ZORIONAREN ESKALAPOIAK

 

 

I. Hasiera

 

        Gau batez festa handi bat ospatzen ari ziren Kopenhagen, Østergade kaleko etxe batean, Kogens Nytorvetik hurbil. Noizean behin egin behar izaten diren horietako festa bat zen; beste festa baterako gonbitea jaso nahi izanez gero antolatu behar izaten diren horietakoa, alegia. Gonbidatuen erdiak karta-jokoan ari ziren mahaira eserita, eta beste erdiak, berriz, etxekoandreak «Ea, ba, zerbait bururatzen zaigun» esan ondoren zer gertatuko zain zeuden.

        Horretan zeuden beraz, eta elkarrizketa nolahala bazihoan aurrera. Erdi Aroaz mintzatu ziren, besteak beste, eta garai hura gurea baino askoz ere hobea omen zela esan zuen norbaitek. Bai, Knap epaileak esan zuen hori. Eta bero-bero jardun zuen, gainera, iritzi horren alde hizketan, hain sutsu, non etxekoandrea ere haren alde jarri baitzen. Øerstedek Iraganari eta orainari buruzko almanakan idatzitako artikulua gaitzetsi zuten biek, artikulu hartan gure garaia, oro har, hobea zela esaten zela eta. Izan ere, epailearen ustetan, Hans erregearen agintaldia izan zen sekula izan den garai onena eta zoriontsuena.

        Eta horrela jarraitu zuten, baietz eta ezetz, harik eta arratsaldeko egunkaria iritsi zelarik etenaldia egin zuten arte. Etenaldi laburra halere, egunkariak ez baitzekarren irakurtzea merezi zuen ezer. Baina utz ditzagun berriketak, eta goazen orain sarrera-gelara, berokiak, bastoiak, aterkiak eta eskalapoiak uzten ziren gelara. Bi neskame zeuden han eserita: gaztea zen bata, eta zaharra bestea. Itxuragatik, beren ugazabandreei festara lagun egitera etorriak ematen zuten, neska zahar ezkongaberen edo alarguntsaren batekin etorriak edo. Baina bi emakumeei arretaz begiratuz gero, berehala antzematen zitzaien ez zirela neskame arruntak inondik ere: leun-leunak ziren haien eskuak, neskame batentzako dotoreegiak haien egokera eta imintzioak, eta ikusgarri eta bitxiak, berriz, jantziak. Jakina, bi maitagarri ziren eta! Gazteena ez zen Zorion bera, baina bai haren ohorezko dama baten dontzeila, Zorionaren opari txikienak banatzen ibiltzen den horietako bat. Zaharra, berriz, kopetilun zegoen; Oinaze zen, eta berak egiten ditu bere mandatu guzti-guztiak, behar bezala egiten direla ziur egon nahi izaten baitu beti.

        Egunean zehar zer egin zuten kontatzen ari zitzaion bata besteari. Zorionaren ohorezko damaren dontzeilak txikikeria batzuk baizik ez omen zituen egin ordu arte: kapelu berri bat putzura erortzetik libratu, Handiki batek gizon zintzo bati agur esatea lortu, eta horrelakoak. Baina ba omen zuen agindu berezi-berezi bat artean betetzeko.

        — Kontatu egin behar dizut —esan zuen—. Begira, urteak ditut gaur, eta hori ospatzeko eskalapoi pare bat eman didate, nik gizadiari emateko aginduarekin. Ahalmen handiko eskalapoiak dira: horiek janzten dituen gizakia nahi duen garaira edo tokira joan ahal izango da berehala; denborarekin eta tokiarekin zerikusia duten desio guztiak beteko zaizkio bat-batean. Eskalapoi horiei esker mundu honetan zoriona ezagutu ahal izango du jendeak behingoz.

        — Eta hik sinetsi, zuntzuna halakoa! —esan zion Oinazek—. Eskalapoi horiek janzten dituena zoritxarreko izango dun, eta eskalapoi horietatik noiz askatuko irrikitan egongo dun!

        — Bai zera! Hori ez da egia! —erantzun zion besteak—. Begira, hementxe utziko ditut, ate ondoan; horrela, bakarren batek jantzi egingo ditu, bereak dituelakoan, eta zoriona zer den jakin ahal izango du. Ikusiko duzu!

        Eta horrelaxe amaitu zen elkarrizketa.

 

 

II. Epailearena

 

        Berandu zen. Knap epaileak, gogoa Hans erregearen garaian murgilduta, etxera joan behar zuela erabaki zuen. Baina hain zegoen liluratuta, ezen bere eskalapoiak jantzi ordez Zorionaren eskalapoiak jantzita atera baitzen Østergadera. Eta eskalapoien ahalmen magikoa zela eta, hara non aurkitzen den Hans erregearen garaian, eta ikusten duen kalea buztinez eta lokatzez beterik, artean zolatu ere gabe.

        — Ene... hemengo lokatza eta zikina! —esan zuen Epaileak—. Ez dago espaloirik, eta kaleko argi guztiak itzalita daude!

        Ilargia ez zen zeru goienera iritsi artean, eta gau lanbrotsua zenez, dena erdi ilunbetan zegoen. Kale-argitxo bat ikusten zen, halere, lehenengo kale-kantoian: Ama Birjinaren irudi baten aurrean zintzilik jarritako argia zen, baina hark ere argi askorik ematen ez, eta Epaileak ez zuen irudia ikusi haren pare-parera iritsi arte. Ama Birjinaren eta Haurraren irudi bat zen.

        — Erakusketa-areto batekoa edo izango da; irudia jasotzea ahaztuko zitzaien.

        Orduan, Erdi Aroko tankeran jantzitako bi gizon pasa ziren Epailearen albotik.

        — Hara besteak! Mozorro-dantza batetik datoz hauek, seguru!

        Hurrena, danbor- eta xirula-hotsa entzun eta lastargi batzuk ikusi zituen. Epailea bertan gelditu zen, begira-begira, eta sekulako prozesioa zetorrela ikusi zuen. Aurrena danborjoleak zetozen, beren instrumentua trebeki jotzen, eta soldaduak atzetik, balezta-arkuez armaturik. Prozesioko pertsonaiarik ospetsuena, ordea, apaiz jantzita zetorren gizon bat zen. Epailea harri eta zur zegoen: zer demontre zen hura guztia, eta nor arraio zen gizon hura?

        — Selandiako gotzaina da, gizona! —esan zioten.

        — Jainkoarren! —esan zuen—. Zer gertatu ote zaio, ba, gotzainari?

        Epaileak burua astindu zuen: ezetz, hura ez zela gotzaina. Eta Østergaden behera abiatu zen, gotzainaren kontu hartan pentsatzen, ez eskuin ez ezker begiratu gabe. Igaro zen Hojbropladsen enparantzatik, baina ezin aurkitu Slotspladsengo zubia: ibai zabal moduko bat besterik ez zegoen. Azkenean, bi gizon ikusi zituen txalupa batean.

        — Uhartera eraman dezagun nahi du berorrek? —galdetu zioten.

        — Uhartera? —esan zuen Epaileak, zein garaitan zegoen ohartu gabe artean—. Christianshavnera joan nahi dut, Torvegade txikira.

        Bi gizonak begira-begira geratu zitzaizkion.

        — Baina, esaidazue, arren, non den zubia. Lotsagarria da hau! Kale-argi bakar bat ere ez piztuta! Eta padura batean gabiltzala ematen du, hainbeste lokatzarekin!

        Baina, txalupazainei zenbat eta gehiago hitz egin, orduan eta gutxiago ulertzen zuten elkar.

        — Ez dut ulertzen Bornholmeko zuen dialekto hori, aizue! —esan zien haserre, eta atzera jiratu zen. Eginahalak eginda ere ezin zubirik aurkitu, ordea; eta eskudelaren arrastorik ere ez!

        — Sekula halakorik! Lotsagarria da hau! —esan zuen.

        Izan ere, sekula ez zitzaion iruditu bere garaia gau hartan bezain negargarria.

        — Tira, tira, zalgurdi bat hartzea izango da onena... —pentsatu zuen. Non zebiltzan zalgurdiak, ordea? Bat bera ere ez zen inon ageri!

        — Handia da hau, gero! Hauxe behar genuen! Kongens Nytorvera itzuli beharko dut; han beti izaten da gurdiren bat. Ez naiz Christianshavnera berehalakoan iritsiko bestela!

        Eta, hala, Østergadera abiatu zen, eta kale erditsura edo iritsita zegoenean, ilargia laino artetik atera zen.

        — Jesus! Hau da aldamioa, hemen jarri dutena!

        Baina Østerport zen; garai zahar haietan Østergaderen amaieran zegoen.

        Azkenean, atexka bat aurkitu zuen, eta gure Nytorvera atera zen, baina larre zabal bat besterik ez zen artean. Zuhaixka batzuk zeuden, han eta hemen, eta belarditik ubide edo ibai zabal bat igarotzen zen. Ibai ertzean etxola batzuk ageri ziren, holandar itsasontzi-patroientzako etxeak; izan ere, Holandarren Belardia deitzen zioten leku hari orduan.

        — Edo ni ari naiz fata morgana horietako bat ikusten, orain esan ohi duten bezala, edo, bestela, seko mozkortuta nago! —esan zuen Epaileak hasperenka—. Zer... zer demontre da hau?

