9. KAPITULUA

Betaurrekodun gizona

        — Zoragarria da Borgoinako ardoa —esan zuen Profesoreak tristeki, edontzia mahai gainean utziz.

        — Zuri begiraturik ez dirudi hala denik —esan zuen Syme-k—; botika balitz bezala edaten duzu.

        — Barkatu beharko duzu nire portaera —esan zuen Profesoreak goibelki—; aski egoera xelebrean gertatzen naiz. Barnetik mutiko batenaren pareko bozkario bizian nago; baina hain ondo sartu naiz Profesore elbarriaren paperean, ezen orain ezin baitut alde batera utzi. Halako moldez non, lagun artean nagoela ere, mozorrotzeko beharrik gabe, ezin baitiot hala ere utzi astiro mintzatu eta kopeta zimurtzeari: neure kopeta balitz bezalaxe. Guztiz zoriontsua izan naiteke, ez dakizu?, baina halako modu elbarri batean edo soilik. Esan-
-beharrik sutsuenak erabil nitzake bihotzean jauzika, baina oso bestelakoturik iristen zaizkit ahora. Entzun behar zenidake «Eutsi goiari, motell!» esaten. Malkoak irtengo litzaizkizuke.

        — Hala da, bai —esan zuen Syme-k—; baina ezin dut burutik kendu horrez guztiaz landa ere apur bat kezkaturik zaudela benetan.

        Profesoreak ikara txiki bat egin zuen bere aulkian, eta tinko begiratu zion.

        — Oso tipo argia zara —esan zion—; pozik nago zurekin lan egiteaz. Hala da, bai, laino handi samar batek goibeltzen dit gogoa. Arazo latza dugu aurrean —eta esku bien artean hondoratu zuen kopetalde soildua.

        Gero, ahots apal-apalez:

        — Pianoa jotzen badakizu?

        — Bai —esan zuen Syme-k, ezuste garbian harrapaturik—; ez omen naiz batere txarra.

        Gero, besteak hitz egiten ez zuenez, gaineratu zuen:

        — Espero dut hodeitzarra aienatu izana.

        Isilune luze baten ondoren, Profesorea bere eskuen itzal leize-antzekotik mintzatu zen:

        — Berdin litzateke idazteko makina erabiltzen bazeneki.

        — Eskerrik asko lausenguarengatik —esan zuen Syme-k—; ez da horrenbesterako.

        — Entzun esango dizudana —esan zuen besteak—, eta gogoratu norengana joan behar dugun bihar. Zu eta biok bihar saiatu behar duguna Koroaren Bitxiak Dorretik lapurtzen saiatzea baino askoz ere arriskutsuagoa da. Gizon ikaragarri zorrotz, ikaragarri sendo eta ikaragarri makur bati sekretu bat lapurtzen saiatu behar dugu. Ez dut uste dagoenik munduan gizonik —Lehendakaria alde batera utzirik, jakina— betaurrekodun gixon irrimirritsu hori bezain larriki txundigarri eta izugarria denik. Ez du beharbada Idazkariaren ezaugarri den heriotzaren aldeko joran gori hori, anarkiaren aldeko martiri-grina zoro hori. Idazkariaren fanatismo horrek berak, ordea, badu giza pathos halako bat, eta deusek salbatzekotan horrexek salba lezake. Doktore koxkorrak, berriz, buru-osasun ikaragarria du, animalekoa, Idazkariaren gaitza baino gaitzagoa. Ez al zara ohartu nolako birilitate eta bizitasun higuingarria duen? Goma trinkozko pilota bat bezain jauzkari arina duzu. Sinestadazu, Igande ez zegoen noski lotan (inoiz egiten ote du lorik?) prestatzen ari ziren izugarrikeriaren nondik-norako guztiak Bull Doktorearen buru beltz biribil horretan giltzapetu zituenean.

        — Eta zuk uste duzu —esan zuen Syme-k— munstro berdingabe hori ematuko dela nik pianoa jotzen badiot?

        — Ez izan astakirtena —esan zuen Syme-ren leziatzaileak—. Atzamar bizkor eta independienteak edukiarazten dituelako aipatu dut pianoa. Syme, elkarrizketa horretatik burutik onik edo bizirik irten nahi badugu, gizapiztia horrek ez antzemateko moduko zeinu-kode bat beharko dugu bion arterako. Bost hatzez baliatzen den alfabeto zifratu bat eratu dut, xinple-xinplea... honela, begira —eta mahai gainean dantzarazi zituen atzamarrak—: G A I Z K I, gaizki, seguruasko maiztxo erabili beharko dugun hitza.

        Syme-k berriro bere basoa bete, eta trikimailua aztertzen hasi zen. Aparteko bizkorra zen buruhauste-jokoetarako, eta magiazkoetarako esku trebea zuen, eta ez zuen denbora luzerik behar izan mahai nahiz belaun gainean jotako kolpetxo oharkabeak iruditu behar zuten hatz-mugimenduz mezu sinpleak igortzen ikasteko. Ardoak eta konpainiak, ordea, efektu berezia zuten Syme-rengan, beti eragiten baitzioten halako xalotasun fartsazale nabarmen samar bat, eta Profesorea laster gertatu zen hizkuntza berriak Syme-ren garun bero-berotik pasatu ahala erakusten zuen indar soberatuaren kontra borrokan jardun beharrean.

