8. KAPITULUA

Profesoreak azalpenak ematen ditu

        Gabriel Syme ororen buruan aulki batean finkatu zenean, Profesoraren bekain goratu eta betazal berunkara haiek aurrez aurre zituela, halaberean finko eta ororen buruko, bete-betean berritu zitzaizkion beldurrak. Biltzar ankerreko partaide ulertezin hura, orain ez zen dudarik, atzetik segika etorria zitzaion. Gizonak alde batetik elbarri gisa nortasun bat baldin bazuen eta beste bat jazarle gisa, antitesiak interesgarriago bihur zezakeen, baina ez inondik ere lasaigarriago. Ez zuen on handirik pentsatuz ezingo zuela berak Profesorearen joko bikoitz hori azaldu, baldin eta, ezbehar larriren bat tarteko, Profesoreak berea igartzen bazion. Txarro bete garagardo hustu zuen, Profesoreak bere esnea ukitu orduko.

        Bazen aukera bat, nolanahi ere, itxaropentsu iraunarazten ziona, nahiz babes handirik ez eman. Agurearen ibilketa hark ez zuen nahitanahiez Syme-rekiko susmo garbi nahiz lausorik adierazten noski. Beharbada arauzko molde edo zeinu bat zen hura. Beharbada harat-honat zoro hura berak ulertu behar zukeen adiskidetasun hutsezko seinale nolabaiteko bat zen. Beharbada erritual bat zen. Beharbada Ostegun berriari beti egiten zitzaion halako jazarpena Cheapside-n zehar, alkate hautatu berriari leku berean agurrezko eskolta egin ohi zaion bezala. Bere jakinbeharren argibidean nondik ekin erabaki ezinik zebilela, hara non hasten zaion hantxe bere aurrean hizketan Profesore zaharra, eta erabat moztuta uzten. Syme-ri bere lehen itaun diplomatikoa egiteko betarik eman gabe, anarkista zaharrak tupustean galdetu zion, inolako prestaketarik gabe:

        — Polizia al zara?

        Zernahi ere espero bazuen ere, ez zuen inondik inora espero noski halako galdera gordin zehatzik egingo ziotenik. Ekaitzaldian ere bare itxurari eusten trebe izanik ere, nabarmen samar irten zitzaion txantxa-doinu edo batez eman zuen nola-halako erantzuna.

        — Polizia ni? —esan zuen, irri zozoz—. Nondik atera duzu, ordea, polizia traza dudanik nik?

        — Ez dut askorik nekatu behar izan burua —erantzun zuen Profesoreak patxadaz—. Hasieratik iruditu zitzaidan polizia itxura zenuela. Eta orain ere hala iruditzen zait.

        — Akaso polizia-kapelu bat hartu dut deskuidaturik jatetxetik irtetean? —galdetu zuen Syme-k, irrimodu xelebrez—. Ba ote daramat deskuiduan aldean zenbaki bat itsatsirik inon? Halako erne-zut itxura dute inolaz ere nire botek? Zergatik izan behar dut polizia? Uztazu, otoi, postaria izaten.

        Profesore zaharrak itxaropenari lekurik ematen ez zion larritasun serio-serioz eragin zion buruari, baina Syme-k berean aurrera ekin zion, ironia sukartsuz.

        — Baina beharbada gaizki ulertuko nituen zure aleman filosofiaren xehetasun finak. Beharbada adiera berezian erabili duzu polizia hitza. Eboluzioaren zentzuan, Profesore jauna, tximinoa hain ezarian doa galduz poliziaren baitan, ezen neronek ezin baitiot antzeman halako ñabardurari. Tximinoa ez da izatekoa den polizia baino. Beharbada Clapham Common-eko neskazahar bat ez da izatekoa zen polizia baino. Ez zait axola izakizun den polizia banaiz. Ez zait axola edozer ere izatea aleman pentsamenduaren arabera.

        — Polizia-lanean diharduzu? —esan zuen agureak, Syme-ren etsi-etsiko ateraldi inprobisatu hari ezjaramon eginez—. Detektibea zara?

        Syme-ri bihotza harri bihurtu zitzaion, baina ez zuen aurpegian mudantzarik erakutsi.

