LANGOSTA BATEN INGURUAN

 

        Ziburun, Bordagain-eko tontorrean, bada etxe eder bat. «Arizti» esaten diotena. Etxe hori, aspaldi, Abadi-tarrena zen. Antoine d'Abbadie euskalzale aipatuaren anai batena. Gero, Pariseko jostun handi batek erosi zuen. Eta horren ondotik, berriz, Pariseko andere handiki eta aberats batek. Udan, hauxe bizi da orain «Arizti»n. Eta bazkari dotoreak ematen ditu bertan. Hantxe jaten ditut, nik ere, urteko langosta bakarrak...

        Alde batetik itsaso eta bestetik mendi, harritzekoak dira etxe horrek ageri dituen ikusgaiak. Iduri du, etxea bera, Euskalerriaren gain zankalatraba jarria. Baina nik behintzat ez dut zalantza handirik izaten. Etxe hartara joaten naizela, ez naute ni luzaroan ikusiko itsasoari begira. (Ez inori esan baina... ez dut itsasoa maite). Handik ageri diren mendien atzetik dihoazkit begiak. Eta hantxe ibiltzen zaizkit ederrez beterik, tontor batetik bestera nora jo ez dakitela.

        «Arizti» etxe horren ondoan bada harrizko gurutze handi bat. Eta «Bordagaineko gurutze» horrek egiazko oroitzapena izaki guretzat. Toki hartantxe hila baitzaigu, Lardizabal aldetik, gure aitona zenaren aita. Bat-batean. Bere zakurrarekin ehizan zebilela gizona. Nagusia lurrean ikustearekin, zeharo erotu omen zen zakurra. Eta zaunka ta zaunka etorri omen zen Zibururaino norbaiten bila. Etxekoak ohartu nonbait. Eta zakurrari jarraitu ziotela. Bordagaineko gurutze ondoan atxeman zuten, lurrean etzanik, Laurgain-eko nagusia.

        Baina ehiztari eta beren zakurrei buruz, badira hau baino ixtorio politagoak ere. Ez dakit denak egiazkoak diren. («Ehiztariak hatsa gezur» baita erran zaharra.) Halere, entzungarriak dira batzuk. Eta honetan gabiltzan ezkero, aipatuko dizuet batto. Egiaz polita.

        Sarako inguruetan iluntze batez, Lerenburu nire osaba zaharra zenarekin ibilian nenbilela, pasa zitzaigun ondotik iratze-orga bat karraxika. Itzain gaztea, aurretik, kantuz zetorren etxe aldera...

 

                Ikusten duzu goizean,

                eguna hasten denean...

 

        Gelditu ginen biok, xoratuta. Eta gurdia urrundu zelarik, esan nion nire osabari: «Errazu osaba. Hori baino olerki ederragorik egin ote da euskaraz?» Goxoki begiratu zidan endore-midiku zaharrak, eta bota zidan kolpez (berak zuen berdingabeko dotoretasun harekin): «Olerki eder hori ba al dakizu non eta nola sortua den? Adi zazu ba ongi». Eta Sarako plazarat hurbiltzen ari ginelarik, gertaera polit hauxe aipatu zidan:

        «Elizanburu zena, ehiztari amorratua zenuen. Bai-eta gure aita zena ere. Biak ibiltzen zitzaizkizun beti, noiz-nonahi, elkarrekin ehizan. Egun batez goizean goizik, Sarako beste lagun batzuekin, atera ziren biok erbitara. Eta aitzinetik hauta lekurat heldu zirelarik, zakurrak askatu eta jarri zen ehiztari bakoitza bere tokian. Elizanburu eta gure aita ez ziren elkarrengandik urrun. Bakotxa, ixil-ixilik, bere bide-gurutzeari so. Halako batez, urrun, hasi ziren zakurrak saingaka. Eta zaunka haiek errekako bidea hartu zutelarik, ehiztariak ari omen ziren bere baitan: 'To! Oraingoan Elizanbururi datorkio erbia!' Esan ta izan. Zakurrak amorru bizian karraxika zituela ondotik, hurbil-hurbiletik igaro omen zitzaion Elizanbururi erbia. Baina... tirorik ez!! Non zen ba Elizanburu? Zerbait gerta ote zitzaion beldur, hurbildu omen zitzaizkion lagun guziak lasterka. Eta... belarrean etzanda atxeman omen zuten gure Elizanburu, paper puntta batean zerbait idazten ari zela. 'Non hintzen gizona? Erbia ez duk ikusi?' Eta Elizanburuk: 'Erbia? Bazen erbirik? Ez naiz ohartu ere'. Eta xutiturik, eman omen zien kantuz orduantxe sortua zuen olerkia...

 

                Ikusten duzu goizean

                eguna hasten denean...

 

        Olerki haren adituz xoraturik, abantxu barkatu ere egin omen zioten Elizanbururi, bere Sarako lagunek, erbi eder haren ihesia!».

