6

        Zenbat urte igaro dira ekaineko arratsalde urrun hartatik? Hogeita hamarretik gora. Eta, hala ere, begiak ixten baditut, Micòl Finzi-Contini han dago oraindik, bere lorategiko murru gainean, niri begira eta hizketan. 1929an Micòl neskatoa zen ia, hamahiru urteko neska argal ilehori bat, begi handi, argi eta magnetikoak zituena; ni, ordea, galtza motzetan ibiltzen zen mutikoa, oso burges eta oso harroa, eskolako arazo txiki batek larritasunik inozoenean erorarazi zuena. Elkarri begira geunden. Gure buruen gainean, zerua urdin eta trinkoa zen, zeru beroa, udakoa ordurako, hodeirik bat ere gabekoa. Ezerk ezingo zuen hura aldatu, horixe zirudien, eta izan ere ezerk ez du aldatu, oroimenean behintzat.

        — Orduan, nahi duzu, bai ala ez? —estutu ninduen Micòlek.

        — Ba... ez dakit... —hasi nintzen esaten, murrua seinalatuz—. Oso altua iruditzen zait.

        — Ez duzulako ondo ikusi —ihardetsi zidan, luzetsita—. Begira hor, eta han —eta hatzaz seinalatzen zuen, nire begirada zuzentzeko—. Koska mordoa dago, bai eta iltze bat ere, hemen goian. Neronek sartu dut.

        — Bermalekuak egon badaude, bai —murmuriatu nuen zalantzati—, baina...

        — Bermalekuak?! —moztu zidan, eta barrez hasi zen—. Nik koska deitzen diet.

        — Gaizki egina, bermaleku deitzen dira-eta —insistitu nuen, burugogor eta zakar—. Nabari da mendian ez zarela inoiz ibili.

        Umetatik izan dut goi-beldurra, eta murru harresi hura igotzeak, altuera txikia izan arren, kezkatu egiten ninduen. Umetan, amak Ernesto besoetan zuela (Fanny artean jaio gabe zegoen) Montagnonera eramaten ninduenean, bera via Scandiana aurreko zabalgune handiko belarretan esertzen zen, eta gure etxeko teilatua begiz jo zitekeen handik, neke handiz baina, Santa Maria in Vado elizaren mole handiaren inguruko teilatu-itsasoan; bada, horrelakoetan, gogoan dut, zabalgunea landa aldetik mugatzen zuen pretiletik burua atera eta beherantz begiratzen nuenean, hogei metroko sakonerako amildegirantz alegia, ez zen inola ere txikia izaten sentitzen nuen beldurra. Horma piko hartan beti norbait ikusten zen igotzen edo jaisten: nekazariak, peoiak, igeltsero gazteak, denak bizikleta zeramatela sorbalda eta beso artean gurutzatuta; bai eta zaharrak ere, igel eta zarbo arrantzale bibotedunak, kaina eta saskiz kargatuta: Quacchio, Ponte della Gradella, Coccomaro, Coccomarino, Focomortoko jendea zen dena, presaka ibiltzen ziren, eta nahiago izaten zuten «Harresi bidea» hartu —beraiek esaten zuten bezala—, Porta San Giorgiotik edo Porta San Giovannitik igaro baino (izan ere, alde hartatik, bastioiak osorik zeuden, garai hartan, erabiltzeko moduko irekidurarik gabe bost kilometroko luzeeran gutxienez). Hiritik irtetera zihoazen: horrelakoetan, zabalgunea zeharkatuz, begiratu gabe igarotzen zitzaizkidan ondotik, pretilaren gainetik pasatuz eta oin-punta bermatuz harresi zaharkituan aurkitzen zuten lehen koska edo zuloan, eta segituan iristen ziren beheko zelaira. Landetatik zetozen: orduan, begiak zabal-zabalik zituztela igotzen ziren, nireei so, iruditzen zitzaidan, lotsati pretil ertzetik begiratzen nuelarik, baina oker nengoen, noski, bermalekurik onena besterik ez baitzuten bilatzen. Nolanahi ere, horrela, amildegian zintzilik zeuden bitarte guztian —binaka, normalean, bata bestearen atzean—, patxada handiz dialektoz ari zirela entzuten nien, soro arteko bideska batean ibiltzean topatu balira bezalaxe. Zeinen lasai, indartsu eta kementsuak ziren!, esaten nuen neure artean. Nire aurpegitik zentimetro gutxiraino hurbildu eta gero, hainbesteraino ere non askotan, neure burua haien begietan islatuta ikusteaz gain, haien arnasako ardo-hatsak kolpatzen baininduen, pretileko bermalekuari oratzen zioten beren hatz lodi babatsuekin, hutsetik ateratzen ziren gorputz osoaz eta, eup!, han zeuden, leku seguruan. Ni sekulan ez nintzen izango horrelakorik egiteko gauza, errepikatzen nion neure buruari aldi bakoitzean, urruntzen ikusten nituenean, miresmenez baina baita izuz ere beterik. Sekula santan.