        Atzerantz itzuli zen, gaixo zegoela sinetsita. Kalera bueltatu eta arretaz begiratu zien etxeei, lehen baino arreta handiagoz oraingoan: hormak zuntoiez eginak ziren eta lastozko sabaia zuten gehienek!

        — Ez, ez: ez nago neure onenean! Pontxe-tragoxka bat besterik ez dut edan, baina, antza denez, ez dit batere onik egin. Izan ere, hori da astakeria: afaritarako pontxea eta izokin epela jartzea ere! Esan egin beharko diot anfitrioiari. Agian, hara itzuli eta nola nagoen ikusiko balute... Baina, hain barregarria da hau guztia... gainera, batek daki ez ote ziren oheratuko honezkero.

        Eta hasi zen etxearen bila, baina hura ere ezin izan zuen aurkitu.

        — Arraioa! Izugarria da! Ez dago Østergade hau ezagutuko duen kristaurik! Ez dago dendarik, etxola kaskar xahar batzuk bakarrik; Roskilden edo Ringsteden nagoela ematen du. Baina, tira, ez dezadan denborarik gal, oso gaixo nago eta! Ene... non arraio ote dago agentearen etxea? Hara! Etxe hau ere ez da lehengo hura, baina norbait bada esna, eta berehala konturatuko dira ondoezik nagoela.

        Atea erdi zabalik aurkitu zuen, eta argia ikusten zen zirrikitutik. Behinolako ostatu bat zen, garagardotegi-moduko bat. Holsteingo taberna bat ematen zuen. Gizaseme jator batzuk zeuden barruan: itsasontzi-patroiak, Kopenhageko burgesak eta legegizon pare bat. Han ari ziren, beren garagardo pitxarren inguruan eserita eztabaida sakonean, eta ez zioten jaramon handirik egin bisitariari.

        — Barkatu —esan zion Epaileak etxekoandreari—. Ondoezik nago! Eskatuko al didazu gurdi bat, mesedez, Christianshavnera eraman nazan?

        Etxekoandreak Epaileari begiratu, burua astindu eta alemanez hasi zitzaion. Eta etxekoandreak danieraz ez zekielakoan, Epaileak alemanieraz egin zion galdera. Andreak, berriz, hori entzun eta Epailearen janzkera bitxia ikusita, gizon hura atzerritarra zela pentsatu zuen; baina ohartu zen gizona gaixo zegoela, eta pitxar batean putzutik harturiko ura eman zion, gazi samarra.

        Epaileak burua esku artean ezkutatu, arnasa sakon hartu eta hura guztia zein bitxia zen pentsatu zuen.

        — Arratsaldeko «Eguna» al da hori? —galdetu zuen zerbait esatearren, etxekoandreak eskuan paper-puska handi bat zekarrela ikusi zuenean.

        Andreak ez zuen ulertu Epaileak zer esaten zion, baina kazeta hartu eta eman egin zion. Zur gainean egindako grabatu bat ikusten zen irudian, eta Koloniako hirian gertatu omen zen fenomeno optiko bat agertzen zen grabatuan.

        — Oso zaharra da, gero! —esan zuen Epaileak, hain aspaldiko obra bat aurkitu izanaz harriturik—. Non aurkitu duzu hain antzinako kazeta hau? Balio handiko kazeta da, gertakari hura guztia asmakizun hutsa izan bazen ere; izan ere, irudian agertzen den fenomenoa egunsenti boreal bat besterik ez omen zen izan, ez dago zalantzarik elektrizitateak eragindako fenomeno bat izan zela.

        Epailearen inguruan eserita zeudenek harri eta zur begiratu zioten hori esan zuenean. Zutitu zen bat, agurtu zuen adeitasunez Epailea eta, serio-serio jarrita, esan zion:

        — Oso gizon jakintsua da berori, monsieur.

        — Ez, ez —erantzun zion Epaileak—. Denetik pixka bat bakarrik, badakizu nola izaten den...

        — Bertute handia da modestia —erantzun zion besteak—. Berorrek esan duena mihi secus videtur iruditu zait, baina hemen uzten dut atsegin handiz nire judicium.

        — Galde diezazuket norekin ari naizen? —galdetu zion Epaileak.

        — Idatzi Sakratuetan baccalaureus-a naiz —erantzun zion gizonak.

        Epaileak aski izan zuen erantzun hori; titulu hura primeran zegokion gizon haren janzkerari. Eskola-maisuren bat, pentsatu zuen Epaileak, tipo bitxia benetan, Jutlandian oraindik aurki daitezkeen bakar horietakoa.

        — Ezin esan hau locus docendi bat denik —jarraitu zuen gizonak—, baina, tira, jarrai beza berorren hitzaldiarekin, mesedez. Asko jakingo du antzinateaz.

        — Halaxe da, bai. Gustukoa dut liburu zahar interesgarriak irakurtzea, eta atsegin ditut modernoak ere, baina ez «Egunoroko Istorioak» eta horrelakoak; horretarako aski ditugu errealitateko istorioak —esan zuen Epaileak.

        — Egunoroko Istorioak dio berorrek? —galdetu zion gure batxilerrak.

        — Bai, gaur egungo eleberri horiek esan nahi dut.

        — Oh —esan zuen besteak irribarretsu—. Talentu handiz idatziak dira, ba. Eta gortean ere irakurtzen dituzte. Erregeak Ivent eta Gaudian zaldunen eleberria atsegin omen du, Arturo erregeari eta Taula Biribilari buruzko hori. Gorteko zaldunekin txantxetan ibili omen da ipuin horren kontura.

        — Baliteke. Nik ez dut irakurri oraindik; Heibergek argitaratu berria izango da.

        — Ez —erantzun zion besteak—. Ez du Heibergek argitaratu, Gottfred von Ghemenek baizik.

        — Horrek argitaratua da, beraz? —esan zuen Epaileak—. Oso izen zaharra da! Izan ere, ez al zen bera izan Danimarkako lehen argitaratzailea?

        — Bai, bera dugu gure lehen argitaratzailea —erantzun zion besteak.

        Eta berriketan jarraitu zuten lasai-lasai. Ostatuko burges bat ere hasi zen haiekin hizketan. Urte batzuk lehenago hondamendia ekarri zuen izurri ikaragarriari buruz aritu zen burgesa, 1484ko izurriari buruz, hain zuzen. Epaileak, berriz, kolera-izurriari buruz ari zela uste izan zuen, eta horri eskerrak ez zuten inolako gorabeherarik izan beren elkarrizketan. Mintzagai izan zuten zuela urte gutxi, 1490ean, gertaturiko Itsaslapurren gerra ere; itsaslapur ingelesek itsasontziak sakailatu omen zituzten Rhedenen; eta Epailea, 18014 urteko gertakariak bizi izan baitzituen berak, besteekin bat etorri zen, eta ingelesen jarrera kritikatu zuen. Baina elkarrizketak itxura txarra zuen ordurako, gero eta ilunagoa; batxiler gizajoa ez zen oso gizon jantzia ere, eta Epailearen hitz sinpleenak ere ausartegiak edo fantastikoegiak iruditzen zitzaizkion. Azkenean, elkarri begira gelditu ziren, batak bestea ezin ulerturik. Batxilerra latinez hasi zen, horrela besteak hobekiago ulertuko ziolakoan, baina alferrik hori ere!

        — Ondo al zaude? —galdetu zion etxekoandreak Epaileari, berokiko mahukatik tiraka. Eta orduan gogoratu zuen Epaileak, elkarrizketarekin erabat ahaztua baitzuen, ostatura iritsi aurretik hartutako tratua.

        — Jainkoarren! Non arraio nago? —esan, eta buruko arina egin zitzaion pentsatzen hasi orduko.

        — Edan dezagun ardo gorria! Eta ezti-ura, eta Bremengo garagardoa! —oihukatu zuen bezero batek—. Berorrek ere edan beza gurekin!

        Orduan, bi neskatxa sartu ziren, bi koloreko kofiak buruan, eta, buru-makurtua eginez, edatekoa atera zieten. Epaileak izotzaren hotza nabaritu zuen bizkarrean.

        — Zer da hau? Zer demontre gertatzen da? —esan zuen, baina gainerakoekin edan behar izan zuen berak ere. Haien esku zegoen, gizajoa, eta zeharo atsekabeturik. Bezeroetako batek mozkortuta al zegoen galdetu zion; Epaileak ez zion ezetzik esan, baina droschke bat bila zezala erregutu zion. Hitz hori entzutean Epailea moskueraz hitz egiten ari zela uste izan zuten gainerakoek.

        Sekula horrelako gizarte lotsagabe eta arruntik! Bere herria berriro pagano bihurtu zela ematen zuen; hala iruditzen zitzaion behintzat Epaileari.

        — Nire bizitzako unerik larriena igarotzen ari naizela uste dut oraintxe!

        Baina orduan mahai azpitik lau hankan ateraino joan eta ihes egitea bururatu zitzaion. Ate albora iritsi zenean, ordea, besteek, haren asmoa igarrita, zangoetatik heldu zioten, eta eskalapoiak galdu zituen, bere zorionerako. Horrela sorginkeria guztia desegin zen.