        — Hainbatsu hitz-zeinu behar ditugu —esan zuen Syme-k serio-serio—; akaso behartuko garen hitzak, esanahi-ñabardurak. Nire hitzik kuttunena «garaikide» da. Eta zurea?

        — Utzi txorakerioi behingoan —esan zuen Profesoreak kexu-doinuz—; ez dakizu zein serioa den hau.

        — Eta «jori» ere bai —esan zuen Syme-k, buruari maltzur-argi airez eraginez—. «Jori» behar dugu... belarrarengatik esaten da, ez dakizu?

        — Pentsatzen al duzu —galdetu zuen Profesoreak haserre bizian— belarraz hitz egin behar dugula Bull Doktorearekin?

        — Bada modu bat baino gehiago gaiari heltzeko —esan zuen Syme-k hausnarkor— eta bortxa itxurarik gabe hitza tartean sartzeko. Esan genezake: «Bull Doktorea, iraultzailea zaren aldetik, oroit zara noski nola behin tirano batek belarra jateko aholkatu zigun; bada, halaxe, gutariko askok, udako belar berde joriari so...»

        — Sartuko al zaizu buruan —esan zuen besteak— trajedia baten aurrean gaudela?

        — Ederki sartu ere —ihardetsi zuen Syme-k—. Komikoa izan beharra dago beti trajedia batean. Zer beste arraio egin liteke, bada? Nahi nuke gure arteko hizkuntza honek irismen zabalagoa balu. Ezin genezake hatzetatik behatzetara hedatu, ezta? Solasean ari garela botak eta galtzerdiak kentzea eskatuko luke horrek, eta hori, modurik diskretuenean jokaturik ere...

        — Syme —esan zuen lagunak, zuzen eta zorrotz—, segi ohera!

        Syme, nolanahi ere, ohe gainean eserita egon zen luzaroan, kode berrian trebatzen. Hurrengo goizean, artean ekialdea iluntasun itxi-itxian zetzala esnatu zen, eta bere aliatu bizar-gris hura topatu zuen hantxe mamu bat bezala ohe ondoan.

        Begiak kliskatuz tentetu zen ohean; gero, pixkanaka gauzen akordura etorririk, manta-izarak alboratu, eta zutitu egin zen. Iruditu zitzaion nolabaiteko modu bitxian oheko arropa haiekin batera bertan behera desagertuak zirela aurreko gaueko babes eta elkarkidetasun guztia, eta arrisku hotz baten aire halako batek jota geratu zen hantxe zutik. Artean ere erabateko konfiantza eta leialtasuna sentitzen zuen bere lagunarengana; baina urkamendira doazen bi gizonen arteko konfiantza zen hura.

        — Tira —esan zuen Syme-k, halako alaitasun bortxatu batez, galtzak janzten zituela—. Zure alfabeto horretaz egin dut amets. Asko kostatu al zitzaizun moldatzea?

        Profesoreak ez zuen erantzunik eman; hantxe aurrez aurre begira geratu zitzaion, neguko itsasoaren koloreko begiz. Syme-k, bada, errepikatu egin zuen galdera:

        — Zera, asko kostatu al zitzaizun halako trikimailua asmatzea? Ni trebea omen naiz halako gauzetarako, eta ordubete luzeko nekea hartu behar izan nuen. Kolpetik bururatu al zitzaizun guztia?

        Profesorea isilik zegoen; begiak zabal-zabalik zeuzkan, eta ia ez antzemateko moduko irribarretxo finko bat ezpainetan.

        — Zenbat denbora behar izan zenuen?

        Profesorea ez zen higitu.

        — Arranopola!; ezin al duzu, bada, erantzun? —oihukatu zuen Syme-k, azpitik beldurraren antzeko zerbait zuen haserre tupustekoan—. Profesoreak erantzun zezakeen ala ez gora-behera, ez zuen behintzat erantzun.

        Syme ostera begira geratu zitzaien pergamino gisako aurpegi zurrun eta begi urdin soraio haiei. Lehen pentsamendua Profesoreari burutik egin ote zitzaion izan zen; bigarrena, ordea, ikaragarriagoa zen. Azken finean, zer zekien berak hain arinki laguntzat onartua zuen izaki bitxi hartaz? Zer, ezpada gizona gosari anarkista batean parte hartua zela eta istorio irriegingarri bat kontatua ziola? Zein probabilitate gutxi zegoen han beste lagun bat izateko, Gogol-ez gainera! Gerra aldarrikatzeko modu berebiziko bat ote zen aurrean zuen gizonaren isiltasuna? Eta so diamantekara hura, berriz, azken bihurraldia egina zuen traidore hirukoitz baten destaina latza baino ez ote zen azken finean? Hantxe eutsi zion, isiltasun bihozkabe hartan adi-adi. Ia entzun zitzakeen irudimenean dinamitazaleak beraren bila etortzen, leun-leun kanpoko korridoretik gelarantz hurbiltzen.

        Gero begiak beherantz apaldu, eta liparrean barre-algara bat lehertu zitzaion. Profesoreak berak estatua bat bezain ahoskabe bazirauen ere, haren bost hatz mutuak dantza bizian ari ziren mahai hilaren gainean. Syme-k kontu egin zion esku hiztunaren atabalatze arinari, eta argi irakurri zuen mezua:

        — Honela bakarrik mintzatuko naiz. Ohitu beharra dugu.

