Mar 31 11

Koronelaren borroka-oilarra

Parisen kazetari lanak egiten zituen Gabriel Garcia Marquezek El Espectador egunkariarentzat, Rojas Pinillaren diktadura militarrak periodikoa itxi zuenean. Dirurik gabe geratutako idazle gazteak nobela bat idazteari ekin zion. 1957ko urte hasieran Parisen amaitutako eleberria da Koronelari ez dio inork idazten (1961ean argitaratua). Gertakariak 1956an kokatu zituen, urritik abendura bitartean, Kolonbiako iparraldeko herrixka batean. Koronel zahar bat gutun baten zain dago, inoiz iritsiko ez den gerrako pentsioa itxaroten, berrogeita hamar urte pasa esperoan; ostiralero joaten da postara, baina ez dio inork idazten. Seme bakarra urtarrilean hil zuen Poliziak, orri klandestinoak banatzeagatik; hala ere borroka-oilar bat laga zion, eta hauxe bilakatuko da etxeko diru iturri… eta zerbait gehiago. Arturo Ripsteinek filma egin zuen 1999an.

Mar 29 11

Orain 100 urte jaio zen Atxukale

Jose Antonio Arkotxa, izengoitiz Atxukale, orain mendebete jaio zen Mutrikun, 1911ko martxoaren 29an. Argia, El Dia eta Euzkadi agerkarietan plazaratu zituen bere lehen idazkiak. Gerra garaian preso hartu zuten, baina heriotzara zigortua izan arren, azken uneko indultuari esker etxeratu zen. Ondoren Ondarroan bizi izan zen berrogei urtez; Kresala elkarteko bultzagile eta antzezle jardun zuen, 16 obra idazteaz gainera. Egan aldizkarian 1957an argitaratutako Gabon-gabontzeta duzu haietako bat, Atxukaleren omenez orain teatro-testuak webgunean paratu duguna.

Mar 24 11

Marinel zaharraren balada

Marinel zahar batek eztei-festa batean kontatutako istorioa da Samuel Taylor Coleridge idazle ingelesaren Marinel zaharraren balada. Behinola hegoalderantz abiatu zelarik ontzi batean, galarren gupidagabe bat heldu zitzaien. Indar suntsitzaile haren erdian, hala ere, patu onaren txori albatrosa agertu zen eta berarekin hego haize lasaigarria ekarri zuen popa aldetik. Egun batzuk geroago ordea, zorte txarrez, marinelak hegaztia hil egin zuen balezta-geziz, eta harrezkero suertatutako atsekabeak jakingo ditugu. Balada hau 1798an argitaratu zen lehen aldiz Lyrical Ballads bilduman, Joseba Sarrionandiak euskaratu zuen 1995ean.

Mar 22 11

Lotsati hil zen duela 75 urte

Oso gazterik hil zen Gurutz Sarasola Lotsati duela 75 urte, 1936ko martxoaren 22an, bere burua trenari botata Donostiako burdinazko zubian. El Día eta Euzkadi egunkarietan argitaratu zituen poema gehienak, 1935eko irailean hasita. El Dia agerkarian bertan, Lotsatiren liburua argitaratzear zegoela iragarri zuten bost egunez, 1936ko urtarrilaren 16tik 21era (“Lotsatiren olerkiak laster jarriko dira salgai”), baina ez zen halakorik gertatu. Jon Arano izan da haren lanez gehien arduratu dena, eta Alvaro Rabellik iaz Lotsatiri buruzko Ilunpetik argira liburua plazaratu zuen Alberdania etxearekin.

