Nathalie Sorokine-rentzat

 

Norberak guztiaren ardura du guztien aurrean.

Dostoievski.

 

 

I

 

        Atea ireki zuenean, begirada guztiak harengana zuzendu ziren:

        — Zer nahi duzue? —galdetu zuen.

        Laurent aulki batean hankalepo eserita zegoen, suaren aurrean.

        — Bihar goizerako jakin beharra daukat erabakia hartu den ala ez —esan zuen Laurentek.

        Bihar. Ingurura begiratu zuen. Lisiba eta aza-zopa usaina zuen gelak. Madeleine erretzen ari zen, ukondoak mahai gainean bermatuta. Denisek liburu bat zuen aurrean. Bizirik zeuden. Gau hark bukaera izango zuen eurentzat; egunsentia iritsiko zen.

        Laurentek begiratu egin zion.

        — Ezin dugu itxaron —esan zuen soseguz—. Zortzietan joan behar dut hara, joatekotan.

        Kontuz egiten zuen berba, gaixo bati bezala.

        — Jakina.

        Erantzun beharra zegoela jakinagatik ezin zuen erantzun.

        — Entzun, esnatzean etor zaitez niregana, atean jo besterik ez daukazu; pentsatzeko premia daukat.

        — Ondo dago. Seiak aldean joko dizut atea —esan zuen Laurentek.

        — Nola dago? —galdetu zuen Denisek.

        — Momentuz lo.

        Ate alderantz joan zen.

        — Zerbait behar baduzu, deitu —esan zuen Madeleinek—, Laurentek atseden hartzera joan behar du. Baina gu gau osoan geldituko gara hemen.

        — Mila esker.

        Atea bultzatu zuen. Erabaki. Begiak itxita daude; ezpainetatik zurrungak ateratzen dira; izara altxatu egiten da eta berriro jausi, gehiegi altxatzen da; bizitza argiegi ikusten da, zaratatsuegia egiten da, goibeldu egiten da, itzali egin behar du, itzalita izango da egunsentian. Niregatik. Lehenik Jacques eta orain Hélène. Maite ez nuelako eta maite nuelako ere; hainbeste hurreratu zelako, hain urrun gelditu zelako. Existitzen naizelako. Existitzen naiz, eta bera, libre, bakarti eta betierekoa izanik, nire existentziaren esklabo bizi da, nire existentziaren ankerkeria ezin du saihestu, haren uneen segida mekanikoari lotuta; eta zoritxarreko kate honen muturrean, altzairu itsuak bihotzean jota, metalaren agerpen gogorra, nire agerpena, bere heriotza. Ni han nintzelako, opakoa, saihestezina eta arrazoi barik. Hobe sekula izan ez bagina. Lehenik, Jacques, orain Hélène.

        Kanpoan gaua da, farolik gabeko gaua, izarrik gabea, ahotsik gabea. Patruila bat igaro berri da. Jadanik ez da inor igarotzen. Kaleak hutsik daude. Hotel handien eta ministerioen aurrean guardia egiten daude jagoleak. Ez da ezer gertatzen. Baina hemen zerbait gertatzen ari da: Hélène hiltzen ari da. Berriz ere berba hotz horiek: «Lehenik, Jacques». Baina gauaren jario geldoan, beste berba batzuen eta irudi zaharkituen bitartez, jatorrizko eskandalua bere istorioa bilbatzen ari da. Istorio baten itxura zehatza hartu du, beste zerbait posible izan balitz bezala, nire jaiotzatik dena erabakita ez balego bezala: giza patu orok bere baitan gordetzen duen erabateko ustelkeria. Hau nire jaiotzan guztiz finkatuta zegoen, eta hilzoriko gelako usain eta erditzalean guztiz present, minutuero eta betikotasunean present. Egun eta beti, hor naiz ni. Betidanik izan naiz hor. Lehen ez zen denborarik. Denbora hasi denetik, hor izan naiz ni, betiko, nire heriotzatik harantzago.

        Han zen bera, baina hasiera batean ez zegoen jakinaren gainean. Orain ikusten dut, galeriako leihotik aterata. Baina berak ez zekien. Mundua besterik present ez zegoela uste zuen. Beirate koipetsuetara begira zegoen, zeinetatik tinta eta hauts usaina pafa-pafa igotzen baitzen, besteen lanaren usaina; eguzkiak haritz zaharrezko altzariak estaltzen zituen, beheko jendea pantaila berdeko lanparen argi motelean itotzen zen bitartean; makinek urruma egiten zuten arratsalde osoan zehar, beti berdin. Batzuetan, ihes egiten zuen. Batzuetan, mugiezin gelditzen zen luzaro, aladurak begietatik, belarrietatik eta sudurzuloetatik bere baitan sartzen utziz. Lurraren arrasean, kristal zikinen azpian, gogaita usteltzen zen; eta horma argiko gela luzean nagiak botatzen zituen aladurak, kiribil meleketan. Orobat, berak ez zekien langileek burua altxatu eta bere ume-aurpegi burges mardul eta zintzoa leihatilatik ikus zezaketenik.

        Moketa urdina atsegina zen masailaren azpian, kobre-koloreko axuleiuetako sukaldeak gantz urtuaren eta karameluaren usain gozoa isurtzen zuen; egongelan burrunba egiten zuten zetaren moduko ahots eztiek. Baina udako loreen usainean, negu goxoko sugarretan, aladura zebilen. Oporretan joaten zirenean atzean uzten zuten; aladura barik izarrek zerua zeharkatzen zuten, sagarrek krak egiten zuten hortzetan, oin biluziak bustitzen zituen ur goxoak. Baina estalki zurietan baltsamaturiko etxebizitzara itzultzean, naftalinaz beteriko errezelak astintzen zituztenean, aladura topatzen zuten egonarritsu eta ukitu barik. Sasoiak pasatzen ziren, paisajeak aldatu, urrezko ertzetako liburuetan abentura berriak aletzen ziren. Baina ezerk ez zuen makinen betiko mar-marra aldatzen.

        Beheko solairu ilunetik etxe osora sartzen zen usaina. «Egun batean, hau zure etxea izango da». Aurrealdeko harrian, grabatutako letretan, «Blomart eta semea, inprimatzaileak» zegoen idatzita. Bere aita tipi-tapa igotzen zen lantegitik etxe handira. Eskaileretan usteltzen zen aire trinkoa arazo barik arnasten zuen. Élisabethek eta Suzonek ere ez zuten ezer susmatzen; euren geletako hormetan grabatuak esekitzen zituzten, kuxinak jartzen zituzten euren sofa-oheetan. Baina ziur zegoen bere amak ezagutzen zuela egun zoragarrienen handitasuna zapuzten zuen ondoez hori; amari ere, aladurak sartzen zitzaizkion parket distiratsuko xafletan zehar, zetazko errezel eta artile hobereneko tapizetan zehar.

        Beharbada amak beste nonbait ere aurkitu zuen aladura, irudi ezezagunetan; soinean zeraman leku guztietara, larruzko beroki edo jantzi bordatuen azpian, bere gorputz zaparrotean zorrotz itsatsita. Horregatik zeukan beti, zalantzarik gabe, barkamena eskatzen duenaren itxura; desenkusa kutsuaz berba egiten zien mirabeei, hornitzaileei; pauso txiki eta azkarretan ibili ohi zen, bere baitan bilduta, betetzen zuen espazioa murrizteko asmoz edo. Amari galdetu gura izango zion, baina ez zekien zein hitzez baliatu; egun batean lantegiko jendeari buruz hitz egiten saiatu zen eta amak berehala esan zuen ahots lasaiaz: «Ez mutil, ez dira hainbeste gogaitzen, ohituta daude. Gainera, bizitzan, mundu guztia dago gauza gogaikarriak egitera behartuta». Ez zion amari beste ezer galdetu; hark esaten zuenak ez zuen ardura handirik, aurre egin ezin zaion lekuko ahaltsu eta erretxin baten aurrean berba egiten zuela ematen zuen. Baina sukaldariaren umearentzat, amak «Bon Marché» erostetxean nekatu barik eros zitzakeen jantziak su eta gar mozten zituenean, neskamearen ipinki baldarrak konpontzen gaua pasatzen zuenean, bere ama ulertzen zuela iruditzen zitzaion. «Ergelkeria da hori, ez du zentzurik», zioten Suzonek eta Élisabethek, marmarti. Amak ez zuen ezer egiten bere burua zuritzeko; baina goizetik gauera arte korrika egiten zuen alde batetik bestera, gelditu barik ihes eginez. Zenbait ordu giltzain elbarri zaharraren gurpil-aulkia bultzatzen ematen zituen; beste zenbait, aldiz, lehengusina gorrarekin atzamar eta ezpainez hizketan. Amak ez zuen giltzain zaharra atsegin, ezta lehengusina ere. Ez zen eurengatik ahalegintzen. Etxean sartzen zen bozkariorik gabeko usainagatik zen.