        — Zure iradokizun hori irrieragingarri hutsa da —hasi zen—. Zer demontregatik...

        Agureak indar biziz jo zuen mahai korrokoilduaren gainean bere elbarri-esku dardartiaz, ia-ia hautsiz mahia.

        — Entzun al duzu nire galdera argi eta zuzena, espioi hitzmerkea alaena? —egin zuen garrasi, ahots neurrizgaineko, zorrotzez—. Bazara, ala ez zara, polizia-detektibea?

        — Ez! —erantzun zuen Syme-k, lepoa borreroaren eskuetan lukeenak bezala.

        — Zin dagizu? —esan zuen agureak, Syme-rengana makurturik bere aurpegi hila, zeinak higuingarriro berpiztua batzirudien orain—. Zin dagizu? Zin dagizu? Zin faltsu badagizu, betiko galduta zaudela deritzozu? Zure hiletan deabruak dantza egiten duela? Zure hilobian amesgaiztoak bertan-goxo egiten duela? Seguru zaude benetan? Anarkista bat zara, dinamitari bat? Eta, oroz gain, ez zara ezein zentzuz ere detektibe? Ez zara britainiar poliziako partaide?

        Ukondo zorrotza mahaian aurreratu, eta bere esku herbala belarrian ezarri zuen, hegal baten gisa zabalik.

        — Ez naiz britainiar poliziako partaide —esan zuen Sy-me-k patxada zoroz.

        De Worms Profesorea aulkian amildu zen atzera, atake arin bat eman balio bezalatsuko itxura xelebrean.

        — Tamalgarria da —esan zuen—, ni banaiz eta.

        Syme oldarrean zutitu zen, eserita zegoen aulkia atzerantz kanka botarik.

        — Zu bazara-eta zer? —esan zuen, pott eginik—. Zu bazarela zer?

        — Polizia, bada —esan zuen Profesoreak bere lehen irribarre zabalez, lenteen atzetik brist-brist begiak—. Baina zuk poliziak adiera finkorik gabeko hitz bat baino ez direla deritzozunez, ez dut noski zerikusirik zurekin. Britainiar poliziako kidea naiz; baina zu ez zarela diostazunez, dudan datu bakarra dinamitazaleen elkarte batean topatu zaitudala da. Atxilotu egin beharko zintuzket noski —eta hitz horiekin bat, Syme-k bere txalekoaren poltsikoan zeraman txartel urdinaren faksimil peto-peto bat ezarri zuen mahai gainean Profesoreak, bere polizia-aginpidearen sinboloa.

        Syme-k lipar batez sentsazioa izan zuen kosmosa azpikoz gora iraulia ote zen erabat, zuhaitzak oro beherantza hazten ari zirela, eta izarrak, berriz, bere oinpean zituela guztiak. Gero kontrako uste sendoa joan zen nagusituz. Azken hogeita lau orduetan kosmosa zinez azpikoz gora egona zen, baina orain unibertso iraulia berriro bere zuzenera etorria zen. Egun guztia ihesean pasarazi zion deabru jazarle hura ez zuen bere etxeko anaia zaharragoa baino, eta hantxe zeukan orain mahaiaren beste aldean berari barrez. Ez zion une hartan inolako xehetasunik eskatu; aski zuen jakinik, horrek pozik bezain ergel sentiarazten bazuen ere, arriskuan zegoelako larritasun jasangaitza sorraraziz segika ibilia zitzaion itzal hura ez zela bere lagunarengana iritsi nahi zuen norbaiten itzala baizik. Aldi berean konturatu zen gizon zuntzun bezain askea zela. Ezen edozein gaixo-egoeratatik jator oneratzeko ezinbestekoa baita nolabaiteko umiliazio osagarri bat. Iristen da une bat halako egoeretan, non soilik hiru gauza baitira posible: lehenik, bozkario sataniko harro halako batean irautea; bigarrenik, malkoak; eta hirugarrenik, barrea. Syme-ren berekeriak gogotik heldu zion lehen burubideari segundo batzuez, eta gero bat-batean hirugarrenera lerratu zen. Txalekoaren poltsikotik bere polizia-agiri urdina harturik, mahai gainera bota zuen; gero, bere bizar laru punta-zorrotz harekin ia sabaia jotzeraino jaso burua, eta algara zoroz ekin zion barrez.