        Lasaitu ederraren ezinegon urduriz tikitakatu zuen erantzuna:

        — Ederki. Goazen gosaltzera.

        Hitzik gabe hartu zituzten kapelu-makilak; Syme-k, haatik, gogor ere gogor heldu zion bere ezpata-makilari.

        Minutu batzuk baino ez ziren luzatu gosariarekikoak egiteko —kafea eta ogitarteko gogor baldar batzuk kafe-txosna batean—, eta ibaiaren beste alderako beren bideari ekin zioten gero; apurka zabalduz zihoàn argi gris haren pean, Akeronte bezain lander ageri zen ibaia. Bezperan beste urertzetik ikusia zuten eraikin multzo eskergaren oinera iritsi ziren, eta isiltasunean abiatu ziren ezin konta ahal maila harrizkoetan gora, noizean behin baranda gainean iruzkin laburren bat egiteko baino gelditu gabe. Eskailera-tarte biz behin edo, leiho baten paretik pasatzen ziren; leiho bakoitzak egunsenti zurbil, trajiko bat erakusten zien, Londres gainera larri ere larri zabaltzen. Bakoitzetik begiraturik, ezin konta ahal teilatu arbelezkoek euri ondoko itsaso gris, nahasi halako baten uhinaldi berunkarak ziruditen. Syme gero eta ohartzenago zen halako zuhurtasun hotz bat edo zuela abentura berri hark, eta horrek okerrago bihurtzen zuela lehenagoko ibilera zoro guztiak baino. Aurreko gauean, esate baterako, amets bateko dorre baten antza hartu zien etxebizitza garaioi. Orain, berriz, maila neketsu azkengabe haietan gora zihoala, haien kopuru ia infinituak zuen adoregabetzen eta aztoratzen. Ez zen, ordea, amets baten edo gehiegikeria nahiz tronpagarritzat har zitekeen zerbaiten izularri bero halakoa. Haien infinitutasuna areago zen aritmetikaren infinitutasun huts hori bezalakoa, zerbait pentsaezina, baina hala ere pentsamenduarentzat ezinbestekoa. Edo eta izar finkoen distantziari buruz astronomiak egiten dituen baieztapen txundigarriak bezalakoa. Arrazoiaren etxea igotzen ari zen, eta arrazoi-eza bera baino ere lazgarriagoa zen.

        Bull Doktorearen solairura iritsi zirenean, azken leiho batek egunsenti zuri, zorrotz bat erakutsi zien, ertzetan zerrenda gorri halamoduzko batzuk ageri zituena, buztin gorriarena irudiago laino gorri batena baino. Hala, Bull Doktorearen atiko biluzira sartu zirenerako, argiz beterik zegoen goiza.

        Syme-ri buruan inguruka ibili zitzaion gela huts harekin eta argi-urratze apainduragabe harekin loturiko oroitzapen historiko edo bat. Atikoa ikusi zuen unean, eta Bull Doktorea mahai batera jarririk idazten, orduantxe gogoratu zen zer zen: Frantziako Iraultza. Gillotina baten isla beltza bakarrik falta zen goizaren gorri-zuri larrien kontra. Bull Doktorea alkandora zuri eta galtzalabur beltz hutsetan zegoen; ile motz-motzeko buru ilun hura, inor ez zen batere harrituko ileorde baten azpitik agertu balitz; Marat izan zitekeen, edo Robespierre moldakaitzago bat.

        Zeharoago arakatuz gero, haatik, laster ezabatzen zen frantses irudipen hori. Jakobinoak idealistak ziren; gizon honi, berriz, materialismo hilgose halako bat zerion. Goiz-argi zuri mina albo batetik sartzen zen, itzal zorrotzak sortuz, eta horrek aldi berean zurbilago eta angelutsuago bilakatzen zuen gizona, balkoiko gosarikoan zirudiena baino. Hala, haren begiak estaltzen zituzten bi lente beltz haiek zinez izan zitezkeen burezurreko zulo ilunbeltz bi, hilotz baten itxura petoa ematen baitzioten. Hain zuzen ere, inoiz Herio zurezko mahai batera eseri balitz idaztera, huraxe zatekeen hura.

        Begirada jaso, eta, aski irribarre argiz harturik sartu berriak, arin asko zutitu zen, Profesoreak aipatua zuen bizkortasun malgu harekin. Aulki bana eskaini zien, eta, ate atzeko gako batera joanik, txaleko-jakak jantzi zituen, tweed lakar ilunekoak biak; goraino lotu zituen botoiak, txukun eta egoki, eta gero atzera bere mahaira eseri zen.

        Doktorearen jokaerari zerion aldarte on isil-bareak defentsarik gabe utzi zituen haren bi aurkariak. Ez hasieran halako zailtasun bat gabe, Profesoreak isiltasuna hautsi zuen halako batean:

        — Sentitzen dut hain goizetik eragotzi izana zure bakea, burkide —esan zuen, atzera De Worms-en hitz egiteko modu makal hura bere eginik—. Eginak izango dituzu noski Parisko aferaren prestaketa guztiak, ezta?

        Gero, astirotasun infinituz, gaineratu zuen:

        — Iritsi zaizkigun berrien arabera, guztiz ere kaltegarri litzateke inolaereko atzerapena, baita minutu batekoa balitz ere.