        Batzuetan, Jean eramaten zuen bere behartsuak ikustera; Gabonetako zuhaitzak ikustera joaten ziren edota ume ondo garbituen askarietara; jendetasunez eskertzen zuten pelutxezko hartz ederra edo mantaltxo garbia, ez ziruditen dohakabeak. Espaloian uzkurtzen ziren eskale zarpailak ere ez ziren kezkatzekoak; begi zuriekin, muinoiekin eta sudurraz jotzen zituzten metalezko xirulekin, kalea zuten berezko lekua, gameluek basamortua, edota txirikordadun txinatarrek Txina zuten bezala. Eta entzuten nituen arlote poetiko eta umezurtz hunkigarrien istorioak pozezko malkoekin amaitzen ziren beti, eskua elkarri emanez, jantzi garbi eta ogi xigortuarekin. Miseria, arindua izateko baino ez zela zirudien, mutiko aberatsek emateak eragiten duen gozamena izan zezaten: miseriak ez zion Jeani trabarik eragiten. Baina beste zerbait ere bazegoen, bazekien berak, urrezko ertzetako liburuek esaten ez zuten zerbait, Blomart jaunak ere esaten ez zuena, agian debekatuta zegoen horretaz hitz egitea.

        Zortzi urte nituen nire bihotzak eskandalua ezagutu zuenean. Galerian irakurtzen ari nintzen; maiz ikusten genion begitartea erakusten zuela bueltatu zen ama, gaitzespen eta desenkusaz beteriko begitartea eta zera esan zuen: «Louiseren haurra hil da».

        Ostera ikusten ditut bukaeran hamaika ate antzeko zituzten eskailera bihurria eta korridore lauzatua; ateen atzean gela bana zegoela esan zidan amak, familia oso baten bizilekua. Sartu egin ginen. Louisek beso artean hartu ninduen; bigunak eta hezeak zituen masailak; amatxo ohe gainean eseri zen, bere alboan, eta hizketan hasi zitzaion ahopean. Otzaran haurtxo zurbil bat zegoen, begiak itxita. Adreilu gorrira so egin nuen, baita horma soiletara eta gasezko sutontzira ere, eta negarrari eman nion. Negarrez ari nintzen ni, amatxo, ordea, berbetan, eta haurra hilik zegoen. Itsulapikoa hustea neukan, eta amatxok gau luzeetan beila zezakeen haurra: hilik legoke, hala ere.

        — Zer dauka ume honek —galdetu zuen nire aitak.

        — Louiserenera lagundu dit —erantzun zuen amatxok.

        Lehenago kontatua zuen istorioa, baina berriz ere guri entzunarazten saiatu zitzaigun, hitzon bitartez: meningitisa, gau larria, eta goizean, gorputxoa zurrun. Aitak zopa jaten ari zela entzuten zuen. Nik ezin nuen jan. Louise negarrez ari zen hantxe, ez zuen jaten; ezerk ez zion bere umea itzuliko, inoiz ez; ezerk ez zuen desegingo mundua zikintzen zuen zoritxarra.

        — Ea ba! Zopa jan ezazu —esan zuen aitak—. Guztiok bukatu dugu.

        — Ez naiz gose.

        — Saia zaitez apur bat, laztana, esan zuen amatxok.

        Koilara ezpainetara eraman eta platerean utzi nuen berriz ere, zotin moduko bat eginez:

        — Ezin dut!

        — Entzun —esan zuen aitak—.Tamalgarria da Louiseren umea hil izana, samindu egiten nau horrek, baina ez dugu bizitza guztia negarrez pasatu behar. Tira, mugi zaitez apur bat.

        Jan egin nuen. Behingoan, ahots gogorrak eztarri inguruan neukan korapiloa askatu zidan. Likido epela muki-mintzean zehar irristaka sentitu nuen eta koilarakada bakoitzak inprimategiko usaina baino higuingarriagoa zen zerbait eragiten zidan. Baina korapiloa askatu egin zen. Gure bizitza osoan ez. Gau honetan egunsentira arte eta beharbada zenbait egunez luzatuko da. Baina ez bizitza osoan. Guztiarekin ere, bere zorigaitza da eta ez gurea. Bere heriotza da. Jarlekuaren gainean etzanda ipini zuten, eztarria zarrastatuta eta odola aurpegian gatzatuta zeuzkala; bere odola, ez nirea. «Ez dut inoiz ahantziko». Bere bihotzaren barnetik garrasi egin zuen Marcelek ere. «Betiko galduko zaitugu, burugogor, zaldi txiki, laguntxo zentzuduna zaren hori. Inoiz ez zure barrea, zure begi biziak». Eta umearen heriotza gure bizitzaren barnean dago, lasaia eta arrotza, eta guk, bizidunok, gogoratu egiten dugu; gogoratzea dugu bizigai, jadanik ez bada existitzen, eta hila denarentzat ez bada inoiz existitu ere. Gure bizitza osoan ez. Ezta zenbait egunez ere. Ezta minutu batez ere. Zeu bakarrik zaude ohe honen gainean, eta nik ezin dut zure ezpainek botatzen duten eta zuk entzun ezin duzun korroka entzun besterik egin.

        Bere zopa eta afari osoa jan zituen. Isats-pianoaren azpian makurturik zegoen orain; kristalezko argi-armiarmaren su guztiak piztuta zeuden, fruta azukreztatuek dir-dir egiten zuten geruzaren azpitik; pastel txikien antzera samurrak eta koloredunak zirelarik, dama ederrek irribarre egiten zuten. Bere amari begiratu zion: hark ez zuen maitagarri perfumatu haien antzik, soineko beltz batek sorbaldak agerian uzten zizkion; adatsa, soinekoa bezain beltza, buruaren inguruan kiribiltzen zitzaion, zinta distiratsuen bidez; baina bere aitzinean izanda inori ez zitzaizkion burura etortzen ez lorerik, ez pastel oparorik, ez maskorrik, ezta harribil urdinxkarik ere. Presentzia bat zen, giza presentzia hutsa. Lasterka zihoan gelako alde batetik bestera, satenezko zapata ñimiño eta takoi handiegiko; berak ere irribarre egiten zuen. Amak berak ere bai. Oraintsu begitarte larritua, Louiseri belarrondora xuxurlatzen zion ahots isil eta sakona; eta orain barre hau. Gure bizitza osoan ez. Tapiza harramazkatu zuen mutikoak. Louiseren haurtxoa hil da. Ikuskizunari so egitera behartu zuen bere burua: Louise ohearen ertzean eserita, negarrez. Mutikoak negarrari utzia zion. Eta, irudi finko eta gardenen bitartez, soinekoei begiez jarraitu zien eta guzti, malba-koloreko soinekoak, berdeak, arrosak; eta desirak atzera ere agertu ziren: beso guri haiei kosk egiteko desira, aurpegia adatsean murgiltzekoa, zeta arinak petalo baten antzera igurztekoa. Louiseren haurtxoa hil da. Alferrik. Ez da nire zorigaitza. Ez da nire heriotza. Begiak ixten ditut, geldirik nago, baina neure buruaz gogoratzen naiz eta bere heriotza nire bizitzan sartzen da: ni, ordea, ez naiz bere heriotzan sartzen. Pianoaren azpian sartu nintzen, eta lokartu arte egin nuen negar ohean, eztarrian zopa epelarekin batera isuri zitzaidan gauza hura zela kausa, aladura baino garratzagoa zen: nire errua zen. Louisek negar egiten zuen bitartean irri egitearen errua, Louiseren malkoak isuri ordez neureak isuri izanaren errua. Beste bat izatearen errua.

        Baina txikiegia zen ezer ulertzeko. Errua ezustean sartu zitzaiola pentsatu zuen, bere atzamar krispatuak zabaldu zirelako, bere eztarriko korapiloa askatu zelako. Erru hura nire birikak betetzen dituen aire bera zela ez zuen asmatu mutikoak, nire zainetako odol-jarioa, nire bizitzaren berotasuna. Nahikoa ahalegintzen bazen, zapore lohi hori ez zuela gehiago sentituko pentsatu zuen. Ahalegintzen zen. Bere ikaslea idazmahaiaren aurrean esertzen zen eta bere begiratu lañoak orri zuria laztantzen zuen, iraganik gabeko orria, etorkizuna bezain birjina. Orri biluzia; mihise hutsa; etorkizuneko iraultzen gainetik distira egiten duen lur aratz eta izoztua. Marcelek bere pintzela bota du; Jacquesen aurpegiaren gainean, odol hori; gorde dugun tanta bakoitzarengatik eta isuri dugun tanta bakoitzarengatik ketan dagoen odol hori. Zure odola. Kotoi zuriaren eta benden gainean gorri; zure zain handitu eta nagien barnean, hain astuna. «Hélènek ez du gaua baino gehiago iraunen!». Lorerik ez, hileta-gurdirik ez. Lurrean ezkutatuko zaitugu. Lupetz hau nire eskuetan, lupetz hau gure gogoetan; hauxe zen masak eta profilak apal trazatzen zituen haurtxo zintzoaren etorkizuna. Berak ezin zuen hori asmatu. Bere presentziaren pisua ez zuen ezagutzen. Zeharrargitsu eta zuri zegoen orri zuriaren aurrean, etorkizun eder eta zentzuzkoari irribarre eginez.

