Abe 30 14

Joan Vinyoliren hamar poema

1914ko uztailaren 3an Barcelonan jaioa, aurten gogoratu da Joan Vinyoli poetaren mendeurrena. Carles Riba eta R.M. Rilkeren poetikaren jarraitzaile, errealitatean iltzatutako poesia existentzialista eta metafisiko baterantz egingo du, batik bat 1970eko hamarkadatik aurrera, 1984an zendu zen arte. 500etik gora poema argitaratu zituen, hona hemen haietako batzuk, Aritz Galarragak euskaratuak.

Abe 24 14

Mark Strand-en Aitaren eresia

2014ko azaroaren 29an zendu zen Mark Strand poeta estatubatuarra. Poeta eta pintorea, pintorea eta poeta, absentziari kantatu izan dion idazlea. Kanadan jaioa eta AEBetan hazia, hainbat urte Hego Ameriketan eta Espainian bizi izan bada ere. Haren obra poetikoan oroiminak toki handia du, eta euskarara Kirmen Uribek ekarri duen poema luzea ere halako begirada da, aitari egindako eresia. Hemen daukazu.

Abe 24 14

Gerla Handia:
Gauberri armadetan

Aliatuak aitzina omen doaz gerra-toki orotan. Alemanek xafraldi gaitzak hartu omen dituzte bai Belgikako bai Poloniako fronteetan. Aste honetako Eskualduna-k tarte zabala eskaintzen dio Poloniako fronteei. Errusiak aurre egin die Alemaniari Varsovia aldean eta Austriari Krakovia inguruan. Ingelesek nagusi darraite itsasaldean eta bestalde, Afrikako iparraldea ari dira bereganatzen, Egipto ingelesen esku eta Maroko Frantziarenean geratu dira. Serbia beti gerran, turkoen kontra, bulgariarren kontra, orain austriarrei hartu die aurre. Serbiarrak sorlekuari atxikiak dira. Eskualduna Alemania eta Turkiaren arteko adiskidantzaz trufatzen da, Turkiak Van der Goltz alemaniarra jarri omen du armada zuzentzen, aleman bat fedegabeen buru. Suitzan aldiz katoliko bat hautatu dute lehendakari, Motta Frantziaren aldeko jotzen du kazetak. Ez da poesiarik falta aste honetakoan, Gauberri armadetan bertsoak lekuko, eta ohi den gisara balentria bat pausatzen digu Eskualduna-k, Ekialdeko Pirinioetako Filipe soldadoaren egina  aurreko astean loriatu zuen J.P. Bergararen balentriaren pare jartzen baitu.

Abe 17 14

Michel Houellebecqen
Mapa eta lurraldea

2010ean argitaratu zuen Michel Houellebecq idazleak La Carte et le Territoire eleberria. Frantziako letretako ikurretako bat, polemikaren erdiguneari izkin egin izan ez diona, zalapartaz gain literaturarako dohain apartak erakutsi ditu, pixkanaka obra oso inportante bat osatuz. Mapa eta lurraldea-ren lehen kapitulua, atarikoa, dakarkigu orain Armiarmara, Ibon Sarasolak euskaratua. Goza itzazue Damien Hirst eta Jeff Koons aurrez aurre jarriak dituen Jed galeristaren ibilerak, eleberriaren lehen atalekoak.

Abe 16 14

Gerla Handia: Lur ziloz zilo, errekaz erreka

Ypres uzteko prest dira alemanak. Gerrak luze joko omen du, berriemailearen aburuz hobe karraskan baino emeki jokatzea. Janpierre Bergara itsasuarraren kuraia goratzen du Eskualduna-k aste honetako kazetan eta jarraian Zerbitzarik euskaldun gerlarien gorazarrerako Gure irrintzina olerkia eskaintzen digu. Zinez mamitsuak Jean Saint-Pierreren hiru artikuluak. Lehendabizikoan, alemanen indar eta harrotasunaz mintzo da, alemanen ezin jasanezko urguilu hori nekezago garaituko dute haien indarra baino. Bigarren eta hirugarren artikuluetan sator gerraren berri ematen zaigu, lubakietako bizimodua. Basaburuko Dominixe ez da haboro Izabako portuan gazta egiten, lau hilabete eman ditu frontean. Kazetak Atharratzeko plazan Santa-Grazitarren artean gertaturikoa berritzen digu, bada aldea fronteko eta herriko bizimoduen artean.

