H.C. Andersen - Hemeretzi ipuin

AMA BATEN ISTORIOA

Ama bat bere semearen ondoan eserita zegoen, erabat atsekabeturik, semea hilko ote zitzaion beldur. Zurbil-zurbil zegoen umea, begitxoak itxita eta arnasestuka; noizbehinka barru-barrutik hartzen zuen arnasa, hasperen eginez bezala, eta halakoetan tristura handiagoz begiratzen zion amak umetxoari.

Orduan atea jo zuten eta agure zahar bat sartu zen, zaldi-burusi moduko batean bilduta; dena beharko zuen agureak, berotuko bazen, negu gorria zen eta. Kanpoan, guztia elurrak eta izotzak estalita zegoen eta ipar beltza zebilen.

Agurea hotzak dar-dar zegoenez eta umea une batez lokartu zenez, amak pitxer bat garagardo hartu eta sutan berotu zuen agurearentzat. Agurea sehaska kulunkatzen ari zen, eta ama alboan eseri zitzaion, seme gaixoari begira; umea arnasa hartu ezinik zegoen, eta amak eskutxoa hartu zion.

— Ez dut galduko, ezta? —esan zuen amak—. Jainkoak ez dit eramango, ezta?

Eta agureak, Herio bera, keinu berezi bat egin zuen buruaz, baiezkoa zein ezezkoa izan zitekeen keinu bat. Amak burua makurtu zuen, eta negar-malkoak jausi zitzaizkion masailetan behera; burua astun zuen, hiru egun eta hiru gau egin baitzituen begirik bildu gabe, eta lokartu egin zen, baina tartetxo batez besterik ez, hotzak dardarka esnatu baitzen berehala.

— Baina zer gertatu da hemen? —esan zuen amak bazter guztietara begira.

Han ez zegoen agurerik, ezta umerik ere, berekin eraman baitzuen agureak. Gelaren bazterrean erloju zaharra jo eta jo ari zen. Bat-batean zintzilikari handia lurrera erori zen, danba!, eta erlojua gelditu egin zen.

Ama gaixoa korrika etxetik irten eta semeari deika hasi zitzaion.

Etxearen kanpoaldean emakume bat zegoen, soineko beltz luze bat jantzirik, elurretan eserita, eta honela esan zion amari:

— Herio zure etxean izan da, etxetik ateratzen ikusi dut zure semea besoetan zeramala. Haizea baino bizkorrago ibiltzen da, eta behin hartutakoa ez du sekula itzultzen.

— Esaidazu, behintzat, zein bide hartu duen —esan zuen amak—. Erakutsidazu bidea, eta neuk aurkituko dut.

— Badakit zein bide hartu duen —esan zuen beltzez jantzitako emakumeak—, baina esatea nahi baduzu, zure semeari kantatu dizkiozun kantu guztiak kantatu beharko dizkidazu. Oso gustukoak ditut; entzunak dauzkat. Ni Gau naiz, eta negarrez ikusi izan zaitut kantatzen zenuenean.

— Guztiak kantatuko dizkizut —esan zuen amak—, baina utzidazu aurrera egiten, utzidazu semearen bila joaten.

Baina Gau geldi eta mutu geratu zen. Amak eskuak bihurkatu, kantatu, eta negar egin zuen; asko izan ziren kantuak, baina askoz gehiago malkoak.

Orduan Gauk honela esan zion:

— Zoaz eskuinalderantz, izai-baso ilunean barrena. Zure semea hartuta harantz zihoala ikusi dut Herio.

Basoaren erdian bidegurutze bat zegoen, eta amak ez zekien zein bide hartu; bazen han elorri-arantza bat, ez hosto, ez lore; negu gorria izanda izotz-burduntziak zituen adarretatik zintzilik.

— Ikusi al duzu Herio nire semearekin?

— Bai, ikusi dut —esan zion elorri-arantzak—, baina ez dizut esango zein bide hartu duen, zure bihotzaren kontra berotzen ez banauzu. Hotzak akabatzen nago, eta izoztuko naiz berehala.

Amak bularraren kontra hartu zuen elorria, estu-estu, eta arantzek zauriak egin zizkioten, eta odol-tanta lodiak isuri zituen. Baina, neguko gau hotz hartan, elorriari hosto berde berriak hazi, eta lore berriak zabaldu zitzaizkion, hain da handia ama mindu batek bihotzean duen berotasuna. Eta elorriak bidea erakutsi zion.