        Zentzu handiz mintzatzen zen Hélène, keinu hozkil horiek izan ez bailituen; urrats txiki eta iheskorretan ibili ez bailitzan. Miseria nahiz esklabotasuna, armada nahiz gudua, grina lazgarriak nahiz zoritxarreko gaizki-ulertuak, ergelkeria hutsa zirela esaten zuen berak, gizakien ergelkeria ikertezina, alegia. Gura izan balute, dena gerta zitekeen beste modu batean. Haien erokeriak sutan jartzen ninduen; eskutik heldu eta hirian zehar paseatu beharko genukeela pentsatzen nuen, trostan bera, bere takoidun zapatatxoekin, eta berari tiraka ni, nire ume-kemenarekin; oinezkoak plazetan geldiaraziko genituzkeen, kafetegietan sartu eta jendetza hitzez adoretuko genukeen. Horrek ez zuen hain ezinezkoa ematen. Sevillako kale estali batean, estatu-kolpeko goiz ero batean, jendea brast hasi zen lasterka, izuturik; jende-oldeak menderatua, aitatxok lasterka egin zuen Élisabeth eta Suzon narras zeramatzala. Suzon gelditu egin zen, eta bere besotxoak zabaldu zituen bultzada tentelari eutsi nahiz; aitatxok oratu ez balu eta berak ere bere gizon-beso luzeak zabaldu izan balitu, ni guztiz sinetsirik nengoen jendetzak, behin uztarpetua izanez gero, bere ibilera lasaia berreskuratuko zuela.

        Baina nire aitak ez zuen munduaren abiada itsua geldiarazteko asmorik; samaldaren barruan duintasunez zihoan lasterka eta burubideek ez zuten inola ere eragin bere ibilera tematsuan. Tolesgabe galdezka hasi nintzaionean, lehenik irribarre egin zuen. Gero, ez zuen berriro irribarre gehiago egin; harrotasun mingotsez gogoratzen zuen bere bizitza, lanez eta abstinentziaz beteta. Inguruan zeukan luxurako eskubideaz are ziurrago sentitzen zen, luxu horretaz gozatzeaz arduratzen ez zelako. Egun osoan lan egin, eta gauez liburukoteak irakurtzen zituen, oharrak idazten zituen bitartean. Bisitak ez zituen gustuko, ia inoiz ez zen irteten. Jan eta edateari ez zion garrantzirik ematen. Bere zigarroak, bere Borgoinako ardoa eta bere 1893ko armagnac-a ohorezko pribilegiotzat zituela esan daiteke.

        «Berdinketak oinarritik egiten dira beti», azaldu zidan. «Zuk ez duzu inoiz masa goratuko: eliteak ezabatzea baino ez duzu lortuko.» Ahotsa zorrotza zuen, ihardespenik gabekoa, baina begien barnean halako beldur amorratu bat zeraman. Isildu egiten nintzen ni, eta pixkanaka errealitatea sumatzen nuen: limurki arnasten zuen, intsentsua bailitzan, munduaren usain ustela. Ez baitzen etxea soilik: hiri osoa zegoen kutsatuta; lur osoa. Arratsaldean, metroan, larritasun berak ito ninduen ostera ere. Gizonek belaunen gainean ipintzen zituzten ahurrak, emakumeen begiak ilun zeuden eta bideko astinduek euren izerdi eta nekeak batzen zituzten giro astunarekin; trenak maiolikazko hall bat zeharkatu zuen, non hormirudi nabarrek lurraren eguneroko aurpegia islatzen baitzuten, bere arrabioak, bere foie-gras poteak eta guzti. Gero tunel beltzean murgildu zen. Jendetza nekatu haren patu guztia han zegoela begitandu eta bihotza ukabil batean sartu zitzaidan. Marcel nire lagunarekin ikusi nuen filme bat neukan gogoan: lurraren bihotzean ezkutatuko hiri bat, jendea oinazean eta gauean ahitzen zen bertan, enda harro bat zabaltza zurietan eguzkiaren distira oroz gozatzen zen bitartean; uholde batek burutzen zuen istorioa, matxinada bat jazotzen zen eta, alanbike hautsien artean, bakeak egiten ziren distira handiz. Eta nik neure ostean galdetu nuen: «Zergatik ez dira matxinatzen hauek?». Igandeetan maiz eramaten nuen Marcel Aubersvilliers-era, Pantin-era. Ordu luzeetan ibiltzen ginen murru soilen ondotik, gasometroen, lantegien tximinien eta adreilu belztuetako etxeen artean. Bizitza osoak alferrik galtzen ziren han. Goizetik arratsaldera, neke-keinu berdina. Astean igande bakar bat. «Ohituta daude?». Ohituta bazeuden, are txarrago.

        Amaren aurrean bota nuenean «iraultza» hitza, erabat gorritu egin zen: «Ume hutsa zara! Jakin barik hitz egiten duzu!». Eztabaidatzen saiatu nintzen ni, baina isilarazi egin ninduen berak, beldurrezko sentimendu batek gorputza astintzen ziolarik, asmo burugabea zen mundua edota bizitza aldatu gura izatea; gauzak nahiko deitoragarriak ziren ukitzen ez baziren ere. Bere bihotzak eta arrazoiak gaitzesten zuten orori grinatsu eusten zion amak: nire aita, ezkontza, kapitalismoa. Instituzioetan ez baitzegoen gaitza, gure baitaren sakonean baino. Txoko batean uzkurtu beharra zegoen, are eta txikiagoa izan eta dena onartu beharra, alegia, aldez aurretik ustelduriko ahalegina egin barik. Hura zen zuhurtzia hura! Zuhurtzia burugabea! Ihes egiteko biderik bailegoen! Atea itxita eduki, ezpainak itxita: baina nire isiluneak aginteak aldarrikatzen ditu: «Ez esan ezer, hara noa» edota «Ez duzu ezer esaten, ez noa». Nire presentzia guztia berba da. Aurrera ba, aurrera egin ezazu gauaren lohietan barne. Erabaki ezazu. Nik neure heriotza erabaki dut eta ez naiz libratu. Oraindik ere. Barkamena eskatu nahi nuke: ez dago barkamenik. O! Gaizki maitatua zaren hori! Zuhurtziaren tranpak lehenago zapuztu izan banitu, nire atea zabaldu izango nuen, nire besoak eta bihotza zabaldu izango nituen. Mutu, zurrun. «Ez dut atzamar bat ere mugituko gizon bat hiltzeko». Lurraren gainean neure pisu mugiezina ezarriz. Hiltzen ari zara. Beste zenbait azkenetan daude, su motelean, gorputza kolpeak ubeldua eta azala hezurretara itsatsia dutelarik. Rosa txikiak bere burua bota du leihotik. Bere ziegan topatu dute, bere kuleroez urkatuta. Burugabea! Zuhurtzia hura gorroto zuen. Eskua jasotzen zuen, beso osoa jaso, amorruz so egin zion amari: «Mundua aldatuko dugu guk». Hau da zuhurtziagabekeria hau! Zuhurtziagabekeria burugabea! Berba egin nahi zuen, ekin. Eta han dago Jacques, bankuan etzanda, alkandora zabalik, begitartean gatzatu zaio odola, begiak itxita.

        Baina orduan erraza ematen zuen denak, mutil bakan eta gizagaixoa. Besoa altxatu zuen; besteekin batera abestu: bihar gizateria izango da internazionala. Gerra, langabezia, morroi-lana eta miseria gehiagorik ez. Borondate txarreko gizonentzat heriotza, eta poza lurrean. Ideietan txikitzen zuen mundu zaharra eta zatitxoez unibertso berria eraiki, haur batek mekanoko piezak doitzen dituen gisan.

        — Kito! Alderdiko kide egin naiz! —esan nuen, alai, Marcelen tailerrean sartu nintzenean.

        Pintzela utzi eta hormara begira ipini zuen astoa: mihise guztiak zituen hormara begira, atzealde zakarra besterik ez zitzaien ikusten inoiz.

        — Jakina —erantzun zuen—. Honela bukatu behar zuen honek.

        — Atzamar bat ere ez badugu mugitzen, mundua bere kasa aldatuko dela uste duzu, ala? —esan nuen.

        — Mundu honen aldetik ez da ezer espero behar.

        — Nahiago dut beste bat egin, hasi eta akabo.

        — Baina zurea ez da mihisetan baino.

        Misteriozko barrea bota zuen:

        — Hori ikustear dago.

        Ikusi du, baina sasoi hartan gaztea zen. Berak ere, mesfidati izan arren, zerbait espero zuen. Atea jotzen nion ia egunero. Pozez zein ezaxolaz egiten zidan harrera. Atea itxi egin behar zidan, gogor. Berak ere ez zekien. Edo apika bazekien ate bat ezin dela beti itxita eduki. Sartu nintzen. Mahai txiki baten aurrean eserita lan egiten zuen Jacquesek; anaiaren antza zeukan, hazpegiak, aldiz, samurtasunez modelatuak zituen aihotzez landuak izan beharrean. Marcelek ardo botila merke bat jarri zuen mahai gainean. Mahaia gauzez gainezka zegoen: kaktusak, maskorrak, urriko sustraiak eta jostatzeko mosaiko bitxiak egiten zituen, harri-kozkorrez, iltzez, poxpoluz eta listari zatiez osatuak. Kristalezko pitxer batean itsas-zaldi bat zegoen: oinarritzat makiltxo arantzatsu eta beltza duen zaldi baten buru jatorra. Zigarretak piztu eta solas egiten genuen. Solas egitea nuen laket; arretaz aukeratzen nituen hitzak: hitz haiek lur aratz batera amiltzen ninduten eta hara gidatu behar zuten Marcel; Jacquesek entzuten zituen, ordea.

        Burua altxatzen zuen.

        — Proletarioekin batera borrokatu —esaten zuen—, nola egin genezake hori? Hori ez da gure saltsa.

        — Haiek gura duten gauza bera gura dugu guk.

        — Hain zuzen ere, ez horixe. Langile batek bere askapena gura du; zeuk beste baten askapena besterik ez duzu gura.

        — Ez dio ardura. Emaitza bera lortzea da kontua.