        Epaileak kale-argi bat ikusi zuen piztuta aurre-aurrean, eta etxe handi bat haren atzean; ezagunak zituen etxe hura eta inguruko orube guztiak. Atzera Østergaden zegoen, eta guk ezagutzen dugun bezalaxe ikusten zuen orain. Lurrean etzanda zegoen, oinak gurditegi bateko atearen kontra jarrita, eta harantzaxeago gauzain bat zegoen lo.

        — Jainkoarren! Ez naiz, ba, kalean lo geratu! —esan zuen—. Bai, bai; hau da Østergade, beti bezain garbi eta argitsu. Izugarria da pontxe-tragoxka batzuek zenbaterainoko kaltea egin diezadaketen!

        Eta bi minutu geroago Christianshavnera bidean zihoan, zalgurdi batean eroso-eroso eserita. Gau hartan pasatutako larrialdia eta beldurra gogoratu zuen, eta gure garaiko errealitate zoriontsua miretsi zuen, zeren eta akatsak akats, gure garaia askoz ere hobea baitzen bisitatu berri zuen beste garai hura baino. Eta ez zuen arrazoirik falta Epaileak, ez horixe!

 

 

III. Gauzainaren abentura

 

        Hara, begira zer eskalapoi pare ederra! —esan zuen gauzainak—. Hemen goian bizi den tenientearenak izango dira, haren ate aurreantxe daude eta!

        Gizon zintzoa baitzen, txirrina jo eta eskalapoiak jabeari itzuli nahi izango zizkion gauzainak. Argia piztuta zegoen, baina ez zituenez etxepekoak esnatu nahi, hantxe bertan utzi zituen.

        — Bai epel ibiliko nintzatekeela ni traste horiekin —esan zuen—. Hain leuna dute larrua! —eta primeran sartu zitzaizkion oinak eskalapoietan.

        — Eroa da, gero, gure mundu hau! Ohera joan besterik ez zuen, eta begira zertan ari den, gelan atzera eta aurrera! Gizon zoriontsua da: ez du ez emazte eta ez haur, eta gauero jaso ohi du nora edo hara joateko gonbitea. Ai, horren larruan banengo, orduan bai nintzatekeela ni zoriontsu!

        Eta gauzainak bere nahia azaldu bezain pronto, han hasi ziren lanean eskalapoiak; eta teniente bihurtu zuten gauzaina, hezur eta mami. Gelan zutik zegoen eta arrosa koloreko papertxo bat zuen eskuan. Papertxoan poema bat zegoen, tenienteak berak idatzi berria: izan ere, nork ez du poesia idazteko gogoa izan bizitzan behin bederen? Honela zioen poesiak:

 

Aberatsa banintz!

Artean hankagorri bat baizik ez nintzela

otoitz egiten nuen aberats izan nahi nuela

Aberatsa banintz! ofiziala nintzateke,

kasaka, lumak eta sastakaia harturik;

azkenean ofizial izatea lorturik,

ez dut izan ez izango sekula dirurik.

 

Jainkoak lagun diezadala!

 

Neskato batek ahoan musu eman zidan arrats batean,

mutiko alaia nintzen ni, hura gaztea oso artean,

eta izan, banituen hamaika ipuin eta alegia

ez izan arren dirurik.

Eta hark ipuinak entzun nahi zituen soilik,

izan ugari nituen nik, ez ordea urrerik.

 

Jainkoak lagunduko ahal ditu egunen batean!

 

Aberatsa izan nahi dut! eskatzen diot Jainkoari oraindik,

zenbat hazi den neskato hura lehendik!

Hain da argia, ederra eta ona,

entzungo balu ene bihotzak dioena

eta gaztaroan bezala ekarriko balit zoriona...

pobrea naiz ni eta haren maitasunik ez datorkit baina.

 

Azkenean Jainkoak lagunduko ahal dit!

 

Arima bakean baneuka eta ez baneuka barrenean harrik,

ez neukake paperean neure mina idatzi beharrik.

Lerro hauek egunen batean iristen badira zuregana,

gaztarokoak bailiren irakur itzazu, laztana.

Ez irakurtzea apika hobe duzu ordea,

hain dut beltz etorkizuna, hain naiz pobrea.

 

Jainkoak emango ahal dizu laguntzarik!

 

        Bai, horrelakoxe bertsoak idaztarazten ditu maiteminak, baina gizon zuhurrak ez ditu sekula argitara ematen. Tenienteak, maitasunak eta pobreziak hirukote bat osatzen dute, horrelako zerbait. Are gehiago: Zoriontasunaren lauki apurtuaren erdia osatzen dute. Horixe bera pentsatzen zuen tenienteak ere, eta burua leihoaren kontra jarrita, hasperen egin eta esan zuen:

        — Hor beheko gauzaina bera ere ni baino zoriontsuagoa izango da! Ez du-eta ezagutzen zein den nire benetako gabezia! Berak badu etxe bat, badu emaztea, eta baditu seme-alabak, berak sufritzen duenean negar egiten dutenak eta haren pozarekin pozten direnak. Ene, bai zoriontsu nintzatekeela neu ere, haren larruan banengo!

        Eta aitaren batean gauzain bihurtu zen berriro gauzaina. Eskalapoiek teniente bihurtu zuten, baina bere burua lehen baino are zoritxarrekoago sentiturik, nahiago izan zuen benetan zen gizona izatea berriro. Eta horrela, gauzaina gauzain izan zen ostera.

        — A ze amesgaiztoa! —esan zuen—. Eta bai gauza bitxia! Goiko tenientea nintzen neure ametsean, baina, egia esan, ez zen batere gauza atsegina. Faltan nituen neure kontraria eta mukizuak; ikusten ere ez didate uzten-eta beren musuekin!

        Berriro eseri zen eta lo-kuluxka egin zuen, baina loak ez zizkion bere pentsamenduak uxatu, eskalapoiak jantzita baitzituen. Une hartan izar iheskor bat ikusi zen zeruan.

        — Hara non doan bat! —esan zuen—. Baina mordoa gelditzen da oraindik. Ai... bai zoragarria litzatekeela zeruko gauzak hurbilagotik ikusi ahal izatea. Batez ere Ilargia, hatz artetik ihes egiterik ez duena. Nire emazteak arropa garbitzen dion estudianteak esaten du hiltzean izar batetik bestera ibiltzen garela hegan. Ipuin bat da, ezta?, baina ez litzateke gauza txarra ere hara gora jauzi egin eta nire gorputza hemen gelditzea, eskaileretan. Hori bai ederra!

        Baina mundu honetan badira zenbait gauza ongi pentsatuta esan beharrekoak, bereziki Zorionaren eskalapoiak jantzita badituzu. Begira, begira, bestela, gauzainari zer gertatu zitzaion...

        Guri dagokigunez, gizakioi alegia, gehientsuenok ezagutzen dugu baporearen lastertasuna zenbaterainokoa den, guztiok ibili baikara noizbait trenez edo itsasoak zeharkatzen dituen itsasontzian. Bada, lastertasun hori alferraren urratsak edo marraskiloaren ibilera bera baino geldoagoa da argiaren lastertasunarekin alderatzen badugu; argia ziztu batean higitzen da, zaldi lasterkaririk bizkorrena baino hemeretzi milioi bider lasterrago. Eta elektrizitatea argia bera baino lasterrago ibiltzen da. Heriotza bihotzean ematen digun deskarga elektriko bat da; elektrizitatearen hegaletan abiatzen omen da orduan arima, aske-aske. Eguzki-argiak hogei milioi milia egiten ditu zortzi minutu eta segundo batzuetan; baina, elektrizitatearen lastertasunean, arimak minutu gutxiago behar du bide bera egiteko. Argizagien arteko distantzia gure etxearen eta gure lagunen etxeen arteko distantziaren antzekoa da arimarentzat, nahiz eta elkarretatik oso hurbil egon etxeak. Deskarga elektriko horrek, ordea, gure gorputzak erabiltzeko ahalmena kentzen digu, baita Zorionaren eskalapoiak jantzita baditugu ere.

        Hala, gauzainak segundo gutxitan egin zituen Ilargirainoko 52.000 miliak. Ilargia, jakina denez, gure planetarena baino gai askoz ere arinago batez egina da; elur egin berria bezain biguna dela esan genezake. Mädler doktoreak bere Ilargi-mapan erakutsi zituen horietako krater batean aurkitu zen berehala gauzaina. Badakizue zein mapa esaten dudan, ez? Kraterrak milia daniar luze bateko zulo handi bat zuen barnealdean; eta hiri bat zegoen haren hondoan. Badakizue nola gelditzen den arrautza-zuringo bat urez beteriko edalontzi batean botatzen denean? Bada halakoxea ematen zuen hiri hark ere: bigun-biguna zen; kandelaz osaturiko dorre, kupula eta galeriak zituen; egurats garden eta dardarkarian dilindan zegoen. Gure planeta suzko bola bat bezala ikusten zuen gauzainak, bere gainean bira eta bira.

        Hirian jende asko bizi zen. Hango guztiek gurearen oso bestelako itxura zuten, baina gizakiak zirela esan dezakegu; bazuten hizkuntza propioa ere, eta sinestezina dirudien arren, gauzainak hizkuntza hura ulertu, ulertzen zuen.

        Gauzainaren arimak primeran ulertzen zuen Ilargiko biztanleen hizkuntza. Gure Lurrari buruz eztabaidan ari ziren; ez zekiten han inor bizi ote zitekeen, hango airea astunegia omen zen izaki zentzuzkorik han bizi ahal izateko. Uste zuten Ilargian beste inon ez zela izaki bizirik, Ilargia zela planeta berdadero bakarra, han bizi zirela unibertsoko biztanle bakarrak.