        Bada, antzeko zerbait sentitzen ari nintzen orduan, Micòl Finzi-Continik igotzera gonbidatzen ninduen murruaren aurrean. Jakina, horma hura ez zen Montagnoneko bastioikoa bezain garaia, baina bai leunagoa eta urteek eta eguraldiaren gogortasunak gutxiago higatua. Eta, goraino igota —pentsatzen nuen, Micòlek seinalaturiko koska doi-doi markatuetara adi—, zorabiatu eta erortzen banintzen? Zitekeena zen bertan hiltzea.

        Hala ere, nire zalantzaren arrazoia ez zen hori bakarrik. Geldirik egonarazten ninduena ez zen goi-beldurraren gogaipen fisikoa bezalako ezer. Antzeko zerbait zen, baina desberdina, indartsuagoa. Une batez faltan bota nuen neure lehenagoko etsipena, suspentsoa izandako mutikoaren negar inozoa, umekeria hutsezkoa.

        — Gainera, ez dut ulertzen zergatik hasi behar dudan alpinismoa egiten hemen —jarraitu nuen—. Zuen etxean sartu behar badut, eskerrik asko, pozarren, baina, benetan, askoz ere erosoagoa iruditzen zait handik pasatzea —eta hori esatean besoa altxatua neukan, via Ercole I d'Esterantz—, sarrerako ate handitik. Ez nuke denbora gehiegi beharko. Bizikleta hartu eta segituan egingo nuke buelta osoa.

        Berehala ohartu nintzen proposamenari ez zeritzola ondo.

        — Ez, ez, ez... —esan zuen, aurpegia desitxuratuz higuin handiko imintzio batez—, handik pasatzen bazara Perottik ikusiko zaitu derrigor, eta orduan akabo, kito, ez dauka graziarik.

        — Perotti? Nor da hori?

        — Atezaina... beharbada ezagutzen duzu, kotxezain eta chauffeur lanetarako daukaguna... Ikusten bazaitu —eta derrigorrez ikusiko zaitu, ze, zalgurdiarekin edo autoarekin irten ez bada, han egoten da beti goardia egiten, madarikatua halakoa!—, gero etxera ere eraman beharko zaitut ezinbestez... Eta esango didazu... Ez duzu uste?

        Zuzen-zuzen begiratzen zidan begietara: serio, baina oso lasai.

        — Ongi —erantzun nuen, burua bueltatuz eta kokotsaz ezponda seinalatuz—, baina non utziko dut bizikleta? Ezin dut hor utzi, abandonatuta. Berria da, Wolsit bat: faro elektrikoarekin, erremintetarako poltsatxo batekin, ponparekin, pentsa... Gainera, bizikleta lapurtzen badidate...!

        Eta ez nuen besterik gaineratu, aitarekin ezinbestez topatu beharrak kolpetik larrituta berriro. Beranduenik, ilunabarrerako itzuli beharko nuen etxera. Ez neukan beste aukerarik.

        Berriro bueltatu nituen begiak Micòlenganantz. Hitz egiten egon nintzen bitartean, murruan esertzeari ekin zion, bizkarra ematen zidala, eta orduan etsi-etsian hanka bat altxatu eta zangalatrau jarri zen.

        — Zertan ari zara? —galdetu nuen, harriturik.

        — Burutazio bat eduki dut bizikletari buruz, eta bitartean erakutsiko dizut zein diren oina jartzeko lekurik onenak. Begira ondo non jartzen ditudan nik. Begitu.

        Han goian buelta eman zuen aise samar, eta gero, lehentxeago erakutsi zidan iltze herdoiltsuari helduz, jaisten hasi zen. Poliki baina seguru ari zen jaisten, bermatzeko lekuak tenis-zapatilen puntaz bilatuz, batekin orain bestearekin gero, eta beti neke gehiegirik gabe aurkituz. Ondo ari zen jaisten. Alabaina, lurra ukitu baino lehen, bermaleku batean huts egin eta irrist egin zuen. Zutik erori zen. Baina mina hartu zuen esku bateko hatzetan. Gainera, murruarekin jotzean, tarratada bat egin zuen hondartzarako oihal arrosako soinekoan, besapean.

