Eka 29 15

Elizabeth Barretten poesia

Elizabeth Barrett umetan hasi zen idazten, irakurtzen zituen klasiko ingeles, aleman frantses eta italiarren ildoan. Nahigabez beteriko gaztaroaren ondorioz elbarritua, seme-alabak ezkongabean bizitzera behartu nahi zituen aitaren tirania ezin jasanik bere gelan itxia, poesian islatu zituen Elizabethek bere sentimenduak. Poema bilduma bat irakurria zion Robert Brownin poetarekin hasi zen gutunketan, literaturaren zaletasuna maitasuna bihurtzeraino. Isilean ezkondu eta Italiara egin zuten ihesi Ingalaterra viktoriano itogarritik. Maitasuna kantatu zuen, baina baita feminitatea eta sortzailearen bokazioa ere. Elizabeth Barreten soneto edo hamalaudunak, Sonnets from the Portuguese bildumakoak bereziki, ingelesezko hoberenetan daude XIX. mende barruan. Sonetoetariko bat eskaintzen dizuegu, Nik zu nola maite? Koldo Izagirrek bertso librean euskaratua.

Eka 25 15

Gerla Handia:
Guda galgarri hau

Kirikiño Euzkadi-n iraupenaz mintzo zaigu, gerla hasi zenetik hamaika hilabete igarota, guda galgarri honek ez du amaitzeko itxuraren apurrik ere. Anitz aberri dira nahasirik borrokan, eta horien artean nabarmena da Bulgaria eta Errumaniaren jokabidea, badirudi enkantean jarri dutela gerla honetan sostengua nori eman. Eskualduna-k soldadu hilen ehorzketaren afera dakargu, gorpuak errearazten baitituzte, lur sainduan ehortzi gabe. Bestalde frantses armadak hartzen dituen ildo guziak aleman hilez beteak antzematen ditu. Orain pausan direnez, Jean Saint-Pierrek inguruko bazterrak, errekak eta herriak korritzeari ekin dio, ibileran garaztar diputatua, Zerbitzari eta Xikito Kanbokoa bisitatu ditu. Hendaia eta Donibane Lohizunen espioiak eta desertoreak preso altxatu dituzte, gertakari horiek hizpide gezurra merke saltzen ahalegintzen diren Espainiako kazetak salatzen ditu Eskualduna-k. Umezurtzak direla eta, Baionako kazetak daraman solasa eta frantses kazetek darabiltena bi dira.

Eka 24 15

Zinezko poeta

Maiteño (Kutxa, 1974), Xabier Azurmendik eman zigun bigarren poema bilduma, lehenagoztik —Izatearen malura (Gero, 1971)— ezagutarazi zizkigun kezketan eta moldeetan taxutua da. Asun zauri zaion Maiteño delakoa Jainkoa du. Min maite horretan bizi da Jainkorik ez balitz landareak behar duen hezetasuna bihurtu nahi lukeen apaiza. Naturak laguntzen dio ilunekoak argitaratzen, hartatik ekartzen du eraikuntzarako materiala, “masusta beltza baino trixteagoko bihotza” bezalako irudi delikatuekin. Batzuetan aski du deskripzio xumea giroa sortzeko, errekaren abaila, piku  hostoaren latza, barne egoera adierazteko. Espanturik gabeko arrangura existentziala da berea, eta ez esangura bakarrekoa: bihar edo etzi ezingo da konpondu huts hau, baina saiatzen ahal gara bizitzen “tente, Intxorta guda ostean bezala”. Bizi zelarik aipamen handirik jaso ez bazuen ere, zinezko poeta izan zen Xabier Azurmendi (1935-1996).

Eka 22 15

Jean Joseph Rabeariveloren bost poema

Erreka jotako familian sortua, ozta jesarri ahal izan zuen eskolan. Inprimategi batean aurkitu zuen akulturazioa gainditzeko modua, frantses okupatzaileen literatura irentsiz. Alabaina, malgatxez publikatu zituen bere lehen idatziak. Ez zuen inoiz galdu herri hizkuntzak zekarkion ondare poetikoa. Bizitza kaotiko baten erdian, hiru mila folio bete utzi zituen bi hizkuntzetan. Poemak, prosa poetikoak eta egunkari bat, izugarria, heriotzaren azken unea arte: zianuroa edan dut oraintxe azukrearekin, etzan egin naiz. Frantsesentzat ez zen aski zuri, herritarrentzat ordea frantximanta zen. Urradura horrek ere izan zuen zer ikusia egitate garratz hartan, bere heriotza bazterketa salatzeko garrasia ere izan zen. Rabearivelok modernitatea ekarri zuen Madagaskarrera Baudelaire eta Rimbauden ondotik ibili ondoren indar handiz eraiki zuen obra pertsonalarekin. XXI. mende honetan hasi dira Parisen “lehen idazle afrikar frankofonoa” omen denaren obra osoa argitaratzen. Hona bost poema, hurrengo batean ekarriko dugu sortatxoa malgatxez idatzi zuenetik.