Mar 17 11

Koral saltzailearen tentazioa

Egun Ukrainan den Brody hiri Galitziakoan jaio zen Joseph Roth 1894an. Alemanez idatzi izan zuen beti. Radetzkymarsch (1932) nobela da bere liburu ezagunena. Hitler kantziler egin zen egun berean Rothek ihes egin zuen Austriatik Frantziara eta Parisen hil zen 1939an. Matias Mugikak euskarara ekarri zizkigun Edale santuaren kondaira eta Hiltzaile baten aitormena (Igelak plazaratuak 2001ean eta 2003an), baina lehenago Edorta Mataukok itzuli zuen Leviatana (Susa, 1998), orain sarean osorik eskaintzen dizugun hauxe. Zortzi kapituluko nobela laburra da, Nissen Piczenik koral saltzailearen istorioa kontatzen duena. Lehen aldiz Der Korallenhändler izenburuarekin zatika agertu zuen 1934an Parisko aldizkari aleman batean, eta liburu moldez Roth hil ondoren 1940an atera zen Amsterdamen, haren azken liburu gehienak argitaratu ziren hirian.

Mar 15 11

Duela 25 urte sortu zen Zintzhilik aldizkaria

1986ko martxoan, orain 25 urte agertu zuen Zintzhilik aldizkariak lehendabiziko zenbakia, Gasteizko Filologia fakultatean. Urte hartan bertan, abenduan, ekarri zuen bigarren zenbakia; eta ondoren urtero ale berri bana 1994 arte. Lan gehienak ikasleek eta irakasleek idatzitakoak ziren. Egileen artean (batzuetan ezizenez mozorroturik) idazle ezagun bilakatu direnak irakurriko dituzu: Andolin Eguzkitza, Miel Anjel Elustondo, Xabier Etxaniz Erle, Vicent Gil de Paules, Gerardo Markuleta, Lourdes Oñederra, Jose Luis Padron, Juan Luis Zabala, Iban Zaldua, Patxi Zubizarreta.

Mar 09 11

Maitaleen lehen inpresioak

First Impressions izenburuarekin 1797an amaitu zuen Jane Austenek bigarren eleberriaren izkribua, baina editoreak ez zuen aintzat hartu. Hamabost urte geroago, berridatzi eta titulua aldaturik, 1813an argitaratu zen Harrotasuna eta aurrejuzkuak, ingeles literaturako amodiozko nobela ezagunena. Ezkontza da istorioaren motorra; lehen inpresioak okerrak izaten dira, horixe du gaia; eta Elizabeth Bennet protagonista (baita ere Fitzwilliam Darcy aberats lotsatia). Sonatua da nobelaren estreinako esaldi guztiz ironikoa: “Mundu zabalean aho batez onartutako egia da, fortuna handiaren jabe den gizon ezkongai batek emaztearen bila ibili behar duela”. 1940an Robert Z. Leonardek film bihurtu zuen, Greer Garson eta Laurence Olivier aktoreekin, eta Jane Murfin eta Aldous Huxleyren gidoiaz.

Mar 07 11

Anabitarteren urrezko astoa

Joan den astean Apuleioren Urrezko astoa nobela eskaini genizuen, Igerabidek eta Lertxundik itzulia. Asteon Augustin Anabitartek egindako ahalegin bat dakarkigu: Izaera-aldakuntza ala urrezko astoa izenburuarekin Apuleioren liburuaren lehen bi kapituluak euskaratu zituen, Aristomen izengoitiz sinaturik, ziur aski lehiaketaren batera bidaltzeko. Gotzon Egiak bidali digu itzulpen originala, Anabitarte sendiaren eskutik jasoa. 15 orriko faksimilea ere paratu dugu bildumazaleentzat.

Mar 02 11

Asto bihurtu zenaren ibiliak

Bigarren mendeko idazle erromatar garrantzitsuena izan zen Apuleio, sortzez berberea. Metamorphoses da bere lan ezagunena, Urrezko astoa izenburua ere ematen zaiona, 1996an Juan Kruz Igerabidek eta Anjel Lertxundik euskaratua. Zatika ondutako nobela pikareskoa da Urrezko astoa, magiak liluratuta daukan Luzio gazteak protagonizatua. Liburu hau irakurtzen hasi aurretik (eta hor barnean den Kupidoren eta Psikeren istorioari ekin baino lehen), badaezpada ere komeni da larrosa batzuk edukitzea inguruan; izan ere, noizbait asto bihurtzen baldin bazara, aski omen da arrosa batzuk marruskatzea asto izateari uzteko.

Agenda

Efemerideak

Kritikak