V

 

        Ene maite bakarra. Benetan zu zara? Are gehiago esan daiteke: hor al zara? Alabaina norbait dago hor eta zu baino ez zaude. Ordu batetik hona aldatu da, sufritzen ari dela ematen du. Hats laburragoa dauka eta zainez osaturiko sarea ikusten zaio azal zimelduaren azpian. Zuk ez zenuen hau aukeratu: korroka hau, bekokiaren gaineko izerdi hau, begitartera igotzen zaizkizun orban ubel hauek, zure gorputzak jadanik barreiatzen duen heriotza-usain hau. «Nik aukeratu behar dut». Nork aukeratu du? Nire aurrean eserita, ilea nahasita eta zuri, zure osotasunean han zinela uste zenuen, lañoki; baina banekien nik beste leku batean zinela aldi berean, etorkizunaren muturrean. Nor izan behar nuen nahiago? Traizioa zuri egiten nizun edozein erabaki hartuta.

        Hélènerekin nuena guztiz amaitu zela uste nuen, ordea. Ez nuen hiru hilabeteen bitartean ikusi; Paulekikoak egitan hautsi zituen eta honek ere ez zekien Hélène zertan zebilen. Erabaki bat hartua zuela pentsatzen nuen, ahaztu egin ninduela, alegia, eta oso lasai nintzen ni: pitin bat beldurtzen ninduen. Larunbat goiz batean, bizarra kentzen ari nintzela atea jo zuten. Ireki eta ezagutzen ez nuen begitarte beltzaran bat ikusi nuen.

        — Zu al zara Jean Blomart?

        Zorrotz behatzen ninduen. Begi distiratsuko neska judu txiki eta argala zen.

        — Bai, ni naiz.

        — Hélène Bertranden laguna naiz. Yvonne, bere laguna. Zurekin berba egin behar dut.

        Mesfidati so egiten nion. Hélènek maiz berba egin zidan bere gainean: bere lagun mina zen, bere arima herratua. Zein azpikeriatan ote zebiltzan?

        — Eta, zer? —eser zaitez.

        Tximiniatik hurbil eseri zen. Sua ez zegoen piztuta.

        — Hélènek ume bat izan behar du.

        — Hélènek? Zer da kontu hori?

        — Ez da kontu bat. Hau da, Hélènek ez du ume hori izango. Beraz arduratuko den norbait aurkitu dut.

        Ez zidan begiratzen; bolatxo beltz eta hotzez beteriko parrila begiratzen zuen. Nik ez nekien zer pentsatu.

        — Entzun —esan nuen—. Zergatik zatoz hori kontatzera? Niri ez dagokit hori.

        Amorruaren sua zeukaten Yvonneren begiek:

        — O! Jakina! —esan zuen.

        — Hélènek ez dauka Paulekin hitz egin baino; berarekin fida daiteke.

        — A! Ume hau Paulena dela iruditzen zaizu! —esan zuen Yvonnek.

        Bihotzean ziztada arraro bat sentitu nuen:

        — Ez al da berea?

        — Ez horixe! —Yvonnek sorbaldak altxatu zituen—. Ume hori izatea ez zaio komeni, ulertzen?

        — Ba bai. Eta nik zer egin dezaket? Dirua behar al da?

        — Ez. Ez dugu zure diruaren beharrik.

        — Orduan zer?

        Yvonnek goitik behera begiratu zidan, etsaitasunaz:

        — Orduan, norbaitek pasatu behar luke gaua bere ondoan; nik ezin dut, nire ama zoratuta dago eta ezin dut bakarrik laga. Gainera, gela bat utzi behar zaio.

        Nik, aldiz, errezeloz begiratzen nion. Hélènek askotan erabili ninduen! Ez ote zen nire ondoan gaua pasatzeko trikimailu bat? Ihes egiten zidaten begi beltz haietan ezin zen deus irakurri.

        — Poz-pozik egingo nuke —esan nuen— kontu hau egia dela pentsatuko banu.

        — Egia da, ordea! —esan zuen Yvonnek, suminduta—. Horrelako gauzak jostatzearren asmatzen direla uste al duzu?

        — Ez dakit nik ba, Hélènerekin...

        — Ene! Lotsagarria da! —esan zuen Yvonnek—. Orain ulertzen dut zergatik ez zuen nahi zuregana jo.

        — Berak ez zuen niregana jo nahi?

        — Ez eta arrazoia zeukan. Baina ez dugu beste inor ezagutzen.

        Zalantza egin nuen:

        — Hélèneren bizitzan haatik Paul zen gizon bakarra. Nola gertatu da hori?

        — Gau batean zuk bota egin zenuen —esan zuen neskak—. Laguntza eske etorri zitzaizun eta bota egin zenuen. Lagunekin mozkortzera joan zen. Eta... Gertatu zen.

        — Eta lagun horrek badaki?

        — Tipo nazkagarria da. Aspaldian ez du ikusi.

        Isilune bat egon zen. Bai, Hélène hori egiteko gauza zen. Nik bota nuelako. Ostera ere sentitu nuen ziztada hura bihotzean.

        — Hélènez arduratzen den pertsona hori fidagarria al da?

        — Bai, hori ematen du. Baina asko kostatu zait aurkitzea. Denbora gehiegi galdu dugu. Dena errazagoa izango zen hilabete lehenago —gaineratu zuen—. Zure beharrik ez genuen izango.

        — Zer egin beharko nuke?

        — Bere ondoan egon, besterik ez. Gehiegi sufritzen badu, eter apur bat emaiozu. Txarto badoa Littré 32-01 zenbakira deitu eta Lucie andreaz galdetu Yvonneren partez; gaixoa ondo ez dagoela esan eta berehala etorriko da.

        — Laguntzeko prest naukazue. Bere zain nagoela esan Hélèneri.

        — Seiak aldean etorriko da ziur.

        Yvonnek zalantza egin zuen segundo batez:

        — Kontu hau gaizki ateratzen bada arazoak eduki ditzakezula jakinaraztea nahi du Hélènek.

        — Nire aldetik ez dezala ardurarik izan —esan nuen.

        Neska jaiki egin zen:

        — Orduan, agur —esan zuen.

        Bostekoa eman zidan irribarre egin barik. Ezin ninduen ikusi. Eskailerak jaitsi eta kaleko kantoitik desagertu zen, bere bihotzean ni gaitzetsiz.

        Brotxa berriz hartu eta masailetatik zabaldu nuen aparra. Gauza erraza zen gaitzestea. Paul traizionatu behar al nuen? Madeleine bakarrik utzi, akaso? Ez nuen Hélènerekiko inongo betebeharrik. Aitzurrak azala narritatzen zidan. Nola ikusten ninduen berak? Gaizkilea banintz bezala. Amorruz esan nuen: «Halarik ere, nik ez nion Hélèneri ume hori egin». Ozen errepikatzen nituen hitz haiek. Baina zera iradokitzen zuen nire bihotzaren zalantzak: «Ez al naiz ni izan?».

        — Ez zaitut gehiegi gogaituko? —esan zuen Hélènek.

        — Noski ezetz.

        Nire gelako atean geratu zen, nik ezagutzen ez nuen aire lotsatiaz: fardel handi bat zekarren beso azpian. Nire azken esperantza desagertu egin zen: Yvonnek ez zuen gezurra esan, ez zen joku bat. Hélèneren soineko urdinaren azpian, bere haur-azalaren azpian, bere odolaz elikatzen zuen gauza hura zegoen.

        — Zatoz berotzera etorri oraintxe bertan —esan nuen—. Su ederra egin dut.

        Mahai gainean loreak eta ohean maindire garbiak jarri nituen. Ezbaian begiratu zuen dena.

        — Momentu batez irtetea axola zaizu? Nire gauzak ateratzen ditudan bitartean.

        Berokia hartu nuen:

        — Zerbait ekartzea gura duzu?

        — Ez, mila esker. Ordu erdi barru etor zaitezke.

        Kanpoan gaua zen; emakumeak maitaleen besotik paseatzen ziren; emakumeen irribarre gorriko emakumeak. Hélènek maitale bat eduki zuen. Tipo nazkagarri bat; tipo nazkagarri batek sartu zuen eskua bere soinekoaren azpitik, min eman zion, min hartu behar du, eta ume bat dago. Denda argidunetan, afarirako ogia eta urdaiazpikoa erosten zuten etxekoandreek; afaldu eta lo egingo zuten, bukatzen zen eguna eta jaio behar zuenaren arteko lotura besterik ez zen izango gau hura. Baina Hélène gela batean zegoen, gauza hura zeukan sabelean, eta laguntza barik zeharkatu behar genuen basamortu beltz eta arriskutsua zen gaua. Itzuli nintzenean ohean sartuta zegoen; kamisoi zuri bat jantzia zuen, oxkar gorriduna, pentsionista kamisoi bat. Beso azpian ekarritako fardel handia desagertua zen.

        — Zer moduz? —esan nuen.

        — Barregarria sentitzen naiz.

        Eskuak dardarka zeuzkan; gorputz osoa dardarka zeukala konturatu nintzen; hortzek karraska egiten zioten.

        — Hotzak ez zaude?

        Oheko alde batean eseri eta eskua oratu nion.

        — Ez, urduritasuna da —xuxurlatu zuen.

        Hortzek talka egin zioten, eskuak krispatu zitzaizkion maindirearen azpian.

        — Nazka ematen dizut? —esan zuen.

        — Ene, txiki. Zer uste duzu naizela?

        — Bai, nazkagarria da —esan zuen ahots etenaz.

        Masailetik malko bat isuri zitzaion.

        — Lasai egon. Trankil zaitez.

        Gutxika-gutxika, dardarak eten egin zuen. Atseden hartu zuen eta alaiago so egin zidan.

        — Haserre izango zara —esan zuen.

        — Ni? Zergatik?

        — Ez ninduzun sekula ikusi nahi.

        Sorbaldak altxatu nituen:

        — Zure onerako zen.

        — Ikusi orain —esan zuen—. Txarto kalkulatu zenuen.

        Ezintasunez begiratzen nion. Orduan egia zen! Ni izan nintzen! Haur apetatsu baten moduan tratatu nuen; ume hain txikia zen... Eta bere gorputzak emakume-oinaze bizi hura ezagutzen zuen. Ahoa krispatu eta zuri-zuri ipini zitzaion.

        — Mina daukazu?

        Geldirik geratu zen, begiak itxita.

        — Pasatu da —esan zuen.

        — Hélène! Zergatik egin duzu hori?

        — Mendekua gura nuen.

        — Mendeku galanta!

        — Jakitean aladurak izango zenituela pentsatzen nuen —oraingoan ahoan zeukan dardarizoa eta azkazalak esku-azpian sartzen zizkidan:

        — O! Min ematen dit!

        Primeran asmatu zuen, espero zuena baino gehaigo lortu ere bai. Oinaze-bulkada bakoitzarekin, etsipenak, eskandaluak bihotza zulatzen zidan, bortitz. Une batez mina baretzen zen eta segidan berpizten zen. Nik neuk etzan nuen ohe hartan. Ez nuen bere bizitzan sartu nahi, ihes egin nuen, eta bere bizitza zeharo asaldatu zuen nire ihesak. Bere etorkizuna eragiteari uko egin nion eta bortxaketa batekin bezain bortitz gobernatu nuen Hélène. Nire erruz sufritzen zenuen, existitzen nintzelako. Nork kondenatu ninduen?

        Sabel-orro galanta entzun genuen maindirearen azpian.

        — O! —esan zuen—. Min gehiegi ematen dit.

        Flotagailua bailitzan oratzen zidan eskua; nire eskuak bere eskua estutzen zuen eta bere begi zaputzak eta begitarte zurbilaren erdian zeukan sudurtxo iraulkatua baino ez nuen ikusten. «Eutsi. Bukatuko da. Bukatu behar du». Berba hauek errepikatzen nituen etengabe. Etengabe, minak sabela zarrastatzen zion. «Bukatuko da». Eta denborak aurrera egiten zuen, ez zen bukatzen. Begiak galduta zeuzkan Hélènek. Ezpainetatik garrasi altu bat atera behar zitzaiola ikusten nuen batzuetan eta esku-azpia jartzen nion ahoan.

        — O! —esan zuen—. Ezin dut gehiago. Azkar, azkar, eter pitin bat —keinu maniako batez ornatzen zituen minaren joan-etorriak—. Azkar, eterra. Azkar, azkar.

        Besteak baino gogorrago zen bulkada batek asaldatu zuen, murgildu egin zuen. Begirada galdu egiten zitzaion.

        — O! —esan zuen—. O! Ene maitea!