        Baina itzul gaitezen berriro Østergadera, eta ikus dezagun zer gertatu zen gauzainaren gorputzarekin.

        Hantxe zegoen, eskaileretan etzanda; makila eskutik erorita zuen, eta Ilargira begira zituen begiak, hara ihes egin zion arima zoragarriaren bila balebil bezala.

        — Zer ordu dugu, gauzain? —galdetu zuen oinezko batek.

        Gauzainak erantzunik eman ez eta, oinezkoak sudurretik tira nahi izan zion pixka bat. Baina gauzainaren gorputzak oreka galdu eta zerraldo erori zen: hilda zegoen. Sudurrean atximur egin ziona ikara-ikara eginda gelditu zen: gauzaina seko hilda! Hala, eman zen heriotzaren parte, eta egunsentian erietxera eraman zuten gorpua.

        A ze adarjotzea, bat-batean arima itzuli eta, pentsatzekoa denez, Østergaden zehar bere gorputzaren bila hasi eta aurkitu ez balu! Poliziengana joango zen korrika, galdutako gauzen bulegora gero, inork aurkitu ote zuen edo, eta erietxera azkenik; baina hori baino askoz ere argiagoa izango da arima bere kasa dabilenean; jakina, gorputzak ez du arima tontotu besterik egiten!

        Bada, esan bezala, gauzainaren gorputza erietxean sartu zuten, eta han, garbiketa-gelara eraman eta lehenengo gauza eskalapoiak kentzea egin zioten. Arimak, orduan, ez zuen hara itzuli beste erremediorik izan; gorputza zegoen tokirako bidea hartu zuen istant batean, eta gorputza berpiztu egin zen bat-batean. Bere bizitzako gaurik izugarriena izan zela esan zuen: bi markoren truke ere ez zukeen berriro bizipen hori biziko. Eskerrak dena amaitu zen!

        Egun horretan bertan eman zioten alta gauzainari. Baina eskalapoiak hantxe geratu ziren, erietxean.

 

 

IV. Larriunea. Olerkia. Bidaia txundigarria

 

        Gure hirian, Kopenhagen, badakigu denok nolakoa den Frederiks erietxeko sarrera, baina litekeena denez ipuin hau kopenhagetarra ez den norbaitek ere irakurtzea, haren deskribapen labur bat egingo dut.

        Erietxea hesi garai samar batek bereizten du kaletik, baina hesiaren burdinazko barra lodien artean tarte handia dago eta haien artetik ihes egin eta osteratxoa egitera irten daitezke estudiante argalak; hala esaten dute behintzat. Burua izaten zen barra artetik ateratzen gehien kostatzen zen gorputz atala; eta, kasu honetan ere, mundu honetan beti gertatzen den bezala, buru txikiak ziren abantaila gehien zutenak. Sarrera hau aski izango da.

        Estudiante gazteetako bat, buruhandia bera —zentzu fisikoan buru handia zuena alegia—, ari zen gau hartan goardia egiten. Goian behean ari zuen euria. Baina oztopoak oztopo, estudianteak kanpora irten beharra zuen, ordu laurdentxo batez. Ordu laurdenagatik atezainari ezer esaterik ez zuela merezi pentsatu eta barren artetik irtetea erabaki zuen. Gauzainari ahaztutako eskalapoiak han zeuden; estudianteak ez zuen imaginatu ere egin, ezta gutxiagorik ere, Zorionaren eskalapoiak zirenik, baina eguraldi txar harekin oso baliagarriak izango zitzaizkiola pentsatu eta jantzi egin zituen. Orain barra artetik igarotzea bakarrik gelditzen zitzaion. Horretan saiatzen zen lehenengo aldia zuen, eta han zebilen:

        — Ai, burua haga artetik pasatzea lortuko banu!

        Eta hori esan, eta burua handi-handia zuen arren, erraz eta aise atera ahal izan zuen, eskalapoiei esker. Gorputza ateratzera zihoala, ordea, ez atzera ez aurrera gelditu zen.

        — Aggg! Gizenegi nago! —esan zuen—. Nik uste nuen burua izango zela zailena, baina bai zera! Ezingo naiz atera!

        Orduan burua atzera sartzen saiatu zen, baina ezin! Lepoa, mugitu, mugitzen zuen, aise gainera, baina ezin burua atera. Hasieran asko haserretu zen, eta ondoren, berriz, etsipenak hartu zuen. Sekula bizi izan zuen egoerarik larrienean jarri zuten Zorionaren eskalapoiek, eta zoritxarrez, ez zitzaion aske gelditu nahi zuela esaterik bururatu. Bai zera! Burua ateratzen tematu zen, besterik ez! Ibaika ari zuen euria, eta arimarik ez zen kalean. Ateko txirrina jotzera iritsiko balitz, libratuko zuten agian, baina hori ere ezin! Hurrengo goiza arte hantxe gelditu beharko zuela etsita zegoen; goizean errementariren bat etorri eta barrak zerraz moztuko zituen. Baina ez zuen lan erraza izango. Pareko umezurztegiko haur jaka-urdin guztiak bere inguruan pilatuko ziren, Nyboder auzoko guztiak etorriko ziren pikotan nola zegoen ikustera. Saldoka iritsiko zen jendea; iazko txapelketarako baino askoz ere jende gehiago joango zen.

        — Ene! Odola burura igotzen ari zait eta erotu egingo naiz! Erotu, bai, bai! Ai, berriro libre banengo eta hau guztia amaitua balitz!

        Bazen garaia, lehenago esan behar zuen hori! Izan ere, bere nahia azaldu zuen unean bertan aske gelditu zitzaion burua. Eta erietxean sartu zen ziztu batean, Zorionaren eskalapoiek emandako sustoarekin izu-izu eginda.

        Baina ez dezazuela pentsa hor amaitu zirenik haren abenturak, bai zera! Okerrena gelditzen da!

        Igaro zen gaua eta hurrengo eguna, eta inor ez zen eskalapoien bila agertu.

        Arratsaldean funtzioa zegoen Kannikestraede kaleko antzoki txikian. Aretoa jendez gainezka zegoen: olerki berri bat agertzen zen programan. Entzun dezagun zer zioen olerki berriak. Hau du izenburua: Nire amonaren antiojoak

 

Hainbeste daki amona gureak, jaio izan balitz beste aro batean

kiskali egingo zuketen sugarren artean.

Oraina bezala iragartzen du geroa,

nork duen heriotza hurbil, nork etorkizun oparoa;

badaki zer gertatzen ari den, zer datorren ere bai,

horretaz guztiaz, ordea, ez du deus esan nahi.

 

Heldu den urtean zer arraio jazoko da?

Zerbait berezia agian? Jakingo nuke gustura!

Zein izango da nire patua? Eta nire herri maitearena?

Esaten ez badu ere gure amonak badaki hori dena.

Eta kuttuna eta begikoa ni nauenez,

kontatzen hastea lortu nuen jardunaren jardunez.

 

Tori betaurrekoak eta zoaz —esan zidan amonak—.

Begira egoteko, jende asko dabilen lekuak dira onak.

Zerorrek nahi duzun lekuan jarri eserita

eta behatu jendea betaurrekoak ipinita.

Ez kezkatu, ikusiko baituzu berehala

ororen etorkizuna ageriko kartak bezala.

 

Eskerrak eman amonari eta hor jo dut kalera

ikusminez beteta antiojoekin proba egitera.

Nora jo? Jendelekua izan ohi da eliza,

aise sartzen da han, ordea, gau-ihintza.

Antzokia! Horretarako aproposa delakoan nago,

arratseko funtzioa gainera ezin egokiago.

 

Sartu eta nor bere kadiran dago lasai ederrean,

betaurrekoak ipinita eseri behar dut aurrean.

Zaudete lasai, oraindik ez zaitezte joan mesedez,

ikusi gura dut zer piura duzuen zaldi eta txotako legez.

Isilik daude eta ikustera noa zer dakarkien etorkizunak

baietz esaten baitu deus esaten ez duenak.

 

Etorkizuna iragartzen hasi aurretik

eskerrak denoi bihotz-bihotzetik.

Karten bidez segituan jakingo dugu dena:

zuen geroa, nirea eta gure herriarena.

 

(Eta antiojoak jantzirik)

 

Ene, lehertuko naiz barrez! Hau da ikusmira!

Zuek ere itoko zinatekete bazeundete hemendik begira.

Itxura ederra dute hemengo galaiek,

eta ez kaskarragoa hango dama haiek.

Ene, ene, hau de jende pila eta hau txotako festa!

Beltzez jantzita hainbeste ezpata eta hirusta!

Andere pika hori hor ari da etengabe keinuka,

bateko urre koitadu hori begiz jota dauka.

 

Ikuskizun honen ederrak nauka liluratuta,

areto honetan hainbeste diru dago pilatua!

Eta atzerritik etorritako itzal handikoak;

ez dira, baina, orain aipatzekoak.

Ba ote dudan politikaren geroa ikusterik?

Hori ez dago eskatima besterik.

Egunkariak ezingo ditut utzi erabat salduta

lastoarekin soilik gari-aleak kenduta.

Orduan antzerkiaz jardungo dut agian,

ez, ez dut haserrerik ikusi nahi inoren aurpegian.