        Bull Doktoreak irribarre egin zuen ostera, baina hitzik gabe begira segitu zuen. Profesoreak berriro ekin zion, geldiune bat eginez hitz abaildu bakoitzaren aurretik:

        — Ez ezazu, otoi, pentsa itsumustuan natorkizunik hau esatera; baina aholkatzen dizut plan horiek aldatzeko, edo, beranduegi bada horretarako, zure agentearen atzetik joateko eta ahal duzun laguntza guztia emateko. Syme burkideak eta biok esperientzia bat izan dugu, zeinak denbora gehiago hartuko bailuke kontatzen, batere erremediorik jarri nahi badiogu geratzen zaiguna baino. Nolanahi ere, xehetasun osoz azalduko dizut, denbora galtzeko arrisku eta guzti, baldin eta hona ekarri gaituen auzia ulertzeko ezinbestekoa dela iruditzen bazaizu, noski.

        Geldo-geldo biribilkatzen zituen esaldiak, ezin jasateko moduko luze eta iraupentsu bihurrituz, hain praktikoa zen Doktore koxkor hura zoratu eta ezinegonez leherrarazteko esperantzan, hala bere jokaldia agerian utz zezan. Doktore koxkorrak, ordea, irribarrez so egin baino ez zuen egiten, eta bakarrizketa maldan gora larrian zihoan. Syme ordura arte ez bezalako ondoez eta etsi-larri halako bat sentitzen hasi zen. Doktorearen irribarre eta isiltasuna ez ziren, inondik ere, ordu erdi lehenago Profesorearekin buruz buru pairatu behar izan zituen begirakune kataleptiko eta isiltasun lazgarri haien gisakoak. Profesorearen mozorro eta imintzio haiek guztiek bazuten grotesko hutsa zen jite nolabaiteko bat, panpina muxubeltx-ilexut horietako baten tankeran. Batek haurtzaroan Mamuaz beldurtu izana gogoratzen duen bezala gogoratzen zituen Syme-k bezperako larritasun xelebre haiek. Orain, ordea, egun argia zen, eta hantxe zegoen tweedez jantziriko gizon osasuntsu sorbalda-karratu hura, betaurreko itsusi haien halabeharra salbu deus berezirik ez zuena, begirada zorrotz ez irrimodu gaiztorik erakusteke, irribarre iraunkor betiberdin bat aurpegian, hitzik ere egin gabe. Errealitate eramanezin baten sentsazioa ematen zuen, oro har. Eguzkiaren argi gero eta distiratsuagoan, Doktorearen aurpegiko koloreak, haren tweed oihalen ehunkera-ñabardurak, bizitasun guztiz nabarmena hartzeraino hazi eta zabalagotuz zihoazen, eleberri errealista batean halako xehetasunek garrantzi handiegia hartu ohi duten modu berean. Irribarrea, hala ere, leun askoa zen; buruaren posea ere adeitasun finekoa; lekuz kanpo zegoen gauza bakarra isiltasun hura zen.

        — Esaten ari nintzaizunez —ekin zion berriro Profesoreak, hondar astunetan zehar lebilkeenaren nekez—, gertatu zaigun ezbeharra, Markesari buruzko informazioa eskatzera bultzatu gaituen kontua, kontatzea komeniko litzatekeen gauza irudituko zaizu beharbada; baina berez Syme burkideak zerikusi handiagoa izan zuenez gertakarietan nik baino...

        Eresi-lelo baten antzera luzatzen zituen hitzak, herresta nagian; Syme-k, hala ere, begira baitzegoen, haren atzamar luzeak dantza bizkorrean ikusi zituen mahai zoro haren ertzean. Mezua irakurri zuen: «Zuk segitu beharko duzu. Deabru honek tantarik ere gabe utzi nau!»

        Larrienean ere laguntzan etortzen zitzaion inprobisaziorako ausardia berezko harekin oldartu zen Syme borrokalagun hitz-hustuaren lekua betetzera.

        — Hala da, bai; niri gertatu zitzaidan kontua —esan zuen itsumustuan—. Suertatu zitzaidan detektibe baten ezaguera egitea, nire kapeluari esker errespetuzko pertsonatzat hartu baininduen. Errespetagarritasun sona horri eutsi nahian, Savoy-ra eraman eta bapo mozkortu nuen. Horren eraginpean, konfiantza hartu, eta oraintxe kontatzen ari natzaizun bezalaxe bota zidan handik egun pare batera Markesa atxilotzea espero zutela Frantzian. Beraz, non eta zu edo ni haren arrastoan joaten ez garen...

        Doktoreak modurik adiskidetsuenean eusten zion artean ere bere irribarre hari, eta begi estaliek ez zuten inolako zirrikiturik uzten. Profesoreak aditzera eman zion Syme-ri berak jarraituko zuela azalpenekin, eta lehengo mantsotasun landu beraz ekin zion berriro:

        — Berehala ekarri zidan Syme-k niri informazio hori, eta hona etorri gara biok elkarrekin, ea zuri zer iruditzen zitzaizun egin behar zela informazio horrekin. Esan beharrik ez da nolako larritasuna duen nire iritziz zera...