        Begietatik malkoak atera zitzaizkidan. Bidegabeegia zen. Ez nuen horrelako maitasuna merezi; eta ez nuen bere oinazea merezi. Berari minik ez ematea baino ez nuen nahi izan. Ene neskatila gaixoa, barkatu. Barkatu, Hélène. Baina beranduegi zen. Ai! Errazegia litzateke hori. Ezin da izan. Eta kolpeak sorgorturiko begitartean begiak galduta dabiltza: borreroa. Bularra fusilen ipurtondoak zapuztuta, haur bat hiltzen da bere nagusiek ez zirelako nahi izatera ausartu. «Barkatu». Beranduegi izango da. Borreroa. Egunsentia ez zen inoiz iristen, betiko errefusatuko nuen egunsenti hura; gaua hain zen luzea, gau hau motza den beste, esperantza bariko gaua.

        — Ezin dut gehiago —esan zuen. Negar-zotinka hasi zen—. Hau ez da inoiz bukatuko. Ezin dut gehiago.

        Kotoi zati bat hartu eta eter tanta batzuk botatzen nizkion; sudurrera gerturatzen nion.

        — Nor dabil hor? —esan zuen.

        — Ni naiz, Blomart.

        Bere begiek ez ninduten ezagutzen.

        — Itxaron. Berehala nator —esan nuen.

        Ez zuen entzun. Eskailerak jaitsi nituen. Dardara eragin zidan haize hotzak. Zenbait oinezko zeuden Clichyko etorbidean; eurek lo egin zuten; esnatu berri ziren eta presaka zebiltzan goiz dudatsu eta hits hartan, jaioberri baten begitartea bezain hitsa; goiz berri bat; baina niretzat eguna ez zen oraindik hasten: amaitu nahi ez zuen gau hark irauten zuen: zeruko kolorea ez zen batere aldatzen. Atea ireki berri zuen taberna batean sartu nintzen. Mantal urdindun mutil bat barrako zinka garbitzen ari zen pilda batez.

        — Telefonoz deitu nahi nuke.

        — Hementxe daukazu.

        Fitxa hartu eta Littré 32-01 markatu nuen.

        — Zer gertatzen da? —esan zuen ahots batek.

        — Ez dakit. Ez dago ondo. Etorri egin beharko duzu.

        — Ordu honetan! Ez dut taxirik aurkituko.

        — Gaizki dagoela esaten dizut.

        Emakumeak hariko beste aldean zalantza egiten zuela entzun nuen.

        — Ez al nauzu behintzat huskeria bategatik gogaituko?

        — Ez. Duela hamabi ordu ari da sufritzen. Azkenetan dago!

        — Emakume zaharra naiz eta... —esan zuen ahotsak—. Arazoak ditut mugitzeko. Beno, ondo dago, banoa.

        Etxera igo eta Hélèneren alboan ipini nintzen atzera ere.

        Begiak itxita zeuzkan. Eterra izango zen? Edo ahitzea? Jadanik ez zuen hasperen egiten. Zainetan odol tanta bat ere ez zeukala esan zitekeen. Irrikaz entzuten nituen kaleko zaratak. Beldur nintzen. Hamabi ordu zeramatzan neska arrotz batek ohe hartan; baina borrokak kate batek baino gogorrago lotu gintuen, Hélène nire haragia eta nire odola nuen, nire bizitza eman nezakeen salbatzearren. Ene umea, ene ume gaixoa. Hain zen gaztea! Txokolatea eta bizikletak atsegin zituen, bizitzan ume-adorearekin egiten zuen aurrera. Eta han zegoen etzanda, emakumearen odol gorrian, eta bere gaztetasuna eta bere poza sabeletik isurtzen zitzaion, borbor lizun batez.

        — Zer, ene kutuna, zer gertatzen da? —esan zuen atsoak.

        Egonezinez so egiten nion nik. Abortugile bat. Ez zuen benetakoa ematen abortugile antz gehiegi baitzuen. Beltzez jantzita zegoen, ile horaila, masaila bigun, gorri eta zuriak eta laranja-koloreko ahoa; emakume zaharraren begiak zituen, oso zurbilak, kliska egiten zuten eta bekartsuak ziren. Ondo ikusiko ote zuen? Gaizki garbituriko azala igartzen zitzaion makilajearen azpian. Eskuak begiratu nizkion, azkazalak margotuta zeuzkan. Pertsona fidagarria. Maindireak jaso eta buelta eman nuen. Kiratsak gela bete zuen.

        — Ez da oraindik jazo —esan zuen—. Ondo egin duzu niri hots egiten. Lagundu egin behar dizut. Berehala bukatu behar da dena.

        — Bukatu behar da? —esan zuen Hélènek.

        — Bai horixe —barrezka hasi zen—. Hain asaldatua ematen zenuen... Okerrena espero nuen. Jaungoikoaren ama! Badirudi sekulan ez duzula ezer ikusi —nire atzean nahasten zebilela entzun nuen—. Non da nire zorroa? Tristea da zahartzaroa; jadanik ez dut tutik ere ikusten.

        — Hementxe daukazu —esan nuen.

        Zorro beltza hartu eta zabaldu egin zuen; musuzapi bat, hauts-kaxa bat eta diruzorro bat sumatu nituen; azkazal margotuetako eskua poltsaren sakonean murgildu eta urre-koloreko artazi txiki batzuk atera zituen. Leiho aldera hurbildu eta kalearen beste aldeko fatxada grisera begiratu nuen. Hotzak nengoen.

        — Ez zaitez beldur izan, ene kutuna.

        Hélèneren arnasa etena entzuten nuen.

        — Bultza egin —esan zuen atsoak—. Gogor bultza egin. Horrela, horrela... hasperen egin zuen Hélènek: garrasi zakar bat atera zitzaion ezpainetatik.

        — Horrela —esan zuen atsoak—. Bukatu da —deitu egin zidan—. Jauna!

        Buelta eman nuen. Konketa bat zeukan eskuen artean. Azkazalak bezain gorriak zituen atzamarrak, ukabila eta besaurre guztia.

        — Konketa hau hustu.

        Hélène etzanda zegoen, begiak itxita. Bere ume-kamisoiak belaunak ikusten uzten zituen; goata odoltsuez jositako hule bat zeukan zangoen azpian. Konketa hartu, eskailburua zeharkatu eta komunetako atea zabaldu nuen. Odolez gainezka zen konketa eta errai-puska lodiek flotatzen zuten lika gorri hartan. Konketa hustu eta kateari tira egin nion. Gelara itzultzean, atsoak goata gorriak garbitzen ziharduen harraskan.

        — Paper zati handi bat emaidazu. Goata hauek guztiak bildu behar ditut. Zaborretara botako duzu.

        — Gauzak ondo dabiltza? —esan nuen.

        — Bai horixe. Hain larria ez da —barre egin zuen—. Ikusten da ez zaudela ohituta.

        Eskuak garbitu eta ispiluaren aurrean jantzi zuen kapelua. Sua bizitu eta atsoa joan zenean Hélèneren alboan eseri nintzen atzera ere. Irribarre egin zidan.

        — Bukatu da —esan zuen—. Ezin dut sinetsi. Ondo sentitzen naiz!

        — Nahi duzun denbora guztia gera zaitezke hemen —esan nuen.

        — Ez. Emakume horrek etxera itzul naitekeela esan dit. Nahiago dut itzuli —burukoaren gainean agondu zen—. Noizean behin ikusi nahi al nauzu?

        — Nahi baduzu.

        — Ondotxo dakizu nik nahi dudala.

        — Ahaztuko ninduzula espero nuen.

        — Bai. Harrika ematen zaion txakurtxo bat bezala tratatu nauzu. Baina horrek ez du ezertarako balio izan.

        — Ikusten dut.

        — Ni ez naiz txakurtxo bat —gaitzespenez so egin zidan—. Barregarria zara. Hainbestetan errepikatu didazu jendearen askatasuna errespetatzen zenuela... Eta gero nire ordez erabakitzen duzu, objektu bat bezala tratatu nauzu.

        — Ez nuen nahi dohakabea izatea.

        — Eta nahiago badut dohakabea izan? Nik aukeratu behar dut.

        — Bai —esan nuen—. Zuk aukeratu behar duzu.

        Nire eskuan bermatu zuen masaila.

        — Aukeratu dut —esan zuen.

        Besoetan hartu eta masailan ipini nizkion ezpainak.

        «Nik aukeratu behar dut». Zuk esan dituzu berba hauek? Bai, zu izan zara, ez zaitut hil, ene maitea. Baina nork esango dit «ni naiz», bera ez bada. Eta zure betazalek begiak ezkutatzen dizkizute, hortzen gainean iraulkatzen dira zure ezpainak, zure gorputz ahituan irribarrez jarraituko duten hortz gogorren gainean. Ez didazu inoiz gehiago berba egingo.

        Mutilak ez zuen aukeratu. Elurretan lasterka egiten genuen, pozik, eta gurutzatu egin zitzaigun; iluna zen eta ez nengoen ziur ikusi gintuen ala ez; baina gorritasuna sentitu nuen. Besotik elkarri heldu eta gure bihotzen kontra estutu genituen gaztaina beroen poltsak: ikus gintzakeen. Ni nengoen, Hélène zegoen: nahiko korapilatsua zen. Baina hura ez zen guztia. Paul zegoen, Madeleine zegoen. Eta beste jende guztia zeruertzean. Eta ez zuten aukeratu.

        Biharamunean, tailerrera iristean, Pauli bostekoa ematera nihoan. Jadanik lanerako prest zeuden zuzentzaileak, aulki garaietan eserita, matxarda txikiak eskuan; emakumeak beti ziren lanean hasteko lehenak. Orrialde bat eratzen hasia zen Paul; marmolaren gainean antolatzen zituen tipoak, adigalkor.

        — Zurekin gurutzatu nintzen atzo eta ez ninduzun ikusi —esan nion—. Hélènerekin nintzen.

        — Bai, ikusi zintuztedan —esan zuen.

        Begitarte irekia zuen, bekokia pixka bat setatia eta ume-ahoa. Nire mantal griseko botoiak lotzen ari nintzen, inprimatze-gelan urruma egiten hasiak ziren makinak.

        — Ez dut inoiz ulertu zuen artean zer zegoen —esan zuen.

        — Zuen harremana utzi zenuenetik ez nuen ikusten. Gero bila etorri zitzaidan —zalantza egiten nuen—. Badakizu nolakoa den; berritasuna maite du, eta aspertu egiten da.

        — A! Orduan hori da! —esan zuen Paulek.

        — Dena egin dut Hélènek atzera egiteko —esan nuen.

        — Asmatu izan behar nuen —esan zuen Paulek—. Eta ez du atzera egin?

        — Asko estimatzen dut. Baina ez dut maite. Esan diot. Garrantzirik ez daukala erantzuten dit.

        Paulek sorbaldak altxatu zituen:

        — Bueno. Beretzat okerrago. Ez da nire ardura.

        Nire larako-etxearen aitzinean eseri nintzen; alferrikakoa zen desenkusatu nahi izatea. Edozein gauza esanik ere, Paul ez litzateke ibiliko gure lehen musura gidatu ninduen bide zalantzatian; horretarako bera ni izan beharko luke; nire baitatik ezin zuen kanpoaldeko gauzak baino atera, munduan leku arrotz hura hartzen baitzuen. Hélènerekin elurretan lasterka ari nintzen eta berak zera pentsatzen zuen: «Hélène kendu dit. Hélène ez du maite eta bere maitasuna onartzen du». Nire buruarekin hamaika eztabaida izan eta gero alderdia utzi nuen eta zera pentsatzen zuen: «Burgesen semea da». Bat-batean ulertu egiten nuen izututa, kanpoaldeko gauza haiek ez ziren itxura hutsa: nire gorputzak bezalaxe osatzen ninduten eta eztarriko korapiloa eragiten zidan gogaitak euren argudioa egiaztarazten zidan: «Bidegabea da». Baina bidegabekeria ez zegoen Paulen arranguran; nire izatearen bihotzean zegoen, sarritan susmaturiko eta zakar errefusaturiko madarikazio hartan zetzan: beste bat izatearen madarikazioa.

        «Ez da egia. Ni ez naiz hori». Berba hauek oihu egiteko gogoa nuen, Hélènek mirespen eta maitasunez betetako begiez so egiten zidanean. Egia zen, ordea: ni nintzen hori. nik hustu nuen kartera nire aitaren bulegoan, nik aldatu nituen burges-jantziak mantal grisaren truke; gela hura neurea zen; eta hura neure aurpegia zen. Hélènek neure haragiarekin osatzen zuen heroi hura, eta honen oroitzapenak, gogoetak edota irribarreak neureak ziren, baina nik ez nuen nire burua inondik ere ikusten.

        — Larregizko konfiantza hartzen ari naizela sentitzen dut —esan nion.

        — Eta hori? —esan zuen Hélènek. Sofan nire alboan eserita zegoen, burua nire sorbaldan bermatuta eta animalia fidakor baten itxuraz.