        Plateren, poteen, ahots deiadartsu, tupusteko borroka eta arrapaladako ihesaldien harrabots atergabez beteriko zulo haren erdian ere, bazen Syme-ren algara hartan zerbait homerikoa, erdi-mozkorturiko gizon askori burua jirarazi ziona.

        — Zeri e'iten dio parre, na'usi? —galdetu zuen kaietako behargin harritu batek.

        — Neure buruari —erantzun zuen Syme-k—, eta berriro murgildu zen bere erreakzio estatikoaren agonia lehergarrian.

        — Eutsiozu zeure buruari —esan zuen Profesoreak—, edo histeriko jarriko zara azkenerako. Hartu beste garagardo bat. Nik ere hartuko dut.

        — Zure esnea hor duzu-eta oraindik —esan zuen Syme-k.

        — Nire esnea! —esan zuen besteak, hondorik gabeko mesprezu destainaz betean—, nire esnea! Uste al duzu arrimatu ere egingo nintzatekeela ni nazkagarrikeria horren usainera, anarkista zikinok aurrean egon ezik? Kristauak gara denok sala honetan, nahiz beharbada —gaineratu zuen, begiratu bat botarik bezeria aiko-maiko hari— ez zuzen-zuzenak. Esnea bukatzeko? Arraoietan baietz! Oraintxe bukatuko dut! —eta jo eta mahaitik behera irauli zuen zakar basoa, kristala txirtxilatu eta zilar jario bat isuriz zoruan.

        Syme begira-begira zegokion.

        — Orain ulertzen dut! —egin zuen espantu, harriduran pozik— ez zara noski agure bat inolaz ere.

        — Ezin dut hemen aurpegia kendu —ihardetsi zuen De Worms Profesoreak—. Lan dexente du makilajeak. Zaharra naizenentz, berriz, ez dagokit niri esatea. Hogeita hemezortzi urte bete ditut aurten.

        — Bai, baina esan nahi dut —esan zuen Syme-k, erretxin samar— ez duzula osasun-aitzakiarik batere.

        — Bai —erantzun zuen besteak, inpartzialtasun barez—. Katarroak harrapatu ohi ditut sarri samar.

        Lasaitu ederra hartu duenaren zoro-puntu nabarmen horrez egiten zuen algara Syme-k. Barregarri zitzaion, oso, Profesore elbarria egiaz taula-gainerako bezala jantziriko antzezle gazte bat izatea. Ez zuen, haatik, barre makalagoa egingo egokiera hartan, piperrauts-pote bat iraulita ere.

        Profesore faltsuak, trago egin, eta bizar faltsua xukatu zuen.

        — Ba al zenekien —galdetu zuen— delako Gogol hori gureetarikoa zela?

        — Nik? Ez, nik ez nekien —erantzun zuen Syme-k, nolabaiteko ezustez—. Zuk ere ez, ala?

        — Hildakoek adinaxe nekien nik —ihardetsi zuen De Worms zelakoak—. Uste nuen nitaz ari zela Lehendakaria, eta galtzak bete dardaraz nengoen.

        — Eta nik, berriz, nitaz ari zela uste nuen —esan zuen Syme-k, bere barre deslai samar harekin—. Eskua errebolberrean neukan denbora guztian.

        — Nik ere bai —esan zuen Profesoreak, kopetilun—; eta Gogolek ere bai, jakina.

        Syme-k kolpe bat eman zion mahaiari, oihu batez lagundurik.

        — Hara! Hiru ginen-eta geureetarikoak! —ekin zion bero-bero—. Zazpitik hiru borrokatzeko moduko kopurua da. Jakin izan bagenu, hala ere, hiru ginela!

        De Worms Profesorearen aurpegia ilundu egin zen, eta ez zituen jaso begiak.

        — Hiru ginen —esan zuen—. Hirurehun izan bagina ere, haatik, ezingo genuen ezer egin.

        — Ezetz, hirurehun lagun lauren aurka? —galdetu zuen Syme-k, burlaize nabarmen samarrez.

        — Ez —esan zuen Profesoreak serio-serio—; ez hirurehun lagun Iganderen aurka.

