TXERRIZAINA

        Bazen behin printze pobre bat; oso erreinu txikia zuen, baina, ezkondu ahal izateko, nahikoa, eta horixe zen egin nahi zuena: ezkondu.

        Jakina, ausardia behar zen enperadorearen alabari «Nirekin ezkondu nahi duzu?» galdetzeko, baina, hala ere, ausartu egin zen, lekurik urrutienetan ere ezaguna baitzen printzearen izena; ehundaka ziren «Bai» eta «Eskerrik asko, jauna» esango zioketen printzesak, baina enperadorearen alabak zer esango zion, hortxe zegoen koska!

        Entzun dezagun istorioa.

        Ba omen zen printzearen aitaren hilobian arrosa-zuhaixka bat, izugarri ederra; bost urtez behin bakarrik loratzen zen, eta, orduan, arrosa bakar bat ematen zuen; baina nolakoa, ordea, arrosa! Aski zen hari usain egitea kezka eta nahigabe guztiak ahazteko.

        Printzeak bazuen urretxindor bat ere, munduko kantu zoragarri guztiak eztarritxoan bildurik balitu bezala kantatzen zuena. Arrosa eta urretxindorra printzesari ematea erabaki zuen printzeak, eta, hala, zilarrezko kutxa bikainetan sartu eta bidali egin zizkion.

        Enperadoreak areto handira ekarrarazi zituen kutxak, han ari baitzen printzesa bere neskameekin «biziketan» jolasten; ez zuten beste zereginik. Oparien kutxak ikusi zituenean, pozez txaloka hasi zen printzesa.

        — Nahiago nuke mixintxo bat balitz! —esan zuen, baina arrosa zoragarria agertu zen.

        — O! Bai lan fina egin dutela! —esan zuten neskame guztiek.

        — Ederra baino ederragoa da! —esan zuen enperadoreak—. Akasgabea!

        Baina ukitu zuen printzesak, eta, ukitu zuenean, ia-ia negarrez hasi zen.

        — Ai ene, aita! —esan zuen—; ez da egindakoa! Benetakoa da!

        — Ai ene, ai ene... —esan zuten neskame guztiek— Benetakoa da!

        — Ea, ikus dezagun zer dagoen beste kutxan, haserretu baino lehen —esan zuen enperadoreak, eta han irten zen urretxindorra; eta hain ederki kantatu zuen, ezen hasieran inork ezin izan baitzuen haren kontra ezer esan.

        — Superbe! Charmant! —esan zuten neskameek, denek baitzekiten frantsesez, nork baino nork okerrago.

        — Txori honek gure enperatriz zenaren musika-kutxa gogorarazten dit —esan zuen gorte-gizon zahar batek—. Bai, bai, melodia berberak dira, eta kantatzeko modua ere berbera.

        — Egia! —esan zuen enperadoreak, eta haurtxo batek bezala negar egin zuen.

        — Hala ere, ezin dut sinetsi benetakoa denik! —esan zuen printzesak.

        — Benetakoa da, bai —esan zuten ekarri zutenek.

        — Ba, joan dadila, orduan, hegan! —esan zuen printzesak, eta printzeari etortzen uzteko konturik ez zuen entzun ere egin nahi. Printzea, ordea, ez zen kikildu; zikindu zuen aurpegia beltzez, sartu zuen kapelua begietaraino, eta atea jo zuen.

        — Egun on, enperadore —esan zuen—. Hartuko al nindukezu jauregian zerbitzari?

        — Askok nahi lukete hori! —esan zion enperadoreak—. Baina ea! Bai, txerriak zainduko dituen bat behar dut, txerri asko daukagu eta.

        Eta, hala, enperadorearen txerrizain egin zuten printzea. Txerritegien ondoko gela txiki nazkagarri bat eman zioten bizileku. Han eseri eta lan eta lan eman zuen printzeak egun guztia, eta arratserako eltzetxo polit bat egin zuen; eltze horrek kanpaitxoak zituen inguru guztian, eta, irakiten zuenean, denak txilin-txilin zoragarrian hasi eta doinu zahar hau jotzen zuten:

Ach, du lieber Augustin,

Alles ist væk, væk, væk!

        Baina miresgarriena zera zen: hatz bat lurrunetan sartuz gero, hiriko sukalde guztietan egiten ari ziren afari guztien usaina hartzen zela bertantxe. Eta hori oso bestelako kontua zen, arrosaren aldean.

        Printzesa paseatzera irten zen bere neskame guztiekin eta, abestia entzun zuenean, gelditu egin zen; poz eman zion, berak ere jotzen baitzuen «Ach, du lieber Augustin»: huraxe besterik jotzen ez zekien, eta hatz bakar batekin, gainera.

        — Nire abestia da eta! —esan zuen—. Txerrizain hau gizon ikasia da, inondik ere. Zoazte eta galdeiozue zenbat balio duen instrumentuak.

        Hala, neskameetako batek printzearen gelara sartu behar izan zuen, baina horretarako eskalapoiak jantzi zituen, noski.

        — Zenbat eskatzen duzu eltzeagatik? —galdetu zion neskameak.

        — Printzesak hamar musu ematea —esan zion txerrizainak.

        — Jainkoak gorde gaitzala! —esan zuen neskameak.

        — Gutxiagogatik ez dut emango —esan zion txerrizainak.

        — Eta? Zer dio? —galdetu zuen printzesak.

        — Ezin dizut esan —esan zion neskameak—, izugarrikeria bat da!

