2

        Nire une hartako aldartearekin, ilusiorik gabeko baretasun behin-behineko bat sentitzen bainuen, Micòlek egin zidan harrerak ustekabeko edo merezi gabeko opari baten antzera harritu ninduen. Beldur nintzen gaizki tratatuko ninduela, azkenaldiko hoztasun ankerraz. Baina haren gelara sartze hutsarekin (aurkeztu ninduenean, Perottik diskrezioz itxi zuen atea nire bizkarrean) konturatu nintzen irribarre egiten ari zitzaidala, onbera, gizabidetsu, lagunkoi. Aurrera segitzeko gonbidapen argiak baino areago, irribarre argitsu, samurtasun eta barkamenez beteriko hark komentzitu ninduen gelako itzalpetik atera eta berarengana hurbiltzeko.

        Hortaz, ohera gerturatu eta bi eskuekin bermatu nintzen barandan. Atzean bi burko zituela bizkarrari eusteko, Micòlek soin-enbor osoa zeukan izaretatik kanpo. Lepo eta mauka luzeko jertse berde ilun bat zeukan jantzita. Bularrean, urrezko sciaddai domina diz-diz ari zen jertsearen artilearen gainean... Sartu nintzenean irakurtzen ari zen: elaberri frantses bat, berehala ohartu nintzen bezala, azal mota zuri-gorria urrundik ezagutu nuenean; eta seguru aski, katarroak baino areago, irakurketak jarri zion begipean zeukan neke seinalea. Baina oso ederra zegoen orduan ere —nioen neure artean, hari begira—, beharbada inoiz ez zen hain eder eta erakargarria izan.

        Ohe alboan, ohe-buruaren parean, intxaur zurezko gurditxo bat zegoen, bi mailatakoa, gainekoan lanpara artikulatu piztu bat, telefonoa, buztin gorrizko teontzi bat, ertza urreztatua zuten portzelana zurizko kikara pare bat eta alpakazko termo bat zeuzkana. Micòl piska bat luzatu egin zen, liburua beheko apalean uzteko, eta gero bueltatu, ohe-buruko beste aldean zintzilik zegoen argi-etengailua bilatzeko. Gizajoa! —esaten ari zen, bitartean, hortz artean—: ezin ninduen eduki horrelako hil-beila batean! Eta argitasuna handitzea lortu zuenean, «aa!» nabarmen bat egin zuen, bere satisfazioa adieraziz.

        Gero, hizketan jarraitu zuen: azken lau egunetan ohean geratzera behartu zuen katarro «tristeaz»; aitaren isilean eta baita osabarengandik ezkutatuz ere (izerdi-eragileen etsai amorratua zen: bihotzari kalte egiten zioten, haien arabera, baina hori ez zen inola ere egia!) gaixotasunaren bukaera azkartzeko alferrik hartu zituen aspirina pastilez; irakurtzeko ere gogorik gabe ohean pasatu beharreko ordu amaiezinetako asperraldiaz. Ai, irakurri! Behinola, hamahiru urte zitueneko sukar handiko gripe famatuen garaian, egun gutxiren buruan Gerra eta bakea osorik edo Dumas-en Mosketarien ziklo osoa irakurtzeko gai zen erabat; orain, aldiz, katarro huts batekin, eskerrak eman behar zituen letra handiz moldaturiko elaberri frantses horietako bati «pasea ematea» lortzen bazuen. Ezagutzen al nuen Cocteau-ren Les enfants terribles?, galdetu zuen, liburua gurditxotik berriro hartuz eta niri luzatuz. Ez zegoen gaizki, dibertigarria eta «chic» zen. Baina, Hiru mosketariak, Hogei urte geroago eta Bragelonneko Bizkondea-ren aldean jarriz gero? Horiek bai elaberriak! Gauzak argi esanez: «dotoreziaren aldetik» ere «askoz hobeto» funtzionatzen zuten.

        Bat-batean mintzaldia moztu zuen.

        — Aizu, zergatik geratu zara hor ziri bat bezala? —bota zuen—. Jainko maitea, haurtxo txiki bat baino okerragoa zara! Hartu horko sofa txikia (eta seinalatu egiten zidan) eta etorri honantzago esertzera.

        Azkar obeditu nuen, baina ez zen nahikoa. Gainera, zerbait edan behar nuen.

        — Zerbait hartu nahi al duzu? —zioen—, tea, adibidez?

        — Ez, eskerrik asko —erantzun nuen—, afaldu aurretik ez dut hartzen. Urdaila urez bete eta jateko gogoa kentzen dit.