        — Beste baten azalean sartu naizela iruditzen zait.

        — Zu zaren bezala ez zaitudala ikusten esan nahi duzu?

        — Bai, hori da.

        Irribarre egin zidan.

        — Eta nolakoa zara zu, bene-benetan? —esan zuen.

        — Oso atsegina ez —esan nuen—. Ikusi, zergatik maite ez zaitudan galdetzen didazunean, gazteegia zarela erantzuten dizut, kezka berdinik ez daukagula. Bai. Baina odol eskasa daukadalako ere bada. Sekula ez naiz izan zerbait irrikaz sentitzeko gauza. Ene aladura eta kezkekin beti bueltaka nabil, asmo bakarra eskuak ez zikintzea. Esker txarreko izaera deritzot nik, zikoitza. Inbidia diot Pauli, zuri ere inbidia dizut...

        Bere ezpain goxo eta bigunak neure ezpainetara itsatsiz moztu ninduen Hélènek.

        — Hori duzu dohainik onena, buruaskia zarenez inoren laguntza barik sortu zarela dirudi.

        — Ez zait neke asko kostatzen buruaskia izatea: oso behar gutxi daukat.

        — Eta zeren beharrik eduki zenezake zuk? —esan zuen.

        Begiek dirdai egiten zioten. Alferrikakoa zen jarraitzea; bizi nuen errealitate hura ezin nuen hitzen bidez besterik atera nire baitatik; eta hitz haien zentzuak ezusteko oihartzuna hartzen zuen Hélèneren belarrietan; nik botata, jadanik ez ziren neureak berak entzuten zituen unetik; berak, nire gogoz bestera, zintzotasun ahalegina hautematen zien, alegia, bihotza xarmatzen zion xumetasun hunkigarria.

        — Tematia zara gero —esan nuen.

        — O! Nekez lortuko luke inork ni zutaz nazkatzea.

        Hain sutsuki so egiten zidan ezen aurpegia ezkutatzeko gogoa ematen baitzidan. Zer ikusten zuen? «Ni ez naiz». Ni-neu nintzen, azalean, besteen begiradan, horrelakoa nintzen. Burkide desleiala, heroi zuhur eta segurua, ni nintzen beti, ni neu kontra egon arren.

        Masaila bere masailaz igurtzi zidan Hélènek.

        — Zutaz nazkatzea nahi al duzu?

        — Ez nuke nahi nire erruz bizitza izorratzea.

        — Arriskurik ez dago —esan zuen; nire ile-xerlo bat biltzen zuen atzamar baten inguruan—. Maitatua izatea ez da hain dibertigarria ere; askoz interesgarriagoa da maita dezakegun norbait aurkitzea.

        — Partekatzen ez den maitasuna, gerora, triste bilakatzen da —sorbaldak besoaz inguratu nizkion—. Gauza batez seguru nahi dut izan: aurkezten zaizun aukera bat ere ez duzula nire erruz alferrik galduko.

        Otzan begiratu zidan.

        — Ez da galdu behar jendea ezagutzeko edo mundua ikusteko gogoa. Adibidez, zure enpresak Amerikara bidaliko bazintu, esan bezala, pozik joan beharko zenuke.

        — Jakina —esan zuen—. Nire bizitzan zutaz gainera beste norbait egotea espero dut —nire kontra uzkurtu zen—. Baina gerotxoago —esan zuen orain ez.

        — Ez —esan nuen—. Orain ez —aurpegia musukatzen nion, goxo-goxo. Batzuetan izugarri xarmanta egiten zitzaidan eta zera esan nahi izango niokeen, gezurrik esan gabe. «Maite zaitut». Eta zer? Bere presentziak hunkitzen ninduen, baina beragandik urruti, ez nuen sekula beragan pentsatzen: egun batetik bestera laga nezakeen, penarik gabe. Maitasunetik oso urrun geratzen ziren nire samurtasuna eta estimua. Begiak ixten zituen musuak hartzean, aurpegiera pentsakor eta mantsoaz. Gero niri berriz begiratu eta ezpainetatik pasatzen zuen mingaina.

        — Entzun —esan zuen.

        — Zer?

        Zalantza egin zuen.

        — Aurrerago, zugandik askatzen saiatuko naiz, hitz ematen dizut. Baina horrek ez digu ahalik eta harreman estuenak izaten galarazi behar.

        Neure kontra estutzen nuen Hélène; bere adoreak bihotza hunkitzen zidan.

        — Merezi al du lotura estuagoa izateak, behin-behinekoa izan behar bada?

        — Guretzat okerrago —esan zuen—. Baina ez dugu orainaldia izorratuko etorkizunaren beldurragatik —bere gorputza atzera botatzen laga zuen, kuxinean adatsak zabaldu zituen, gurpil bat eginez—. Guztiz zurea izan nahi nuke —xuxurlatu zuen.

        Bizitzan bederen minutu hura izan nuen, ene kontzientzia nahasi eta saldu barik. Aladurengandik ni nola salbatu jakin zenuen. Madeleineren kasuan, isilik egiten genuen amodioa eta ia beti gauez: aztoramena eta plazerra nolabaiteko lazturaz pairatzen zituen, ahotsak, begiradak eta objektuen begitarte geldia ere pairatzen zuen moduan; laztantzen nuenean gaizkile sentitzen nintzen beti. Zu, zu ez zinen arduragabeko gorputz bat nire besoetan, benetako emakumea baizik. Bekoz beko irribarre egiten zenidan zuk, han zinela jakin nezan, askatasunaz, zure odolaren zalapartan ez zinela galdu jakin nezan, alegia. Ez zinen sentitzen halabehar lotsagarri baten harrapakin; pasiozko bulkada gartsuenetan, zure ahotsak, zure irribarreak zera esaten zuen: «Gura dudalako da hau». Bere askatasuna aldarrikatzen adierazten zuen irmotasunari eskerbakeak egiten nituen nire buruarekin. Aladura barik izaten nintzen zure aurrean. Zure aurrean. Baina ez ginen bakarrik munduan.

        — Hélènerekin dudan harremanean zerbait aldatu da —esan nuen.

        — Bai? —esan zuen Madeleinek, axolagabe.

        Kontu haren jakinaren gainean jartzen saiatzen nintzen, baina horretaz hitz egiten nion bakoitzean solasgaitik besteratzen zen.

        — Bai. Azkenean elkarrekin oheratu gara.

        — Ez dut inoiz pentsatu nirekin beti leiala izango zinenik —esan zuen Madeleinek.

        Inoiz ez zen nirekin haserretu; ez nuen berarekin inongo engaiamendurik hautsi; hala ere deseroso sentitzen nintzen. Ziur nengoen berria ez zuela gustuko izan. Ez dauka esateko ezer, pentsatzen nuen, minduta; bera konturatu egin zen, ziur: ez zuen ezer esaten. Jakinarazi niona ahaztua zeukala ematen zuen gero. Madeleinerentzat, ezer ez zen inoiz guztiz egia edo guztiz gezurra, anbiguotasun hura profitatu eta axolagabe zebilen zalantzazko esparru hartan. Hélèneren existentzia bekoz beko begiratzera ez behartzea besterik ez zidan eskatzen. Hélènek, bere aldetik, ez zidan Madeleineri buruz sekula berba egiten. Ez zuten inola ere elkar kontutan hartzen eta arraroa egiten zitzaidan biengan batera pentsatzea. Nire ondoan ibiltzen zen Hélène, bere zangoetan ondo bermatuta, bere oroitzapenetan naro, etorkizun bakar bati begira: Madeleinek ez zuen lekurik sasoi eder hartan. Eta Madeleine, intsektizida-usaineko hoteleko gela hartan, hausturarik gabeko sasoi ederra bizi zuen, non Hélène zeharo baztertua baitzen. Euren baitan guztiz bilduta, bata bestearengan ortziko bi muturretan dauden bi nebulosa baino urrunago ziren, haitz baten bi aldetan itsatsita dauden bi maskor baino urrunago. Alabaina ni nintzen han, bietan nengoen eta elkarrekin existitzera behartzen nituen.

        — Nolatan ez duzu larritasuna sentitzen? —esan nion Marceli—. Beste baten bizitza bere gogoz bestera zuk moldatzen duzula pentsatzea ere...

        Clichyko etorbideko jatetxe txiki batean eserita geunden; budina eta tailarinak jaten ari ginen. Traje higatu bat zeraman Marcelek, lepoaren inguruan, alkandora ezkutatzeko, hautsak histutako fular norvegiar bat. Bere buru handia astindu zuen.

        — Baina nik ez diot Deniseri ezer eskatzen. Bere kasa bizi daiteke.

        — Ondotxo dakizu hori ez dela egia. Zuen aberastasuna eta zure ospea ez daude haren esku; zure maitasuna ez dago haren esku.

        Azkenean tailer handi eta biluzia utzi zuten; eta forma burugabeko estudio bat alokatu, zazpigarren solairua zen, beiratezko sabaia zeukan eta leihoek janda zeuden horma ia guztiak. Alde orotatik sartzen zen airea; hezetasuna zerien hormei. «Egunero ordu bat galtzen dut berogailua isiotzen», esaten zidan Denisek, sutan. «Eta horrek ez du egun guztian dardarka egotea galarazten».

        — Nola edo hala beti moldatzen gara —esan zuen Marcelek.

        — Errazegia da besteei «Molda zaitezte» esatea.

        — Zergatik? Ni neu ondo moldatzen naiz —esan zuen Marcelek.

        — Zeure kontua da hori. Zu zeu zara; zu ez zara Denise; munduan nola konpontzen den berari bakarrik dagokio. Bera murgilduta dagoen munduaren ardura daukazu zuk, aldiz.

        Marcelek jakinguraz begiratu zion puta lodi eta ilehori bati, zeina odolki bat jaten ari baitzen presaka, aberatsen Montmartrera igo orduko. Ez zuen ematen entzuten ari zenik. Baina nik entzuten zuela banekien.

        — Jendea librea da —esan nuen—, baina norbera bere kasa, besterik ez: ezin dugu bere askatasuna ukitu, ez sumatu ez eta exijitu ere. Hori egiten zait nekeza, hain zuzen ere; gizaki baten balioa osatzen duena ez da berarentzat baino existitzen, ez niretzat: ni ez naiz bere azalera baino iristen; eta ni beretzat ez naiz azala besterik, itxura burugabea, aukeratu ere ez dudan itxura...

        — Lasai zaitez, orduan —esan zuen Marcelek—. Aukeratu ere ez baduzu egiten, ez duzu zertan nahigabetu behar.

        — Nik ez dut aukeratzen baina ni naiz. Bere buruaren ardura duen burugabekeria, horixe naiz ni.

        — Zerbait egon behar da derrigor.

        — Baina beste zerbait egon liteke. Denisek zu barik beste bizitza bat izango zukeen.

        — Zein bizitza? —esan zuen Marcelek—. Bizitza oro alferrik galtzen dira.

        — Margotzen jarraitu bazenu...

        Hitza kendu zidan.

        — Baina aretoko sasipintore bat izan banintz, maite izango nindukeen? Zera izan banintz... beti berdin esaten da: hau egin banu, bestea egin ez banu... Baina gauzak diren modukoak dira —isekaz begiratu zidan—. Handiustea egiten zait horrenbeste aladura izatea beti.

        Gauzak bere onetik ateratzen nituela pentsatzen nuen batzuetan: besteak hain naturalki bizi zirela ematen zuen... Neri ez zitzaidan ezer naturala iruditzen. Giza bizitza oro askatasun huts eta garden izatea nahi nuen nik: eta traba opako baten gisa nengoen besteen bizitzan; ezin nuen etsia hartu. Pauli ihes egiten nion; Madeleineri gogaiturik so egiten nion. Hélènerekin ere artega sentitzen nintzen. Gure muxu eta laztanek bizkor galdu zuten lehen egunetako araztasun zoriontsua. Sarritan begitartea iluntzen zitzaion eta besarkatzen nuen bitartean oinaze aireaz ixten zituen begiak; batzuetan, besarkada baten erdian, brast askatzen zen. Nik sorbalda inguratzen nion besoaz.

        — Zer daukazu, muzin hori?

        Ohearen ertzean eserita, oina kulunkatzen zuen, begira, galduta, tinko eta zakar; oraindik ez zuen janzten bukatu; adatsak sorbaldetan jausten zitzaizkion, nahasita. Zarrada bat jasan zuen.

        — Ez da ezer.

        — Berriz ere? Zergatik aurpegi ilun hori?

        — O! Denbora hau guztia galdu izana tamalgarria dela pentsatzen nuen, besterik ez; alde egin beharra dut orain eta ez dugu solas egiteko astirik izango.

        Asmo txarrez zebilen; segidan igartzen zitzaion bere ahots indargabean; egia zen, bere gorputza atsegin nuen. Baina gure elkarteen zatirik handiena besarkadetan pasatzen bagenuen haren errua zen eta ez nirea, ondotxo zekien berak.