Eta nire patua? Hori ez zaio inori axola,

bere-berea du eta nork bere bihotz-zola.

 

Dena ikusiagatik ez dut ezer kontatu nahi,

garaia iristean jakingo duzue eta itxaron lasai.

Gutako zeinek lortuko du zoriontsu izatea?

Ez pentsa gero niretzat zaila denik hori esatea!

Hobe izango dut dena isilean gordetzea,

ez da eta gustagarri hemen inor mintzea.

 

Zeinek joko ditu urte gehiago, jaunak ala andreak?

Ez lekarke orain ezer onik hori esateak.

Azkenean jarriko al dut agerian inoren etorkizunik?

Ez du merezi eta nagoen isilik.

Inor mintzeko beldurrak nauka hartua,

buruan zer darabilten ikusteko oraintxe dut ordua.

 

Ez da gero makala nire aztikeria,

berdin zait sinesten ez baduzue ere nire miraria.

Zuei hau jakinarazteko ez dago modu errazik

ez baituzue entzun hitz eta puntu hutsala baizik.

Eta besterik gabe, banoa entzule maite hori.

Euts diezaiola nork bere iritzi eta sinesmenari!

 

        Primeran errezitatu zen olerkia, eta errezitatzaileak arrakasta handia lortu zuen. Ikusleen artean erietxeko estudiantea zegoen; itxura batean, zeharo ahazturik zuen aurreko gauean izandako abentura. Baina jantzita zituen eskalapoiak; izan ere, inor ez zenez haiek jasotzera erietxera agertu, eta kaleak lokaztuta zeudenez, oso ongi etorriko zitzaizkiola pentsatu zuen estudianteak.

        Estudianteari ere asko gustatu zitzaion olerkia.

        Olerkiak liluraturik utzi zuen. Halako antiojo batzuek zein baliagarriak izango zituen pentsatu zuen: agian, antiojo haiek ongi erabiliz gero, jendearen bihotzetan zer dagoen ikus liteke; eta estudiantearen ustez, hurrengo urtean zer gertatuko zen igartzea baino askoz ere interesgarriagoa litzateke hori, zeren datorren urtean zer gertatzen den jakin egiten baita azkenean, eta bestea aldiz, sekula ez.

        — Begira lehenengo ilaretako jaun-andere horiek. Haien bular barnean zer dagoen ikusterik banu... Hori bai ona! Txulotxoren bat izan behar lukete, erakusleiho moduko bat. Ai, nahi izate hutsarekin denda horietan sartzerik banu! Dendaz denda ibiliko lirateke nire begiak! Horrako emakumearenean, esaterako, arropa denda handi bat aurkituko nuke segur aski; hurrengoarena, berriz, denda huts-hutsa da, baina garbitu ederra behar du. Denda on-onak ere izango dira, ordea! Jakina! —esan zuen hasperen eginez—. Begira: hark, esaterako, denda bikaina du, baina dagoeneko jarria du mutil bat dendari; eta horixe du dendak txarra! Oihuak entzungo nituzke denda guztietatik: «Sartu, sartu barrura!». Ai! Bihotz horietan sartzerik banu, pentsamendu arin leunak sartzen diren bezala!

        Horretarakoxe zeuden, bada, eskalapoiak! Estudiantea bat-batean txiki-txiki bihurtu eta bidaia txundigarri batean abiatu zen, lehenengo ilaretako jendearen bihotzetan zehar. Bisitatu zuen lehenengo bihotza emakumezko batena zen, baina une batez iruditu zitzaion Ortopedia Institutuan zegoela, medikuak batzuei giltzadurak erauzi eta beste batzuei txertatzen dizkien tokian. Igeltsuzko moldeak eta gorputz-atal akastunak hormetatik zintzilik zeuden gela batean zegoen! Institutuan eria sartzen zenean egiten zitzaizkion moldeak, ordea, eta bihotzean, berriz, pertsonek sendaturik alde egiten zutenean egiten eta gordetzen ziren. Hangoak andrearen lagunen gorputzeko eta izpirituko akatsen moldeak ziren.

        Berehala beste emakume baten bihotzera iritsi zen, baina eliza handi eta santu bat iruditu zitzaion oraingoarena. Aldare nagusiaren inguruan xalotasunaren uso zuria zebilen hegan. Atsegin handiz belaunikatu izango zatekeen gure estudiantea, baina hurrengo bihotzera joan beharra zuen. Hartatik ere aurrekoaren organoaren oihartzuna entzuten zen, ordea, eta gizon berri eta zintzoagoa bihurtu zela iruditzen zitzaion estudianteari; horregatik, hurrengo santutegira sartzeko duin sentitu zen. Teilatupe apal bat zen, eta ama gaixo txiro bat bizi zen bertan. Eta oso pobrea zen arren, Jainkoaren Eguzki gozoaren dirdira sartzen zen leiho batetik, arrosa zoragarriak zeuden teilatupeko lorontzi txikian dilindan eta bi txori urdin argi poz-pozik ari ziren kantari, ama gaixoak bere alabarentzako bedeinkazioa eskatzen zuen bitartean.

        Ondoren, jendez gainezka zegoen harategi batean sartu zen lau hankan. Han ez zegoen haragia eta haragia besterik: gizon aberats ospetsu baten bihotza zen; Handikien gizarte-gidan agertuko zen, segur aski, haren izena.

        Gizon ospetsuaren emaztearen bihotzetik ere pasa zen. Usategi erdi erori bat zen. Senarraren erretratu batek haize-orratz modura egiten zuen usategian: haize-orratza ateari loturik zegoen, eta horrela, senarra alde batera ala bestera mugitzearekin ixten edo irekitzen ziren ateak.

        Ispiluz beteriko areto batera igaro zen handik. Rosenborgeko gazteluko aretoaren antzekoa zen, baina gaztelukoak ez bezala, ispilu handitzaileak ziren hangoak. Aretoaren erdian gizakiaren Ego ezdeusa zegoen, Dalai Lama bat bailitzan lurrean eserita, bere handitasunarekin zeharo liluraturik.

        Gero jostorratz-ontzi estu-estu batean ikusi zen; orratz zorrotzez beterik zegoen dena.

        — Neskazahar baten bihotza da hau, inondik ere! —pentsatu zuen estudianteak, baina erdi-erditik huts egin zuen. Izan ere, militar gazte bat zen, domina askoren jabea, gainera; gizon ausart eta kementsua esaten dena, beraz.

        Estudiante damutua zeharo atsekabeturik iritsi zen ilarako azken bihotzera. Erabat nahasturik zituen pentsamenduak, baina bere irudimen eroak nahastu zuela uste zuen.

        — Jainko maitea! —zioen hasperenka—. Erraz erotzen den horietakoa naiz, alajaina! Gainera sekulako beroa egiten du hemen. Odola burura igotzen ari zait! —eta aurreko gaueko abentura izugarria etorri zitzaion gogora, burua erietxeko barren artean harrapaturik gelditu zitzaioneko hura, alegia.

        — Han hasi zen dena, seguru! —pentsatu zuen—. Berandu baino lehen hasi beharko dut tratamenduren bat hartzen. On egingo lidake bainu errusiar batek. Ai, oraintxe azken mailan banengo...

        Eta halaxe aurkitu zen lurrinezko bainuen aretoko goiko mailan, baina goitik behera jantzita, bota, eskalapoi eta guzti! Ur bero tantak erortzen zitzaizkion sabaitik aurpegira.

        — Uf! —esan, eta dutxa hotz bat hartzera irten zen ziztu batean.

        Bainuetako langileak ere oihu egin zuen, gizona jantzita zegoela ikustean. Estudianteak, halere, nahikoa kemen bildu zuen, eta esan zion:

        — Apustu bat da.

        Baina bere gelara iritsi bezain laster bi enplastu jarri zituen; lepoan bata, bizkarrean bestea; eromena gorputzetik aterako zuen itxaropenarekin.

        Biharamunean ubelduraz josita zuen bizkarra; hori izan zen estudianteak Zorionaren eskalapoietatik atera zuen gauza bakarra.

 

 

V. Eskribauaren metamorfosia

 

        Gauzaina —oraindik ez gara beraz ahaztu— gauean aurkitu eta erietxean utzi zituen eskalapoiekin akordatuta zegoen ordurako; jaso zituen erietxetik, baina ez zirenez ez tenientearenak eta ez auzoko beste inorenak, poliziari eman zizkion azkenean.

        — Alajaina! Neureen igoal-igoalak dira, ba! —esan zuen eskribauetako batek, eskalapoi alderrai haiei begiratu eta bereen alboan jarri zituela—. Zapatari baten begiak ere ez lituzke bereiziko!

        — Eskribau jauna —esan zion paper mordo bat zekarren polizia batek.

        Eskribaua, jiratu, eta harekin hizketan hasi zen, eta hara non, berriro eskalapoiei begiratu zienerako ez zen gai bere eskalapoiak ezkerrekoak ala eskuinekoak ziren ziur esateko.

        — Bustitako hauek izango dira! —pentsatu zuen, eta bai oker pentsatu ere, Zorionaren eskalapoiak baitziren bustitako haiek. Baina polizia bat zergatik ez da, ba, nahastuko?

        Eta jantzi zituen eskalapoiak, eta paper batzuk patrikan gorde eta besapean hartu zituen beste batzuk, etxean errepasatu eta zuzentzeko. Baina igande goiza zen, eta eguraldi polita zegoen.