Hala, aintzira handi batera iritsi zen ama, baina han ez zegoen ez ontzirik, ez txaluparik. Aintzira ez zegoen gainean ibiltzeko bezain izozturik, eta sakonegia zen oinez zeharkatzeko; baina nola edo hala igaro behar zuen aintzira semea aurkituko bazuen. Lurrean luze etzan zen aintzira edateko asmoarekin, baina hori ezinezkoa zen noski; ama gaixoak, ordea, mirari baten esperantza zuen.

— Alferrik ari zara! —esan zion aintzirak—. Baina saia gaitezen irtenbide bat bilatzen! Begira, niri perlak biltzea gustatzen zait eta zure begiak ikusi ditudan perlarik gardenenak dira; negar egiten baduzu harik eta begiak erori eta neureganatzen ditudan arte, Herioren mintegira eramango zaitut. Loreak eta zuhaitzak zaintzen ditu han Heriok, eta landareetako bakoitza giza bizitza bati dagokio.

— Edozein gauza egingo nuke semea salbatzeko —esan zuen amak malkoak zerizkiola.

Eta negar handiak egin zituen, harik eta begiak uretara erori, aintziran hondoratu eta bi perla bihurtu ziren arte. Orduan aintzirak ama jaso, eta beste ertzera eraman zuen, zabu batean nola; han etxe berezi bat zegoen, izugarri handia; ezin zitekeen jakin mendi bat zen, bere baso, haitzulo eta guzti, edo gizakiek eraikia zen. Dena dela, amak ezin zuen hura ikusi, negarretan galduak baitzituen begiak.

— Non aurkituko dut Herio, nire semea hartu duena? —esan zuen amak.

— Ez da oraindik iritsi —esan zuen Herioren mintegia zaintzen zuen atsoak—. Baina nola aurkitu duzu bidea? Nork lagundu dizu?

— Jainkoak lagundu dit —esan zuen amak—. Jainkoa errukitsua da, eta zeu ere halaxe izango zara. Non aurkituko dut neure semetxoa?

— Nik ez dakit —esan zuen emakumeak—, eta zu itsu zaude. Bart lore eta zuhaitz asko zimeldu ziren; Herio berehala etorriko da, noski, berriak aldatzera. Badakizu pertsona bakoitzak bere bizitzaren zuhaitza edo lorea duela, nork bere izaeraren araberakoa. Itxuraz beste landareak bezalakoak badira ere, bihotz pilpilaria dute hauek; umeek ere bihotz pilpilaria dute. Kontuan eduki hori, beharbada zure semearen lorea ezagutuko duzu eta. Baina, zer emango didazu zer egin behar duzun esaten badizut?

— Ez daukat zer emanik —esan zuen ama nahigabetuak—, baina munduaren azken muturreraino joango naiz zuk hala nahi baduzu.

— Han ez daukat nik zer eginik —esan zuen atsoak—, baina hartuko nuke zure adats beltz luze hori. Oso ile ederra duzu, badakizu, eta asko gustatzen zait. Nire ile zuria emango dizut trukean, ezer ez baino gehiago da!

— Hori besterik ez bada —esan zion amak—, gustura emango dizut.

Eta amak bere adats beltz luzea eman zion atsoari, eta atsoak bere ile zuria amari.

Herioren mintegi handira sartu ziren biak. Loreak eta zuhaitzak nahas-mahas bitxienean hazten ziren han. Baziren jazinto ederrak beirazko kanpaien azpian, eta baziren peonia handi sendoak. Baziren uretako landareak ere, mardulak batzuk, maxkalak besteak, sugeak inguruan kiribilean eta karramarro beltzak zurtoinetan atxikita zituztela. Palmera, haritz eta platanondo ederrak zeuden; perrexila ere bazegoen, eta ezkaia, loretan. Zuhaitz eta lore bakoitzak bazuen izen bat. Landare bakoitza izate bati zegokion, artean bizirik zen bati, nahiz Txinan, Groenlandian, edo munduko edozein bazterretan izan. Bazeuden zuhaitz handi batzuk lorontzi txikietan, eta hain estu egon ere, lehertzeko zorian baitzeuden ontziak; baziren han-hemenka ere txiki kaxkar batzuk, lur emankorrean landatuak, ondo zainduak eta ongarrituak, eta goroldioz inguratuak. Ama gaixoa landare txikienetara makurtu zen; lore bakoitzaren bihotz-taupadak entzun zituen, eta milioika landareren artean bere semearen bihotza ezagutu zuen.

— Hauxe da! —egin zuen oihu amak, eta azafrai urdin txiki baterantz luzatu zuen eskua; azafraia gaixorik zegoen, albora okertuta.