        Bitarte guztian ia Doktoreak Profesoreari begiratzen zion bezain finko egon zitzaion Syme Profesoreari begira; halako irribarrerik batere gabe, ordea. Arma-lagun bien kirioak abegikortasun geldi haren atezuan krask egiteko zorian zeudela, hara non Syme, bat-batean aurrerantz makurtu, eta oharkabean bezala hasten den mahai ertzean atzamarrak dantzatzen. Haren aliatuak mezua jaso zuen: «Intuizio bat dut.»

        Profesoreak, bere bakarrizketan apenas etenik egiteke, zeinukatu zion: «Zeuretzat gorde».

        Syme-k telegrafiatu zuen: «Berebizikoa da!»

        Besteak ihardetsi zuen: «Berebiziko ustela!»

        Syme-k esan zuen: «Poeta naiz.»

        Bestearen erantzuna zorrotz iritsi zen: «Gizon hila zara.»

        Syme bere ile laruraino gorri-gorri zegoen, begiak sukarretan su. Intuizio bat zuen, bai, zorabioaren antz handia zuen ziurtasun halako batetik sortua. Tip-tap sinbolikoei ostera ekinik, honako mezua bidali zion lagunari: «Ezin duzu pentsatu zenbaterainoko poetikoa den nire intuizioa. Udaberria datorrenean sentitzen dugun zertasun bat-bateko hori du.»

        Horrenbestez, lagunaren atzamarrei begira geratu zen adi-adi. Hara erantzuna: «Zoaz infernuko zulora!»

        Profesoreak, bada, berriro ekin zion Doktorearekin ari zuen bakarrizketa soilik ahozko hari.

        «Edo beharbada zuzenago litzateke —esan zuen Syme-k atzamarren bidez— oihan hostotsuen barrenean inoiz topatzen dugun itsas usain bat-bateko horrekin parekatzea.»

        Lagunak ez zuen erantzuteko lanik hartu.

        «Edo eta esatea —tip-tapkatu zuen Syme-k— emakume polit baten ile gorri sutsuak bezain duda gutxi uzten duen kontua dela.»

        Profesoreak hizketan segitzen zuen, baina Syme-k erdiz erdi sartzea erabaki zuen. Aurpegia aurrerantz bota, eta aintzat ez hartzerik ez zegoen ahotsez esan zuen:

        — Bull Doktorea!

        Doktorearen buru lerden irribarretsu hura ez zen higitu, baina haren solaskideek zin egin zezaketen betaurreko ilun haien azpian begiak Syme-rengana bihurtu zirela, zorrotz.

        — Bull Doktorea —esan zuen Syme-k, bere zehatz eta adeitsuan bitxia gertatzen zen ahots batez—, mesedetxo bat egingo al didazu? Axola al litzaizuke betaurrekoak kentzea?

        Profesorea bere aulkian brau jiratu zen, eta ezuste beteko haserregorri izoztu halako batez begiratu zion. Syme-k, bere bizitza eta fortuna guztia mahai gainera botatzen duen gizon baten gisa, aurrerantz egin zuen, aurpegi sutsuz. Doktorea ez zen higitu.

        Segundo batzuez, orratz bat erortzen entzuteko moduko isilune bat gertatu zen, Tamesis-eko bapore urrun baten tutu-jotze bakar batek behin erdibitua. Gero Bull Doktoreak, astiro altxatu, irribarrez beti ere, eta betaurrekoak erantzi zituen.

        Syme zart zutitu zen eta atzerantz egin, kimikalari batek eztanda arrakastatsu baten aurrean bezala. Izar irudikoak zituen begiak, eta une batez atzamarraz seinalatu baino ezin izan zuen egin Syme-k, hitzik gabe.

        Profesorea ere bizkor asko zutitua zen, itxurazko elbarritasunaz erabat ahantzirik. Aulki-bizkarraren gainean bermatu, eta zalantza betean geratu zitzaion begira Bull Doktoreari, hura beraren begien aurrean apo bihurtu balitz bezala. Izan ere, ez zen antzaldaketa makalagoa huraxe.

        Ia mutiko baten itxura zuen gizon gazte bat ikusi zuten bi detektibeek beren aurreko aulkian eseria; urraren koloreko begi alai xaloak zituen, begitarte tolesgabea, hiriko bulegari bati zegozkion cockney jantziak, eta on-puska eta aukeran arrunt samarra izateko aire dudarik gabe bat, oro har. Irribarreak hantxe segitzen zuen, baina nini baten lehen irribarrea izan zitekeen.

        — Banekien poeta nintzela —egin zuen espantu Syme-k, estasi halako batean—. Banekien nire intuizioa hutsik gabea zela, Aitasantuarena bezala. Betaurrekoek zuten errua! Betaurrekoek eta kito! Begi beltz gaitzon ondoan, gainerako guztiak, osasun horrek eta alai itxura horrek, deabru hilen arteko deabru bizi halako bihurtzen zuten noski.

        — Zinez alde bitxia dago lehengo itxuratik —esan zuen Profesoreak dardarka—. Bull Doktorearen egitasmoari dagokionez, ordea...

        — Utikan egitasmoa! —egin zuen orro Syme-k, bere onetik irtenda—. Begiraiozu! Begira aurpegi horri, begira alkandora-iduneko horri, begira bota dontsuoi! Ez diozu, bada, anarkista trazarik hartuko, ala?

        — Syme! —egin zuen besteak espantu, artegatasun agoniazkoan.

        — Jainkoarren! —esan zuen Syme-k—. Neure gain hartuko dut arriskua! Bull Doktorea, hara: polizia nauzu. Hona nire txartela —eta mahai gainera hantxe bota zuen txartel urdina.