        — Esaidazu, orduan, belarrira.

        Eta belarrira esan zion.

        — Gizajoa! —esan zuen printzesak, eta alde egin zuen handik. Baina asko urrundu baino lehen, kanpaitxoen txilin-txilin zoragarria entzun zuen berriro:

Ach, du lieber Augustin,

Alles ist væk, væk, væk!

        — Zoazte eta galdeiozue ea hartuko dituen hamar musuak neskameek emanda.

        — Ez, eskerrik asko —esan zuen txerrizainak—; printzesak berak eman beharko dizkit hamar musu, bestela ez dut eltzea emango.

        — Bai gogaikarria! —esan zuen printzesak—. Hortaz, nire inguruan jarri beharko duzue, inork ikus ez nazan.

        Neskameak printzesaren inguruan jarri ziren, gonak zabal-zabal eginda, eta, hala, nork berea hartu zuen: txerrizainak hamar musuak eta printzesak eltzea.

        Hura bai gauza! Irakin eta irakin edukitzen zuten gau eta egun. Bazekiten zer kozinatzen zuten hiriko sukalde guztietan, bai gela-zerbitzariaren etxean, bai zapatariarenean. Dantza eta txalo zebiltzan neskameak.

        — Badakigu zeinek dauzkan zopa eta taloak afaltzeko, eta zeinek haragi-opilak; bai interesgarria!

        — Guztiz interesgarria! —esan zuen soinekozainak.

        — Bai, baina zaindu mihiak, enperadorearen alaba naiz eta!

        — Jainkoak gorde gaitzala! —esan zuten denek.

        Txerrizainak —hau da, printzeak, inork ez bazekien ere printzea zenik— ez zuen eguna alferkerian igaro, eta oraingoan karraka bat egin zuen. Eragiten zitzaionean, mundua mundu denez geroztik entzun diren waltse, galopa eta jiga guztiak jotzen zituen.

        — Superbe da, gero! —esan zuen printzesak, ingurutik pasatzean—. Inoiz ez dut entzun konposizio dotoreagorik. Zoazte eta galdeiozue zenbat balio duen instrumentuak. Baina musu gehiagorik ez!

        — Printzesak ehun musu eman diezazkion nahi du —esan zuen neskameak.

        — Erotuta dago, ala? —esan zuen printzesak, eta aldendu egin zen, baina urrutira baino lehen gelditu zen.

        — Artea ere bultzatu beharra dut —esan zuen—; enperadorearen alaba naiz! Esaiozue hamar musu emango dizkiodala, atzo bezala, eta gainerakoak neskameok emango dizkiozuela.

        — Guk ez diogu musu eman nahi, ordea! —esan zuten neskameek.

        — Lelokeriak! Nik musu ematen badiot, zuek ez duzue eman ezinik. Gogoan izan nik ordaintzen ditudala zuen soldatak eta nik ematen dizuedala aterpe eta ostatu.

        Eta, hala, neskameak berriro joan behar izan zuen.

        — Printzesaren ehun musu; bestela, bakoitzak berea.

        — Jar zaitezte nire parean —esan zuen printzesak, eta neskame guztiak inguruan jarri zitzaizkion, txerrizainak musuak hartu bitartean.

        — Zer demontre egiten ote du jendetza horrek txerritegien inguruan? —esan zuen enperadoreak atarira irten zenean. Begiak igurtzi eta betaurrekoak jarri zituen.

        — Hara! Neskameak dira eta! Zer misteriotan ote dabiltza? Noan ikustera!

        Eta txapinei atzetik gora tira egin eta orpoak sartu zituen, txinalka baitzerabiltzan.

        Arranoa! Haren presa! Larrainera iritsi zenean, poliki-poliki hurbildu zen, eta nola neskameak oso okupaturik baitzeuden musuak kontatzen, joko garbia izan zedin eta printzesak musu gutxiegi edo gehiegi eman ez zezan, ez ziren enperadorearen etorreraz konturatu. Enperadorea oin puntetan zegoen begira.

        — Zer da hau? —esan zuen enperadoreak, zertan ari ziren ikusi zuenean; eta txapinaz jo zituen buruan, txerrizaina laurogeita seigarren musua hartzen ari zen une berean.

        — Alde hemendik! —esan zuen enperadoreak, haserre bizian, eta printzesa eta printzea, biak, erreinutik egotzi zituen.

        Han geratu ziren biak, printzesa negarrez eta txerrizaina muzin, eta euria ari zuen goian-behean.

        — Hau zorigaitza nirea! Printzea onartu banu sikiera! Errukarria ni!

        Txerrizaina zuhaitz baten atzera joan zen; garbitu zuen aurpegiko beltza, bota zituen arropa zatarrak, eta printze jantzita agertu zen. Hain zen ederra, ezen printzesak erreberentzia eta guzti egin baitzion.

        — Arbuio egitera natorkizu —esan zion printzeak—. Ez zenuen printze zintzo bat hartu nahi, ez zenituen arrosa eta urretxindorra preziatu, baina txerrizain bati musu emateko gertu zinen musika-kaxa zirtzil baten truke. Zerorrek egin duzu ohea eta, etzan zaitez bertan!

        Eta printzea bere erreinu txikira itzuli zen, eta atea giltzaz itxi zuen. Printzesak kanpoan geratu behar izan zuen, eta benaz kantatu:

Ach, du lieber Augustin,

Alles ist væk, væk, væk!

(Svinedrengen)

© H.C. Andersen

© itzulpenarena: Martxel Eguen (taldea)