        — Orduan, Skiwasser piska bat?

        — Berdin-berdin.

        — Oso bero dago, badakizu? Gainera, oker ez banago, udako bertsioa baino ez duzu probatu, izoztutakoa, heretikoa azken finean: Himbeerwasser-a.

        — Ez, ez, eskerrik asko.

        — Jainkoa! —zinkurin egin zuen—. Txilina jo eta aperitibo bat ekar dezatela eskatuko dut, nahi baduzu. Guk ez dugu sekulan hartzen, baina uste dut etxean nonbait egongo dela Bitter Campari botilaren bat. Perottik, honni soit, ondo daki non aurkitu...

        Buruari eragin nion.

        — Ez duzu ezertxo ere nahi! —jalgi zitzaion, etsipenez—. Ze mutil arraroa zaren!

        — Aukeran nahiago ez.

        «Aukeran nahiago ez» esan nuenean, barre algara handia egin zuen berak.

        — Zergatik ari zara barrez? —galdetu nuen, apur bat minduta.

        — «Aukeran nahiago ez» esan duzulako, Bartlebyk bezala. Aurpegi berberarekin.

        — Bartleby? Nor da jaun hori?

        — Baina, nola, ez al dituzu irakurri Melville-ren istorioak?

        Ezagutzen nuen Melville-ren obra bakarra —esan nuen— Moby Dick zen, Cesare Pavesek itzulia. Orduan, zutik jartzeko eskatu zidan: parean, bi leihoen artean zegoen apalategitik Piazza Tales liburua hartu eta eskuratzeko. Liburu artean bila nenbilen bitartean, istorioaren mamia kontatzen hasi zitzaidan. Bartleby izkribatzaile bat zen, zioen: New Yorkeko abokatu ezagun batek (abokatu bikaina, bera: langilea, trebea, «liberala», «Spencer Tracyk hain ondo errepresentatzen dituen joan den mendeko amerikar horietako bat») lana eman zion, bere bulegoko paperak, alegazio-txostenak eta abar kopiatzeko. Bada, berak, Bartlebyk, idaztea agintzen ziotenean, gogotsu ekiten zion lanari. Baina Spencer Tracyri burutik pasatzen bazitzaion bestelako lan osagarri bat enkargatzea, kopia bat eta jatorrizkoa konparatzea adibidez, edota kale izkinako tabako-dendara jaistea seilu bat erosteko, orduan ezer ez; irribarre labaina egin eta irmoki erantzungo zion: «I prefer not to».

        — Zergatik, baina? —galdetu nuen, liburua eskuan nuela itzuliz.

        — Ez zuelako izkribatzaile lana baino egin nahi. Izkribatzaile lana eta kito.

        — Barkatu, baina imajinatzen dut Spencer Tracyk soldata emango ziola, ez?

        — Bai, noski —erantzun zuen Micòlek—. Baina, zer? Soldatak lana ordaintzen du, ez lana egiten duen pertsona.

        — Ez dut ulertzen —insistitu nuen—. Bartleby kopiatzaile lana egiteko hartu zuen Spencer Tracyk bere bulegoan, jakina, baina baita negozioa aurrera ateratzen laguntzeko ere. Zer eskatzen zion, azken finean? Zerbait gehixeago, edo, egia esanda, zerbait gutxixeago. Beti eserita egon beharra daukan batentzat, kale izkinako tabako-dendara jaistea etenaldi baliagarria izan daiteke, beharrezko atsedenaldia: nolanahi ere, hankak luzatzeko aukera ezin hobea. Ez, sentitzen dut. Nire ustez, Spencer Tracyk arrazoi osoa zeukan nahi bazuen zure Bartleby horrek beti bertangoxo egin ordez eskatzen zitzaiona egin zezan.

        Nahiko luze aritu ginen eztabaidatzen Bartleby gizajoaz eta Spencer Tracyz. Berak ulertzen ez nuela leporatzen zidan, konformista arrunt «bat» nintzela, betiko konformista porrokatua. Txantxetan jarraitzen zuen. Izan ere, lehenago, errukitsu itxura jarriz, Bartlebyrekin konparatu ninduen; eta gero, alderantziz, «nagusi doilorren alde» nengoela ikusita, han hasi zen Bartlebyren bidez goraipatzen «gizaki orok ez kolaboratzeko daukan eskubide ukaezina», askatasunerako eskubidea, alegia. Niri akatsak ateratzen jarraitzen zuen, beraz, baina motibo guztiz kontrajarriengatik.