        — Paseeran joatea proposatu dizut.

        — Jakina! Zuri bost axola.

        — Zer ez zait axola, zu ez ferekatzea? Denbora alferrik galtzea dela zeuk diozu, ordea.

        — Ergela zara —esan nuen—. Zure gorputza maite dudala ez da igartzen, ala?

        — Bai —esan zuen—. Edozein gorputz bezala.

        Lipar batez isilik geratu nintzen. Aurretik ikusteko modukoa zen. Hartara iritsi behar genuen noizbait.

        — Zergatik diozu hori? —esan nuen.

        — Egia delako diot.

        — Madeleinerekin harremanak izatea gaitzitzen al zaizu?

        — Atsegin izatea nahiko zenuke?

        — Berdin zitzaizula uste nuen.

        Sorbaldak altxatu eta bi malko zerizkion begietatik.

        — Beti jakin duzu Madeleine nire bizitzan zegoela —esan nuen—. Zergatik gaur, brast...?

        — Ez da gaurko kontua —esan zuen.

        — Orduan lehenago hitz egin behar zenidan.

        — Zer aldatuko zukeen horrek?

        Burua makurtu nuen. Laztura eragiten zidan Hélène negarrez ikusteak. Baina banekien Madeleineri geure harremanak aldatzeko proposatuz gero izugarri minduko zela.

        — Entzun, badakizu ez nagoela Madeleinez batere maiteminduta; nire aldetik berarekin dauzkadan harreman fisiko guztiak uztiko nituzke.

        — Pentsatzen hasten naizenean! —esan zuen—. Begiratzen didazun moduan begiratzen diozu. Ferekatu ere... Baina hori ezin dut jasan —bukatu zuen, etsipenak itota.

        Nire kontra estutzen nuen, isilik; bere gorputz dardaratsua sentitzen nuen.

        — Lehen ez zintuen Madeleinek arduratzen.

        — Jadanik ezin da izan lehen bezala.

        — Zergatik?

        — Horretan pentsatzen hasia naizelako —barrearen antzeko zerbait egin zuen—. Gainera, kontuz ibili beharko zenuke: behin, nirekin elkartu eta ezpainetakoa zeneukan lepoan. Txakurren hilerrian egon ginen egunean.

        — A! —esan nuen—. Itzeleko buruko mina zeneukan eguna.

        — Ez neukan buruko minik.

        Gorritzen nintzela sentitu nuen. Betiko kontu berdina zen. Niretako existitzen ez zen eta zuk ikusten zenuen arrasto gorri hura ene haragian; zure bihotzean hozkada zen orban sumagaitz hura.

        — Hélène, sentitzen dut...

        — O! Konturatzen naiz —zinkurin labur bat bota zuen—. Baina ezin zaitut besarkatu berak ere besarkatzen zaituela pentsatu gabe.

        Etsita begiratu nion. Guztiz nirea zen. Neurea besterik ez zen dohain hura zentzugabea ez izateko, nire baitan berak bakarrik bete zezakeen leku ireki bat behar genuen. Neure xerek harentzat hartzen zuten garrantzia ondo igartzen nuen nik: nire esku zegoen berak ematen zien balioa lilura ala egia izatea. Beste emakume bat besarkatuz ez nion nahigabe pasakor hutsa eragiten: pikotara bidaltzen nituen bere haragi eta bihotzaren adierazpenik beroenak.

        — Entzun —esan nuen—, Madeleinerekin berba egiten ahaleginduko naiz.

        Begiak xukatu zituen borondate oneko itxuraz; baina begitarte dohakabea mantentzen zuen.

        — Beharbada pentsatzen dudana baino samurragoa izango da —esan nuen.

        Denbora batetik hara, gure elkartzeak bakandu zituen Madeleinek; nirekin hotz zegoen, ohi bezala baino adigalkorrago.

        — Oso atsegina zara! —esan zuen Hélènek.

        Adatsak ukitzen nizkion.

        — Ez duzu oso pozik ematen.

        — Ai! Kontu inozoa da hau! —esan zuen—. Zertarako balio du Madeleinerekin ez oheratzeak hori egiteko gogoa baldin badaukazu?

        — Gogorik ez neukala esan dizut.

        — Bai, baina, hobeto konponduko zinateke —malko bat zurgatu zuen—. Txepelkeria hutsa da; horrela jarrai dezakezu.

        — Ikusiko dut zer egin ahal dudan.

        — Ez, mesedez. Ez ezazu ezer aldatu —esan zuen zakar—. Berdin zait, ezin da beste inola izan —eskuetan gorde zuen aurpegia—. O! Lotsatuta nago!

        Besoen artean hartu nuen, baina ezin nion ezer esan. Beste inor ez desiratzea zen behar zena; berak niri emateko zuena bere eskutik baino ez jasotzea zen behar zena. Ene samurtasun orok porrot egiten zuen gogo hori betetzeko orduan; nire ekintzak besterik ez nuen; ni nintzena nintzen haren gogoz bestera, nire gogoz bestera, ez zegoen beste ezer egiterik.

        Keinu bat, berba bat bota nahi nion behintzat. «Madeleinerekin berba egiten ahaleginduko naiz». Madeleineren aitzinean, berriz, korapilo bat egiten zitzaidan eztarrian. Han zen bera, ebaki bat torturatzen zuen koilaraz, adia galdurik, deus ez pentsatzen, deus ez sinesten arduratuta. Bere barru-barruan, zorigaitza, beheramendua, eta arrangura egunetik egunera jalkitzen ziren; hitz bat nahikoa zen lupetz hari eragiteko, baina esateko bihotzik ez nuen. Hélèneren ondora itzultzen nintzenean, bere begiek galdekatu egiten ninduten. «Ez diozu oraindik ezer esan?». Bidezkoa zen bere histasuna, Madeleineren arrangura ere bidezkoa izan zitekeen. Nola aukeratu? Madeleineren malkoak ala Hélèneren malkoak? Ez ziren nire malkoak; nola parekatu orduan beren samintasun arrotzak. Ez, ni ez nintzen Jainkoa.

        — Orduan, asteazkenera arte, ados? —esan nion Madeleineri bostekoa eskaintzen niolarik.

        — Ez, asteazkenean ez —eskularruak janzten ari zen, bere baitan murgildurik—. Asteazkenean Charles Arnaud-ekin irtengo naiz.

        — Arnaud —esan nuen, harriturik—. Ostera ere ikusten al duzu?

        — Bai, duela hilabete bat baino gehiago —esan zuen Madeleinek; irribarre motel bat egin zuen—. Klinikatik irten da; desintoxikatu egin dute; baina sendaketa pairatzeko pernoda edaten zuen ezkutuan, nazkatu arte. Edanari zeharo emanda egotea eragin du horrek.

        Madeleinerengan inoiz izan nuen eragin bakarra izan zen hura; drogazale harekin ibiltzen eta berarekin drogatzen ez nion utzi. Edana ere, ezagutzen ninduenetik, bere neurrian hartzen zuen.

        — Ez zara ba berriz hasiko —esan nuen.

        — Zertan berriz hasi?

        — Edaten eta kirtenkeria horiek egiten.

        Begirakune motel bat bota zidan.

        — Eta zuri zer axola?

        Zalantza egin nuen. Besotik heldu, metroko sarbide hartatik urrun eraman eta hitz egin niezaiokeen. «Ez zaitez haserre. Hélèneren kontuak ez du gure artean ezer aldatzen. Lehen bezala elkartzen has gaitezen. Utzi bertan behera tipo hori». Akuilatu, arrenka eska niezaiokeen. Soraio entzun ahal ninduen, baina ene ahotsaren berotasunak hunki zezakeen. Ziur nago obedituko zidala. Baina Hélèneren begitarte asaladatua bururatzen zitzaidan. «Besarkatzen zaituela pentsatzen dudanean...». Madeleinerekin atzera ere engaiatzea traizioa izan litzateke.

        — O! Ezer ez —esan nuen. Isilune laburra egon zen—. Orduan, ostegunean?

        — Ostegunean, bai.

        Aldentzen ari nintzen. Ez nengoen nire buruarekin pozik. «Ezin nuen beste ezer egin». Baina higatua zen aitzakia zaharra. Ezin nuen beste ezer egin; eta ene ama bakarrik gelditu zen etxe handiko egongela izoztuetan; eta Madeleine drogatzen hasi zen berriz. «Egitea» ez zen kontua; ekintzetan ez zegoen hutsegitea. Ulertzen hasia nintzen: ene adiurre bera zen; ni neu nintzen. Zera pentsatzen nuen lehen aldiz: beharbada ez dago irtenbiderik.

        Berba egiteagatik errudun. Isiltzeagatik errudun. Nolanahi ere huts egin nuen. Atzamarren artean birarazten nuen gurpila. Dena hasten zen berriz ere. Istorio berdina. Nire historia. «Zer gura du niregandik?». Azken hilabete hartan ez nuen ia ikusi; Hélènerekin afaltzen nuen jatetxetik igaro zen pare bat aldiz eta «edatera joateko» diru pitin bat lagatzeko eskatzen zidan, irribarreaz zirikatzen ninduelarik. Edan egiten zuen; Arnaudekin oheratzen zen; drogatu egiten zen. Fourche-ko kafetegian sartzen nintzen, bihotza kikildurik. Beste gizakiek nik baino pisu gutxiago gutxiago zuten lurraren gainean, ala? Ala beren atzetik uzten zituzten aztarnek ardura gutxiago pizten zituzten? Edonon ikusten nituen nire presentziaren arrasto kezkagarriak. Edo apika bota zidaten begizkoa zen: nire keinu orok eta nire errefus orok heriotza-arriskua berekin dakarte. Hélène besarkatu besterik ez nuela egiten uste nuen; eta Paul traizionatzen nuen, Madeleineri min ematen nion.

        — Zein lerdokeria egin du? —pentsatzen nuen, kafetegiko ateari bultza egiten nion bitartean.

        Madeleinek zabarkeriaz edaten zuen txokolatea, arratsaldeko egunkari bat irakurtzen ziharduen; bostekoa eman barik, hamar minutu lehenago betetzen nuen lekuan eseriko banintz bezala, Espainiako gerraren gaineko artikulu bat seinalatu zuen:

        — Zantarrak! —esan zidan—. Lehertzen utziko dituzte inolako laguntzarik bidali gabe.

        — Badakizu, eskuhartzeak ondorio larriak ekar litzake.

        — Zergatik ez zarete greba bat egiten saiatzen? Beharbada Blum3-ek amore emango luke.

        — Ez dut greba politikorik nahi —esan nuen.

        Nik ere bihotz-bihotzez gura nuen Francoren mairuen porrota; baina nire gogo pertsonala, ene haragiaren barru-barruko zarrada hura, alegia, ezin nuen aintzakotzat hartu burkideei nire borondatea inposatzeko. Beste bat borrokan nahasi nahi izan, nire borrokan. Desarra bat, beste bat gero: Jacques hilik zegoen, errebolber bat ezarri nion eskuetan, eta hilik zegoen. Jacquesi ezbeharra jazo zitzaion. Eta Marcelen begitarte burtzoratua, loreen eta kandelen usaina ezko-antzeko manikiaren inguruan. Nik eragin niolako. Betidanik nekien norbera ezin dela ekintza baten mugen inguruan ibili, ezin duela egiten ari duena aurrez ikusi. Ez nuen arrisku zoro hura berriz izango. Inoiz ez nuen atzamar bat mugituko gertaera itsu bat pizteko.

        — Edozelan ere —esan zuen ez litzateke zaila armak ezkutuan sartzea eta bolondresen izen-ematea baimentzea.

        Noizean behin, su ta gar eusten zion kausa bati: bi urte lehenago, bretoi hura irrikaz izan zen sionista, liburudenda judu batean egunero zortzi ordu lan egiten zuen mugimenduari diruaz laguntzeko. Bere kezka berriek ez ninduten larregi harritzen; horrelako presaz zergatik deitu zidan jakin gura nuen, ordea. Ordu erdi inguru entzun nion Blumen kontra zeukan haserrea asaskatzen, isilune bat aprobetxatu nuen gero.

        — Esaidazu ba, zertaz hitz egin nahi zenidan?

        Bere patxadaz begiratu zidan:

        — Horri guztiari buruz —esan zidan.

        Barrezka hasi nintzen:

        — Horrenbeste ardura al zaizu?

        — Ai! Ez duzu ulertzen. Zure laguntzaren beharra daukat; jende mordoa ezagutzen duzu Alderdi Komunistan; muga gurutzatzen lagunduko didate edozein modutan. Baina neu bakarrik ezin izango naiz konpondu.

        — Espainiara joan nahi al duzu?

        — Miliziano engaiatu nahi dut. Zergatik ez? Nire bizitzak hemen ez du asko balio.