Eka 18 15

Gerla Handia:
Umezurtzen nonbrea

Gerlak anitz umezurtz utzi ditu pausaleku orotan. Eskualduna-ren aburuz bilatu behar da zer egin “Umezurtzen nonbrea bederen ttipitzeko ahalaz, eta heien zorigaitza eztitzeko”. Wilson AEBetako presidenta eta Bryan atzerri-ministroaren arteko liskarra bildu du kazetak. Gallipoli garaipen gisara ageri da. Aurreko ostiralean,  Parisen mundu bat omen zen Bihotz-Sakratuaren Pariseko elizan, gizon anitz, gehienak soldaduak, eta kronikariak fermuki gaztigatzen digu, gerra hasiz geroztik kazeta honek ez du ezer txarrik aipatu lehenagoko gure etsai naturalez, gorriez. Gorri batzuk aldiz, gezurrak hedatzen jaioak dira, eta Aita Santuaren inguruan esandakoak gezur hutsa direla salatzen du kazetariak. Hona galdea, frantses zenbaiten begietan katolikoak ez ote dira Alemanak baino etsaiago?

Eka 15 15

W.B. Yeatsen zazpi poema

Irlandako literaturaren berritzaileetakoa dugu poeta dublindarra. XIX. mende amaiera eta XX.aren hasierako urteetako ur nahasiek dantzarazia, hala politikan nola literaturan, Irlandako nazionalismoaren gatazkak, tradizioaren berritzeak, zurruntasun moralaren aurkako borrokak, Abbey Theatreren sorrerak eta bultzadak  eta bere barne krisiek astindu zuten  duela 150 urte Dublinen jaiotako poeta eta antzerkigilea. Euskararara lehendik ere hainbatetan ekarria, zazpi poema gehitu dizkio Koldo Izagirrek William Butler Yeatsen euskarazko obrari.

Eka 11 15

Gerla Handia: Ele makurrak

Mihi gaiztoak gaizki esaka ari diren honetan, ele makurrak zokoratu behar direla ohartarazten digu Eskualduna-k. Italiak ireki fronte berriaren berri eman digu kazetak. Greziako Konstantin hil zorian omen, hilez gero Grezia aliatuen alde jarriko omen da. Espainiako gobernuak galdatu die bertako kazetei gerla honen berri ez emateko. Aldaketa Frantziako su zelaietan, eguzkia Euskal Herrian baino goiztiarragoa da Arras aldean. Xori gizonen gerla moldea berria da Gerla honetan, etsaiaren hegazkinlariek preso dituztenen zerrendak airetik jaurti dituzten, batzuk hiltzak zituzten soldadu euskaldunek. Donibane Lohizunen hogei bat gerla zakur hautatu dituzte. Euzkadi-k ohartarazten digunez, Alemanen alde su eta gar ari direnak haserre dira Espainiako gobernuarekin. Italia gerlan sartu aurretik Espainiatik Italian barna hainbat merkantzia bidaltzen ziren Alemaniara, orain bidalketa hori eten da. Kirikiñok doixtarren aldeko Vazquezen jokabidea salatzen du. Bestalde, ezaguna denez, Gezurroff eta Patatenberg herriak elkarren ondoan dira.

Eka 08 15

Robert Desnosen
hiru poema-sorta

Gaur 70 urte, 1945eko ekainaren 8an, hil zen Robert Desnos poeta, 44 urte zituela, Theresienstadteko kontzentrazio-eremuan. Gerra amaitua zen Europan, baina Erresistentziako kide izandako Desnosen gorputz ahulak ezin izan zion eutsi. Haren poemek bai. Benjamin Peret poetaren eskutik dadaisten taldera sartuta, 1920ko hamarkadan surrealismoa ezagutu eta mugimenduaren bultzatzaile nagusietakoa izan zen, Andre Breton lagunarekin batera. Beste batzuek izandako oihartzuna lortu ez bazuen ere, idazle oso inportantea dugu Desnos. Hiru poema-sorta ekarri ditugu Armiarmara, Koldo Izagirrek euskaratuta, haurrentzat egindako poemek osatuak, idazlearen trebetasuna erakusten dutenak: Tristanen Piztiategia, Hiazintaren parterrea eta Danielen Geometria.

Eka 05 15

Gabriel Arestiren hilondokoak

1975eko ekainaren 5ean hil zen Gabriel Aresti Segurola, gaur 40 urte, berak 41 zeuzkala. Haren heriotzak euskal literatura eta oro har euskal mundua astindu zituen, handia izanik poeta bilbotarraren indar eta eragina. Hainbat idazle eta kulturgilek hartu zuten haren heriotza lumatan, eta hil-albistea eman garaiko zenbait mediotan. Hildakoa definituz, seguruenera gure burua ere definitzen dugu. Bederatzi ekarri ditugu Emailuetara.

Eka 03 15

Hamahiru poema Nepaletik

Hainbat hizkuntza ditu Nepalek: maithili, newari, yakka rai, yalung rai, racha rai, limbu, tamang, gurung, magar, tharu, bhojpuri, sherpa eta hedatuena eta bateko zein besteko herritarren harremanetarakoa den nepalera. Denek daukate herri literatur aberatsa, eta guztietan dihardute egungo poetek ere. Hamahiru poemok, alabaina, nepaleraz idatziak dira denak. Ingelesetik euskaratu ditugu, bi lan nagusi baliatuz: Shailendra Kumar Singh-ek hautatu eta ingelesera itzulitako Contemporany Nepali Poetry, Katmandun publikatua Sing Prakashan-ek 1989an, eta hainbat itzultzaileren lana izan zen Emerging voices, Vishnu-Chandra Vangmaya-Mandir zigiluak kaleratua 2002an hiriburu berean Kanshan Pudasaini-ren ardurapean. Hona hemen irakurgai.

Agenda

Efemerideak

Kritikak