Abe 11 14

Gerla Handia: Egunkari bat
ez izatearen pleguak

Kexu da kazetaria berri gutxi eta berantegi hedatuak eskaintzen dituelako kazetak. Eskualduna astekariak euskarazko egunkari baten beharraz ohartarazten ote digu? Jean Etxeparek “Alemanak hurbiletik” sailean presoen bizi baldintzak hartzen ditu hizpide, minaren, sufrimenduaren aurrean ezberdin jokatzen ote aleman soldaduek? Saint Pierrek heriotza baten berri ematen digu, Aita Blaise kaputxinoa (Luc Babaquy) ehortzi berri dute Fisme (Marne) herriko hilerrian. Hagiografian besteak beste Frantzia biziki maite zuen euskal idazle bat hil dela azpimarratzen du Saint Pierrek. Berri laburren sailean lau preso frantsesen ihesa  eta Kadet soldadu zaharraren balentriak berritzen dizkigu kazetak. Kirikiñok ezin digu gauza handirik argitu Euzkadin eskura duen informazioarekin. Calaisera iritsi ote dira doixtarrak?.

Abe 10 14

Juanra Madariaga, espanturik gabeko heldutasunean

Bide puska bat egina zeukan Juanra Madariagak Amodioa batzuetan (Euskaltzaindia/BBK, 2001) plazaratu zenerako, aurreko lau poema bildumetan kultismotik abiatu eta estilo zein iruditeria propio bat eraikitzerainoko lana garatu baitzuen. Poeta nagusiagoen erreferentzia nabarmenik gabe agertu zitzaigun obra honetan, indartsu, tituluak adierazten duen asmoan: egia erlatiboak dira nireak. Maitatu izan duenaren bihotzetik lekutu ezin den hegaztia dugu poeta, gizakion barrunbeetan egon litekeen argitasun apurra bilatzen duela. Naturak “zu” baten akordua ekartzen du, isiltasunak ate itxi guztiak suntsitzen ditu. Dolutan ezarria du zu horren hustasunak, baina mindura eraginkorra du, hala ere, malkorik gabeko negarra. Zeren, poeta batek ba ote dauka, azken finean, galduaren dolua egiteari uzteko modurik? Lerro libreko poema laburrak, trinkoak eta espanturik gabeak. Poeta heldutasunean.

Abe 04 14

Gerla Handia: Satorrak bezala, negua lurpean

Gerra egiteko moldeak anitz aldatu dira. Eskualduna borrokarako tresnen garapen historikoaz mintzo zaigu, zelaietatik lubakietarako bidaian. Gezur ala egiak sailean alemanen gehiegikeriaz ari da, alemanek gurutzefikatu omen zuten neskato bat, Lafourcade medikuaren testigantza lekuko. Jean Saint-Pierreren kronikak lubakietako bizimodua pausatzen digu. Bestalde, pilotari batek muga iragan omen du eta Zerbitzarik Xikito Kanbokoaren balentriak hartzen ditu hizpide beste pilotariaren desohorea emendatu nahian. Baionara heldu berri diren 410 belgikarrak frantsesdunak omen dira, euskaldunak abegikor portatu dira belgikar hauekin baina kazetak eskean ari direnen jokamoldea ezbaian jarri du. Eskualduna-k arrunt informazio gutxi eskaintzen du fronteari buruz, errusiarrak aitzina doazela dio. Kirikiñok Euzkadi-n ez du klaredade handiagorik egiten, nonbait hor dabiltza elkarren lehian zeinek gezur gehiago, azkenerako egia irtengo da azalera olioa uretan lez.

Abe 03 14

Alaide Fopparen poesia

1914ko abenduaren 3an, duela ehun urte, jaio zen Alaide Foppa poeta guatemalatarra. Bere bizitzako urte gehienak Mexikoko desterruan bizi izan zituen, eta herri horretan aitzinatu zituen bere aktibitate behinenak: unibertsitatea, aldizkarigintza, irratia, poesia… beti ere, emakumeen zapalkuntzaren kontrako guduan, Ameriketako feminismoaren aitzindarietakotzat joa izan arte. Bost seme-alabetatik hiruk Guatemalako gerrillan jardun zuten eta, horietako baten heriotzaren kausaz, bertaratu zelarik, gobernuaren indar paramilitarrek bahitu eta desagerrarazi zuten 1980an. Zazpi poema liburu argitaratu zituen, eta horietatik hautatutako hamabi poema euskaratu ditu Josu Landak.

Agenda

Efemerideak

Kritikak