        Noizbait telefonoak jo zuen. Sukaldetik ari ziren deitzen, jakiteko noiz igo behar zuten afarirako bandexa. Micòlek erantzun zuen artean ez zela gose eta berak deituko zuela geroago. Barazki-zopa gustura hartuko al zuen? —erantzun zion, imintzio batez, telefonotik egin zioten galdera zehatz bati—. Jakina. Dena dela, geroago arte ez zezatela prantatu, mesedez: «janari pasatuegia» ez zitzaiola inoiz gustatu.

        Mintzagailua eskegi eta gero, niregana bueltatu zen. Begi aldi berean gozo eta serioekin begiratzen zidan, eta zenbait segundoz ez zuen ezer esan.

        — Zer moduz zaude? —galdetu zuen azkenik, ahots apalez.

        Txistua irentsi nuen.

        — Hainbestean —irribarre egin eta inguruan begiratu nuen—. Bitxia da. Gela honetako gauza guztiak imajinatu nituen bezalakoxeak dira. Horra hor, esaterako, récamier-a. Lehendik ikusia banu bezala. Ikusia dut, azken finean.

        Sei hilabete lehenago, bera Veneziarako atera bezperan izan nuen ametsa kontatu nion. Làttimo bilduma seinalatu nuen: distiratsu ageri ziren haien apal erdi itzaltsuetan: haiek ziren nire ametsean benetan ez bezala azaldu zitzaizkidan objetu bakarrak, esan nuen. Zein itxurarekin ikusi nituen kontatu nion, eta berak serio entzuten zidan, arretaz, behin ere eten gabe.

        Bukatu nuenean, jakaren mauka ukitu zidan laztan arin batez. Orduan, ohe alboan belaunikatu, bera besarkatu, eta musu eman nion lepoan, begietan, ezpainetan. Berak utzi egiten zidan, baina begiak niregandik kendu gabe eta, burua baztertzeko mugimendu txikiak eginez, ahoan musu ematea galaraziz.

        — Ez... ez... —zioen denbora guztian—. Utzi... mesedez... Txintxoa izan... Ez, ez... norbait etor daiteke... Ez.

        Alferrik. Poliki-poliki, lehendabizi hanka bat eta gero bestea, ohe gainera igo nintzen. Orain haren gainean nengoen, pisu osoaz. Lepoan musu ematen jarraitzen nuen itsu-itsuan, oso gutxitan baino ez nuelarik lortzen ezpainak aurkitzea, eta behin ere ez berak betazalak ixtea. Azkenerako, aurpegia haren lepoan ezkutatu nuen. Eta nire gorputza, ia bere kasa, haren gainean ezinegonean inarrosten zen bitartean, bera izarapean estatua bat bezain geldi zegoela, kolpetik, neure izate guztia bat-batean astindu zuen oinaze izugarri batez, bera galtzen ari nintzelako edo galdua nuelako sentsazio zehatza eduki nuen.

        Berak hitz egin zuen lehendabizi.

        — Altxa zaitez hortik, mesedez —entzun nion esaten, nire belarritik oso gertu—. Ezin dut arnasarik hartu.

        Deuseztuta nengoen, zinez. Ohe hartatik jaistea neure indarretatik kanpoko eginkizuna iruditzen zitzaidan. Baina beste aukerarik ez neukan.

        Zutik jarri nintzen. Pausoren bat eman nuen gelan, zalantzan. Azkenean, berriro neure burua erortzen utzi nuen ohe ondoko besaulki txikian, eta esku artean ezkutatu nuen aurpegia. Masailak sutan nituen.

        — Zergatik egiten ari zara hori? —esan zuen Micòlek—. Alferrik da.

        — Zergatik alferrik? —galdetu nuen, begiak bizitasunez altxatuz—. Jakin al nezake zergatik?

        Irribarre itzal bat aho inguruan hegaka zuela begiratzen zidan.

        — Momentu batez horra joan beharko zenuke —esan zuen, bainugelako aterantz seinalatuz—. Gorri-gorria daukazu aurpegia, gorri bizia; garbitu beharko zenuke.

        — Bai, eskerrik asko. Hobe izango da, beharbada.

        Kolpetik altxatu eta bainugelara abiatu nintzen. Baina orduantxe, une hartan bertan, kolpe indartsu batek astindu zuen eskaileretara ematen zuen atea. Bazirudien norbait bultzaka ari zela barrura sartzeko.

        — Zer da hori? —murmuriatu nuen.

        — Jor da —erantzun zuen Micòlek lasai—. Joan zaitez irekitzera.

© Giorgio Bassani

© itzulpenarena: Koldo Biguri