        Benetan egiteko gauza zen; atsekabeak bihotza estutu zidan.

        — Baina burugabea da hori, ez daukazu inolako arrazoirik.

        — Ez dago hainbeste arrazoiren beharrik: bizitzak ez du hainbeste merezi.

        — Seta hutsa da hori.

        Nekez begiratu zidan.

        — Ez natzaizu aholku eske etorri, mesede eske baino. Egin nahi didazu, bai ala ez?

        Zalantza egin nuen.

        — Mesede ederra. Behin han zarela zerbait jazotzen bazaizu, ez naiz oso ondo sentituko.

        — Aladura guztiak barkatzen dizkizut —irribarre egin zuen—. Bestenaz, hemen ere jazo ahal zait zerbait.

        — Arazoak al dituzu?

        — Arazoak ez, alde egiteko gogoa.

        Ezin zen ezer gehiago espero.

        — Ikusiko dut zer egin dezakedan —esan nuen.

        Kontu erraza zen. Paulekin edo Bourgade-rekin berba egin besterik ez zen. Eurekin berba ez egin besterik ez zen. Bere logelan utzi zuten, ohean etzanik eta kandelez eta loreez inguraturik; argizarizko manikia ematen zuen, surrealisten erakusketa baterako eginiko manikia. Eta Marcelek begiratu egiten zion. Istorio berdina. Existitzen naizelako. Existitzen ez denarena ez al dezaket egin? Mundutik ezabatzen dut nire burua, ene aurpegi eta ahotsa ezabatzen ditut, ene aztarnak ezabatzen ditut, ez da ezer aldatu; kalterik egiten ez duen orban bat besterik ez dago nire ordez. Hélène jadanik ez da zoritxarreko maitasun batean preso, Madeleinek ez du Espainian heriotza bilatzen, lurrak zama arintzen du, bere hari sekretuak zabaltzen dituen zama, ezusteko urrunean bibrarazi eta kraskatu egiten dituena, alegia. Nire burua ezabatu, jadanik ez izan. «Ez dut Paulekin berba egingo». Eta intsektizida-usaineko gelan hilotz oparo bat aurkituko dute, kokainaz gainezka.

        Argia gainera etorri zitzaidan. Ez zara ezabatuko. Inork ez du zure ordez erabakiko, ezta patuak ere. Besteen patua zu zara. Erabaki. Ahalmen hori daukazu: existitzen ez zen gauza bat jazo da bat-batean, hutsean bakarrik, bere euskarri bakarra zu zara, eta hala ere amildegi bat daukazu jazoera hori eta zure artean, bere kasa igaro du amildegia dena zure esku egonda ere.

        Ez dut nahi. Jadanik ez dut nahi. Elurretan lanean jartzen dituzte, brusa luze bat eta oinetan espartinak jantzita. Eta zera esaten dugu: «Beno. Ezin dugu ezer egin». Baina eraikuntzak eztanda eginez gero, freskoa geratuko da lurra, hilotzez josita! Emakume bat lo dago nonbait; pentsatzen lokartu da: hark ez du ezer egin, ez da bera izango. Eta bihar gauean, bera izango da. Niregatik. Nire burua ezabatu. Jadanik ez izan. Baina nire buruaz beste eginda ere izaten jarraituko nuke. Hilda nengoke. Ene heriotzari lotuta geldituko dira eta lurrean brast agerturiko hutsune horrek dar-dar eta krak eginaraziko die hamaika ezusteko zuntzei. Berthier-ek nire lekua beteko du; edota Lenfant-ek. Nire faltak posible egingo dituen gauzen ardura izango dut oraindik ere. Norbaitek Laurenti zera esango dio: «Joan zaitez hara. Ez joan». Ene ahotsa izango da. Ezin dut nire burua ezabatu. Ezin naiz nire baitan bildu. Existitzen naiz, nire baitatik at eta mundu guztian ere bai; nire bidean ez da beste baten bidean sartzen ez den hazbete bat ere. Nire burutik etengabe gainezka egitea galaraziko lidakeen izakerarik ez dago. Ene substantziaz eratzen dudan munduak hamaika aurpegi ezezagun erakusten dizkie beste gizakiei, euren patua kemenez zeharkatzen du. Esnatu da, zain dago. «Ahaztuko naute». Bizitza dauka aurrean, hain da itzela... Eta ni hemen nago, zure ondoan, nik hil zaitut, bihar asasinatuko zaituzten fusilak kargatu ditut nik. Ez. Ez dut nahi. Uko egin diezaiogun. Uko egiten diogu, burua makurtu; eta han, aurreztu dugun odol tanta bakoitzagatik odol hau guztia. Jarrai dezagun...

        Uko egin diezaiogun, jarrai dezagun. Erabaki. Hemen zaudelako erabaki. Hemen zaude eta ez daukazu ihes egiteko biderik. Nire heriotza ere niri besterik ez dagokit.

        — Bourgaderi berba egin diot.

        Oraindik bihozbera izan zen gau hura; gau hartan erabaki ahal izan nuen: ez nengoen bakarrik; nire aurrean askatasuna neukan. Honengan eskubiderik eta nagusitasunik ez neukala onartuz gero, ni bere tresna baino ez nintzela onartu beharra neukan.

        — Joan zaitez bihar beregana. Perpinyàko lagunentzat gomendiozko gutuna emango dizu, muga gurutzatzen lagunduko dizute; baita Bartzelonako burkideentzat ere. Itxura denez, ez dute oso erraz uzten fusil bat emakume baten eskuetan.

        — Eskerrik asko —esan zuen Madeleinek—. Ez dakizu nolako mesedea egiten didazun.

        Bere gelan geunden; korridore mehar antzeko bat zen, maleta hutsez eta arropa fardelez josita; desinfektagarri eta xanpu usaina zeukan. Ur lapiko batek bor-bor egiten zuen su txiki baten gainean, bertan bi pastila zuri suntsitzen ari ziren. Maite izan banu... Beraz gehiago arduratu izan banintz... Nire bihotzean hondoratzen da arantza. Dena ulertu nuen orduan; betiko nintzen errudun, jaiotzatik eta heriotzatik harantz.

        Ez zen haatik orduan izango. Odol hura eta hilzoriko arnasa hura ez ziren beretzat izango. Infernuko makina hutsean mugitzen dibertitu izan balitz bezala, patua parodia harekin jostatu izan balitz bezala. Alde egin eta hamar egun geroago, eskutiz bat iritsi zitzaidan Bartzelonako ospitale batetik. Ez zuten frontera bidali, sukaldean laga zuten apal; harrikoa bi egunez gogotik egin, eta olioa irakiten zeukan eltze handi bat irauli zuen oinetan. Sei hilabete ohean igaro eta Parisera itzuli zen.

        — Badakizu? Frantsesak txerri galantak direla diote —esan zidan bueltatu eta gero.

        Udaberria zen. Arratsaldean, tailerretik irtetean, noraezean nenbilen Hélènerekin Asnières-eko nasan; bioleta-sortak erosten zituen kale-kantoietan; karamelo-koloreko garagardo pitxer pare baten aurrean eserita, zinemetako txirrinak entzuten genituen, bata bestearen atzetik zeru malbara igotzen zirelarik; bikoteek, gure oso antzekoak, gora eta behera egiten zuten Clichyko hiribidean zehar; irrikaz botatzen nien begia, arrastiaren gozotasuna gozatzen zuten haiek, gogoa lasai. Ez zuten kriminalak ematen: garagardo eta tabakoaren zaporea, kartel argidunen distira, hosto berrien usaina, hau guztia ez zitzaidan erruduna begitantzen. Han ginen gu, Pariseko ilunabar samurrean murgilduta, ez genion inori kalterik egiten. Halaz ere Bartzelonan eta Madrilen ere bageunden; jadanik ez ginen kalterik egiten ez zuten ibiltariak: txerri galantak. Jai giroko kale haietan bezala, Stuken urrumak zeharkaturiko zeru beltzetan ere existitzen ginen; Berlinen, Vienan, kontzentrazio-esparruetan, non juduek, eguzki alditxartuaren pean, kamisoian lo egiten baitzuten, edota militante sozialistak usteltzen ziren espetxeetan ere existitzen ginen; existentzia temati eta eztabaidaezina, txarrantxen, harri zeharkaezinen, metrailadoreen eta hilobien existentziarekin nahasten dena, alegia. Gure irribarre odolgabeko aurpegiak zorigaitzaren begitarte beratzat zuten beste batzuek.

        — Konturatzen al zara! Langileak, enplegatu soilak, begira nola elikatzen diren Frantzian! —esan zuen Lina Blumenfeld-ek.

        Asaldaturik begiratzen zituen odoloste koipetsuak, patata geruza baten gainean luzatuak zirenak eta irensten ari nintzen mokadua eztarrian korapilatu zitzaidan. Lehenengo aldiz mahaian izan zen ere bai; altxatu egin nintzen ni. «Ogia nire baliabideez irabaziko dut». Bulebar epelean zebilen gaztaina bat ostikoka eramanez, hartzen zuen arnasa inori osten ez ziolakoan. «Nire baliabideak». Baina zein eskubidez jasotzen nuen behi haragi odoltsua nire eguneroko lanaren truke, eta ez patata egosiak margarina apur batez? Nik ez nuen egoeraz aprobetxatu gura, aitaren jaraunspenari uko egin nion, zintzo, haatik, kezka barik gozatzen nuen nolabaiteko oparotasun bat, herri gosetien begiendako zekenkeria eta zapalkuntza zen oparotasuna. «Bidezko egoerarik badela uste duzu?». Marcelek argi ikusi zuen. Etxetik alde egin nuen: orduan, nora ihes egin nezakeen? Edonon, bidegurutze guztietan, aladura zebilen; eta nik larruari josita neraman, estu eta tinko. Nire amaren antzekoa sentitzen nintzen, hormei itsatsita, nire benetako irudia isla liezadakeen begiradei ihes eginez: txerri frantsesa, berekoia eta asea.

        — Damutuko zaizue —esan zuen Blumenfeldek—. Hiltler Austrian geldituko dela uste duzue, ala? Ikusiko duzue. Etorriko da Frantziaren txanda.

        Etsipen eta gorrotoz begiratzen zigun. Berariaz etorri zen Vienatik geure sumin eta errukia pizteko. Nazismoaren kontra ezkutuan borroka egiten zuen legez kanpoko Fronteko kiderik inportanteenetariko bat zen. Denisek aurkeztu gintuen: bizitza bere kasa egitearen alde jokatzen zeraman denboraldi bat eta buru-belarri sartu zen faxismoaren kontrako ekintzetan. Sindikatuaren egoitzara eraman nuen Blumenfeld nire zenbait burkiderekin harremanetan jar zedin. Denise eta Marcel ere etorri ziren. Une luze baten bitartean, Blumenfeldek berba egin zuen; galtzerdi zuriko milizianoen desfile harroputzak deskribatu zizkigun, nazi amnistiatuen etorkizuneko garaipenak ospatzeko egiten ziren oturuntzak, baita haien probokazioak eta poliziaren oniritziaz egiten ziren atentatuak ere. Orduan begiratu egin zigun. Eta isilik geratu zen.

        — Baina nolatan ezin dituzue geldiarazi? —esan zuen Gauthierrek— %42a baino sozialista gehiago zarete zure herrian.

        — Setiatuta gaude —esan zuen Blumenfeldek—. Ekintza eraginkorrak ez dira posible. Ezkutuko mitinak, panfletoak, hitzaldi azkarrak... Gauza hauek agitazioa mantentzen laguntzen digute, besterik ez.

        — Schuschnigg4-ek, ordea, zuekin aliatzea hil edo bizikoa dela ulertu beharko luke —esan zuen Lenfantek.

        — Ez dago zereginik —esan zuen Blumenfeldek—. Beti errefusatu du adiskidetzeko edozein ahalegin —begiak gogortu egin zitzaizkion—. Eta beste alde batetik, jendea Schuschniggengatik hiltzeko prest egongo dela uste duzue? Oroipen gehiegi dauka jendeak —berriz ere begiratu zidan—, Frantzia eta Ingalaterraren aldetik jarrera kementsu batek baino ezin gaitu salbatu.

        Isilune bat egon zen. Leku guztietan topatu zen isiltasun hori. Komunisten artean izan ezik.

        — Eta finean, guregandik zer espero duzu? —esan zuen Lenfantek.

        — Mitinak antolatzen badituzue, prentsa-aurreko kanpaina bat, zuen burkideei gure herrian gertatzen denaren berri emateko, iritziari eragin zeniezaiokete.

        — Baina herrialde bat gerrara eramatea ez da gauza erraza.

        — Ez —esan zuen Gauthierrek—. Ez da galdu, bestalde, irtenbide baketsu baten esperantza.