        — Baina ezin da emaitza lortzeko borrokatik bereizi emaitza bera. Hegelek primeran azaltzen du hori. Irakurri beharko zenuke.

        — Ez daukat astirik.

        Nolabait asaldatu egiten ninduten haren zorroztasun filosofikoek. Hitz egitea besterik ez zuela egiten uste nuen nik: eta bizitzen ari zen, irrikaz, gainera.

        — Jendeak zerbait lortzearren aldarrikatzen ditu gauzak, noski —esaten zuen—. Baina aldarrikatu duena lortzeko; desiratu ez dudan ondasuna ez da nire ondasuna, ez da ondasun bat ere. Hori da faxistek ulertu ezin dutena. Marx miresten dut gizakiei hartzeko eskatzen baitie, eta ez jasotzeko. Zuk eta nik, aldiz, ez daukagu zer hartu; alde horretan ez gaude. Ez. Norberak ezin du bere burua komunista bihurtu.

        — Zer egin genezake, orduan?

        Soina goratzen zuen, despitaz.

        — Ez dakit.

        Irribarre egiten nuen. Ikasle hutsa zen artean. Hobe irribarrerik egin ez banu. Lurrean toki bat betetzen zuela bazekien behintzat, baita bere presentziaren opakotasuna ezingo zuela gainditu ere. Nik artean ez nekien hori. Etorkizunerako baino ez neukan begirik, non aladurak ez baitziren inguruan ibiliko.

        Eta gero, egun batean, neure burua ikusi nuen. Neure buru irmoa, opakoa ikusi nuen etxeko mahaian, aurrautzopilari kea zeriolarik, argi guztia nire ebaketa oneko trajean bildu zen, nire esku zainduetan; Jacquesek ikusten zuen gisa ikusi nuen neure burua, tailerretatik nenbilenean langileek ikusten zuten gisa, eta nire burua berez zen gisa: Blomart semea; haien begiratu txunditua gainean izanik, nire masaila hantuari so lau pare begi nituelarik, aho-zabalik, present bilakatu nintzen, bat-batean, nabaritasun osoaz.

        Masaila areago handitu zen goizean zehar. «Zer asmatuko ote dut?». Jangelara iritsi orduko zapi busti batez estali zuen aurpegia. Begia ia itxita zeukan.

        — Eguerdi on, ama; eguerdi on, aita —esan zuen, aise.

        Amari musu emateko makurtu zen.

        — Jaungoiko maitea! Zer jazo zaizu? —esan zuen Blomart andreak, laztuta.

        — Ene! A ze begitartea! —esan zuen Suzonek.

        Erantzun barik eseri eta ezpain-zapia zabaldu zuen.

        — Zure amak zer jazo zaizun galdetu dizu —esan zuen Blomartek, idor.

        — Oi! Ez da ezer —esan zuen Jeanek, ogi-puska bat ebaki zuen atzamarren artean—. Bart lagunekin nengoen Montmartreko taberna batean eta liskar bat gertatu zen.

        — Zein lagunekin? —esan zuen amak.

        Apur bat gorritu zen andrea, nahigabetzen zenean bezala.

        — Marcel eta Jacques Ledru-rekin —erantzun zuen.

        Gorritzeko beldur zen Jean ere; amari gezurrik esatea ez zuen atsegin.

        — Hortaz, ukabilkada bat izan da jaso duzuna? —esan zuen Blomart jaunak, astiro. Begiak distira egiten zion monokuloaren atzetik, zorrotz.

        — Bai —erantzun zuen.

        Aurpegi handitua ukitu zuen, eskuaz.

        — Ukabil sendoa eduki behar zuen mutilak, borraren moduko ukabila —esan zuen Blomart jaunak. Gogor aztertu zuen bere semea Zer egiten zenuen bart gaueko hamabietan, Bullier-en parean, Internazionala marru egiten ari zen ero mordo batekin batera?

        Odola masailetara igo zitzaion Jeani; ozta irensten zuen listua.

        — Mitinetik atera nintzen.

        — Zer da kontu hori? —esan zuen Blomart andreak.

        — Kontua —zioen Blomart jaunak, mintzaira neurridunaz— hauxe da: polizi komisarioak telefonoz hots egin dit gaur goizean, zure semea indar publikoaren agente bat iraindu eta kolpatzeagatik salatua izateko zorian izan dela abisatzeko. Zorionez, gizon jatorra dugu Perrun; nire izena ikusi duenean askatu egin du.

        Lan eta ohorez beteriko bizitza oso bat... Jeanek adi-adi begiratu zituen bere aitaren masailak ildokatzen zituzten zaintxo ubelak; apoplektiko baten masailak. Bere burua nekez meneratzen zuela erakusten zuen Blomart jaunaren lasaitasunak. Ederra zeukan Jeanek: bikorra eta kokospeko grisa izanik ere, bertutezko begitarte hark ikaratu egiten zuen Jean.

        — Guk zirikatu gabe eraso egin ziguten —esan zuen—, bide publikoan bilera egiten genuen aitzakiarekin; borrakadaka hasi ziren eta komisaldegira eraman gintuzten.

        — Poliziak egin behar zuena egin zuela uste dut nik —esan zuen Blomart jaunak—. Baina zera jakin nahi nuke, nolatan zeunden, zeu, komunisten mitin batean?

        Heriotza isilune bat egon zen. Jean ogi-bolatxo bat eskukatzen ari zen atzamarren artean.

        — Ondo dakizu sekula ez naizela bat etorri zurekin kontu hauetan.

        — Hortaz, komunista zara? —esan zuen Blomart jaunak.

        — Bai —erantzun zuen Jeanek.

        — Jean —esan zuen Blomart andreak, erreguz.

        Esaldi lohi bat zuzen zezala eskatzen ziola ematen zuen.

        Blomart jaunak arnasa berreskuratu zuen; keinu handi batez mahaia erakutsi zuen:

        — Eta orduan zer egiten duzu hemen, kapitalista nardagarri baten mahaian?

        Isekaz begiratzen zion semeari.

        Eta horrela, bat-batean, bere burua ikusi zuen. Apur bat galduta begiratu zuen jangela handia, likore urtetsuz beteriko armairua, gazta-arrautzopila; han zen bera, besteekin. Zutitu eta jangelatik irten zen. Nire etxebizitza, nire etxea: giza gorputza, hain leku gutxi hartzen du horrek, hain aire gutxi astintzen du; izugarria da animalia xume horren inguruan puzten den oskola. Eta bere armairuan oihal fineko jantzi guztiak, beretzat bereziki ebakita: Blomart semea.

        Danbatekoa eman zion ateari joatean eta luzaro ibili zen. Udazkeneko egun ederra. Gaztainondoetako hosto gorrien artean urtaroz nahasitako zenbait lore kulunkatzen ziren, mardul eta bizi-biziak. Bere zapata on eta ondo ebakitako trajean sartuta ibili zen: Blomart semea; leku bat betetzen zuen lurrean, aukeratu ez zuen lekua. Bere buruaz nazkatuta zegoen, baina ez oso kezkatsu: seguraski dena konpon zitekeen; seguraski bazen bizitzeko modurik. Bide-bihurgunean pisurik gabeko itzala ematen duen zuhaitza bezain arriskutsua; Jacquesek irribarrez begiratzen zuen jostailu beltz eta gogorra bezain arriskutsua. Hain kalte gutxikoa ematen zuen paseatzeak, eskuak poltsikoetan eta zuhaitzen usain epela hartu; nolatan asmatuko zuen bere burua zela arrisku hura? Oinaz bultzatu zuen asfaltoan zegoen gaztaina bat eta arnasa egiten zuen airea ez zion inori lapurtzen. «Bukatuko da Blomart semearena», pentsatu zuen. Azkar ikasiko zuen bizibidea; gero benetan berea izango zen jango zuen ogia. Tupustean oso zoriontsua sentitu zen; bere haurtzaro eta gaztaroak izandako zapore ustela ulertu zuen orduan: mundu zaharraren odola zeraman zainetan; baina hara non bere sustraiak ebaki egingo zituen bere burua ostera ere sortzeko.

        Tipula frijitu usaina zerion eskaileretatik eta atearen beste aldetik txinka xarantak entzuten ziren. Atea jo zuen. «Aurrera», esan zuen Marcelek. Zartagin batera begira makurturik zen Jacques, lurrin hodei trinko eta min baten erdian. Jeanek adatsean sartu zion eskua.

        — Zer moduz, alproja hori? —Marceli gerturatu zitzaion, zeina sofan botata baitzegoen, patxada ederrean—. Kaixo, motel.

        — Kaixo —esan zuen Marcelek, eskua gogo barik eskaintzen ziolarik.

        Supituan izuturik agondu zen.

        — Ostia! A ze begitartea! Ikusi duzu hori, Jacques?

        Jacquesek alde batera laga zuen zartagin ketsua, desgogora, bertan saltxitxa handi pare batek koipea jariatzen zuen, zirta etenetan.

        — Jaungoikoa! —esan zuen—. Nork egin dizu hori?

        Bere masaila ukitu zuen Jeanek.

        — Borrakada ederra hartu dut —erantzun zuen.

        — Gogor eman dizute —esan zuen Jacquesek, liluratuta—. Bart izan al zen?

        — Bai. Bullierrenetik irtetean, poliziak eraso egin zigun.