        Eta izen hutsak hotz eta betilun utzi zuen Syme; barrea bihotzean hil zitzaion, ezpainetan hil aurretik. Lehendakari ahantzezinaren aurpegia argazki koloreztatu bat bezain bizi agertu zitzaion buruan, eta alde nabaria zegoen Iganderen eta haren satelite guztien artean, ezen haien aurpegiak, beren anker-basa eta lazgarri-beltzean ere, motelduz zihoazen pixkanaka oroimenean, beste giza aurpegiak bezala, baina aitzitik Iganderena bazirudien errealago bihurtuz ote zihoan absentziarekin, alegia gizon baten irudi pintatua denborarekin bizira pizten.

        Isilik geratu ziren biak puska batean, eta gero Syme-ren hitzak oldarrean etorri ziren, xanpainari bitsa tupustean nola.

        — Zer da hau, ordea, Profesore —egin zuen espantu—. Beldurra al diozu gizon horri?

        Profesoreak, bere betazal astun haiek jaso, eta zintzotasun ia etereo bat erakusten zuten begi urdin handi zabal-zabalez begiratu zion Syme-ri.

        — Bai, beldurra diot —esan zuen otzan-otzan—. Eta zuk ere bai.

        Syme mutu geratu zen une batez. Gero, iraindu duten gizon bat bezala bertan zutitu, eta indarrez apartatu zuen ondotik aulkia.

        — Bai —esan zuen, ahots deskribaezinez—, arrazoi duzu. Beldurra diot. Horregatik, Jainkoarengatik zin dagit topatu arte jazarriko natzaiola beldurrez naukan gizon horri, eta muturreko bat emango diodala. Zerua balu ere tronu, eta lurra oin-aulki, zin dagit handik eratsiko dudala.

        — Nola? —galdetu zuen Profesoreak, begiak zabal-zabalik so—. Zergatik?

        — Beldurra diodalako —esan zuen Syme-k—; inork ez bailuke utzi behar unibertsoan beldurra ematen dion ezertxo ere.

        De Worms-ek harridura itsu halako batez kliskatu zituen begiak. Hitz egiteko saio bat egin zuen, baina Syme-k aurrea hartu zion ekinean, ahots apalez baina hala ere azpitik halako asaldura gizagabe bat zeriola:

        — Nor makurtuko litzateke beldurrik ez dien gauza soilak porrokatzera? Nork apalduko luke bere burua soilik ausart izatera, boxeolari arrunt bat bezala? Nor konformatuko litzateke beldurgabe izateaz, zuhaitzak bezala? Beldurra diozun gauzari egiozu borroka. Gogoratu Siziliako bidelapur bati azken errituak eman zizkion harako ingeles apaizaren istorio zahar hura; nola herio-ohean lapur handi hark esan omen zion: «Ezin dizut dirurik eman, baina bai bizi guztirako aholkua: erpurua laban-ahoan, eta behetik gora jo». Halaxe diotsut nik ere: behetik gora jo, izarrak joko badituzu.

        Besteak sabaira begiratu zuen, bere posea osatzen zuten trikimailuetarikoa baitzuen hori.

        — Igande izar finkoa da —esan zuen.

        — Izar loka bat bezala erortzen ikusiko duzu —esan zuen Syme-k, eta kapelua jantzi zuen.

        Deliberamenduz beteriko keinu hark mekanikoki zutiarazi zuen Profesorea.

        — Arrastorik ba al duzu —esan zuen, txundidura onbera halako batez— nora zoazen zehazki?

        — Bai —ihardetsi zuen Syme-k zakar antza—; Parisen bonba hori jaurti dezaten eragoztera noa.

        — Ideiarik ere ba al duzu nola? —itaundu zuen besteak.

        — Ez —esan zuen, deliberamendu berdinez.

        — Gogoratuko duzu, noski —berrekin zion bere buruari De Worms zeritzonak, bizarretik tira eginez eta leihotik kanpora begiratuz—, ezen, arrapalada samarrean bilkuratik sakabanatu ginenean, Markesaren eta Bull Doktorearen esku pribatuetan utzi zirela izugarrikeriarako antolakizun guztiak. Markesak honezkero Kanala zeharkatzen behar du noski. Baina hortik aurrera nora doan eta zer egingo duen, ez da uste izatekoa Lehendakariak berak ere ote dakien; guk behintzat ez. Jakin, Bull Doktoreak bakarrik daki hori.