        — Oi! Austriaren anexioa baketsua izango da; naziek ez dute nekerik izango boterea bereganatzeko; leku guztietan daude —Blumenfelden ahotsak dar-dar egiten zuen—. Schuschniggek zatika ematen die herrialdea; iturri onetik dakit eurekin beste itun bat sinatzen ari dela. Hitlerrek ez du hitz bat esan behar baino —estu eta suminez so egin zigun atzera ere—. Frantziak baino ezin du geldiarazi.

        — Frantziak ezin du orain gerra bat egin —esan zuen Gauthierrek.

        — Damutuko zaizue —esan zuen Blomenfeldek—. Hitler Austrian geldituko dela uste duzue, ala? Ikusiko duzue. Etorriko da Frantziaren txanda.

        Gauthierrek hotz begiratu zion Blumenfeldi.

        — Herrialde batek bere buruaz beste egin dezan eragotz dezakegu? —esan zuen—. Esan diguzun guztia suizidio baten istorioa da.

        Bere bakezaletasunaz hain seguru zegoen, bere buruaz hain seguru... «Bakezalea naiz». Behin-betiko azaldu zuen bere jarrera, bere buruarekin bat jokatu besterik ez zuen, ezkerrera eta eskuinera begiratu barik, aurrera begiratu barik. Bidea seinalatuta egongo bailitzan. Etorkizuna huts izugarri hori etengabe izan ez bailitzan.

        — Suizidio bat, hori beti da hilketa bat, gutxi gorabehera.

        — Ai! —esan zuen Blumenfeldek—. Horrela pentsatzen al duzu?

        Marcelek ahoa zabaldu zuen batzar guztian lehenengo aldiz. Irribarre egin zuen.

        — Bere keinu bakoitza hilketa bat dela buruan sartuta eduki du beti —esan zuen.

        Hilketa zen. Sasoi hartan eta hurrengo urte guztian lo egin gabe igaro nituen hainbat gau. Prentsa kanpaina bat, mitinak, grebak. Paulek zirikatu egiten ninduen. «Faxismoaren jausialdia izango zen gerra». Besoak antxume gera gintezkeen Espainia odoleztatua, Alemania zikintzen zuten pogromak eta Austrian apurtzen ari zen marea ilunaren aurrean? Lotsa nintzen Blumenfelden begirada hotz eta etsituaren pean, baina lotsa ez zen arrazoi bat; gudu-zelai zartatu eta odoltsuen gainetik, errukirik gabeko lazturaz betetzen ninduten zaurituen ahuenek. Pirinioen atzean, faxisten balek Espainiako langileak hiltzen zituzten, baina bizitza frantsesen prezioan eros nezakeen haien odola? Neurea ez zen beste edozein bizitzaren truke, alegia? Juduak piztien pare akabatzen zituzten kontzentrazio-esparruetan, baina haien hilotzen truke Frantziako nekazari errugabeen gorputzak emateko eskubiderik banuen? Nire gorputzaz, nire odolaz ordain nezakeen; baina beste gizakiak ez ziren nik erabiltzeko txanponak; zein gogoeta gorenak konpara ditzake gizakiak, zeinek zenbatu eta euren neurria erabaki? Jainko batek ere porrot egingo zukeen asmo handiuste honetan; gizakiak ez ziren maneiatzeko peoiak, ez posturak ez eta erakarri beharreko indarrak ere; norberak bere egia zeraman bere baitan ondo gordeta, beti irismenetik kanpo; jazotzen zitzaiona berari baino ez zegokion; inolako ordainik ez zen sekula posible izango. Hélèneren irribarre alaiek ez zuten Madeleineren arrangura indargabetu, ez zuten murrizten olio irakinaren erredura. Ezerk ez zuen Jacquesen heriotza ezabatu, inolako jaiotzak ez zuen kendu zioten bizitza ordezkatuko, bere bizitza bakarra. Munduan ez zen patu haien arteko bereizketa itzela elkartzeko punturik.

        «Ez dut ezer egingo; neure buruari beti debekatu diot edozein ekintza politiko». Neure borondate ilunaren pisua, Jainko guratsu baten moduan, mundura botatzeari uko egiten nion. Politika egitea gizakiak euren itxura maneiagarrira murriztea zen, masa itsuak balira bezala erabiltzea zen, niretzat gordetzeko gogoeta biziduna bezala existitzearen pribilegioa; baina gogoeta bera, gorputz bizigabeei hozka egiteko, mugiarazteko, indar mekaniko eta opako bilakatu behar zen, eta nik ez nuen nire burua zeregin hartan ikusten. Zarataz eta kez betetako gela batean, botako nituen hitzen bitartez bazter ezezagunetara erakarriko nituen inoiz ikusi ez nituen gizakiak; nire askatasuna eskandaluzko absurduaren gaizkide bihurtzeko erabiliko nuen: nahi gabe izan denaren absurdua. «Ez, ezin dut neure herria gerra egitera bultzatu».

        — Inoiz ez damutzea opa dizuet —esan zuen Blumenfeldek.

        Eta han zegoen lotsa. Harekin bizitzen ohitu beharra nuen, aladuraren aurpegi berria zen. Nire bizitzaren bazter batetik bota, hezi, leun eta garbi bihur nezakeen lotsa: berehala topatzen nuen beste bazter batean. Beti zegoen edonon. Lotsatu gabe, Hélène besarkatzen nuen, baina burua makurtzen nuen Madeleineren irribarre mingotsen aurrean; lotsatu gabe so egiten nien sindikatuko burkideei, baina ahoa lehortzen zitzaidan Espainia edo Austriako lagunengan pentsatzen nuenean.

        — Nahi beste torturatzen duzu zure burua —esan zidan Hélènek.

        Austriaren anexioaren berri eman ziguten goizeko egunkariek; Hélène bila etorri zitzaidanean tailerreko irteerara, ez nintzen beste ezertaz berba egiteko gauza izan. Ez nuen gustuko, ordea, berarekin gauza horietaz hitz egitea; une haietan arrotza iruditzen zitzaidan Hélène. Zera erantsi zuen, apur bat gogaituta:

        — Azken finean, ez da zure kontua.

        — Nire kontua ez dela... —esan nuen—. Norbaitek nire arazoa zein den esatea nahi nuke.

        — Zure bizitza daukazu —esan zuen Hélènek—. Ez deritzozu nahikoa?

        — Baina nire bizitza beste gizakiekin dauzkadan harremanez eginda dago; Austria nire bizitzan dago, mundu osoa dago nire bizitzan.

        — Jakina. Eta gurutzatzen zaigun jende hori ikusi egiten duzulako dago zure bizitzan —Hélène gorritu egin zen eta ahotsa garraztu zitzaion, argudio batek enbarazu egiten zionean bezala—. Horrek ez du esan gura gertatzen zaionaren ardura daukazunik.

        — Hori oraindik jakin egin behar da —esan nuen ahapeka. Arratsaldeko zazpiak ziren; Saint-Ouen hiribidea jendez josita zegoen; jendea kantoietan bultzaka zebilen Paris-Soir-eko azken edizioa erosteko; okindegi argiztatuak kruasan karraskatsuez, opilez eta ogi luze eta xigortuez gainezka zeuden; zerrakinez hautseztaturiko baldosetako harategietan, behiak eta ardiak, husturik, garbiturik eta etiketaturik, errenkan jarrita zeuden, sabaian zintzilik desfile baten moduan, eta taularen gainean utzita, paper estanpatuan bilduta, egundoko haragi odoltsu-sortak. Oparotasuna, aisia, bakea. Tabernetako barretan bermaturik, ozen eztabaidatzen zuten gizonek, beldurrik gabe. Metalezko pertsianak jaitsita zeuden, kafetegiak hutsik; nazien boten mailu-hotsa besterik ez zen entzuten kale saminduetan; isilik, begiak izuz beteta, jendea bere pertsianen atzetik zegoen zelatan. «Etorriko da Frantziaren txanda».

        — Mundua sortu duzula uste duzula ematen du —esan zuen Hélènek.

        — Zera irakurri nuen behin: gizon orok guztiaren ardura dute guztien aurrean. Benetan egia begitantzen zait.

        Muzin so egin zidan Hélènek.

        — Ez dut ulertzen —esan zuen.

        — Jakina, norberak inurritegi bateko inurritzat hartzen badu bere burua ez dago zereginik. Ez dut esaten besoak zabalduz nazien sarrera eragotzi nezakeenik —nire ama berrikusten nuen Sevillako kaleetan, bere beso txikiak zabalik—. Baina guztiek besoak zabaldu izan bagenitu...

        — Beharbada. Baina inork ez du egin. Besteek zure moduko ardura dute.

        — Euren kontua da. Noski. Guztiona da ardura. Baina guztiok norbera esan nahi du. Betidanik sentitu dut hori, baita umea nintzenean ere: nahikoa dira nire begiak bulebar hau existitu dadin. Nahikoa da nire ahotsa munduak ahots bat eduki dezan. Isiltzen denean, nire errua da.

        Burua jiratu zuen Hélènek.

        — Ez al duzu oraino ulertzen? —esan nuen.

        — Bai, ulertzen dut —esan zuen gogo txarrez.

        — Nik ez dut mundua sortu. Baina une oro birsortzen dut nire presentziaz. Eta dena igarotzen da nire baitatik gertatzen den guztia niregatik gertatuko balitz bezala.

        — Bai —esan zuen Hélènek. Lurrerantz jiratu zuen begitarte atsekabetu bat.

        — Zer doa txarto? —esan nuen.

        — Ezer ez —esan zuen.

        — Zergatik zaude hain triste?

        Sorbaldak altxatu zituen.

        — Batzuetan zure bizitzan atomo bat naizela iruditzen zait.

        — Ez zaitez tentela izan! Gehiago jaso duzu, aldiz, nire denboraren berrehun eta berrogeigarren partea baino ez izateaz kexatzen zinenetik.

        — Zuk ez daukazu nire beharrik —esan zuen—. Benetan zure bizitza denak ez dauka nirekin inongo zerikusirik.

        — Beharrik gabe egon gaitezke norbaiti oso lotuta.

        Haren besoaren kontra estutu nuen neure besoa, baina bera uzkurtu egin zen.

        — Hain sentitzen naiz alferrekoa —esan zuen.

        «Maite zaitut» esateko beharra zegoen. Baina ez nintzen Hélèneri gezurra esaten ausartzen. Libre utzi behar nuela zin egin nuen, eta libre izateko argi ikusi behar zuen. Argi sumatzen zituen ene samurtasun eta soraiotasuna; eta goxotasunik gabeko zama baten gisa zeraman berak nik behar ez nuen maitasun hura.

        — Ziur al zaude ez duzula maite? —esaten zidan Denisek.

        — Ez da maitasuna.

        — Baina zuk ezin duzu beharbada beste inola maitatu.

        — Beharbada. Baina horrek ez du ezer aldatzen. Ez da berak maitasuna deritzona.

        Hélènek zera behar zuen, premiazko beharra izatea niretzat; orduan bere osotasunean existituko litzateke; bera zena izatea justifikatuko litzateke, mirari batez bezala, nik maite izango nuen bezala.

        — Zuk ez duzu bera maitatu gura —esan zuen Denisek. Sorbaldak altxatu zituen—. Zuk ere nahita zapuzten duzu zure bizitza. Amodio eder bat, ostera, ez da horrenbeste gutxiesteko gauza.

        Gizaki guztiek berez elkar maite zutela uste zuen; jende guztia zuen begiko; ezin zuen susmatu besteek bera begiko ez izatearen aukera. Marcelen zakarkeriari ez zion zitalkeria saiatua baino leporatzen. Hark ez zuen saiatzeko beharrik. Denisek bizitzeko nahi zuen anaitasunezko artegi hura gorroto zuen Marcelek. Ondo areaturiko giza paradisua zen hura, dohainez josita, balioa, egia eta edertasuna zuhaitzetatik zintzilik dira, urrezko fruituen gisa. Ni neu ere, sarri gogaitzen ninduen. Munduaren etorkizuna iragartzen entzutea higuintzen nuen; bere bizitzaren nekeetatik begiratzen ahalegintzen zen horrela; soilik historiaren bilakaera unibertsalak zuen axola.

        — Ez da ba gutxiesteko gauza. Baina gai izateko beharra dago.

        — Bai —esan zuen Denisek; barre egin zuen, hotz—. Marcel zertarako gai den galdetzen diot nire buruari. Zeuk behintzat ekin egiten duzu, burkideak dauzkazu. Baina berak... Ez al duzu uste pixka bat erotuta dagoela?