        — Gustura joango nintzateke paseeran Frederiksberg parkeraino —esan zuen. Eta haraxe abiatu zen.

        Ez zegoen hura bezain gizon lasai eta langilerik, eta ondo merezia zuen paseotxoa, hainbeste gauzagatik hain onuragarria gertatu zitzaiona bestalde. Hasieran ezertan pentsatu gabe zihoan, eta eskalapoiek, beraz, ez zuten beren ahalmen magikoa erabiltzeko aukerarik izan.

        Baina hiribidean lagun batekin egin zuen topo. Olerkari gazte bat zen, eta kontatu zion udako oporretara zihoala biharamunean.

        — Ba ote? Bazoaz berriro ere, orduan? —esan zion eskribauak—. Hori da zortea dutena zu bezalako gizon askeek! Libre dute noranahi joatea, eta gu, berriz, hementxe, oina kateaz loturik.

        — Bai, ogiaren arbolari ondo loturik, ordea! —erantzun zion olerkariak—. Ez duzue biharkoaz zertan kezkatu, eta erretiroa jasotzen duzue zahartzaroan!

        — Zorte hobea duzu zuk! —esan zion eskribauak—. Olerkiak idaztera esertzea, hori bai plazerra! Loreak bota eta bota ibiltzen zaizue jendea, eta, gainera, zuek zarete zeuon nagusi bakarrak. Ene! Probatu egin behar zenuke eguna joan eta eguna etorri justiziaren arazo hutsal horiek idazten jardutea zer den!

        Olerkariak burua astindu zuen, eta gauza bera egin zuen eskribauak. Azkenean, bakoitzak bereari eutsi zion, eta hala, agur esan zioten elkarri.

        — Arraza berezi batekoak dira olerkariak! Bai horixe! —esan zuen eskribauak—. Nahiago nuke neu ere olerkari banintz! Hori bai: ez nituzke besteek bezain bertso negargarriak idatziko, seguru nago! Udaberri egun aparta, gaurkoa, olerkari batentzat. Hain garbi dago airea, hain eder hodeiak, eta hain usaintsuak dira landare berdeak. Bai... urteak ziren ez nintzela gaur bezala sentitzen!

        Bistakoa da olerkari bihurtua zela ordurako. Begiratu hutsean ez zitzaion inongo alderik nabaritzen, zeren ez baita egia olerkariak gainerako pertsonen desberdinak direla; izan ere, segur aski, olerkari ez direnen artean izango da olerkari ospetsu askok baino sen poetikoagoa duenik. Desberdintasun bakarra da olerkariak memoria izpiritual hobea duela, gai dela ideia eta sentimendua gogoan gordetzeko, harik eta era argi eta ordenatu batean aditzera ematen asmatzen duen arte, eta besteek, aldiz, ezin dutela halakorik egin. Baina izaki arrunt izateari utzi eta izaki dohatsu bihurtzea eraldaketa baten ondorioa da beti, eta horixe da eskribauari gertatu zitzaiona.

        — Bai usain zoragarria! —esan zuen—. Izeba Loneren bioletak dakarzkit gogora! Ene, oso txikia nintzen ni orduan! Zenbat denbora ote zen horretaz oroitzen ez nintzela! Nire izeba xaharra! Burtsaren atzealdeko horretan bizi zen. Beti izaten zuen aldaxka bat edo kimu berde pare bat uretan, baita negu gogorrenetan ere. Bioleta usaina izaten zen nonahi; nik, berriz, kobrezko txanponak berotu eta beira izoztuetan jartzen nituen, leihotxoak eginez. Ikuskizuna liluragarria zen. Kanpoan, ubidean, izotzak harrapaturik zeuden gabarrak, eskifaiek bertan behera utzirik; bele-talde oihulari bat zen hango eskifaia bakarra. Baina udaberria airean nabaritzen zen orduko, dena berpizten zen atzera. Kantuekin eta oihuekin kraskatzen zen izotza. Itsasontziak bikeztatzen ziren eta aparailuak jartzen zitzaizkien, urrutira joateko. Ni, berriz, hemen gelditu nintzen, eta hementxe jarraituko dut betiko, komisaldegian, besteek atzerrira joateko pasaportea nola ateratzen duten begira. Horixe da nire patua! —esan zuen hasperen eginez; baina bat-batean isildu egin zen—. Jainko maitea! Baina, baina, zer gertatzen ari zait? Nik ez dut sekula halakorik pentsatu ez sentitu! Udaberriko haizea edo izango da! Aztoratu eta goxatu egiten nau aldi berean! —eta eskua patrikan sartu zuen, bere paperen bila—. Honek ekarriko nau berriro errealitatera! —esan, eta lehenengo orria begiratu zuen—. Sigbrith andrea, trajedia orijinala bost agerralditan —irakurri zuen—. Zer demontre da hau? Nire eskuz idatzia ez da, ba! Baina, nik, trajedia bat idatzi? Intriga ezpondan edo Otoitz eguna, vaudevillea. Baina, nondik atera da hau? Norbaitek patrikan sartuko zidan! Gutun bat ere badago —bai, gutunak antzokiaren helbidea zuen; obrak ez zizkiotela onartu jakinarazten zioten, eta ez oso doinu adeitsuan gainera—. Hmm, hmm, —esan zuen eskribauak, eta banku batean eseri zen. Burua argi-argi zuen, bihotza berriz samur-samurra. Zer egiten zuen konturatu ere gabe, han ondoko lore bat hartu zuen. Bitxilore arrunt bat zen, baina botanikariek milaka hitzaldiren bidez azaltzen digutena azaldu zuen une batean lore hark. Kontatu zuen bere jaiotzaren mitoa, mintzatu zen eguzki argiak duen indarraz, eta zabaldu zituen bere hostoak, bere usain gozoa inguru guztian barreiatuz. Eskribauak bizitzaren borrokan pentsatu zuen orduan, gu ere hunkitzen gaituen borroka horretan, alegia. Argiak eta aireak gortea egiten zioten loreari, baina loreak nahiago zuen argia; izan ere argia ilundu eta desagertzen zenean, loreak bere lore-hostoak ixten zituen eta airearen besoetan lo gelditzen zen.

        — Argiak ematen dit edertasuna —zioen loreak.

        — Baina aireari esker hartzen duzu arnasa —esan zuen, ahapeka, olerkariaren ahotsak.

        Handik oso hurbil mutiko bat zegoen; lokatzez beteriko erreten batean makila bat astintzen ari zen. Ur-tantak hosto berdeen gainera erortzen ziren, eta tanta haiek gorantz jaurtitzen zituzten milioika animalia ikusezinetan pentsatu zuen eskribauak; eta beren tamaina kontuan harturik, gu hodeiez haraindi botako bagintuzte bezala sentitu behar zuten animalia haiek tantek gorantz jaurtitzen zituztenean. Eskribauak, horretan eta bere eraldaketan pentsatu zuenean, irribarre egin zuen:

        — Lo nago! Ametsetan ari naiz! Baina bai gauza arraroa dela ametsetan aritzea eta, aldi berean, amets bat dela ohartzea! Ai, amets hau gogoratu ahal banu bihar esnatzen naizenean! Oso arraro sentitzen naiz: hain argi ikusten dut dena, hain esna sentitzen naiz..., baina, aldi berean, jakin badakit, sentipen hauek guztiak txorakeria bat bezala gogoratuko ditudala bihar goizean, eta hori, ezer gogoratzekotan! Ametsetan batek entzuten eta esaten dituen gauza burutsu eta eder guztiekin gertatzen da elfoen urrearekin gertatzen den gauza bera: zoragarria da eskuan duzunean, baina egun argitan ikusirik hartxintxar eta orbela besterik ez da.

        — Ai! —esan zuen hasperen eginez, kanta-kantari eta adarrez adar saltoka zebiltzan txoritxoei begira—. Horiek bai zoriontsuak! Bai ederra litzatekeela hegan egin ahal izatea! Zorionekoak dohain horrekin jaiotzen direnak! Zer ez nukeen emango hegazabal bihurtzearren!

        Eta bat-batean hego bihurtu zitzaizkion lebitaren hegala eta mahukak; luma bihurtu zitzaion arropa, eta atzapar eskalapoiak. Eskribauak, eraldaketa hartaz jabeturik, barre egin zuen bere golkorako:

        — Hara! Orain bai ari naizela ametsetan! Dena dela, sekula ez dut hau bezain amets zentzugaberik egin.

        Eta hostotza berdera joan zen hegan, kantari; baina bere kantuan ez zegoen poesiarik, desagertua zen bere sen poetiko guztia. Izan ere, eskalapoiek, gauzak behar den moduan egiten dituen edonork bezala, gauza bakarra egin zezaketen aldiko: olerkari izan nahi zuen eta olerkari izan zen; orain, berriz, txoritxo bihurtu nahi izan zuen, eta, jakina, aurreko dohain guztiak galdu zituen.

        — Bai ederki! —esan zuen—. Egunez komisaldegian arituko naiz, arazo serioez arduratuko naiz, eta gauez, berriz, hegazabal bat bezala Frederiksberg parkean hegan nabilela amets egingo dut. Arraioa! Komedia ederra idatz nezakeen honi buruz!