        — Madarika dadila! —egin zuen Syme-k espantu—. Eta ez dakigu non den.

        — Bai —esan zuen besteak, bere buru-joan itxura xelebre harekin—; nik badakit non den.

        — Eta esango didazu? —galdetu zuen Syme-k begi larriz.

        — Eraman egingo zaitut —esan zuen Profesoreak, eta bere kapelua hartu zuen gakotik.

        Syme begira geratu zitzaion, zirrara zurrun halako batez.

        — Zer esan nahi duzu? —galdetu zuen zorrotz—. Bat egingo duzu nirekin? Arriskua onartuko duzu?

        — Hara, gazte —esan zuen Profesoreak atsegintsu—; dibertigarri zait ikustea koldartzat naukazula. Hitz bat bakarrik nuke horretaz esateko, zure erretorika filosofikoaren ildo beretik erabat doana. Zuk uste duzu ezinezkoa dela Lehendakaria porrokatzea. Nik jakin dakit hala dela, eta hala ere saiatu egingo naiz —eta atea irekirik, aire bolada mingots bat sartu baitzen horrenbestez tabernara, elkarrekin irten ziren kaien ondoko karrika ilunetara.

        Elurrik gehiena baltsaturik edo lokatz-lardaskaturik zegoen, baina han-hemenka lapastadaren bat ageri zen oraindik, erdilunbean zuri bainoago gris. Kalexkak lohi zeuden, istilez beterik, eta itxura aldakor, halabeharrezkoz ispilatzen zituzten putzuek faroletako argiak, mundu desberdin eta erori baten zatiak irudi. Syme aztoratu samarturik zihoan argi-itzalezko nahasmen hartan barrena abian; lagunak, ordea, hanka-arin aski bizian ekina zion han aurrean, kale amaierako zirrikituan, ibai argiztatuaren tarte mehar batek suzko barra bat zirudien alderantz.

        — Nora zoaz? —itaundu zuen Syme-k.

        — Oraintxe bertan —erantzun zuen Profesoreak— kale kantoi horretaraino noa, ea Bull Doktorea oheratu den dagoeneko. Osasunzalea izaki, goiz erretiratzen da.

        — Bull Doktorea! —egin zuen espantu Syme-k—. Kale kantoi horretan bizi al da?

        — Ez —erantzun zuen lagunak—. Egia esan, aparte samar bizi da, ibaiaren beste aldean, baina hemendik jakin dezakegu ohera joana den.

        Solasean kale kantoiraino iritsirik, sugarrez pikardaturiko ibai goibelera begira jarri, eta aurrez aurreko ur-ertza seinalatu zuen makilaz. Gune hartan, Surrey aldetik, ia ibaiaren gain-gaineraino iristen zen etxebizitza multzo garai horietako bat bazen, leiho argiztatuz zipriztindua, fabriketako tximiniak irudi altura ia zoro baterainoko tantai. Haietako etxe multzo baten jite eta kokapenak, bereziki, ehun begiko Babel Dorre halako bat iradokitzen zuen. Syme-k ez zituen ezagutzen Amerikako etxeorratz ia zerurainokoak, eta, amets batean baino ezin zituen irudikatu beraz, etxetzarrok.

        Hantxe begira-begira zegoela, ezin konta ahal argiz josiriko dorretzar hartako argirik gorena itzali zen tupustean, Argos beltz hark bere ezin konta ahal begi haietariko batez keinu egin balio bezala.

        De Worms Profesoreak, bertan jiratu, eta bere botaren kontra jo zuen makilaz.

        — Beranduegi da —esan zuen—; gure Doktore osasunzalea ohera joan zaigu.

        — Zer esan nahi duzu? —galdetu zuen Syme-k—. Horrako horretan bizi al da, beraz?

        — Bai —esan zuen De Worms-ek—; ikusten ez den leiho horrexen atzean, hain zuzen. Etorri nirekin eta afal dezagun zerbait. Biharko utzi beharko dugu bisita.