        Harrokeria zeukan ahotsean. Ergela eta itsua. Bere presentziak zekarren arriskua ikusi gabe, ez eta berba bakoitzean ezkutatzen zen tranpa ere. Eta Marcelek hitz egiten lagatzen zidan, bere kanibal-irribarre handia ahoan, ergela eta itsua, ni eskaileretatik bota beharrean.

        — Birrindu ez bazaituzte ere...

        — Ez estutu, ene zaldi txikia —esan zuen Marcelek—. Osorik dagoela ikus dezakezu —Jeanen lokia ukitu zuen—. Garbituko al dugu hau?

        — Nahiago dut zerbait jan —esan zuen Jeanek.

        Irrikaz so egiten zien tipula gorritu-pintxo baten gainean zabaltzen ziren saltxitxei; hauen azal karraskatsuak plast egin zuen, eta haragi bikortsua zerien zulo handiei.

        — Ez duzu bazkaldu? —esan zuen Marcelek—. Etxean azaltzeko beldur?

        — Ene! Azaldu naiz —esan zuen Jeanek.

        — Dramaren bat izan al da?

        — Bai horixe —Jeanek urrats batzuk aurrera eman zituen eta asto hutsaren ondoan gelditu zen—. Badakizu zer begitandu zaidan oraintsu? Martin zaharrarekin inprimatzen ikasteko gogoa daukat, aitari ezer esan barik. Eta bizibidea eskuratzen dudan egunean, etxetik alde egingo dut.

        Asmatu behar izan nuen. Estasi sinesgogorrez dirdaitzen ziren Jacquesen begiak; gehiegi dirdaitzen ziren.

        — Zergatik? —esan zuen Marcelek—. Zer mesede egingo lizuke horrek?

        — Ez dut gura bizitza osoan gezurrezko egoera batean geratu.

        — Egoera bidezkorik badela uste duzu? —erantzun zuen Marcelek. Zartaginean saltxitxa zati handi bat ebaki eta irentsi egin zuen—. Jan dezagun —esan zuen.

        — Eta orain —esan zuen bazkaria bukatzean—. Ospa hemendik, lanean ari naiz.

        — Ospa egingo dut ba —esan nuen. Jacquesi begiratu nion; egun ederra zen eta ez nuen bakarrik geratu nahi—. Lanean ari zara zeu ere bai? Ez zatoz ostera bat egitera nirekin?

        Ezusteaz eta atseginaz gorritu zen.

        — Ez dizu ardura?

        — Neuk esaten badizut...

        Montsouris parkera joan ginen esertzera, iturritik hurbil; beltxarga bat zebilen uraren gainean, baita umeak gure inguruan ere.

        — A ze zorte ona daukazun —esan zion Jacquesek—. Ematen du beti dakizula zer egin.

        — Intelektual-aurreiritzi pilo horren traba ez bazeneuka...

        — Intelektuala naiz ni, ordea —esan zuen Jacquesek.

        Sorbalda altxatu nuen.

        — Hortaz, etsia har ezazu. Filosofia egiten jarraitu.

        — Ekite aldera ekin... Iruzurra litzateke hori —esan zuen—. Baina agian iruzur hutsa dira nire zalantzak ere.

        Zer pentsatu jakin gabe begiratzen zidan. Hain zen gaztea, hain sutsua: bizitzea erraz izango zuela ematen zuen, korronteari jarraitu besterik ez zuela, alegia.

        — Herabeegia zara —esan nuen nik—. Zure buruari proletarioen borroka zeurea al den galdetzen diozun bitartean ez da zeurea izango. «Nire borroka da», esaiozu, besterik gabe.

        — Bai —esan zuen Jacquesek.

        — Baina ezin dut arrazoirik gabe esan. Berez esan beharko nuke —beltxarga handi eta zuriari begiratu zion, lipar batez, eta irribarre egin zuen.

        — Gauza bat erakutsi behar dizut.

        — Erakutsi.

        Eskua poltsikoan murgildu zuen zalantza egin eta gero:

        — Poema bat da, nire azken poema.

        Ni poesian ez nintzen oso aditua, baina poema gustatu zitzaidan.

        — Poema ederra dela deritzot —esan nuen—. Asko idatzi dituzu?

        — Batzuk bai. Erakutsiko dizkizut, gura baduzu.

        Zoriontsua zirudien, oso.

        — Zer dio Marcelek?

        — Oi! Badakizu, Marcel nire anaia da —esan zuen Jacquesek, nahasiki.

        Marcelek anaia jeinu gaztetzat zuelako susmoa neukan nik. Bestalde, nor zen hantxe asasinatzen hasia nintzen hura, beltxarga bat igerian zebilen iturri haren ondoan, ama familiakoak begira geneuzkala? Nor ez zen izan?

        Ordutik aurrera tailerretan pasatzen nituen egunak. «Teknika ezagutu nahi dut», esaten nion aitari. Ni, neure aldetik, lanaren usainean murgiltzen nintzen, pantaila berdeko lanparen argi goibelean. «Aireztapena eskasa da», esaten nion Martin zaharrari. «Haizagailu berriak jarri beharko lirateke». Bibotea laztandu egin zuen. Han zeuden, langile zahar gutxi batzuk ziren, eta etxe-langileen antza zeukaten egiatako proletarioena bainoago; haien adeitasunezko ahotsak eta etsimen tematsua gorroto nituen. Beti izan da horrela: hain zuzen ere! Aukeratu gabe, bizirik gabe existitzen ziren gauza oro suntsitu beharra zegoen, nik neuk, linotipiako larakoen aurrean eserita, neure burua berriz aukeratzen nuen. «Egingo dut». Neure oihal griseko mantala ukitzen nuen: neure atzetik atea itxiko dut, burua ondo jasota ibiliko naiz kalean barrena, esku-hutsik. Blomart semearena akabo: gizona besterik ez, egiazko gizona, akatsik gabekoa eta inoren mendean ez dena. Burua altxatzean langile gazte baten begirada topatzen nuen, berehala aldentzen zituen begiak. Hautsez beteriko mantalaren azpian nire tweed argiko trajea asmatzen zuen; berba egiten saiatu banintzaio ahaikaritzat hartuko nindukeen. Ugazabaren semea nintzen oraindik ere.

        — Noiz erabakiko zara? —esaten zuen Jacquesek.

        — Bizibidea ondo jakitean.

        Bi urte igaro ziren horrela. Tipografo on bilakatu nintzen. Konposaketa eta inprimatzearen xehetasunik txikienak ere banekizkien. Eta oraindik ere ez nuen alde egiten.

        — Lanpostu bat lortzean.

        Baina ez nuen bilatzen. Amarengatik zen. Hantxe zegoen bera, geldirik, isilean, ez zuen deus galdetzen inoiz, eta lehenengo talkan estutzeko prest zegoen beti, Bullierreneko mitinaren osteko bazkarian bezala, Suzon ezkutuko hitzorduetan harrapatu zuen egunean bezala. Libre ginen, gure gogoa zikintzeko edota gure bizitza lardaskatzeko libre; sufritzeko askatasuna besterik ez zuen hartzen berak. Zerbait eskatu izan balu baino okerragoa zen. Bere eskakizunak eta gaitzespenak gorrota nitzakeen. Baina bera hantxe zegoen, besterik ez: eta bera hantxe egoteak gogaitzen ninduen; bera hantxe zegoelako soilik. Bere presentziak berak eragiten zidan amorrua. Ama maite izan eta aldi berean bere presentzia gorrota nezakeen? Egiaren kontra borroka egiten nuen, kontraesana ez bainuen ulertzen. Nire maitasuna eta zure heriotzaren egia. Ez zen haren errua; ez zen nire errua. Errua gure artean zebilen eta guk ihes besterik ezin genion egin. Erru berari eta nire erruak egiten zion minari ihes egiten nion, berak barnean zeraman sekretua nire baitan argitzeko gauza ez izateagatik.

        Hitz egitea baino ez du behar. Azkenean ulertuko du. Gau batean amari hurbildu zitzaion. Egongela txikian eserita zegoen; irakurtzen. Urte bat lehenago moztu zituen bere adats ederrak eta motzak eta biziak ikusten zitzaizkion orain, buruaren inguruan; bere adatsak ere giza aberastasuna ziren oraindik; ez ziren animali larrua ez eta landaredia ere: emakume adatsak ziren, zainduak, orraztuak eta esku argiek distira aterata. Luzaroan begiratu zituen amaren adatsak eta bere parean eseri zen gero. Aldi batean berba egiten hasi zen: «Entzun, ama, ez dut inprimategiarekin jarraituko». Amak, une batez, entzun eta hitz egiteko txanda hartu zuen, bularra harrotuta, eskuak besaulkiaren besoetan bermatuta. «Baina burugabea da hori!». Sumindurak doinu mundukoia eman zion ahotsari.

        Arrenka eskatzen zion.

        — Entzun, ulertzen saia zaitez; erregimen hau gaitzesten dut; nolatan nahi duzu etekina ateratzea?

        — Etekina atera diozu jada; betebeharrak ukatzen dituzu zuk. Heziketa, osasuna... aitari zor dizkiozu; eta orain, zure beharra duenean, bertan behera utzi behar duzu.

        — Oraindaino aprobetxatu dudan guztia nire gogoz bestera izan da. Ez dut neure burua engaiatua ikusten.

        Zutitu egin zen ama; piano aldera zuzendu eta ontzi bateko loreak txukundu zituen, buelta eman zuen gero.

        — Orduan zeren zain zaude aita jakinaren gainean jartzeko?

        — Lehenik zurekin gura nuen hitz egin.