        Larritasun susmagarriaz so egin zidan. Marcelek ez zuen jadanik ezer egiten; azukre-kozkorrak tailatu eta listaria txirikordatzeari ere utzi zion. Egun osoak igarotzen zituen bere jertsean bilduta eta bere ohe umelean sartuta; gero amorraldia harrapatu eta lagunei hots egiten zien. Harrera oso alaia egiten zigun, Deniseren konfidentziarik gabe sekula ez nukeen susmatuko haren eguneroko tristezia. Bakarrik maniak zituela konturatu nintzen; bere eskuak lanean egon behar zuten beti: butakaren besoari erpeak sartu edota tabako-ontzia, baso bat edo laranja bat estutzen zuen ahurren artean; bizkarra hormaren kontra jesartzen zen. «Ene aitzinean hustasuna sentitzeak beldurtzen nau», esaten zuen; barre egiten zuen. «Hustasunak beldurtzen nau». Zorua alfonbraz, kuxinez eta piztien larruez estalita zegoen eta horma zati bat ere ez zen biluzik; tximeletak, maskorrak, irudi gordinak eta Lisieux-ko Santa Teresaren postalak, besoak arrosaz beteta, eseki zituen Marcelek.

        — Ezinezko zerbaiten bila dabil —esan nuen—. Baina ez da erotasuna.

        — Baina zeren atzetik dabil? —esan zuen Denisek—. Ba al dakizu zuk? Galdetzen saiatzen banaiz trufa egiten dit.

        Jadanik gutiziaz distira egiten zioten begiek; Marcelek maitasuna, aberastasuna, ospea gutxiesten bazituen, esperantza bakarra besteak baino ondasun preziatuago baten zain zegoela pentsatzea zen; eta bere zatia gura zuen neskak.

        — Zentzua beretzat baino ez duen zerbait dela uste dut nik.

        Neskak sorbaldak altxatu zituen, etsita.

        — Zentzua du ala ez du —esan zuen, zorrotz.

        Marcel bere onetik ateratzen zuen irakasle inpartzial-ahotsa erabili zuen. Marcel Deniserekin beti zegoen defentsiban. Nirekin misterio barik hitz egiten zuen. Gauza batek bakarrik nahasten ninduen, ezkutuko bozkarioaz zelatatzen zituela nire keinu guztiak.

        — Ez da? Ez al da asegarria betetzen den ontzi bat? —esan zuen begiez jarraitzen zuelarik likido gorriaren igoera.

        — Baita husten dena ere —esan nuen. Ontzia husten ari nintzen.

        — Ez. Zeu betetzen zarela da atsegin duzuna —esan zuen. Tabako-ontzia estutzen zuen atzamarren artean—. Mundu guztia dabil betetasunaren bila. Arreta apur batez begiratu: kalean espaloiaren erdiko aldea saihesten duen jende guztia, hormari itsatsita doana, euren alboan betea den zerbait sentitzearren; batzuk hormaren kontra tatarrez daramate eskua, gitarra zarraztatzen den moduan —bere atzamarrak begiratu zituen—. Objektuak ukitzea baino seguruagorik ez dago ezer.

        — Sortzeari erabat uko egin al diozu?

        — Ezin da sortu. Lehenago existitzen den zerbait dago beti.

        — Egia da —esan nuen—. Ikuspuntu guztietatik da egia.

        Orrialde zuri haien etorkizuna nire eskuetan zegoen. Ikasle baten ume-ametsa besterik ez zen. Orduan banekien. Ezer ez da zuria gabezia izan ezik, ezinezko gabezia. Aukeratu. Bake lotsagarria ala gerra odoltsua? Hilketa ala esklabotasuna? Aukera eskatzen zuten gorabeherak lehenago aukeratu beharra zegoen.

        — Edo bestela ideiak sortzen ditugu, eta ideiak ez dira existitzera iristen —hasi zen atzera ere Marcel; horman esekitako objektuak seinalatu zituen—. Forma bera lastozkoa izatea beharko litzateke. Edo bestela zuntzez zuntz nire burutik ateratako lastoa izatea.

        — Orduan zer egin behar duzu? —esan nuen.

        — Ezer ez gehiago. Sortzea norberaren izatea adierazteko ahalegina da; baina izatea lortu behar da lehenago. Kontu arras zaila da hori. Izatearekin kontaktatzeko bidea aurkitu behar dugu —eskuin eta ezkerrerantz mugitu zuen burua—. Ikusi, ukitu, kontaktu bat da hori.

        — Ez al zara azkenean aspertzeko beldur?

        Itzeleko barrea bota zuen:

        — Ohituta nago. Aspertzea ez da hain aspergarria.

        Denise gaixoa! A ze nolako irribarreaz entzuten zuen Marcelek bere emazteak Sudeteei eta Txekoslovakiari buruz garraz hitz egiten zuenean. Egun hartan, oso animatua zetorren Denise, mitin antifaxista batean hitza hartu baitzuen; begietan urteetan ikusi ez nion dirdaia zekarren.

        — Pozik dago —esan zuen Marcelek—. Ikus ezazu: zerbait egin duela uste du.

        Deniseren bizkarrean jarri zuen atzaparra, gozo; Denise uzkurtu egin zen; begirada itzali zitzaion.

        — Ikusten duzu —esan zidan neskak lipar bat geroago—. Horrelakoa da nirekin, beti. Ito egiten naiz bere ondoan, ito egiten nau —ahotsak dar-dar egiten zion—. Goizetik gauera barre handi eta isil hori eta gurutzatzen nauten begi horiek. Erotu egingo nau, neu ere.

        — Bai horixe —esan nuen—. Ez deritzot berarekin bizitzea erraza izango denik.

        Denisek zerbait ikaragarria ikusi zuen urrunean.

        — Sekulakoa da.

        Bazeuden egunak. Bazeuden gauak. Marcelek maiz esan zidan ez zuela beste gorputz baten kontaktua pairatzen ez bazuen lortzen hura gauza bat bezala erabat ikustea. Denboraldi luzeak pasatzen zituen Denise ukitu barik; eta okerragoa izango zen bere esku taloez harrapatzen zuenean.

        — Zergatik ez zara berarekin ez bizitzen saiatzen? Beharbada askoz hobeto egongo zara.

        — Berarekin ez bizitzeko? —Denisek nahastuta so egin zidan; bere begitarteari keinu zuhur eta burutsua emateko ahalegina egin zuen—. Baina zer jazoko zaio ni gabe? Ez —esan zuen, bizi—. Nire barnetik askatu behar dut beragandik.

        — Askoz ere zailagoa da.

        — Isilpeko zerbait kontatuko dizut —esan zuen, barre nekoso batez—. Nobela bat idazten hasia naiz.

        — Bai? —esan nuen.

        — Bere eta nire gaineko nobela bat. Oso antzaldatua, noski —ezpainak estutu zituen—. Ai! Egin banezake! Marcelek arrazoi du zentzu batean: ekintza politikoan ez da benetan zerbait egiten. Ez al duzu uste?

        — Batzuetan —esan nuen.

        Askotan ez nintzen Deniseri erantzuteko gauza, gaizki-ulertu ugari baitzegoen gure eztabaiden hasieran.

        — Eta nola gura duzu lan egitea! —hasi zen berriz ere, etsita—. Sosik gabe jan eta jantzi beharra dago. Denbora guztia joaten zait horretan.

        — Bai. Marcel ez da konturatzen —esan nuen.

        — Horrek ez dio ardura —esan zuen, ahots muzinaz—. Astia aterako dut.

        Fida nintekeen. Ez zuen inoiz minutu bat ere alferrik galtzen. Buru ondo antolatua zuen.

        — Enda ikaragarria —esan zuen Marcelek, begiak oso irekita, benetan beldur zela ematen zuen—. Ez dute denbora xahutu nahi; ez dute dohainik xahutu nahi; dirurik xahutu nahi. Eta sekula, sekula ez dute jakin nahi zer irabazten den ezer ez galtzen.

        — Hala ere astakilo galanta zara Deniserekin —esan nuen.

        — Zer gura duzu ba? Ez dugu hizkuntza bera hitz egiten. Sozial bat da Denise. Jendeak pentsatzen duena, jendeak dioena, jendeak oniritzi egiten duena... Hori da axola zaiona —bere bular handian jo zuen—. Eta ni, banako txiki bakarra, ni neure egoeraz baino ez arduratzea, hori eroa iruditzen zaio, besterik gabe —burua astindu zuen—. Jende arriskutsua dela diotsut.

        — Oker dabilela eman dezagun —esan nuen—. Hori ez da zorigaitzeko bizitza horren zigorra ezartzeko arrazoia.

        — Nik ez dut inor zigortzen.

        — Ondo dakizu zuk dohakabea dela. Eta zoriontsua izatea ez duela merezi esanez lasaitzen duzu zure burua. Baina zuk, ongia eta gaizkiaren balantza bereganatzea leporatzen diozun hori, zuk ere ez duzu bere merituak neurtzeko eskubiderik. Gainera ez dago neurririk. Ez dut inolako zerikusirik ikusten bere akatsak eta zuk ezartzen dizkiozun putakerien artean.

        — Baina zergatik da dohakabea? —esan zuen Marcelek—. Horrenbeste gauza utz daitezke alde batera. Nik alde batera utzi dut whiskya...

        — Zeure kontua da. Ezin diozu zure morala ezarri; zuk zure izatearen atzetik zabiltza; zeurearen atzetik, ez berearen atzetik; zuretzat baino balio ez duen saiakuntza da hori. Hitz batez —esan nuen, apur bat suminduta—, ezin diozu eskatu bere egunak objektuak haztatzen pasa ditzan.

        Barrezka hasi zen erantzun barik.

        — Epailearena egiten ari zarela diotsut nik. Denise gaitzes dezakezu. Baina inork ez dizu hura zigortzearen agindua eman.

        Sagar batez jolasten ari zen.

        — Zorigabea! —esan zuen—. Niregatik ez balitz lurra azukre arrosazko gaztelu bat litzateke —irribarre egin zidan—. Ezin dut nire burua ezabatu.

        — Eta sikieran erosotasun material pixka bat emango bazenio?

        — Dirua irabazi? —esan zuen Marcelek—. Horixe atsegin baduzu dirua irabazi gura dut. Zergatik ez? —airean hartu zuen sagarra—. Soinekoak Deniserentzat, neskamea, tapiz ederrak. Zergatik ez orduan?

        Bitarteko ona izan nintzen. Ondo aholkatzen nuen. Baina zer erantzungo niokeen Marcelek zera esanez gero: «Eta zu zer? Hélène zoriontsu egiten duzula uste duzu?». Denbora igaroa zen; emakume bilakatu zen gutxinaka; jadanik ez zen elkarrekikotasun esperantzarik gabe maitatzearekin konformatzen. Ez zidan ezer aurpegiratzen, baina triste zegoen sarri. Zenbait egunetan zentzugabea begitantzen zitzaidan egoera: berba batez egundoko poza eman niezaiokeen eta ez nion ematen.

        — Zerbait esan behar dizut —esan zidan—. Baina aginduko didazu ez zarela haserretuko?

        Senaren bazterrean eserita geunden, hankak zintzilik, zakurren hilerria osatzen duen irla txiki horren puntan; Hélènek maite zuen leku bat zen.

        — Esan ba.

        Abuztua eta igandea zen; soinekorik ederrena jantzi zuen, krepe estanpatuzko soinekoa, berak egin zuen diseinua; arrosa zen, pagoda eta kapelu txinatarren isla konplikatuak egiten zituen. Bere begitartea, bere lepoa, bere besoak eguzkiak zizpilduta zeuden. Zalantzazko irribarreaz begiratzen zidan.

        — Ondo dago! Grandjouan amak Amerikara berarekin joateko proposatu zidan atzo goizean —begirada okertu zuen—. Eta uko egin diot.

        — Hélène! —sorbaldatik oratu nion—. Burugabea da. Duela hiru urte zabiltza aukera horren atzetik: telefonoz hots egin behar diozu gaur arratsaldean bertan.

        — Ez —esan zuen. So egin zidan—. Mesedez. Ezin dut baietsi. Gutxienez urtebete gelditu beharko nuke han; egia esan, bizitza ere han egin beharko nuke. Hauxe da kontua: sukurtsal bat zabaldu eta zuzendu —burua astindu zuen—. Ez dut nahi.

        — Gure akordioa gogora ezazu —esan nuen—. Geureak ez zizun inolako aukerarik galarazi behar. Zoaz urtebetez behintzat. Pentsa ezazu, bidaiatzeko halako gogo daukazu!

        — Urtebete zu gabe! —esan zuen.

        — Ostera ere aurkituko nauzu.

        — Beldur izango nintzateke. Batez ere orain. Azkenean hauxe gerran bukatuko balitz zer?

        Nire kontra estutu nuen. Ondo nekien nik. Jadanik ez zeukan bidaiarik, ez bizikletarik ezta ni ez nintzen beste ezer edukitzeko gogorik. Bi urteetan zehar, nire laguntzaz, nirekiko loturak ehundu zituen; nolatan erabaki zezakeen lotura haiek lipar batean apurtzea?