        Gehiagoko hautsimautsirik gabe, Profesoreak zenbait zeharbidetan barrena eraman zuen Syme, harik eta East India Dock Road-eko distira eta ardailara iritsi ziren arte. Profesoreak, auzoaren ezaguera aski nabaria erakutsiz, denda argiztatuzko lerroa ostera halako ilunbista eta isiltasun tupusteko batean galtzen zen leku batera jo zuen, zeinean ostatu zuri zahar bat ageri baitzen, aski hondatua, bidetik hogeiren bat oinera.

        — Aukerako ingeles ostatu mordoxka topa daiteke oraindik, nonahi halabeharrez utziak, fosilak irudi —esan zuen Profesoreak—. Behin leku txukun bat topatu nuen West End-en.

        — Eta, jakina —esan zuen Syme-k, irribarrez—, hauxe da delako West End-eko leku txukun hori.

        — Halaxe da —esan zuen Profesoreak begirunetsu, eta barrura sartu zen.

        Afaldu eta lo egin zuten, inolako aitzakiarik gabe. Hirugiharrez lagunduriko indabek —uste guztiak hausten zituen jende hark ederki prantatuak—, etxepeko sotoetatik inork inondik inora agertzerik espero ez zezakeen borgoina botilak, arego indartu zuten Syme ordurako sentitzen hasia zen burkidetasun eta ongizate sentsazio hura. Pasatua zuen sofrikario latz hartan isolamenduarena izan zuen funts-funtseko izu, eta ez dago hitzik bakar-bakarrik egotearen eta aliatu bat izatearen artean dagoen leize sakona adierazteko. Matematikariei onar dakieke lau bi bider bi dela. Baina bi ez da bi bider bat; bi mila bider bat da. Horra zergatik, desabantailak desabantaila (eta ehundaka dira), mundua hala ere monogamiara itzuliko den beti.

        Syme gai zen, lehenbiziko aldiz, bere istorio latz bezain bitxi hura guztia barnetik jaregiteko, Gregory-k ibai ondoko taberna koxkor hartara eraman zuen unetik hasita. Mantso eta zabal jardun zuen, bakarrizketa naharoan, benetako lagun xaharrekin mintzatu ohi garen moduan. Bere txanda iritsi zitzaionean, De Worms Profesorearen papera jokatua zuen gizonak ere ez zuen hitz egiteko gogo makala erakutsi. Haren historia Syme-rena bezain txoroa zen ia.

        — Ez zaude batere gaizki mozorrotua —esan zuen Syme-k, baso bat Mâcon hustuz—; Gogol gaixoarena baino dexentez hobea mozorroa. Hasiera-hasieratik iruditu zitzaidan iletsuegixe zela hura.

        — Teoria artistiko desberdinekin jokatzen dugu —ihardetsi zuen Profesoreak, pentsakor—. Gogol idealista bat zen. Anarkistaren ideal abstraktu edo platonikoa irudikatu nahi zuen. Ni, berriz, errealista naiz. Portretgilea. Portretgile hitza, ordea, ez da guztiz zuzena noski. Izan, portret bat nauzu.

        — Ez zaitut ulertzen —esan zuen Syme-k.

        — Portret bat nauzu —errepikatu zuen profesoreak—. De Worms Profesore ospetsuarena, hain zuzen, zeinak, oker ez banago, Napolesen behar duen.

        — Esan nahi duzu haren gisa mozorrotu zarela —esan zuen Syme-k—. Baina ba al daki berak beraren musua begirunerik gabe erabiltzen ari zarela?

        — Bai ongi jakin ere —ihardetsi zuen Profesoreak adoretsu.

        — Orduan zergatik ez zaitu salatzen?

        — Nik salatu dut bera —erantzun zuen Profesoreak.

        — Eta nola da hori? —esan zuen Syme-k.