        — Hori ez da zintzoa: zure ikastaldia ordaintzen laga diozu; eta bere ogia patxadan jaten duzu lanpostu bat aurkitzen duzun bitartean: errazegia duzu.

        Suminez begiratu zion amari. Bere ezbaiak, orain aurpegiratzen zion koldarkeriaren kausa ama bera zen. Berak ere suminez begiratu zion semeari, ezpainak estu eta masailak gorri. Elkarri begiratu zioten une batez. Batak besteari leporatuz norberaren zekenkeriak.

        — Ondo dago. Oraintxe bertan berba egingo diot.

        — Egiteko daukazun guztia da hori.

        Ahots zorrotza zuen, zakarra. Erregu egiten zion beste ahots bat entzuten zuen amaren baitan, aitarengana ez joateko eskatzen zuena, oraindik ez; semea denbora apur batez utz ziezaioten. Baina ez amak eta ez semeak ez zuten moteltasun mutu hori kontuan hartu behar. Egongelatik alde egin zuen Jeanek; ostikoa eman zion zetazko puf bati irtetean. Zer modutako justizia latzak eraginda ekiten zion maite ez zuen gizon haren alde egiteari. Beti bere burua lehenik sakrifikatzeko prest baita honekin batera gogokoen zuena sakrifikatzeko ere. Horrela nahi izan du berak. Bestalde, arrazoia du, besterik ezin dut egin. Beheko pisura jaitsi eta bulegoetako atea jo zuen.

        — Zurekin berba egin nahi nuke.

        — Eser zaitez.

        Eseri egin zen. Lotsarik gabe berba egin zuen, erreparorik gabe, eroskundeak ematen duen pozaz. Behartu egiten zuten eta asko pozten zuen atzean lagatako zubi guztiak apurtzeak; bere burua borroka erdian ezarriko zen horrela, ogibide bila dabilen langabetu bat gehiago izango zen. Mahai gainean hustu zuen kartera. «Niri buruz beste ezer ez duzu entzungo, zin dagizut».

        «Egin dut». Armairua ireki eta arinduraz so egin zien zintzilik zeuden jantziei. Akabo. L'Humanité aldizkariko ale zahar bat zabaldu zuen ohe gainean, hortz-eskuila, xaboia eta bizar-labana. Segundo batez zalantza egin eta alkandora bat, musuzapiak, bi galtzontzilo eta hiru pare galtzerdi hartu zituen. Ez zitzaion fardel handia geratu. «Thierry, Coutant eta Semea eta Faber-enera joango naiz galdetzera».

        Beso azpian hartu zuen fardela: «Egingo dut». Eta egin zuen, horratx. Errepikatu zuen: «Egin dut». Berriz ere ikusten zituen lanpara berdeak, hautsez betetako tailerrak eta bere burua, mantal grisez jantzia eta «Egingo dut» zin eginez. Hain erraza zen orduan; ama ez ikustea erabaki baino ez zeukan; ezta hori ere: ikustea ez erabakiz gero jada ez zuen ikusten. Baina arropak batzen zituen bitartean, han zegoen ama. Egongela txikian edo bere gelan. Etxeko lekuren batean. Suminez esan zuen: «Ez da nire errua. Ezin nuen besterik egin». Ezin nuen... Ezbeharra bere baitatik at izan bailitzan, inpertsonala eta aiherga: lagundu ahal izan balio bezala. Baina bihotzean zeukan arantza. «Ni baino ez zeukan». Hemendik aurrera satena eta belusaren artean bakarrik da ama, giroan dabilen aladurekin eta bihotza ziztatzen dioten hamaika arantzekin. Ez du inongo malkorik isuriko, baina gauean oraindik beranduago geldituko da esna, Élisabeth eta Suzonen jantzien aurrean eraspen izoztuaz makurtuta. Haatik ez da bere errua. Ez berea eta ez nirea. Non zegoen errua? Asaldatu egiten zen Jean. Erruak nonbait egon behar zuela uste zuen, esku-beteka erauz zitekeela, belar gaiztoak bezala. «Aldez aurretik prestatu behar izan nuen ama, pixkanaka. Ez litzateke setatu behar». Baina egoera berberera iritsiko ginen hala ere: nire alde egitea, bere bakardade eta bidegabeko oinazea. Azken begiratua bota zion bere gelari, betiko utzi behar zuen gelari. Altzariak eta amak beretzat aukeratu zituen grabatuak bere faltaren lekuko hutsak izango ziren; eta ate itxiaren aitzina pasatzean ibilera arinduko zuen amak. Atea zeharkatu zuen. Korridorea isilik zegoen. Parket ezkoztatuko oholek kraska egin zuten bere oinen azpian. Korridorearen azkeneraino joan eta atea jo zuen.

        — Aurrera.

        Belauniko zegoen ama zetazko galtzerdi beix eta gris mordo baten aurrean. Propio, propio murgiltzen zen existentziaren barnean. Baina nola babes dezaket ama bere buruaren kontra? Jeanek arrakasta zuen batzuetan; berak bakarrik. Eta berak alde egiten zuen.

        — Aita ikustetik nator —burua altxatu zuen amak—. Etxetik berehala joateko agindu dit.

        — Berehala?

        Belauniko jarraitzen zuen, baina bere eskuak galtzerdi mordoska lurrera erortzen laga zuen.

        — Normala da —Jeanek sorbaldak altxatu zituen—: Arrazoia zenuen, ez daukat beste ezer egiteko hemen.

        — Berehala —errepikatu zuen, ezpainak erdi irekita zeuzkan, tentetu gabe baina suminaren bero mesedegarriari erabat emanda—. Zer egingo duzu zeure buruarekin?

        — Laster aurkituko dut lana. Bitartean Marcelenean biziko naiz —amari inguratu eta sorbalda ukitu zion—: minik ez egin izatea nahi nuke.

        Amak bere adatsen artean pasatu zuen eskua, bekoki nekatua erakutsiz.

        — Ondo egiten duzula uste baduzu.

        Eskailerak jaitsi zituen pixkanaka. «Gura nuena egin dut. Damutzerik ez dago». Ama goian geratu zen, galtzerdi piloaren aurrean belauniko, bakarrik. Egin dut jada. Baina beste gauza bat ere egin dut: nik ez nuen bere oinazea nahi. A! Nik ez nuen zu hiltzea nahi. Eta hor zauzkat, ohean etzanda, betazalak bizirik gabe; adats horailak landare zimelaren itxura du jadanik. Bizirik ikusiko ote ditut bere begiak? Esaten zuen: «Damutzerik ez dago». Burugabea! Guztiaz damutu beharra dago; nonahi dago gaitza, konponezin eta adieraztezina: existitzearen gaitza. «Damutzerik ez dago». Etsipen kontsolamendu hura aldarrikatzen zuen, zoro baten pare, bere ekintza onetsi nahirik, eta halarik ere atzerantz eragiten zion pisua sentitzen zuen, bere zatia zen pisua; sumin zirrara batez pentsatu zuen: atzean ezer ez izatea beharko genuke.

        — Beti dugu zerbait gure atzean —esan zuen Marcelek—. Horregatik begitantzen zait arbitrarioa zure ahalegina.

        — Lortu gura dudana, aldiz, ez da aparteko ezer —esan zuen Jeanek. Txirbil kraskatsuz beteriko sofan zegoen eserita, baso bat pattar zeukan eskuan—. Bizitzatik besteek baino aukera gehiago izan barik ibili eta gizon batek bere kabuz irabaz dezakeena baino ez eduki, hauxe da gura dudan guztia.

        — Bere kabutan —esan zuen Marcelek—. Azkar esaten da hori —burutik oinetara miatu zuen Jean.

        — Bai —esan zuen—. Jeanek Nire aitak ordaindu du traje hau, zapata hauek, baita nire lanbidearen ikasketak ere. Baina inor ez da sekula hutsetik hasten.

        — Horixe da nik diodana —esan zuen Marcelek. Irribarre egitean hortz grisak erakusten zituen eta zimurrak sakontzen zitzaizkion bere kaiman azalean—. Traje hori besterik ez balitz! Baina zure kultura, zure lagunak, zure osasuna... Ondo jandako ume burges batena da. Ezin duzu zeure iragana ezabatu.

        — Hil batzuetan, benetako langile baten moduan bizi eta gero, ez da hain astuna izango iragan hori.

        — Alde izugarria izango da beti zu eta langile baten artean: zuk aukeratu egin duzu berak pairatzen duen egoera.

        — Egia da —esan zuen Jeanek—, baina nire ahalegin guztiak egingo ditut behintzat.

        Sorbaldak altxatu zituen Marcelek.

        Nire ahaleginak ez zitzaizkidan hain barregarriak iruditzen; Nire bizitza zeharo aldatu nuen. Benetan ezabatu egin nuen nire izena eta itxura eta Coutant eta Semea tailerretan besteen moduko langile bat besterik ez nintzen. Zortzietan, patio grisa gurutzatzen nuen, bertan paper fardel piloak zeuden olanen azpian: egunoro. Langileek ez zuten burua niregana itzultzen ni pasatzean, arduradunek ez zidaten irribarre egiten; nire makinaren aurrean jartzen nintzen, kontuz miatzen nuen aparatua: ni nintzen erantzulea; eta larakoak sakatzeari ekiten nion: «Egitan da. Nire bizitza osorako da!». Laneko brusa eranzten nuenean ez nintzen zetazko eta tulipaz jositako egongela batera bueltatzen. Autobusez gurutzatzen nituen Clichyko kale tristeak, sukalde eta lisiba usaina zerion gela batera itzultzen nintzen, estua zen, txoko baten gasezko su txiki bat eta bestean harraska bat zeukan, konketa gisa. «Ez da oso alaia», esaten zuen amak. Baina nire egoitza tamaina txikikoa izatea atsegin nuen nik, gizon baten neurrikoa, alegia: kubo bat eraikitzeko behar diren sei aurpegiak, zulo bat argia sartzeko eta ni neu sartzeko beste bat.