        Eta belarretara jaitsi zen hegan. Burua alde batera eta bestera okertu eta belar samurra mokokatu zuen; orain zuen neurriarekin Afrika Iparraldeko palmondoak bezain garaia iruditzen zitzaion belarra.

        Baina, horretan, gau iluna egin zen bere inguruan; iruditu zitzaion zerbait bota ziotela gainera, gauza handiren bat. Nyboder auzoko mutiko batek txoriari gainera bota zion txano handi bat zen. Gero esku bat sartu zen, eskuak eskribauari bizkarretik eta hegaletatik heldu zion, eta eskribaua txioka hasi zen. Mutikoak emandako sustoarekin oihuka hasi zen:

        — Mukizu lotsagabe alaena! Ez zara konturatzen polizia-komisaldegiko eskribaua naizela, ala?

        Baina mutikoak «txio, txio, txio» besterik ez zuen entzun. Eta eman zion kolpe txiki bat mokoan, eta han eraman zuen berekin.

        Etorbidean eskolako bi lagunekin topo egin zuen, ordea; goi mailakoak ziren —goi mailako gizarte klasekoak, jakina; zeren ikasketei zegokienez kalamidade hutsa baitziren, eskolako okerrentxoetakoak—. Lagunek txoria erosi zioten, zortzi txelinen truke, eta horrela itzuli zen eskribaua Kopenhagera, Gothersgadeko familia baten etxera.

        — Eskerrak ametsetan ari naizen! —esan zuen eskribauak—. Haserretzeko kontua litzateke bestela! Lehenengo olerkari izan naiz; eta orain, berriz, hegazabal! Jakina, nire sen poetikoak txoritxo bihurtu nau. Baina gauza tristea da gero, mukizu batzuen esku gelditu beharra ere! Batek daki nola bukatuko den hau guztia!

        Mutikoek areto dotore batera eraman zuten. Han emakume lodi irribarretsu batek hartu zituen, baina ez zen batere poztu mutikoek basahegazti arrunt bat —hala esan zuen etxekoandreak— zekartela ikustean; dena dela, gaurkoagatik gauzak bere horretan uztea eta txoria leiho alboko kaiola hutsean sartzea erabaki zuen etxekoandreak.

        — Papagaia alaituko du agian —esan, eta papagai berde bat seinalatu zuen. Papagaia harro-harro zebilen letoizko kaiola zoragarri bateko zabuan dilindan.

        — Papagaitxoaren urteak dira gaur —esan zuen etxekoandreak, laño-laño—, eta hara non basatxoritxoa etorri zaion zorionak ematera!

        Papagaiak ez zuen txintik erantzun, eta harro-harro jarraitu zuen atzera eta aurrera dilindan. Ondoko kaiolan zegoen kanario polita, zeina aurreko udan bere aberri epel usaintsutik hara eraman baitzuten, kanta-kantari hasi zen.

        — Zalapartaria halakoa! —esan zion etxekoandreak, eta zapi zuri bat jarri zion kaiola gainean.

        — Txio, txio —esan zuen kanarioak—. Hau da elurtea!

        Eta hasperen egin eta isildu egin zen.

        Eskribaua, edo, etxekoandreak deitzen zion bezala, basatxoria, kanarioaren alboko kaiola txiki batean gelditu zen, papagaia zegoen tokitik hurbil. Papagaiak esaten zekien giza esaldi bakarra, eta nahiko barregarri esaten zuena gainera, hauxe zen: «Izan gaitezen zentzudunak, arren!». Oihukatzen zuen beste guztia kanarioak txiotxioka esaten zuena bezain ulertezina zen; ez, noski, gure eskribauarentzat, zeren orain hegaztia baitzen bera ere eta primeran ulertzen baitzien bere kidekoei.

        — Palmondo berdeen eta almendrondo loratuen artean ibiltzen nintzen ni hegan —zioen kanarioak kantari—. Anai-arrebekin ibiltzen nintzen, lore ederren artean eta aintzira gardenaren gainetik. Aintziraren hondoan kulunkan zeuden landareak. Papagai zoragarriak ere ikusten nituen; oso istorio liluragarriak kontatzen zituzten, istorio anitz eta luzeak.

        — Basatxoriak ziren, ordea! —erantzun zion papagaiak—. Ez ziren hegazti ikasiak. Izan gaitezen zentzudunak, arren. Zergatik ez duzu barre pixka bat egiten? Etxekoandreak eta bisita guztiek nik esaten dudanarekin barre egiten badute, zuk ere egin behar zenuke. Akats larria da, gero, dibertigarria denari graziarik ez aitortzea! Izan gaitezen zentzudunak, arren!

        — Ene! Oroitzen al zara arbola loratuen artean zabaldutako itzal-oihalen azpian dantzatzen ziren neskatxa pinpirinez? Gogoratzen al zara hango fruitu gozoez eta belar-zukuez?

        — A, bai! —esan zuen papagaiak—. Baina igoalekoxe gaude gu hemen! Jatekoa badut, ona gainera, eta moduz tratatzen naute; eta horrekin nahikoa dut, ez dut gehiago behar. Izan gaitezen zentzudunak, arren! Olerkari sena esaten zaiona duzu zuk, eta nik jakituria eta buru-argitasuna. Badituzu dohainak, izan, baina ez duzu zentzuz jokatzen; zuk zeure doinu zoliak kantatzen dituzu, eta zapia botatzen dizute horregatik. Niri, berriz, ez didate halakorik egiten, zuk baino gehiago eskaintzen diet eta; nire mokoarekin liluratzen ditut, eta etengabe aritzen naiz «pit! pit! pit!». Izan gaitezen zentzudunak, arren!

        — Oi, nire aberri loretsua! —kantatu zuen kanarioak—. Kantatuko ditut zure arbola berde ilunak, zure badia txikiak, non urazal gardena musukatzen baitute zuhaitz adarrek, eta kantatuko nire anai-arreba koloretsuen alaitasuna, non Basamortuko ur-landareak hazten baitira.

        — Utziozu mainari behingoz! —esan zion papagaiak—. Esazu zerbait barregarria! Barrea da izpirituaren egoera argienaren seinale eta. Ba al dakite barre egiten zakurrek eta zaldiek? Ez: badakite negar egiten, baina barrea pertsonen dohaina da. Jo, jo, jo! —esan zuen algara batean papagaiak, eta bere esalditxoa bota zuen ondoren—. Izan gaitezen zentzudunak, arren!

        — Txoritxo gris daniar gizajoa —esan zuen kanarioak—. Zu ere harrapatu zaituzte. Zure basoan hotz egingo du akaso, baina han aske biziko zinateke. Egizu ihes hegaka! Kisketa hura ixtea ahaztu zaie, zabalik dago hor goiko leihoa. Zoaz hegan, zoaz!

        Eta horixe egin zuen eskribauak: zas! atera zen kaiolatik. Baina, orduan, beste gelara ematen zuen ate erdi itxia karraskatu eta etxeko katua agertu zen, bere begi berdeak dizdiz, eta txoritxoa harrapatzera joan zen korrika. Kanarioa bere kaiolan hegaldatu zen, eta papagaiak hegoak astindu zituen oihuka: «Izan gaitezen zentzudunak, arren!».

        Eskribauak izu beldurgarria sentitu zuen, eta leihotik hegan alde egin zuen. Han joan zen etxeen eta kaleen gainetik hegan, eta azkenean atseden apur bat hartu ahal izan zuen.

        — Izan gaitezen zentzudunak, arren! —esan zuen eskribauak, zer esaten ari zen pentsatu ere egin gabe, papagaiak esaten zuena imitatuz. Eta une hartantxe eskribau bihurtu zen atzera; mahaira eserita zegoen beti bezala.

        — Jainkoarren —esan zuen—. Nola iritsi naiz hona? Nola gelditu naiz ni horrela lo? Amesgaizto bat izan dut. A ze zentzugabekeria mordoa!

 

 

VI. Eskalapoiek egin zuten gauzarik hoberena

 

        Biharamunean, goizean goiz, eskribaua artean lo zela, atea jo zuten; aldamenekoa zen, seminarioko estudiantea. Barrura sartu zen.

        — Utz iezazkidazu zure eskalapoiak —esan zion—. Lorategia blai eginda dago, baina eguzki ederra egiten du, eta pipa bat erretzera jaitsi nahi nuke.

        Eta eskalapoiak jantzi bezain laster lorategian agertu zen. Lorategian aranondo bat eta udareondo bat zeuden. Horrelako lorategi bat, hura bezain txikia izanik ere, altxor bat zen Kopenhage hiriaren bihotzean.

        Estudiantea lorategiko bidezidorrean gora eta behera ibili zen. Seiak baino ez ziren. Postiloiaren korneta oihartzuna entzun zen kaletik.

        — Oh, bidaiatzea, bidaiatzea... —esan zuen—. Ez dago hori bezalakorik! Horixe da nire desiorik handiena! Bidaiatuz baretuko litzaidake orain sentitzen dudan ezinegon hau. Baina bidaia luzea behar luke izan, noski! Suitza zoragarrira joan nahi nuke, eta Italia bisitatu gero eta...