        — Dezepzioa hartu al duzu? —esan zuen—. Nigandik libratzeko modu polita litzateke. Ezta? —tristeziaz irribarre egin zuen.

        — Ez daukat batere gogorik zu alde egiten ikusteko —esan nuen—. Baina halako aukera bati huts eginarazteak lur jota uzten nau.

        Korapilo bat neukan bihotzean. Ni nintzen munduan maite zuen izaki bakarra; lurreko beste gauza orok kolorea galdu zuten bere begietan. Eta nik, nik ez nion samurtasun motela besterik ematen, maitasun bakarti baten itxialdira estutzen nuen.

        — Pentsatzen dudanean! —esan nuen. Parisen gelditu behar duzu, kale berak ikusten jarraitu, aurpegi berak, zure gelan pintatzen jarraitu, Luxenburgeko lorategietan paseatzen jarraitu; hain sarri menderatzen zaituen bizitza monotono hori. Niregatik!

        — Ni geratzeak ez zaituela gogaitzen pentsatuko banu bederen —esan zuen, ahopean.

        — Hélène! Zergatik diozu hori? Lagako baninduzu bihotza eroriko litzaidake.

        Nire besoetan estutu nuen; bere adats bizia, masailak eta ezpainak musukatu nizkion; pasio antzeko batez musukatu nuen; berbarik samurrenak bilatu nituen; jadanik ez nuen konprenitzen zergatik ez nion nire buruari hitz haiek esaten uzten. Maskorrez ornaturiko hilobiak eta harrizko canicheak begiratzen nituen: «Médor eta bizitzaren omenez»; hartxintxarrek karranka egiten zuten gure pausoen azpian; bata bestearen ondoan ibiltzen ginen; ederra zegoen bera.

        — Badakizu? —esan nuen—. Sekula uste izan dudana baino askoz ere gehiago behar zaitut. Zeharo pozik nago alde egiten ez duzulako.

        Bere ezpainiari hozka egin zion, gogor. Bere harridurak oinazea eragin zidan.

        — Egia da hori? —esan zuen.

        — Bai horixe.

        Begi dirdaitsuez begiratu zidan eta nik hunkituta begiesten nuen neuk eragindako poza. Zein zen egia zorrotza? Eta zer axola zuen egiak?

        — Baina zergatik ez zara berarekin ezkontzen? —esan zuen nire amak.

        Hélène aurkeztu nion eta, noizean behin, elkarrekin hartzen zuten tea nire gelan. Ene amak artega jartzen zuen Hélène; ene amari «gaztea» iruditzen zitzaion Hélène baina estimatzen zuen.

        — Ez nago maiteminduta —esan nuen.

        — Orduan ez zenuen horrela nahasi behar bere bizitzan.

        — Berak gura izan du. Bere aukera dela, librea dela dio.

        — Bai, oso polita da jendeari askatasuna uztea —esan zuen ene amak.

        Hasperen egin zuen; euren kasa ezkontzeko askatasuna eman zien Élisabeth eta Suzoni; Élisabethen ezkonbizitza gaizki zihoan, Suzonena ondo zihoan; eta ene amak ez zekien bi etxeetariko zeinek ematen zion atsekabe gehiago.

        — Zuk beti egin duzu hori —esan nuen— eta arrazoiaz, gainera.

        — Ai! Hori jakin nahi nuke nik —esan zuen—. Edozelan ere beti dugu ardura.

        Aurpegi arrosa eta begi ausartak ikusten nituen atzera ere. «Zuk aukeratu behar duzu». Baina zein aukera geratu zitzaion? Nik maite izatea aukera zezakeen? Ni ez existitzea? Ni ez ezagutu izatea? Askatasuna ematea ere bere ordez erabakitzea zen; bere borondatearen aurrean otzan eta bizigabe gelditzea ene agintea onartzea zen, berak ezin baitzuen egoera onartu baino egin. Han zen bera, nire esku otzanek estekatua, poz bariko maitasun batek estutua. Bere gogoz eta nire gogoz bestera.

        — Orduan zer? —esan nuen—. Berak ez luke onartuko ni maitasun barik ezkontzea. Gezurra esan behar al diot?

        — Ai! Nik ezin dizut ezer gomendatu —esan zuen nire amak, goibel.

        Txikiak ginenean, kemenez irakatsi zigun gezurrik ez esaten; baina bera ere ez zegoen jada ezertaz ziur: ez zuhurtasunaz, ez karitateaz ez eta egiaz ere. Zergatik ez gezurrik esan? Gutxinaka, ideia hark bidea egiten zuen nire baitan. Ezin banizun askatasuna eman, nire existentzia bortxa hutsa bada, zergatik ez jabetu nik ezartzen nizun egoeraz? Zeure ordez erabakitzera behartzen ninduten: ondo dago! Nire bihotzaren arabera erabaki besterik ez nuen. Maite nahi zintudan: maite zintudan; zoriontsua izatea nahi nuen: niregatik zoriontsua izango zinen. Gezurra, azken batean, errealitearen gehiegizko indarrari aurre egiteko aukera eman zion arma bakarra zen. Zergatik geratu zure aitzinean tematsu, ergel, bihotza lehor, ene kalterako egiten nuen moduan? Nire hitzak, nire keinuak orraz nitzakeen zure patuari iruzur egiteko.

        Gau hartan, jai bolada handi bat igaro zen Parisetik; jendeak kantatu eta barre egiten zuen, bekoz beko, maiteminduek elkar besarkatzen zuten: Txekoslovakia entregatu genion Alemaniari, eta munduari bakea deklaratu geniola esaten genuen.

        — Pozik al zara? —esan zidan Paulek—. Zure moduko jendeak egin ditu posible akordio lotsagarri horiek.

        Aldageletan nengoen, Laurent eta Jardinet-ekin; eskuak garbitzen ari nintzen; goitik begira geneuzkan Paul eta Masson, amorruz.

        — Akordio horiek —esan zuen Laurentek— bakea osatzen dute. Guk geuk egindako bakea. Ezinezkoa izan da gerra borroka egin nahi ez genuelako —gaztea zen. Bere sugarrak gogaitu egiten ninduen.

        — Zuen pazifismoaz burgesiaren azpijokoari laguntzen diozue —esan zuen Paulek—. Edozein bake defendarazi dizuete gerra saihesteko aitzakiaz.

        — Edozein gerratara bultzatuko gintuzkezuen iraultzaren aitzakiaz —esan zuen Jardinetek.

        — Gu, iraultzaileak garalako gu —esan zuen Massonek—. Iraultzaren beldur zarete zuek.

        — Ez —esan nuen—. Baina ez dugu mundu-gerra baten truke erosi gura. Gehiegi ordaintzea litzateke.

        — Sekula ez dugu gehiegi ordainduko —destainaz so egin zidan Paulek—. Ez duzue sekula deus lortuko ez duzuelako deus ordaindu gura.

        — Erraza da besteen odolaz ordaintzea.

        — Besteen odola eta gurea gauza bera da —esan zuen Paulek.

        — Baliabideek ez dute axola helburua lortu nahi badugu. Guk badakigu nahi izaten.

        — Beharbada badakizue nahi izaten, baina ez dakizue zer nahi duzuen —esan nuen—. Pertsonen bizitza merke saltzen baduzue, zein da euren zoriona eta duintasunaren aldeko borrokaren zentzua?

        — Zu ez zara langilea —esan zuen Paulek—. Horregatik ez zara geratu alderdian. Horregatik zoaz burgesen aldetik.

        Ez nintzen langilea, banekien; baina horrek ez zuen Paulek huts egitea galarazten. Gizakiak neurri barik manipulatzeko gai baldin baziren, zergatik euren etorkizunaz kezkatu? Sarraskiek, tiraniak hain gutxi axola badute, zer axola zuten justizia eta oparotasunak? Bihotz-bihotzetik uko egiten nion euren gerra itsuari baina bake hartan harrapatuak ginen, nire begiek ez zioten garaipenaren kolorerik ikusten.

        — Benetan da? —esan zuen—. Segurua al da? Bakea da?

        — Bakea da —esan nuen—. Denboraldi baterako behintzat.

        Nire besotik esekita, barre egiten zuen, emakume orok barre egiten zuten bezala.

        — Dena den, baboa litzateke txekiarrengatik heriotza bilatzea.

        Vienan, juduek espaloiak garbitzen zituzten, atzamarrak erretzen zizkieten azidoaz, oinezkoen begiratu jostarien aurrean; ez genuen horregatik heriotza bilatuko; ez Pragako suiziden eztanda isila galarazteko ez eta Poloniako herrietan laster piztuko ziren suteak eragozteko ere.

        — Zer? Ez al zaude pozik? —esan zidan Hélènek—. Izan ere, zu ez zinen gerraren aldekoa...

        Ez gerraren aldekoa; ez bakearen aldekoa. Ez nintzen ezeren aldekoa. Bakarrik nengoen. Ezin nuen gozatu ezta sumindu ere. Nire bizigarri bera hamaika zuku mailegatuez osatzen zuten sustrai sendoek mundura lotzen ninduten, mundua hegan igaro, suntsitu eta berregin ezinean, beragandik larritasun mingarriak banatua, nire presentziaren lekuko zen larritasuna, alegia.

        — Jadanik ezin jakin zer nahi —esan nuen, zehaztu gabe.

        — Ai! Hain naiz zoriontsua —esan zuen Hélènek—. Oso beldur izan naiz, berriro jaio naizela iruditzen zait —atzamarrak ferekatu zizkidan—. Harrapa zintzaketen, zulo baten sakonean sartu, kanoiak eta fusilak zure aurrean. Heriotza su motelean izan behar da, minutuz minutu, maite duzun norbait arriskuan dela pentsatzea —irribarre egin zidan—. Aladurak dauzkazu zuk, txekiarrengatik?

        — Pixka bat higuintzen nau jende hori guztia bizitza salbatu dutelako pozik ikustea.

        — Ondotxo ulertzen ditut nik —esan zuen Hélènek—. Behin hilez gero, zertarako balio du eskuzabala, heroikoa eta beste guztia izateak? Ene! Hiltzeko beldur nintzateke.

        «Hiltzeko beldur nintzateke». Urrats luze eta malguez ibiltzen zinen eta zure soinekoaren azpildurak belaun beltzaranak ferekatzen zizkizun; inork ez zuen hil zaitezkeenik pentsatzen. Nire kontra estutu zinen:

        — Zu hiltzeko are beldurrago nintzateke.

        Maite ninduen; beretzat laga nindutelako zen zoriontsua. Ez nuen bere poza izorratu nahi. Irribarre egin eta alai hitz egin nuen. Paris guztia zeharkatu eta izozkiak jan genituen Médicis plazan. Gau goxoa zen. Saint-Jacques kaleko kantoiko eskailera txikietan eseri ginen.

        — Umeegia naizela iruditzen zaizu, ezta? Ez zaitudala ondo ulertzen?

        Adatsa ferekatu nion. Zera pentsatu nuen: Jadanik ezin jakin zer nahi. Egindako guztia txarto ateratzen zen; azkenean ez dauka garrantzirik gauzak honela edo bestela egiteak. Berak entzun nahi zituen hitzak esan besterik ez nuen, maite nuela sinestarazteko gogoak ematen baitzidan.

        — Hazi zara duela bi urtetik hona —esan nuen—. Zuregandik sentitzen dudana ere hazi da —erantsi nuen.

        — Bai? —esan zuen; eskua estutu zidan—. Lehen baino nire behar handiagoa daukazula ematen du.

        — Badakizu, zeure beharrik ez edukitzeagatik kexatzen zinen: egia zen. Baina behar hori sortu duzu. Orain behar zaitut.

        — Ni? Zuk behar nauzula? —esan zuen.

        — Maite zaitudalako behar zaitut —esan nuen.

        Nire besoetan zinen, eta bihotza triste neukan, jai zurrumurru koldarrengatik, eta gezurra esaten nizulako. Nire gogoz bestera existitzen ziren gauzek zapaldua eta gauza horiengandik ene larritasunak banatua. Besterik ez dago. Ohe honen gainean, inor ez; nire aitzinean, hustasun amildegi bat. Eta larritasuna zabaldu egiten da, desagertu diren gauzetatik harantz. Bakarrik nago. Bakarrik existitzen den larritasun hori naiz ni, nire gogoz bestera; existentzia huts honekin nahasten naiz. Nire gogoz bestera, eta niregandik sortuta, ordea. Existitzeari uko egiten diot: existitzen naiz. Existitzea erabakitzen dut: existitzen naiz. Uko egin. Erabaki. Existitzen naiz. Egunsentia iritsiko zen.

 

 

© Simone de Beauvoir

© itzulpenarena: Oier Alonso Etxebarria

 

 

"Simone de Beauvoir / Besteen odola" orrialde nagusia