        — Zoriontsua izango zara —esaten zidan Jacquesek.

        — Oso zoriontsua naiz.

        Tailerretik irteterakoan bila etortzen zitzaidan maiz; prezio bakarra zuen jatetxe batean afaltzen genuen; poesia topatzen zuen berak paperezko zamauetan, gatzontzi butxatuetan, hatz-markez beteriko basoetan edota koipeki zaharrak zuen zaporean ere, zeina janari ororen zaporea baitzen niretzat; zurezko eserlekuetan jartzera joaten ginen auzoetako zienemetara, ardo beltza edaten genuen tabernetan; berak galderak egiten zizkidan:

        — Ez al dizu neke handirik ematen moldatzeak? Benetan sentitzen al zara besteen maila berean?

        — Euren artean eragina aiseki izatea ere lortuko dudala uste dut —esan nuen.

        Pazientzia beharra zegoen. Enpresa txiki haietan komunismoa nekez sartuko zela banekien; baina hizlari ona nintzen ni; sindikatuko bileretan jendeak ni entzutea lortzen nuen. Federakuntzako ordezkari izendatzea ere espero nuen: behin han, lan ederra egin nezakeen.

        — Gauza baten berri eman behar dizut —esan zidan Jacquesek. Clichyko atean zegoen kafetegi txiki batean eserita geunden, geure alboko beiratean zera irakur zitekeen, klarionaz idatzita: «Hemen norberak bere janaria ekar dezake». Igeltsuz hautseztatuko bi langile litro bat ardo beltz edaten ari ziren ondoko mahaian.

        — Berri ona da?

        — Zuk zeuk esan: alderdiko kide egingo naiz.

        — Egia da hori? Erabakita al zaude?

        Zalantzaz begiratzen nion nik. «Hau da nik gura nuena». Eta zalantza egiten nuen, hala ere. Susmatzen hasia nengoen ezer ez dela inoiz gertatzen desiatu den bezala.

        — Bai, erabakita daukat. Harritu egiten zaitu?

        Harro egiten zuen irribarre.

        — Horrenbeste oztopo jartzen zenizkion marxismoari lehengoan...

        Sorbaldak altxatu zituen Jacquesek.

        — Sistemak ez dauka horrenbesterainoko garrantzirik. Ekintzarako prest ote nengoen jakitea zen kontua niretzat. Eta zerbait konpondu da nire baitan: prest nago —irribarre egin zuen—. Nola bizi zaren ikusi dudanean gertatu zait.

        — Oso pozik nago —esan nuen. Ez nengoen pozik. Nahiago nuen bere kasa konbentzitu izan balitz zentzuzko arrazoien pisuaz. Tranpa batean harrapatu nuela iruditzen zitzaidan. Zera gaineratu nuen—. Hobeto ulertu nahi nuke zeure erabakian zerk lagundu dizun.

        — Aurreko gauean, gure eztabaidaren ondoren, oinez bueltatu nintzen etxera. Jadanik ez nuen pentsatzen hitz egin genuena; baina zutaz, nitaz pentsatu nuen; eta brast, bizirik egon eta nire bizitzak ezertarako balio ez izatea, egoera hau ezin nuela jasan sentitu nuen.

        — Ulertzen dut —esan nuen.

        Nire ezinegona ez zen desagertzen. Zerbaiterako balio ote nuen? Hori ez zen kontua niretzat. Mundu bidegabe batean ezin nuen bidezko egoera bat eraiki niretzat: justizia nahi nuen nik. Norendako nahi nuen? Besteendako ala niretako? Zuk amorruz esan zenidan behin: norbera norberaren alde borrokatzen da beti. Nik aladuren eta erruaren kontra egiten nuen borroka, bertan izatearen erruaren kontra, nire errua. Nolatan ausartu nintzen beste pertsona bat sartzen lehia hartan?

        Nik esan nuen: zerbitzatzea ez da nik bilatzen dudana.

        Baina Jacquesek ez zuen ulertu. Beste inorena ez zen borrokari ekin behar zion berak ere.

        — Gazteegia naizela uste al duzu? Ezin dudala ezer egin?

        Lehengoratu egin nintzen ni:

        — Gure indarrik hoberena dira gazteak —esan nuen. Niregandik espero zuen begiradaz begiratu nion, bere xedeetan ziur dagoen militantearen begiradaz—. Ukabil eta eztarri sendoak behar ditugu oraintxe bertan. Bourgade aurkeztuko dizut etzi.

        Sasoi hartan lana zegoen mundua berregin gura zutenentzat; hauteskundeetako kartelez josita zeuden Pariseko hormak eta ia gauero, hiri eta aldirian zehar, aurrez aurre ipintzen ziren gure lagun eta etsaiak. Ia gauero, nire bila etortzen zen Jacques eta biltegi edo eskolaren bateko gela batean elkarrekin sartzen ginen, jende-mordo asaldatuaren artean. Nire ondoan, zoruan ostiko-joka ikustea gogoko nuen, gorri eta zoriontsu. Garrasien indarrez zapaltzen genituen hizlari burgesen esaldi politak; gutarrek hitza hartzen zutenean, ostera, mutur-joka isilarazten genuen jendea.

        — Gauean liskarra izango dela uste duzu? Benetakoa? —galdetu zidan Jacquesek.

        — Hori nahi dut nik. Herenegun ez genion Taittinger-i fitsik ere esaten utzi; zirikatzen saiatuko dira gaur.

        Oso pozik geunden arratsalde hartan. Zorionez gainezka zegoen Denise. Marcelek bakarrik zeukan begitarte goibela. Ilea moztu zuen egokiera hartarako, baina ez zuen pertsona zintzo baten itxura lortu; artista baten bihotza zuen elite mundutar baten konplimenduak pairatzen zituen hezibide nekatuaz.

        — Jadanik zortzi proposamen egin dizkiote Braun-i —esaten zuen Denisek—. Arrakasta izugarria dela dio berak. Zure belaunaldiko pintorerik handiena zarela adierazi du Cahiers d'Art aldizkariko kritikoak.

        Denisek distira zeukan begietan; gorriuneak igartzen zitzaizkion bekokiaren azpian eta ezustean hamazortzi urte besterik ez zituela gogorarazten zigun; normalean ez ginen gogoratzen. Bere ahotsa, bere irribarreak, bere makilajea... Bere baitan dena atonduta zegoen eta bere freskotasunak ere artifiziozko dohaina zirudien; soilik bere adats oparoek uzten zuten animali odolaz kurritutako gorputza susmatzen, jantzi garestien azpian. Pastiza txiki bat hartu zuen plater batean. «Otartekoak har itzazue —esan zuen—. Janaria geratzen da».

        Foie-gras pintxo bati hozka egin zion Jeanek; bere haurtzaroko kristalezko lanparak eta dama eder eta dotoreak gomutarazi zizkion janaren zapore goxoak; alfonbra biguna zuen oinen azpian, eta olio-pinturarenarekin batera emetasun dotore usaina zerion giroari. Aski izan ziren hiru hilabete: zorabioa sentitzen zuen orain horrelako inguru meleka batean; paperaren usainak, makinen zaratak eta gaizki egindako xerren zaporeak osatzen zuten orain bere egunen egitura. «Jadanik ez naiz euren modukoa». Emakumeek beira irundako objektuak ziruditen; pozezko eskandaluz entzuten zituen euren ahots berritsuak, euren ahots kantariak, belusezko doinuz beteak.

        Horma aldera hurbildu zen. Lehentxeago, giza txoritegi hartan sartu zenean, zurezko lau hagatxoen artean xumeki sartutako irudiak bere aurrean gelditu ziren zapal eta isilik; irudi haien sekretua jakiteko eurengan sinetsi beharra zegoen. Jeanek sinetsi gura zuen. Mihisetariko baten parean geratu zen. Bi horma eguzki galdatan zeuden, hauen artean arku batek infiniturantz jotzen zuen, bakarti, paraleloak elkartzen diren punturantz, alegia. Begiratzen zuen bitartean, irudiak bizia hartu zuen gutxinaka. Mihiseak esandakoa ezin zen hitzez adierazi; pinturaren hizkuntzaz mintzatzen zen eta bere zentzua ezin zen beste inolako hizkuntzaz aditzera eman; mihiseak hitz egiten zuen, ordea. Gelan zehar zenbait urrats eman zituen. Begiratu arretatsuaz, mihise guztiek bizitza hartzen zutela ikusten zuen. Mihiseek munduaren hastapena baino gomuta zaharragoak ekartzen zituzten gogora; etorkizuneko iraultzetatik harantz, lurraren begitarte asmaezina oroitarazten zuten; urbazter hondatu baten sekretuak erakusten zituzten, maskorrez betetako basamortu batena, maskor hauek euren baitan deskantsatzen zutelarik, bakarti eta ezaguera guztien babesean. Aurpegirik gabeko estatua haiek, gatz bihurturiko gizon haiek, herioaren suak erretako leku haiek edota instant hutsaren gelditasunean izoztutako ozeano haiek, ezer ez izatearen hamaika irudiak ziren. Eta lekukorik gabeko unibertso hura begiesten nuen bitartean, nire existentziatik at nengoela iruditzen zitzaidan, atseden hartzen nuen, nire historiatik kanpo, betikotasun huts eta zuri batean. Eta garbitasun eta ez izate amets hura izanik ere, ni han nengoelako, nire bizitzaren indarra ematen niolako besterik ez zen existitzen ametsa: Marcelek ondo zekien hau.