        Ene! Eskerrak eskalapoiak bertantxe jarri ziren lanean, bestela urrutiegi joango zen estudiantea, eta gu harekin. Gogotik bidaiatu zuen, alajaina! Suitzaren bihotzean aurkitu zen, bai, baina diligentzia batean, beste zortzi bidaiariren artean estu-estu. Buruko mina zuen, zurrun sentitzen zuen lepoa eta odola oinetara jaitsi zitzaion; handituta zituen oinak, botak estu gelditzen zitzaizkion-eta. Tarteka lo zihoan, tarteka esna. Eskuineko patrikan kreditu-gutun bat zuen; ezkerrekoan, berriz, pasaportea, eta golkoan zeraman poltsatxoan urrezko luis batzuk. Lo gelditzen zen bakoitzean bere altxorretako bat desagertzen zitzaiola egiten zuen amets, ordea, eta sukarrak hartuta bezala esnatzen zen; esnatzean egiten zuen lehenengo mugimendua triangelu bat zen, eskuinetik ezkerrera eta gora, bularrera, bere altxor guztiak han zeramatzan ikusteko. Aterkiak, makuluak eta burukoak alde batetik bestera balantzaka zebiltzan goiko sarean, eta ez zuten ongi ikusten uzten, baina bikaina zen ikusmira. Estudianteak zeharka begiratzen zuen paisajea, eta haren bihotza olerki bat kantatzen ari zen, ezaguna dugun olerkari batek bederen Suitzan kantatua, baina gaurdaino argitara eman gabea:

 

Ez dut hau baino desio zoragarriagorik

begi bistan dut Montblanc mendia, nire maitea

izango banu horretarako diru askirik

zoriona nuke haren ondoan egotea.

 

        Laño baina ikusgarria zen izadi guztia han. Pinudiek txilardi hutsak ematen zuten, hodeien sabaian ezkutatzen ziren harkaitz garai haien gainean. Elurra hasi zuen. Haize hotza zebilen.

        — Uf! —hasperen egin zuen—. Ai, Alpeez bestaldean banengo! Uda litzateke honezkero, eta lortua izango nuke dirua, nire kreditu-gutunarekin. Diruak ematen didan larritasun honek ez dit uzten Suitzaz gozatzen. Ai, oraintxe bestaldean banintz!

        Eta horrela agertu zen beste aldean. Italiaren bihotz-bihotzean zegoen, Florentzia eta Erroma artean. Trasimeno aintzirak, arratseko Eguzkiaren argitan, ematen zuen urre gorria mendi urdinxken artean. Han, Anibalek Flaminio menderatu zuen gune hartan, mahatsondo baketsuek hatz berdeetatik heltzen zioten elkarri orain, eta bide-bazterreko erramu-zuhaitz usaintsu batzuen alboan haur zoragarri erdi biluz batzuk zerri talde bat zaintzen ari ziren, ikatza bezain zerri beltzez osatua. Koadro hau erakutsiko bagenu, pozik oihukatuko lukete guztiek: «Italia zoragarria!». Baina teologoak ez zuen halakorik esan, ez eta diligentzian harekin zihoan inortxok ere.

        Milaka euli eta eltxo pozoitsu zebiltzan hegan eta bidaiariek mirto-adarrak astintzen zituzten. Alfer-alferrik zen, ordea: ez zutela euliek handik alde egingo! Gurdi hartan ez zegoen aurpegia handitua eta ziztadez gorritua ez zuen bidaiari bakar bat ere. Zaldi gizajoek sarraskia ematen zuten, euli-saldo bat zuten inguruan hegan. Gurdizaina jaisten zen euliak uxatzera, baina une baterako bakea bakarrik izaten zen. Eguzkia ezkutatu egin zen, eta bat-batean hotz izugarri batek hartu zuen izadi guztia. Ez zen batere atsegina. Baina mendiak eta hodeiak kolorerik berdeenaz jantzi ziren, kolore argia, distiratsua... Bai, zeuon begiez ikusi behar zenukete; deskribapena irakurtzea baino hobea da. Zoragarria zen! Eta hala iruditzen zitzaien bidaiariei ere, baina... hutsik zuten urdaila, nekeak lehertuta gorputza, eta bihotzak nahi zuen gauza bakarra gau hartan atseden hartzeko leku bat zen. Noiz iritsiko ziren, ordea? Gehiago kezkatzen zituen horrek, izadiaren edertasunak baino.

        Bidea olibondo-sail batetik igarotzen zen, sahats begitsuen artetik; eta hantxe zegoen ostatu bakartia. Ostatuaren aurrean eskale-talde batek bere etxolak altxa zituen; haien arteko osasuntsuenak «gosearen maiorazgoa ematen zuen, adin nagusitasuna iritsia ordurako». Gainerakoak, edo ziren itsu, edo zituzten zangoak elbarri eta zebiltzan eskuekin, edo zituzten besoak ezinduak eta hatzik gabe eskuak. Miseriaren irudi bera ziren, miseria bera zarpailez jantzia. «Eccellenza, miserabili!» esaten zuten beren gorputz-adar elbarriak luzatuz. Ostalaria bera ere, oinutsik, tximak nahasturik eta atorra zikin batez jantzirik atera zen kanpotarrei ongi etorria egitera. Ateak haize-oihalak lotzeko sokez lotuta zeuden; geletako lurra adreilu apurtuez zolatua zen; saguzarrak zebiltzan sabaipean hegan, eta egundoko kiratsa zegoen...

        — Baina, baina! Ukuilu honetan ostatu hartuko dugula uste duzu, ala? —esan zuen bidaiari batek—. Mahaia ukuiluan jartzea hobe! Han behintzat batek badaki zer arnasten duen.

        Leihoak ireki zituzten, haize pixka bat sar zedin, baina beso akastunak eta aiene amaigabeak iritsi ziren haizea bera baino lehenago: «Miserabili, Eccellenza!». Hormak idazkunez beterik zeuden; bella Italiaren kontrakoak ziren gehienak.

        Jatena ekarri zuten. Zopa arin bat, piperbeltzez eta olio kerratuz gozatua. Entsaladak ere olio bera zuen. Platera nagusiak, berriz, arrautza ustelak eta oilar gandor errea ziren. Ardoak ere zapore bitxia zuen, nahastura nazkagarri baten zaporea.

        Gauerako ate aurrean ezarri zituzten maletak. Bidaiari bat goardia egiten gelditzen zen besteek lo egin zezaten. Goardiaren lehenengo txanda teologoari tokatu zitzaion. Hura goragalea! Kiskaltzeko moduko beroa zegoen, eltxoak burrunbaka eta zizta-zizta zebiltzan, eta miserabiliak intzirika ari ziren kanpoan, ametsetan.

        — Bai, bai, gauza handia da bidaiatzea! —esan zuen estudianteak hasperenka—. Baina gorputzik ez duenarentzat bakarrik! Ai, gorputza lasai ederrean geldituko balitz arima hegan abiatzen denean! Noala noan tokira, bihotza erdiratzen didan amets bat egiten dut; orain dudana baino zerbait hobea nahi nuen nik! Zerbait hobea, onena; baina, zer da zerbait hori, eta non dago? Bai, ondo dakit nik zer nahi dudan: etorkizun zoriontsua nahi dut, denik eta etorkizun zoriontsuena!

        Eta hitz horiek esan bezain laster bere etxean agertu zen. Leiho aurrean mihise zuri luzeak zeuden zintzilik; lurrean hilkutxa bat zegoen, eta hilkutxaren barruan gure estudiantea, heriotzaren amets isilean. Betea zen bere nahia: gorputza atsedenean, eta arima hor zehar bidaian. «Inor ere ez da zoriontsu hilobira aurretik», esan zuen Solonek, eta hona hemen haren esana nola zen egia handia.

        Hilezkortasunaren esfinje bat da hilotz bakoitza, eta hilkutxa beltzeko esfinje honek ere ez zuen betetzen gizonak bi egun lehenago, artean bizirik zela, idatzitakoa:

 

O, zu, herio ahaltsu beldurgarria

hilarria dugu zeure opari bakarra

Eten egingo al da Jakoben zurubia?

Neu ere izango al naiz, ba, kanposantu-belarra?

 

Gure mina ez du orain inortxok ezagutzen

ez da jakiten bakarrik ez zaudeno

gure bihotzak gehiago duela sufritzen

hilerrian den hilobirik hotzenak baino

 

        Bi giza irudi zebiltzan gelan hara-hona. Eta ezagutzen ditugu, gainera: Oinaze zen bat, eta Zorionaren mezularia bestea. Hilotzaren gainera makurtu ziren biak.

        — Ikusten al dun? —esan zuen Oinazek—. Horra, hire eskalapoiek gizadiari ekarri dioten zoriona!

        — Hemen datzanari, behintzat, betiko zoriona ekarri diote, ba! —erantzun zuen Pozak.

        — Baita zera ere! —esan zuen Oinazek—. Berak alde egin zinan, ez ziotenan oraindik deitu! Bere arimak oraindik ez din zeruko altxorrez gozatzeko adina indar, eta hori zunan haren helburua. Mesede bat egin beharko zionat!

        Eta kendu zizkion eskalapoiak oinetatik. Eta horrela amaitu zen heriotzaren ametsa, eta zutitu egin zen berpiztua. Oinaze desagertu egin zen, eta baita eskalapoiak ere; bere jabetzako zituen, nonbait.

 

(Lykkens Galosher)

 

 

 

© H.C. Andersen

© itzulpenarena: Martxel Eguen (taldea)

 

 

"H.C. Andersen / Hemeretzi ipuin" orrialde nagusia