        Egia ote, ez ote? Nik, entzun bezalaxe ekarki. Beharbada, osaba ari zait Zerutik irriz keinuka: «Egia ote den? Egia itsusiak baino, nahiago nitian nik munduan gezur pullitak!»

        Baina non nabil ni? Zer ari naiz ni kontu-kontari, Ziburutik Sararat zerutik barna? Gatozen berriz zintzoki Bordagain tontorrerat. Handik ateratuak baikara. Eta ipuinetan ari garen ezkero, aipa dezagun niri, aste honetan, «Arizti» jauregian gertatua.

        Komitatuak ginen bazkaritarat. Nor atxeman behar genuen jakiteke. Eta gure ondotik laster, sartu zen gizon zahar dotore bat ere, monokulua zintzilik zekarrela. «Nor dugu hori?», galdetu nuen. Eta belarri ondorat erantzuna: «X-ko enbaxadorea, Madrilen». Gure anaia ere gurekin baitzen, eta haren ez-ixiltzeak ezagutzen baititut aspalditik, egin nion neure buruari: «To! Gaur badiagu hemen xaltxa».

        Izan ere, bi xaltxa atera zizkiguten mahaian jarri orduko. Bata langostaren laguntzaile hura. Ze xaltxa! Eta bestea berriz enbaxadoreak berak sortua. «Donostiatik nator —esan zigun— eta Castiella-k komitatua nau gaur berarekin afaltzeko». Mahaiaren beste aldetik nire anaiaren ahotsa: «Hori! Euskal apaizen arazoa aipatuko diozu beraz, enbaxadore jauna». Akabo! Gerta beharra gertatua zen. Gero gerokoak.

        Enbaxadore gizajoak ez omen zekien —halaxe esan zigun— euskal apaizen berri deusik. Nola aipatuko zion fitxik ministroari beraz? Etxekoandreak esan zion nola aspaldiko kontua zen eta, munduko izparringi guziek nola aipatua zuten euskal apaizen idazkia. Alferrik, harek ez omen zuen ezer ez jakin eta ez irakurri. (Monokulua zertarako zuen ba?) Nire anaiak ez baitzion barkatzen ordea, azkenean aitortu zigun: «Horra. Nire erregea ez da Francoren lagun. Nire Gobernamendua ere ez. Baina ni bai. Ni zeharo nauzue Francoren aldekoa». Jainko maitea! —pentsatu nuen nik—, a ze ordezkariak dituzten munduko xoxolista batzuek ere!! Gu katolikooi bezala gertatzen zaie nonbait xoxolista gaixoei ere: horra ze enbaxadorea Madrilen! Hortaz, frankokeriaz, Antoniutti gure Nuntzio jaunaren antzekoa! Badakit zer erantzungo didaten xoxolista jatorrek: «Zer nahi duzu! Asmoak asmo izaki, eta gizonak gizon».

        Badakit. Horixe bera esan behar izaten dugu katolikook maiz. Egun batez, asmoek atxemanen dituzte beharbada zerbitzari egokiagoak. Artean... zatozte xoxolista gaixook, eta kontsola dezagun elkar!

        Baina zergatik eta zertako negar? Utzi negarra negartientzat. Hobe dugu irria. Hargatik, barre pixkat egiteagatik, esan nion enbaxadoreari: «Enbaxadore jauna! Utzagun politika alde batera. Bestela haserretuko baikara. Eta ez merezi. Begira zein ederki garen hemen: bista eder, mahai aberats, giro atsegina. Eta...

        —Errazu, etxekoandre, jarleku hauek zureak al dira?

        —Jarleku hauek nireak diren? Nik uste! Zer ba?

        —Denek ezin baitute gauza bera esan.

        —Zer ari zara?

        —Horra. Nik badut zuei egiteko, enbaxadore jauna, otoitz bat. Behar dizuet mesede bat eskatu.

        —Politikaz?

        —Ez, ez. Gizabidez.

        —Esan.

        —Uda da eta, Donostian zagozte orain guziok. Horra ba, Francoren etxera zoaztelarik, harek esango dizue: «Jarri, enbaxadore jaunak». Ordurako da nire otoitza. Arren eta arren! Hango jarlekuak hartu itzazuela goxoki. Exeri zaitezte emeki, jarlekuok urratzeke. Otoi!

        —Zer ba?

        Eta ixilaren ixilean esan nion:

        —Nireak baitira.

        —Zureak?

        —Bai jauna. Nireak. Orain zuen ipurdien azpian ibiltzen diren jarlekuok, enbaxadore jauna, gure Bergarako etxean ikusiak ditut, sortu nintzenetik, gure saloi nagusiko ixilaren ixilean. Jarleku horietan ikusia jarririk, jai handietan, gure aita zena.

        —Nola? Francoren jarlekuok zuenak izaki?

        —Zergatik harritzen zara hola, enbaxadore jauna? Francok bere zangoen azpian daukan Herria ere, gauza bera duzu:

        »Gurea!

 

1960

 

 

© Telesforo Monzon

 

 

"Langosta baten inguruan"

"Telesforo Monzon - Literatur lanen bilduma" orrialde nagusia