        — Atsegin handiz azalduko dizut, nire historia entzuten aspertzen ez bazara noski —ihardetsi zuen atzerriko filosofo ospetsu-bikainak—. Lanbidez antzezlea naiz, eta Wilks dut izena. Antzerki munduan era guztietako konpainia txarrekin ibilia naiz, bohemio jiteko jendaila askorekin. Batzuetan zaldi-apustuetara arrimatzen nintzen, beste batzuetan artistakiloen lagunarte zarpailera, eta noizean behin errefuxiatu polikoenera. Ameslari atzerriratuak biltzen ziren zulo horietako batean, alemaniar filosofo nihilista gorena bide zen De Worms Profesore delako hori aurkeztu zidaten. Ez nuen gauza handirik atera harengandik, salbu eta begibistako itxura nazkagarri hura, arreta handiz arakatu bainuen. Frogatua bide zuen, nonbait, unibertsoaren printzipio suntsitzailea Jainkoa zela; beraz, gogor aldezten zuen haserrezko energia etengabe bat behar zela, gauza guztiak jo eta txiki-txiki egingo zituena. Energia, zioen, Guztia da. Herrena zen, begi-laburra, eta partzialki elbarria. Ezagutu nuenean aldarte txolin samarrean nengoen, eta hain ere desatsegin iruditu zitzaidan, ezen imitatzea erabaki bainuen. Marrazkigile izan banintz, haren karikatura bat marraztuko nuen. Antzezle nintzen soilik, eta haren karikatura antzeztu baino ez nezakeen egin. Profesore zaharraren itxura ustel gaitz haren esajerazio demasa izan nahi zuen modu nabarmenean makilatu nintzen. Haren jarraitzailez beteriko aretora sartu nintzenean, barre-algara ozenez hartzea espero nuen, edo (kaskoak ordurako berotuegiak bazeuzkaten) irainaren kontrako haserre era berean ozenez. Ezin dut deskribatu nolako ezusteak jo ninduen, ikusirik isiltasun begirunetsuz hartzen nindutela, eta gero (ezpainak estreina ireki nituenean) miresmenezko murmurioz. Artista bete-betearen madarikazioa eroria zitzaidan gainera. Sotilegia izan nintzen. Errealitatearekiko fidelegia. Benetan Profesore nihilista bikaina nintzela uste zuten. Gaztea ninduzun eta artean aski sanoa, baina aitortu behar dut kolpe latza izan zela. Erabat neure onera etortzeko betarik eman gabe, ordea, aipatu miresle horietariko bizpahiru sumin-jario lehiatu ziren niregana, esanez jendaurrean niri burla egiteko ahalegin bat hauteman zutela aldameneko gelan. Ea zer zen, nik. Itxura zenez, tipo guztiz nabarmen bat nire parodia itxuragabe bat eginez mozorrotua zen. Neure neurria pasatuxea nintzen xanpainarekin, eta, eroaldi halako batek jota, hasitakoarekin aurrera segitzea erabaki nuen. Hala, salara sartu zenean, bilerakideen begirakune gaitzei eta neronen bekain jaso eta begi izoztuei eman behar izan zien aurpegi Profesoreak.