        — Ze babalorea naizen! —murduskatu zuen, eskua ahora eraman eta putz eginez—. Gertatu zaidan lehen aldia.

        Belaun bat urratu ere egin zitzaion. Soineko-ertz bat altxatu zuen, bere izter bitxiro zuria, neska helduarena jada, agerian utziz, eta urratua aztertzeko makurtu zen. Bi ile-xerlo hori luze erori zitzaizkion, argienetakoak, adatsa txukun edukitzeko balio zion diadematik ihes eginda.

        — Ze babalorea! —errepikatu zuen.

        — Alkohola behar duzu —esan nuen mekanikoki, hurbildu gabe, horrelakoetan etxeko guztiok erabiltzen genuen doinu penatuxeaz.

        — Alkohola? Bai zera!

        Zauria miazkatu zuen bizkor: goxoki muxukatuz bezala; eta segituan tentetu zen.

        — Zatoz —esan zuen, gorri-gorri eta ile guztiak nahastuta.

        Bueltatu eta ezpondatik zeharka igotzeari ekin zion. Eskuinaz baliatzen zen, belar-mototsei helduz; bitartean, ezkerra buru pareraino altxatuz ilerako diadema kentzen eta berriro bere lekuan jartzen ari zen. Zenbait aldiz errepikatu zuen ariketa hura, orrazten ari balitz bezain bizkor.

        — Ikusten hango zuloa? —esan zidan gero, gora iritsi ginen bezain azkar—. Han barruan utz dezakezu bizikleta, jakina.

        Seinalatzen zidana Ferrarako harresi albotik ibiltzean topatzen diren lur-ttonttor belartsu ugarietako bat zen, handik berrogeita hamar bat metrora zegoena: bi metro altu ziren, eta sarrerako irekidura lurpean eduki ohi zuten. Ikustean, Erromako landetako montarozzo etruskoen itxura dute, askoz eskala txikiagoan, noski; gainera, haietako askok barruan duten lurpeko gela, oso zabala askotan, inoiz ez zen erabili hildakoentzako etxe moduan. Aspaldiko garaietako harresizainek armak gordetzen zituzten bertan: kulebrinak, alkabuzak, bolbora, eta abar. Bai eta, beharbada, XV. eta XVI. mendeetan Europan ferraratarren artileria hain beldurgarri bihurtu zuten marmol preziatuzko kanoi-bala arraro haiek ere: haietako ale batzuk oraindik ikus daitezke Gazteluan, erdiko patioan eta terrazetan edergarri jarriak.

        — Nori uste duzu bururatuko zaiola Wolsit berri bat dagoela hor barruan? Jakin beharko litzateke. Egon al zara inoiz?

        Buruari eragin nion.

        — Ez? Ni bai, hainbat eta hainbat aldiz. Zoragarria da.

        Ganoraz mugitu zen, eta ni, bizikleta lurretik jasoz, atzetik jarraitu nintzaion isilik.

        Gordelekuko atean iritsi nintzaion ondora. Tontorra osorik estaltzen zuen belar-izara trinkoan ebakitako zanga moduko zerbait zen: banan-banan sartu beharra zegoen, hain zen estua. Ate-ostean bertan hasten zen jaitsiera, eta zortzi-hamar bat metroraino ikus zitekeen, ez gehiago. Harantzago, ilunbea baino ez. Tunela kortina beltz baten kontra bukatuko balitz bezalaxe.

        Begira jarri zen, burua sartuz, eta bat-batean bueltatu zen gero.

        — Sartu zu —xuxurlatu zuen, eta irribarre ahul bat azaltzen zuen, aztoratuta—. Nahiago dut hemen geratu, itxaroten.

        Alde batera jarri zen, eskuak bizkar atzean lotuz, belarrezko paretaren kontra, sarrerako albo batean.

        — Ez al zaitu beldurtuko, ez? —galdetu zidan, ahapeka orduan ere.

        — Ez, ez —esan nuen, gezurretan, eta makurtu egin nintzen, bizikleta altxatu eta sorbaldan ipintzeko.

        Besterik ezer gaineratu gabe haren ondotik igaro eta hobira sartu nintzen.