        — Laga —esan zuen—. Eta hobe trago bat edatera bazatoz —zamau zuriaz estalitako mahai aldera eraman zuen Jean, Denise zegoen bertan, dena prestatzen—. Txanpaina nazkagarri hau baino ez daukazu guri emateko?

        — Portoko ardoa dago —esan zuen Denisek.

        — Portoko ardo eskasa —esan zuen Marcelek—. Zer egingo diogu ba. Gaur jai da eta...

        — Ez egin purrustaka —esan zuen Denisek—. Lan higuingarria izan da, baina bukatu da.

        — Bukatu! Hemen geratuko da hogeita hamar egunetan, hormei itsatsita! Nolatan utzi dut hau egiten?

        — Beste publiko bat behar zenuke —esan zuen Jeanek—, benetakoa.

        — Publikoaren beharrik ez izatea behar nuke —esan zuen Marcelek. Esku biez heldu zion aulki bati—. Nire koadroak aulki honen moduan existitzea beharko nuke. Sendoa da, bertan eser daiteke; hemen geldituko da guk alde egitean, bere lau hanken gainean.

        Denisek sorbaldak altxatu zituen.

        — Ederto ba! Ebanista egin zaitez —esan zuen Denisek, doinu asaldatuaz.

        Marcelek aulkia askatu eta alfonbrara jausi zen.

        — Baina aulki bat... ez da interesgarria —esan zuen berak.

        — Negarrik ez egin, orduan! —esan zuen Denisek—. Hilabete barru ospetsua izango zara! —irribarre gaizto bat egin zuen—.Guztiarekin ere, pintore handi bat izatea ez dago hain txarto; jende asko konformatu da horrekin!

        Inork ez zuen erantzun. Guretako zentzurik ez zuten berbak zerabiltzan Denisek maiz. Marcel berarekin zergatik ezkondu zen ez genuen ondo ulertzen Jacquesek eta biok. Aurpegitxo idor eta argi hura gogoko zuen duda barik, adats mordo astunak zanpatzen zioten aurpegia, gainera ez zion inongo garrantzirik ematen bere bizitzarekin egiten zuenari. Marcel bereganatu nahi izan zuen Denisek eta lortu egin zuen; Marcelen baimena lortu zuen erakusketa egiteko, aintza eta zorionerantz doan bidea bere ondoan eta oztopo barik egitea espero zuen. Bere irribarre gorria eta bere adatsetako urrea islatzen zuen begirada beroa ikusten ditut berriz ere. Gura zuen guztia lortu zuen beti: mizke hazitako neska zen, ikasle bikaina; aisetasun mundukoi eta ausartaz ibiltzen zen bizitzatik zehar. Arrakasta egun bat bukatzen zen berandako.

        — Hara goaz zuzenean ala zure etxetik pasatuko gara? —esan zuen Jacquesek.

        — Nire etxetik pasa gaitezen, pistolen bila.

        — Eraman beharra dagoela uste al duzu?

        — Eramateak ez digu behintzat kalterik egingo. Pasa den astelehenean, gure kideek ez zeukaten zerez defendatu tiroka hasi zitzaienean.

        Gaua sartu zen; auzo dotoreak zeharkatzen genituen; ez nengoen gustura. Galtzada gainean habailan zihoazen oinezkoan artean, zeruan galdutako atomo bat baino galduago nintzen ni; gorputz trabagarri bat besterik ez nintzen eurendako eta nire inguruan ez nuen inurritegi itsu bat besterik antzematen. Dendak ixten ziren ordua zen; sudurra erakusleihoan zutelarik, gaueko irtetearekin amesten zuten neska saltzaileek. Farolak piztu berri zituzten zuretzat ere. Bonboi kaxak ordenatu zenituen dendan; txokolate puska bat marraskatzen zenuen jendeari begira beiratik zehar, gauez zaintzarik gabe eta pozik paseatzeko eskubidea zeukan jende hark: txikia izatea tristea zela pentsatzen zenuen zuk. Nik, ordea, ez nuen neska ezezagunak baino ikusten erakusleihoen atzean, neska haien patua bueltaka zebilen, mugagabe, nire patutik betiko bereizita.

        Atzean utzi genituen burgesen kaleak, hiribide luzetik jarraitu genuen, herri-oparotasunez gainezka, nire gelara iritsi ginen. Jakitokitzat nuen arasatik ogi eta gazta apur bat hartu nuen.

        — Saltxitxoi pixka bat gura duzu?

        — Ez —esan zuen Jacquesek—. Jangalea kendu didate kafe izoztuek.

        Komodako tiraderan sartu nuen eskua. Musuzapi eta alkandoren azpian zeuden bi pistolak: nire aurrezkiez erosi nuena eta Jacquesek aitari ostu ziona. Segurtagailua egiaztatu nuen. Zorrotza izan nintzen, ez nion zoriari ezer erabakitzen utzi nahi.

        — Har ezazu —esan nuen nik—. Egiatan arriskuan bazaude baino ez atera. Oso pozik lirateke gizontxo horiek hileta nazionalen kontuarekin berrasteko parada emango bagenie.

        Jacquesek jakinminez haztatu zuen arma.

        — Ezin dut sinetsi honek norbait hil dezakeela —esan zuen—. Jostailua ematen du benetan.

        Jostailua ematen du. Nik ere, ez ote nuen mutil on baten itxura, inori kalterik egiten ez diona, burkideekin eserita, zoruan ostiko egiten eta txalotzen? Nire anaiak ziren, nire anaia zen Jacques, kemen berak eragiten zigun. Bihar, guri esker, iraultza gauzatuko da, eta oihu egiten digutenak mutur-joka isilaraziko ditugu. Bularretik alkandora zabalik eta arrosa-koloreko aurpegitik adats luzeak zituelarik, borroka egiten zuen Jacquesek gainean zeuzkan borren artean, ezpainetan keinu bat zuen, bizitza alai xahutzen ari zelako...

        «Ruth! Ruth!». Gorputza inarrosten du ohean; dei egiten du. Nik ez dakit nori deitzen dion. Biok bakarrik gela honetan, biok elkarrekin gelan, eta norbera bakarrik. Ruth. Nor ikusten du? Izen hori entzuten dut baina ez aurpegirik ikusten. So egiten diot, duela zenbait ordutik hona so egiten diot eta bere betazal itxien atzean ez dut ezer ikusten; nire inguruan, nire gomutak mordoskatzen dira; nire historia garatzen da. Zalapartaren erdian desarra bat ikusten da, beste bat gero: «Mutilak tira du lehendabizi».

        Hiltzailea. Hiltzailea. Gauean zehar nenbilen ni, zabuka, korrika, ihesean. Han zegoen bera, lasai, bere poema eta liburuen artean. Eskutik heldu nion, pistola bat eman eta balen artera bultzatu nuen. Hiltzailea. Eskaileretan gora Marcel dago, lotan edo irakurtzen, olio-pinturaren usainean, itsas zaldi mugiezinetik gertu; Jacquesen zain da. Eskailerak igotzen ditut; ezin naiz igo, ezin naiz jaitsi, denbora gelditu eta desagertu beharra daukat, Marcel desagertzeko beharra, mundua desagertzekoa; eta eskailera-mailak sendoak ziren nire oinen azpian, barra bakoitza bere lekuan dago. Ate atzean Marcel da Jacquesen zain; ni ere han nago eta berba egin behar dut. Hitz bat eta gauza existitu egingo da, ez dio sekula existitzeari utziko. Klaskada idor bat, hitz bat, eta pitzatu egiten da denbora, inoiz batu ezin diren bi zatitan moztu da. Atea jotzen dut.

        Lehenik Jacques; orain Hélène. Eta oraindik ez da nahikoa. Etorriko da Laurent. Uneek bideari jarraitzen diote, bata besteari bultzaka, aurrera bultzatzen naute atseden barik. Aurrera joan etorkizunaren gauean. Erabaki. Bizitzak oinazetua, bultzatu egiten nau hilotz berrien bidera, emakume negartsuengana eta itxi eta zabaltzen diren ziegetako ateetara, herioarentzat irekitzen diren ateak. Pariseko hormetan edota metroko maiolika zurietan kartel hori berri bat, izen berriak ditu. «Ez zaitez joan». Dena alferrik izango litzateke orduan, arrazoirik gabe hilko zinateke. Ai! Nola gelditu bulkada errukigabea. Aurrera egin, aurrera egin, erabaki. Nire bihotzaren taupada bakoitzak erremediorik gabeko erabakia botatzen du munduan. Atea itxi, begiak itxi: atea ixtea erabaki, begiak ixtea.

        Inolako diosalik ez dago. Ezta etsipenaren horditzea edo ebazpen itsua ere, zu hemen baitzaude, ohe honetan, zure heriotzaren argi bihotzgabearen mende.

 

 

© Simone de Beauvoir

© itzulpenarena: Oier Alonso Etxebarria

 

 

"Simone de Beauvoir / Besteen odola" orrialde nagusia