        Profesorea artean ere beldur zen dena galdurik zegoela; hala ere, leiala zen. Berak ere polizia-agiri ofiziala atera, eta bere lagunarenaren ondoan ipini zuen. Hirugarren gizonak, orduan, barre-algaraz ekin zion, eta goiz hartan lehen aldiz haren ahotsa entzun zuten:

        — Izugarri pozik nago hain goiz etorri zaretelako —esan zuen, eskola-ume baten nabarmen-puntu halako batez—, zeren honela elkarrekin abia gaitezke hirurok Frantziara. Bai, neu ere kide nauzue, horra —eta txartel urdin bat erakutsi zien arinki, formalitate hutsez bezala.

        Xixtakoan bola-kapelu bat jantzirik buruan, mamu-lente haiek begi aurrean berriro, hain zen bizkor mugitu Doktorea aterantz, ezen oharkabean haren atzetik joan baitziren besteak, sen hutsez. Syme-k bere gogoetetan murgildu samarturik zirudien, eta halako batean, atea zeharkatzeko unean, makilaz jo zuen bet-betan atarteko zorua, burdin-hotsa aterarik harriaren kontra.

        — Baina, baina, Jaungoiko Ahalguztidunaren izenean —egin zuen espantu—, gauzak honela, demoniozko detektibe gehiago ginen, demoniozko dinamitazale baino, demoniozko Biltzarre demonio guztietako horretan!

        — Aise borroka gintezkeen —esan zuen Bull-ek—; lau hiruren kontra ginen.

        Profesorea eskaileretan behera desagertua zen jadanik, baina haren ahotsa iritsi zitzaien sakonetik:

        — Ez —esan zuen ahotsak—; ez ginen lau hiruren kontra... ez genuen halako aukera ederrik. Lau Baten kontra ginen.

        Besteek isilik jaitsi zituzten eskailerak.

        Bull zeritzon gaztea, berezko ezaugarri zuen adeitasun xalo harekin, kaleraino besteen atzetik joaten tematu zen; behin han, ordea, haren arintasun mardula nagusitu zen oharkabean, eta bizkor-bizkor egin zuen tren-konpainiako argibide-bulego batera zuzen, sorbalda gainetik hitz eginez besteei.

        — Gauza ederra da lagunxaharren bat izatea aldean —esan zuen—. Nerbioetatik seko jota egon naiz, beti bakar-bakarrik. Ia-ia Gogol-engana joan eta besarkada bat eman nion hantxe, ez baitzen, haatik, zuhur jokatzea izango nire aldetik. Ez ahal nauzue erdeinatuko, espero dut, halako kakalarriak jota egoteagatik.

        — Infernu larri hartako deabru larri guztiei zor diet —esan zuen Syme-k— neure kakalarriaren parte bat. Deabrurik okerrena, hala ere, zu eta zure betaurreko infernutiarrok zineten.

        Gazteak barre egin zuen, poz-atsegin betean.

        — Ederra trikimailua, ezta? —esan zuen—. Halako ideia sinplea... ez nirea, jakina, nik ez dut halako buru argirik. Hara: nik detektibe sartu nahi nuen; dinamitarien aurkako taldean, ahal zela. Lanpostu hartarako, ordea, dinamitazale gisa mozorrotuko zen norbait nahi zuten; eta denek ere zera baino garbiago omen zeukaten nik ezingo nuela sekula izan dinamitazale baten itxurarik. Guztiz errespetagarria omen nuen ibilera, eta atzetik ikusirik Britainiar Konstituzioa ematen omen nuen. Osasuntsuegia omen nuen itxura, eta optimistaegia; fidagarri eta onberaegia; guztietariko izen gaitz pilo halakoa erantsi zidaten Scotland Yard-en. Esan zidaten gaizkile bat izan banintz fortuna egin nezakeela noski gizon prestuaren itxura honekin, baina gizon prestua izatearen zoritxarra fortunatu zitzaidanez ez zegoela aukerarik txikiena ere baliagarri izan nenkien, gaizkile itxurak eginik ere. Azkenean, hala ere, hango nagusietakoa behar zuen morroi baten aurrera eraman ninduten, sorbalda gainean halako burutzar itxuraz mugarik gabea zuen morroi batengana, hain zuzen. Eta etsipenez mintzatu ziren han guztiak ere. Batek galdetu zuen ea bizar trinko batek ezkuta ote zezakeen nire irribarre atsegin hau; beste batek esan zuen aurpegia belzten bazidaten akaso anarkista beltz baten itxura eman nezakeela; baina hara non sartzen den tartean esan dizuedan morroizahar hori, inork espero ez zuen ateraldi halako batekin: «Betaurreko keztatu batzuekin molda liteke», esan zuen, zalantzarik uzten ez zuen tonuan. «Begira zer itxura duen; bulego batean ari den mutiko aingerutiar bat dirudi. Jantz iezazkiozue orain keturiko betaurreko batzuk, eta haurrak garrasika hasiko dira kalean topo egitean.» Eta halaxe gertatu zen, alajaina! Behin begiak estaliz gero, gainerako guztiak, irribarre eta sorbaldatzar eta ile motzak, deabru koxkor baten itxura peto-petoa ematen zidan. Esan dudan moduan, aski gauza sinplea zen, egin eta gero, mirariak bezala; baina hori ez zen kontu guztian mirarizkoena. Bazen guztiz ere txunditurik utzi ninduen beste zerbait, eta oraindik ere larritu egiten naiz oroitzean.