— Ez ukitu lorea! —esan zion atsoak—. Zaude hemen! Eta Herio etortzen denean, berehala etorriko dela uste dut eta, ez iezaiozu lorea erauzten utz, egiozu amenazo, zeuk ere beste lore guztiak erauziko dituzula. Horrek beldurtu egingo du, bera baita landareen erantzule Jainkoaren aurrean, eta Jainkoaren baimenik gabe ezin da lorerik erauzi.

Bat-batean, haize-bolada hotz batek alderik alde zeharkatu zuen mintegia, eta Herio bazetorrela konturatu zen ama itsua.

— Nola aurkitu duzu bidea? —galdetu zion Heriok—. Nolaz iritsi zara nire aurretik?

— Ama bat naiz —esan zuen emakume gaixoak.

Heriok orduan loretxo ahulera hurbildu zuen bere esku luzea, baina amak eskumuturretik gogor heldu zion bi eskuekin, Heriok hostoren bat ukituko zion beldur. Heriok orduan putz egin zion eskuetara; amak Iparburuko haizea baino bafada hotzagoa sentitu zuen eskuetan, eta erretira egin behar izan zituen.

— Ezin duzu ezer egin nire kontra! —esan zuen Heriok.

— Jainkoak bai, ordea —erantzun zion emakumeak.

— Nik Jainkoaren nahia betetzen dut —esan zuen Heriok—. Haren baratzezaina naiz; haren lore eta zuhaitz guztiak hartu, eta Paradisuko Baratzean aldatzen ditut, Herrialde Ezezagunean; baina behin han daudenean nola hazten diren eta zer gertatzen den esatera ez naiz ausartzen.

— Itzulidazu semea —esan zuen amak negarretan, erreguka.

Eta bat-batean han inguruko bi arrosa eder eskuetan hartu, eta esan zion Heriori:

— Lore guztiak erauziko ditut, etsi-etsi eginda nago eta!

— Ez ditzazula ukitu! —esan zuen Heriok—. Zoritxarreko emakumea zarela diozu, eta beste ama bat egin behar duzu orain zoritxarreko?!

— Beste ama bat?! —esan zuen ama gaixoak, eta bi loreak jaregin zituen.

— Tori, hemen dituzu zure begiak —esan zion Heriok—. Aintziratik jaso ditut, horrenbeste distiratzen zuten! Ez nekien zureak zirenik; har itzazu; lehen baino argiagoak dira orain; begirazazu horko putzuaren hondoan, erauzi nahi zenituen bi loreen izenak esango dizkizut; eta han ikusiko duzu beren etorkizuna, beren bizitza osoa; han ikusiko duzu hondatu nahi zenuen hura.

Eta emakumeak putzura begiratu zuen, eta lehenengoarena ikustean izugarri poztu zen. Munduarentzat bedeinkazioa zen hura, inguruan poza eta zoriona zabaltzen zituena. Baina bigarrenarena ikusi zuen orduan, oinazez, beharrez, izuz eta zorigaitzez beterik, etorkizun beltza zen hura.

— Bata zein bestea Jainkoaren borondatez dira hala —esan zuen Heriok.

— Bietatik zein da zorigaitzaren lorea, eta zein bedeinkapenarena? —galdetu zion amak.

— Ez dizut esango —esan zion Heriok—, jakin ezazu bietako bat zure semearen lorea dela. Zure semearen patua ikusi duzu, zure semearen etorkizuna.

Amak, izuturik, oihu egin zuen:

— Zein zen nire semea? Esan! Salba ezazu gizajoa! Salbatu nire semea ezbehar honetatik! Eraman ezazu, hobe izango da eta! Eraman Jainkoaren erreinura! Ahaztu nire malko eta errukiak, ahaztu esan eta egin dudan guztia!

— Ez dizut ulertzen! —esan zuen Heriok—. Zer nahi duzu, semea zurekin eraman ala ezagutzen ez duzun Herrialdera neurekin eramatea?

Orduan amak eskuak gurutzatu, belauniko jarri eta erregu egin zion Jainkoari:

— Ez ezazu aintzat hartu nire erregua Zure Borondatearen kontra badoa, Bera da-eta zuzenena! Egin bedi zure Nahia!

Eta umil-umil burua makurtu zuen.

Eta Heriok Herrialde Ezezagunera eraman zion semea.

(Istorien om en moder)

"H.C. Andersen / Hemeretzi ipuin" orrialde nagusia