        Poliki ibili beharra zegoen, baita bizikletagatik ere, eskuineko pedalak paretan jo besterik ez zuelako egiten; eta hasieran, hiruzpalau metrotan gutxienez, itsu bezala ibili nintzen, ez nuen ezer ikusten, ezertxo ere ez. Baina sarreratik hamar bat metrora («Kontuz ibili», oihukatu zuen orduan Micòlen ahotsak, urrun ordurako, nire bizkarrean: «eskailera batzuk daude!»), zertxobait nabaritzen hasi nintzen. Tunela aurreraxeago amaitzen zen: metro bakan batzuk baino ez ziren geratzen beherantz. Eta hantxe hasten ziren Micòlek iragarritako eskailerak, bertaratu aurretik guztiz desberdina begitantzen zitzaidan espazio batetik aurrera.

        Espazio hartara iristean, une batez gelditu egin nintzen.

        Micòlengandik banantzerakoan sentitu nuen iluntasunarekiko eta ezezagunarekiko ume-beldurraren lekuan, halako lasaitu bat jabetu zen nitaz, ume-sentsazioa hura ere, lurpeko heste hartan barneratzen nintzen neurrian: Micòlen aldamenetik garaiz aldeginez arrisku handi batetik ihes egin banu bezala, nire adineko mutil batek aurki zezakeen arriskurik handienetik («Zure adineko mutiko bat» esaera oso maitea zuen aitak). Bai, ba —pentsatzen nuen—: gauean, etxeratzean, zitekeena zen aitak ni jotzea. Baina ordurako lasaitasunez jaso nitzakeen haren kolpeak. Irakasgai bat irailerako: arrazoia zuen Micòlek barrez hartzen zuenean hori. Zer zen, ba, irailerako irakasgai bat uztea, ilunbe hartan bion artean —eta dardarka ari nintzen— gerta zitekeen gainontzekoaren aldean? Beharbada Micòli musu emateko adorea aurkituko nuen: musu bat ezpainetan. Eta gero? Zer gertatuko zen gero? Ikusiak nituen filmeetan, eta nobeletan, musuak luzeak eta pasio handikoak izaten ziren. Egia esanda, gainontzekoaren aldean, musuak une hutsal bat baino ez ziren funtsean, baldin eta, ezpainak elkartu eta ahoak bata bestearen barruan uztartu ondoren, kontakizunaren hariari ezin bazitzaion berriz heldu gehienetan ondoko goiza baino lehenago edo, orobat, zenbait egun igaro arte. Micòl eta biok iritsi bagina era horretan musu ematera —eta iluntasunak lagundu egingo zigun, noski—, musuaren ondoren denborak lasai igarotzen jarraituko zuen, inolako eskuhartze arrotz eta zorionekok ezin lagunduko zigularik ondoko goizera iristen. Zer egin beharko ote nuen, kasu horretan, minutuak eta orduak betetzeko? Ai, baina horrelakorik ez zen gertatu, zorionez. Eskerrak salbatua nengoen!

        Eskailerak jaisten hasi nintzen. Argi izpi ahulen bat iristen zen atzetik —orduantxe ari nintzen konturatzen—, tuneletik iragaziz. Eta apur bat ikusmenaz, apur bat entzumenaz (aski zen bizikletarekin paretan jotzea edo orpoa mailatik behera irristatzea oihartzuna erraldoitu eta biderkatzeko, espazioaren eta distantziaren neurria emanez), azkar asko ohartu nintzen leku haren zabaltasunaz. Berrogei metro inguruko diametroko gela bat izan behar zuen, biribila, kupula erako ganga zuena, beste horrenbesteko altuerakoa. Batek jakin, beharbada pasagune sekretuen sistema baten bidez antzeko beste lurpeko gela batzuekin komunikatuta zegoen, hamaika baitziren bastioien gorputzean horrela ezkutatuta zeudenak. Gauza errazagorik.

        Gelako hondoa lur zapaldukoa zen, laua, trinkoa, hezea. Haztamuka paretaren kurbari jarraitzen nion bitartean, adreilu batekin behaztopo egin eta lastoa zapaldu nuen. Eseri nintzen azkenean, esku batez indarrez heltzen niolarik hormaren kontra utzitako bizikletaren gurpilari, eta beste besoaz belaunak inguratuz. Isiltasuna firfiraren batek, intziriren batek bakarrik hausten zuen: saguak seguraski, saguzarrak...

        Eta gertatu balitz?, pentsatzen nuen. Hain izugarria izango zen benetan, gertatu balitz?