        — Zer zen, bada? —galdetu zuen Syme-k.

        — Hara —erantzun zuen betaurrekodun gizonak—: polizia-buru kankailu hark, neurria hain ondo hartu zidan eta nire ile eta galtzerdiei nolako betaurrekoak zihoazkien hain ederki asmatu zuen tipo horrek... tipo horrek, Jainko maitea, ez baininduen behin ere ikusi!

        Syme-ren begiak dirdai biziz begiratu zioten ziplo.

        — Nola, ordea? —galdetu zuen—. Uste nuen harekin mintzatu zinela.

        — Halaxe izan zen —esan zuen Bull-ek agudeziaz—; baina ikaztegi bat bezalako gela ilun batean mintzatu ginen. Ez zitzaizuen sekula halakorik bururatuko noski.

        — Ezta sekula ere —esan zuen Syme-k serio-serio.

        — Hamaika ikusteko jaioak gara —esan zuen Profesoreak.

        Aliatu berria haize-zirimola halakoa zen gauza praktikoetarako. Argibide-bulegoan, negozio-gizon baten laburtasunez galdetu zuen Dover-erako trenez. Informazioa lorturik, kotxe batera sartu zituen oldarrean lagunak, eta haiekin batera bera ere bai, eta laster ziren hirurak tren-bagoi batean, zertan zebiltzan guztiz jabetzeko betarik ere izan gabe presaren presaz. Solasa lasai jaregin orduko, Calais-erako ontzian ziren.

        — Prest neukan guztia jadanik —azaldu zien— Frantzian bazkaltzeko; atsegin ezinago handia zait, baina, norekin bazkaldu izatea. Bere bonba eta guzti bidali behar izan nuen ero hori, Markes piztia basati hori, zeren Lehendakariak ez baitzidan begirik kentzen, Jainkoak jakin nola. Egunen batean kontatuko dizuet historia. Arnasa eteteko modukoa guztiz. Itzurtzen saiatzen nintzen bakoitzean, han zen non edo non Lehendakaria, klub bateko arku-leihotik irribarrez edo omnibus baten gorenetik nire aurrean kapelua erantziz. Bene-benetan, nahi duzuena esan, baina tipo horrek deabruari saldu dio arima; sei lekutan egon liteke aldi berean.

        — Markesa bidali zenuela diozu, beraz —galdetu zuen Profesoreak—. Aspaldi abiatu al zen? Garaiz al gabiltza hura harrapatzeko?

        — Bai —erantzun zuen gidari berriak—. Dena kalkulatua daukat. Calais-en egongo da oraindik, gu iristen garenerako.

        — Baina Calais-en harrapatzen dugunean —esan zuen Profesoreak—, zer egingo dugu?

        Galdera horren aurrean, Bull Doktorearen begitartea zapuztu egin zen lehen aldiz. Apur batez pentsatzen egon, eta gero esan zuen:

        — Teorikoki, ustez, poliziari hots egin behar genioke.

        — Nik ez, behintzat —esan zuen Syme-k—. Teorikoki nik neure burua ito beharko nuke, hori egin baino lehenago. Neure ohorearengatik promes egin nion benetako pesimista moderno bat zen gizagaixo bati ez niola deus salatuko poliziari. Ez naiz kasuistikan aditua, baina ezin dut noski hautsi pesimista moderno bati emandako hitza. Haur bati emandako hitza haustea bezala da hori.

        — Kinka berean gaude biok —esan zuen Profesoreak—. Saiatu, saiatu naiz poliziari salatzen kontua, baina ezin izan dut, noizbait egin nuen zin ergel bat dela eta. Hara: antzezle lanetan nenbilen garaian, goitik beherainoko piztia halakoa nintzen. Zin-haustea edo traizioa dira egin ez ditudan krimen bakarrak. Halakorik eginez gero, ez nuke jakingo ongiaren eta gaizkiaren artean bereizten.

        — Ni ere pasatua naiz horretatik guztitik —esan zuen—, eta garbi daukat. Nik Idazkariari egin nion promes... ezagutzen duzue, irribarre gaianazpikatu hori duen gizona. Adiskideak, sekula gizaki izan den gizonik zorigaiztokoena duzue hori. Izan liteke liseriketa, edo kontzientzia, edo kirioak, edo mundu-ikuskera, baina ederki izorraturik dago; horrena bai infernu gorria! Nola jazarriko natzaio, bada, eta erasoka hasi, halako gizagaixo bati? Legenardun bat zigorraz zehatzea bezala da hori. Akaso burutik eginda egongo naiz, baina horra zertan naizen; eta hori da, bada, guztia.

        — Ez dut uste burutik eginda zaudenik —esan zuen Syme-k—. Banekien hala erabakiko zenuela, hasiera-hasieratik zera...

        — Eh? —esan zuen Bull Doktoreak.

        — Betaurrekoak kendu zenituenetik, esan nahi dut.

        Bull Doktorea, irribarre txiki bat egin, ontzigaina zeharkatu, eta eguzki argitako itsasoari begira geratu zen. Gero atzera itzuli zen, saltoka txiki arinean, eta isiltasun lagunarteko halako batek bildu zituen hiru gizonak.