        Ez dut noski esan beharrik bion arteko talka gertatu zela. Inguru guztian nituen pesimista haiek Profesore batetik bestera begiratzen zuten, ezinegonez larri, ea biotatik benetan erkinena nor zen. Nik irabazi nuen, ordea. Osasun kaxkarreko agure zahar bat, nire arerioa zen bezalakoa, nekez gerta liteke adinaren lorian dagoen antzezle gazte bat bezain txundigarriro erkin. Izan ere, benetakoa zuen elbarritasuna, eta, berezko muga estu hori kontuan harturik, ezin zen noski agertu ni bezain elbarri jator-petoa. Gero intelektualki saiatu zen nire baieztapenak suntsitzen. Amarru guztiz sinple batez erantzun nion erasoari. Berak baizik inork uler ez zezakeen zerbait botatzen zuenean, neronek ere uler ez nezakeen zerbaitekin ihardesten nion. «Ez zait buruan sartzen —zioen— nolatan gara zenezakeen eboluzioa ezeztapena baino ez delako printzipioa, kontuan izanik tartean hutsune direlako zerak sartzea eskatzen duela horrek berez, desberdintasunak bere funtsetariko bat horretantxe baitu.» Eta nik, berriz, destainatsu oso: «Zuk Pinckwerts-i irakurri diozu hori dena; inboluzioak eugenesikoki funtzionatzen zuelako ideia aspaldi plazaratu zuen Glumpe-k.» Ez dut esan beharrik noski asmazio hutsak zirela Pinckwerts nahiz Glumpe direlakoak. Hango jendeak, ordea (hainbat niretzat ezustean), oso ongi gogoratzen bide zituen. Ikusirik metodo ikasi, misterioz bete hark aukeran eskrupulo gutxi samar zuen etsai baten eskuetan uzten zuela, modu arruntago batera lerratu zen: «Argi dago —esan zuen destainazko irrimurritzez—, Esoporen harako zerri gezur-huts hark bezain bete-betean asmatzen duzu.» «Eta zuk, berriz —erantzun nion nik, irribarrez— Montaigneren harako kirikino hark bezala egiten duzu huts.» Esan beharrik ba ote dut ez dela Montaigne-renean kirikinorik aipatzen? «Zure trikimailu horrek ez du —esan zuen— zure bizar horrek baino oinarri sendoagorik.» Ez nuen erantzun burutsurik halako ateraldiarentzat, azkarra ez ezik zoritxarrez guztiz zuzena baitzen. Bulartsu ekin nion, hala ere, barrez; zerbait esan behar, eta «Panteistaren botak bezala» etorri ahala bota, eta bertan jiraturik bizkarra eman nion, garaile ohoretsu. Benetako Profesorea bota egin zuten; bortizkeriarik gabe, hala ere, nahiz bilerako bat pazientziaz saiatu zen hari sudurra tiraka kentzen. Orain, itxura denez, Europako bilera guztien kuttuna egina dago ustezko iruzurtia. Hain temati eta haserre agertzeak, pentsatuko duzunez, dibertigarriago bihurtzen du.

        — Tira —esan zuen Syme-k—, uler dezaket bizar zahar higuingarri hori gau bateko txantxa-mantxa baterako janztea, baina ez dut ulertzen ez gero gainetik kentzea.

        — Historiaren beste partea duzu hori —esan zuen imitatzaileak—. Bileratik alde egin nuenean, begirunez beteriko txalo sorta bat bizkarrean, karrika ilunean behera ekin nion herrenka, handik aski urrundurik laster gizaki bat bezala ibili ahal izango nintzen esperantzan. Uste gabean, ordea, kantoian jiratzekotan nintzela, ukitu bat sumatu nuen sorbaldan, eta, atzera jiraturik, polizia ikaragarri handi baten itzalpean kausitu nuen neure burua. Nire arrastoan zebiltzala esan zidan. Elbarri itxura halako bat saiatu, eta alemaniar azentu zorrotzez egin nion espantu: «Nire arrastoan, ibili, munduko zapalduak dabiltza, horra. De Worms Profesorea deritzon anarkista bikaina izatearen kargupean atxilotzen nauzu noski.» Eskuan zuen paper bat kontsultatu zuen poliziak, patxadarik galtzeke. «Ez, jauna —esan zuen gisatsu—; ez, behintzat, zehazki horregatik, jauna. De Worms Profesorea deritzon anarkista ospetsua ez izatearen kargupean atxilotzen zaitut.» Kargu hori, inondik ere kriminala izatekotan, dudarik gabe bietatik arinena zen noski, eta han joan nintzen urdinezkoarekin, zalantzaz betea, baina ez bereziki lurjota. Hainbat gelatatik pasarazi, eta halako batean azkenean polizi-buru baten aurrera eraman ninduten, eta hark azaldu zidan anarkia-zentruen aurkako kanpaina gogor batean ari zirela buru-belarri, eta halako arrakasta izan zuen nire mozorrofesta hori oso baliagarria gerta zitekeela segurtasun publikorako. Soldata on bat eskaini zidan, eta honako txarteltxo urdin hau. Solasaldi laburra izan genuen arren, zentzuzkotasun ikaragarri eta umore zabaleko gizona iruditu zitzaidan bete-betean; hortik aurrera, berriz, ezin dizut gauza handirik esan haren itxuraz, zeren...

        Syme-k bertan behera utzi zituen labana eta sardexka.

        — Badakit, bai, zergatik —esan zuen—: gela ilun batean mintzatu zinetelako.

        De Worms Profesoreak, buruaz baietz egin, eta bere basoa hustu zuen.

© G.K. Chesterton

© itzulpenarena: Juan Garzia