        Ia ziur ez nintzen itzuliko etxera, eta gurasoek, Otello Fortik, Sergio Pavanik eta beste guztiek, baita poliziak ere, alferrik bilatuko ninduten. Lehen egunetan, bazter guztiak arakatzen lehiatuko ziren. Egunkariek ere aipatuko zuten, ohiko hipotesiak jaurtiz: bahiketa, ezbeharra, suizidioa, ezkutuko atzerriratzea, eta abar. Poliki-poliki, ordea, ura bere bidera itzuliko zen. Gurasoek etsi egingo zuten (Ernesto eta Fanny geratzen zitzaizkien, azken batean), bilaketa bertan behera geratuko zen. Eta ordaindu, azkenik, berak bakarrik ordainduko zuen, Fabiani andre kandelajale memelo hark, eta zigor gisa «beste destino batera» bidaliko zuten. Nora? Sizilia edo Sardiniara, noski. Merezia zuen. Horrela ikasiko zuen hain zitala eta hain nazkagarria ez izaten.

        Eta niri zegokidanez, besteek etsitzen zutela ikusirik, nik ere etsiko nuen. Micòlekin kontatu ahal izango nuen, kanpoan: bera arduratuko zen janaria eta beharko nuen guztia ekartzeaz. Eta egunero etorriko zen niregana, bere lorategiko murruaren gainetik pasatuz, uda nahiz negu. Eta egunero musu emango genion elkarri, ilunpetan: ni bere gizona nintzelako, eta bera nire emakumea.

        Baina, gainera, honek guztiak ez zuen esan nahi kanpora ezingo nintzenik berriro inoiz atera! Egunez lo egiten nuen, jakina, loaldia etenaz Micòlen ezpainek nireak ukitzen zituztela sentitzen nuenean, eta berriro lokartuz geroago haren besoetan. Gauez, ordea, irtenaldi luzeak egin nitzakeen, batez ere ordubatetatik, ordubietatik aurrera, orduan mundu guztia lo egoten baitzen eta hiriko kaleetan ia inor ez baitzen ibiltzen. Bitxia eta izugarria, baina baita dibertigarria ere azken finean, via Scandianatik pasatzea, gure etxea berrikustea, ordurako egongela izateko atondutako nire logelako leihoarekin, eta urrundik, itzalpean kukuturik, aita begiztatzea, Merkataritza Zirkulutik bueltan, bururatu ere ezin zaiola egin bizirik nagoela, berari begira. Izan ere, giltza poltsikotik atera, atea ireki, barrura sartu eta gero lasai, ni, bere seme zaharrena, inoiz existitu ez banintz bezala, ate handia itxiko zuen kolpe bakar batez.

        Eta ama? Ezingo ote nion jakinarazi egunen batean edo bestean, berari gutxienez, Micòlen bitartez beharbada, ez nengoela hilda? Eta bera berriz ikusi, nire lurpeko biziaz aspertuta Ferraratik alde egin eta behin betiko desagertu baino lehen? Zergatik ez? Egin ahalko nuen, bai noski!

        Ez dakit zenbat denbora egon nintzen han. Hamar minutu beharbada, gutxiago beharbada. Zehaztasun osoz gogoratzen dut eskailerak igo eta tuneletik sartzen nintzen bitartean (bizikletaren zamaz arinduta, azkar nenbilen, orduan), pentsatzen eta amesten jarraitzen nuela. Eta ama?, galdetzen nion neure buruari. Bera ere ahaztuko al zen nitaz, besteak bezala?

        Kanpora iritsi nintzen azkenean. Micòl ez zegoen nire zain lehentxeago utzi nuen lekuan, baizik eta Barchetto del Ducako murru gainean zangalatrau eserita, berehala ikusi nuen bezala eskua eguzki-babes moduan begien gainera eramanez.

        Murruaz bestaldeko norbaitekin hizketan edo eztabaidatzen ari zen: Perotti kotxezainarekin seguru aski, edo Ermanno irakasle jaunarekin berarekin. Argi zegoen: eskailera murruan bermatuta ikusi zutenean, segituan konturatu ziren haren ihesalditxoaz. Jaistera gonbidatzen ari ziren. Eta bera ez zen deliberatzen obeditzera.

        Halako batean, bueltatu eta ezponda gainean antzeman ninduen. Masailak puztu zituen, orduan, zera esanez bezala:

        — Ufa! Azkenean!

        Eta haren azken begirada, murruaz bestaldean desagertu aurretik (begiradarekin batera keinu irribarretsua egin zidan, Tenpluan aitaren talèd azpitik zelatatzen ninduenean bezala), niretzat izan zen.

© Giorgio Bassani

© itzulpenarena: Koldo Biguri