarra zuen; egi-egia zen, hala ere, guztien buru zetozen bizpahiruk ahorainoko mozorro-erdi beltzak zeramatzatela. Mozorro hori oso erabatekoa da, batez ere halako urrutitik, eta Syme-ri ezinezkoa gertatu zitzaion inolako ondoriorik ateratzea jendetzaren aurrean hizketan zetozenen masaila-kokots bizargabeetatik. Halako batean, ordea, solasean ari zirela, denek irribarre egin zuten, eta haien arteko batek ahoaren alde bat bakarrik mugitu zuen irribarre egitean.

© G.K. Chesterton

© itzulpenarena: Juan Garzia