        — Tira —esan zuen Syme-k—, badirudi denok gaudela moraltasun nahiz moralgabekeria mota berari atxikiak; hobe dugu, beraz, horren ondorioei aurpegi ematea.

        — Bai —baieztu zuen Profesoreak—; arrazoi osoa duzu; eta azkar ibili beharra dugu, zeren hor ageri baita jadanik Sudur-Gris delako lurmuturra, Frantziatik nabarmen.

        — Eta ondorioa honako hau da —esan zuen Syme-k serio—: bakarrik gaudela hirurok planeta honetan. Gogol joan zaigu, Jainkoak daki nora; akaso Lehendakariak euli bat bezala jo eta txikitu du honezkero. Biltzarrean hiru gizon hiru gizonen kontra gara, zubiari eusten zioten erromatar haiek bezala. Baina gu askoz ere okerrago gaude; lehenik, haiek beren erakundera jo dezaketelako eta guk ezin dezakegulako jo geurera; eta bigarrenik, berriz...

        — Bigarrenik, hiru gizon horietariko bat —esan zuen Profesoreak— ez delako gizona.

        Syme, buruarekin baietz egin, eta isilik egon zen segundo pare batez; gero esan zuen:

        — Hona zer bururatu zaidan. Zerbait egin beharra dago Markesa bihar eguerdira arte Calais-etik mugi ez dadin. Hogei plan edo gehiago erabili ditut buruan. Ezin dugu salatu dinamitazaletzat; horretan adostasuna dago. Ezin dugu atxiloarazi bestelako kargu nola-halako baten aitzakian, zeren aurpegia erakutsi beharko baikenuke; ezagutzen gaitu, eta amarru usaina hartuko lioke noski. Anarkisten beren aferaren batengatik gelditu behar duelako ziririk ere ezin diogu noski sartu; porru ederrik irentsaraz lekioke beharbada halako kontu batekin, baina ez Tsarra Parisen lasai asko dabilen bitartean berak Calais-en iraun behar duelakoa noski. Guk geuk harrapatzen saia gintezke, eta bahiturik edukitzen; oso gizon ezaguna da hemen, ordea. Bizkarzaintza pertsonal bat osatzeko adina lagun badu inguruan; sendoa da, oso, eta adoretsua, eta lanak izango genituzke. Bururatzen zaidan aukera bakarra, beraz, Markesaren alde dauden gauza horiexek berak geure alde aprobetxatzea da. Hain zuzen, Markesa itzal handiko aitoren seme bat izatea aprobetxatu behar dut. Adiskide asko baititu eta handikien lagunarterik bikaineneko kide baita, horixe aprobetxatu behar dut.

        — Zer demonio ari zara esaten? —galdetu zuen Profesoreak.

        — Syme-tarren lehen aipamena hamalaugarren mendekoa da —esan zuen Syme-k—; baina fama da haien leinukoa zela Bannockburn-eko zelaian Bruce-ren ondotik zihoan zalduna. 1350etik zuhaitza guztiz garbi dago.

        — Tipo hau ez dago burutik ondo —esan zuen Doktore koxkorrak, begiak arranpalo.

        — Gure ezaugarriak —segitu zuen Syme-k patxadan— «chevron bat zilar gule gainean eta hiru gurutzeño zelai zehar» dira. Ikur-hitza ez da beti bat.

        Profesoreak zakar heldu zion Syme-ri txalekotik.

        — Lehorra jotzear gaude —esan zuen—. Itsasgaitzak jota zaude, ala lekuz kanpoko adarjotze bat duzu guztia?

        — Esaten ari naizen kontuak ia mingarriro praktikoak dira —erantzun zuen Syme-k, inolako presarik ez duenaren patxadaz—. Saint Eustache-ko etxea ere oso antzinakoa da. Markesak ezin du ukatu zaldun-leinukoa dela. Ezin du orobat ukatu ni ere zaldun-leinukoa naizela. Eta nire gizarte-mailaren afera behin betiko erabat garbi uzteko, asmoa dut lehenbiziko aukera dudanean hari kapelua jo eta burutik kentzeko. Kaian gaude, baina, dagoeneko.

        Aztoramendu halako batean lehorreratu ziren eguzki indartsuaren pean. Syme-k, Bull-ek Londresen bezala harturik orain bere gain taldearen buruzagitza, itsasertzeko ibilbide moduko batean barrena eraman zituen, harik eta itsas gaineko bista zuten kafe-etxe berdaje joriz ia estali batzuetara iritsi ziren arte. Harro-puntu bat zuen ibilera kulunkari batez zihoan besteen aurretik, eta ezpata baten gisa dantzatzen zuen makila. Kafe-etxe lerroaren azken muturreraino zihoala ematen zuen, baina halako batean tupustean gelditu zen. Keinu zorrotz batez isiltasuna eskaturik, atzamar eskularruz jantzi batez seinalatu zien kafeko hostaila loretsuaren peko mahai bat, eta hara hantxe Saint Eustache-ko Markesa, hortzak bizarrarte beltz sarriaren erdian diz-diz, eta aurpegi beltzaran bipila, berriz, lastozko kapelu beilegi baten gerizpean, itsas urdin-ubelaren islan nabarmen.

© G.K. Chesterton

© itzulpenarena: Juan Garzia